1 Παιδική Λογοτεχνία Κωτόπουλος H. Τριαντάφυλλος Π.Τ.Ν. – Π.Δ.Μ.

2 I. Μύθος Μύθοι είναι οι παραδόσεις των αρχαίων για θεούς και ήρωες - Μυθολογία, η επιστήμη που τις πραγματεύεται  Μύθος είναι επίσης η μικρή αλληγορική διήγηση από τον κόσμο των ζώων ή των ανθρώπων που θέλει να διδάξει κάτι – επιλέγονται για να δώσουν με περισσότερη παραστατικότητα αυτό που θέλουν να διδάξουν Διάκριση (με βάση το περιεχόμενο):  Κοσμογονικοί: εξηγούν τη δημιουργία του κόσμου  Εθνεγερτικοί: προσπαθούν να δικαιολογήσουν τυραννίες, κατακτητικούς πολέμους και γενικά καπιεστικά καθεστώτα  Φυσιογνωστικοί: εξηγούν φυσικά φαινόμενα ή γεγονότα  Κοινωνικοί η διδακτικοί: έχουν διδακτικό χαρακτήρα και είναι κυρίως μύθοι με ήρωες ζώα (παρουσιάζουν παιδαγωγικό περιεχόμενο)

3 Αίσωπος:  Ο σημαντικότερος μυθοποιός μύθων με ζώα – πιστεύεται πως έζησε τον 6 ο π. Χ. αιώνα  Αμφισβητείται η ιστορική του ύπαρξη – του αποδόθηκαν οι εκατοντάδες λαϊκών προφορικών μύθων που κυκλοφορούσαν κατά την αρχαιότητα  Οι μύθοι του καταλήγουν πάντα σε κάποιο διδακτικό επιμύθιο  Ενδιαφέρον: το πνεύμα της κοινωνικής διαμαρτυρίας που υπάρχει σε κάποιους έστω αισώπειους μύθους ανατρέπεται για να υπηρετήσει τις ισχύουσες κοινωνικές συμβάσεις  Μεταγενέστεροι που έχουν συνθέσει μύθους ζώων: ο Γάλλος, La Fontaine, μιμητής του Αισώπου, ο Ivan Krilof, ο Alexei Tolstoi, ο Kipling κ.τ.λ. Νεοελληνικοί παροιμιόμυθοι  Είδος σύντομων λαϊκών μύθων με μορφή παροιμίας π.χ. «μιαν αλεπού κουτσονόρα όλες τις θέλει κουτσονόρες» - προϋποθέτει βέβαια τη γνώση του μύθου του Αισώπου

4 IΙ. Παραδόσεις  Κοντινό είδος στο παραμύθι, αλλά όχι ταυτόσημο. Παραδόσεις ή θρύλοι λέγονται οι φανταστικές διηγήσεις που πλάθει ο λαός με βάση τις δοξασίες του για ορισμένους τόπους και όντα και που τις πιστεύει αληθινές. Διαφέρουν από τα παραμύθια στο ότι είναι δεμένες με τον τόπο και τα όντα που τη θυμίζουν και αναπλάθονται σαν αυτοτελή επεισόδια (π.χ. παραδόσεις για την Πόλη, την Αγια – Σοφιά, για καλικάντζαρους κ.τ.λ.) Διαφορές με παραμύθι 1.Χωροχρονικό πλαίσιο – οικείες διαστάσεις χώρου και χρόνου π.χ. Γοργόνα, αδελφή του Μέγα Αλέξανδρου, άλωση Κων/πολης, γεφύρι της Άρτας 2.Πιστεύεται ως αληθινή – λόγω χωροχρονικού προσδιορισμού

5 Διαφορές με παραμύθι 3.Είναι χρηστική στην καθημερινότητα, γιατί ερμηνεύει γεγονότα, έστω και με δεισιδαιμονικό τρόπο – θεραπεία νεραϊδοπαρμένων στην Αρκαδία 4.Συνύπαρξη υπερφυσικού και κόσμου θνητών – γάμος Λουκά με νεράιδα Καλότχια 5.Αντίθετα με το παραμύθι οι ήρωες δεν δρουν – είναι δέσμιοι της μοίρας τους και αποδέχονται το πεπρωμένο 6.Σύντομη απλή αφήγηση – περιορισμένη συνήθως στην αναφορά ενός επεισοδίου και χωρίς ιδιαίτερη πλοκή

