Προγράμματα εκμάθησης ελληνικών χορών Φιλίππου Φίλιππος Επίκουρος Καθηγητής ΤΕΦΑΑ, ΔΠΘ

Γιατί είναι απαραίτητη μια ειδική μεθοδολογία της διδασκαλίας του παραδοσιακού χορού;;; Ποιά είναι η καταλληλότερη μέθοδος για τη διδασκαλία του χορού; Ποιούς χορούς διδάσκουμε; Με ποιά σειρά κατατάσσονται τα αντικείμενα διδασκαλίας;

Παράδοση και νεωτερικότητα Ίδια η θέση και η λειτουργία του χορού στην: –Παραδοσιακή και –Σύγχρονη ελληνική κοινωνία;

Χώροι παρουσίασης του χορού σήμερα Πρωτοβάθμια & δευτεροβάθμια εκπαίδευση Πολιτιστικοί-χορευτικοί σύλλογοι Δημοτικοί Πολιτιστικοί οργανισμοί Κοινωνικές γιορτές και πανηγύρια

Σύνθεση του χορευτικού δυναμικού Διαφορετικής εθνοτοπικής σύνθεσης Διαφορετικής κοινωνικής προέλευσης Ανομοιογενής ηλικία Διαφορετικά κίνητρα προσέλευσης

Όλα τα προηγούμενα αποτελούν γενεσιουργές αιτίες της αναγκαιότητας για χρήση ειδικής μεθοδολογίας για τη διδασκαλία του χορού

Προηγούμενα σημαντικά Γνώση: της δομικής ανάλυσης == ανάλογο του συλλαβισμού στη γλώσσα –Δομικά επίπεδα του χορού του ρυθμικού σχήματος –Καλαματιανός και Κόρη Ελένη: μ.μ. 7/8 Προσοχή, Προσοχή !!!!  +  +  για τον Καλαματιανό και +  +