6 IΙΙ. Ευτράπελες διηγήσεις ή Αστειολογήματα  Τα ανέκδοτα ή περιγελαστικά αστεία ή περιπαίγματα χωριών – σατιρίζουν επαγγέλματα, χαρακτήρες, σωματικές και πνευματικές ατέλειες (π.χ. τους κουτούς)  Έχουν ρεαλιστικό χαρακτήρα, αναφέρονται σε καθημερινούς ανθρώπους και με σκωπτική διάθεση αποσκοπούν να διορθώσουν τα ανθρώπινα ελαττώματα

7 IV. Μικρές Ιστορίες  Μοιάζει με παραμύθι και διήγημα μονάχα ως προς την έκταση (3-5 σελίδες)  Είδος αφηγήματος (παραμυθιακής ιστορίας) που δεν ακολουθεί πιστά τις προδιαγραφές του παραμυθιού – στόχος η μετάδοση χρήσιμων γνώσεων για την παιδική ηλικία  Ρεαλιστική αντιμετώπιση της καθημερινότητας που δίνει μια εικόνα ζωής από τον κόσμο του παιδιού – αφαιρετικός λόγος, αλλά προσιτός στην αντιληπτικότητα του παιδιού  Συνοδεύονται από εκτενείς εικονογραφήσεις

8 Χαρακτηριστικά μικρής ιστορίας 1.Σύντομη έκταση – εύκολα κατανοητή από πολύ μικρά παιδιά 2.Απλή γλώσσα, σύμφωνη με το περιορισμένο λεξιλόγιο του μικρού παιδιού 3.Θεματολογία: βιώματα των παιδιών, γεγονότα, σκανδαλιές, προβλήματα που απασχολούν την παιδική ηλικία 4.Τα πρόσωπα που αφηγούνται την ιστορία είναι κατά κανόνα ζώα, πουλιά, αντικείμενα 5.Το περιβάλλον / χώρος των μικρών ιστοριών είναι γνώριμο στο παιδί – ο χρόνος τους συγκεκριμένος και ρεαλιστικός vs παραμύθι Διαφορές στην αγγλική ορολογία της θεωρίας της Π.Λ. Colin Mills – “Books for young readers” / “miniaturised stories”

9 V. Παιδικά Περιοδικά Παιδικό περιοδικό  εκδίδεται σε τακτά χρονικά διαστήματα  καλύπτει και ικανοποιεί πνευματικές ανάγκες και ενδιαφέροντα των παιδιών  οικοδομεί την εθνική, κοινωνική και ηθική τους συνείδηση  αναπτύσσει το γλωσσικό και αισθητικό τους κριτήριο  προσφέρει επαρκή και έντιμη πληροφόρηση Αποτυπώνει την ταυτότητα της εποχής του – προβάλλει το κοινωνικοπολιτιστικό, παιδαγωγικό, ιδεολογικό πιστεύω μιας μεγάλης μερίδας της κοινωνίας (δυνητικά διαδραματίζει ανταγωνιστικό ρόλο προς τις αντίπαλες ιδεολογίες)

10 Πού πρέπει να ανταποκρίνεται για να ελκύει το παιδί – αναγνώστη και να υπηρετεί παιδαγωγικούς σκοπούς  Ύλη ευχάριστη, διασκεδαστική χωρίς άμεση σχέση με τα μαθήματα του σχολείου  Εικονογραφημένο σε μεγάλο του τμήμα  Σύνδεση με την επικαιρότητα  Άμεση επαφή με στήλες αλληλογραφίας, διαγωνισμούς κ.τ.λ.  Να εμπλουτίζει τη γλώσσα του παιδιού – να προάγει την καλαισθησία του  Να προβάλλει πρότυπα και ιδανικά της εποχής  Να αναδεικνύει σύγχρονα κοινωνικά προβλήματα  Να επιδιώκει την αφύπνιση κριτικών και βουλητικών ενεργειών του παιδιού, χωρίς να εκτρέπεται σε στείρους διδακτισμούς

11 Ιστορική διαδρομή  Τα περιοδικά για παιδιά κάνουν την εμφάνισή τους στον ελληνικό χώρο κατά το 19 ο αιώνα, από τα πρώτα χρόνια του νεοσύστατου ελληνικού βασιλείου – περιεχόμενο ηθικοπλαστικό, διδακτικό, με έντονα θρησκευτικά στοιχεία που απηχούσε τις παιδαγωγικές αντιλήψεις της εποχής  Περιορισμένο αναγνωστικό κοινό εύπορων και διανοούμενων (αναλφαβητισμός) – καθαρεύουσα, αμφισβητούμενες λογοτεχνικές αρετές – βραχύβια  Παιδική Αποθήκη (1836), Εφημερίς των Μαθητών: Δημήτριος Πανταζής – 18 περιοδικά ως το τέλος του 19 ου αιώνα (ξεχωρίζει η Εφημερίς των Παίδων, το πρώτο εικονογραφημένο)  Η Διάπλασις των Παίδων ( ): κυρίως λογοτεχνικό χαρακτήρα, γαλλικά πρότυπα, αρχικά στην καθαρεύουσα – αργότερα στη δημοτική, χρονογραφήματα για σύγχρονα θέματα, διαφόρων ειδών διαγωνισμοί, επικοινωνία αναγνωστών. Γρηγόριος Ξενόπουλος – αρχισυντάκτης (ψευδώνυμα: Θεία Μάρθα, Ανανίας, Φαίδων), δεύτερος πατέρας (η μόρφωση δεν είναι πολυμάθεια, αλλά πάνω απ’ όλα ήθος, χαρακτήρας, ψυχή)

12 Η Διάπλασις των Παίδων ( ): 1.Ενδιαφέρον στην κατανόηση της παιδικής ψυχής και ιδιοσυγκρασίας 2.Σεβασμός στην προσωπικότητα του παιδιού και τις ιδιαιτερότητές της 3.Προσαρμογή του ύφους του γραπτού λόγου του περιοδικού στην ηλικία του παιδιού 4.Πεποίθηση ενιαίου ήθους ζωής και σκέψης στην ελληνική νεολαία 5.Επιχειρεί να δώσει αισθητικές κατευθύνσεις 6.Ανάδειξη νέων με λογοτεχνικό ταλέντο Ανυπαρξία αντίστοιχου περιοδικού σήμερα: τηλεόραση, computers κ.τ.λ.

13 Αρχές 20ού – Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος  Τα περισσότερα περιοδικά ακολούθησαν το πρότυπο της Διάπλασις των Παίδων (Παιδική Χαρά, Παιδικός Κόσμος, Ελληνόπουλο) – βραχύβια: η μεγάλη μάζα του λαού δεν είχε κατανοήσει ακόμα τη σημασία του εξωσχολικού βιβλίου και εντύπου Μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο  Παιδικός Κόσμος, Ελληνόπουλο, ο Θησαυρός των παιδιών – αν και αλλάζει η στάση του κοινού, ο σύντομος βίος τους οφείλεται στον ανταγωνισμό των εικονογραφημένων και των κόμικς Μεταπολιτευτικά  Ρόδι, Γεια Χαρά: εξαιρετικής ποιότητας, θεματική ποικιλία, πλούσια εικονογράφηση, προσπάθεια επικοινωνίας – δεν μπόρεσαν να επιβιώσουν λόγω οικονομικών δυσκολιών  Το ίδιο συνέβηκε με περιοδικά που εκδόθηκαν με ευθύνη του Υπουργείου Παιδείας, Ελεύθερη Γενιά και Χελιδόνια  Υπάρχουν και περιοδικά που εκδίδουν διάφορες οργανώσεις ή σωματεία όπως ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός της Νεότητας, η Ζωή του Παιδιού κ.τ.λ.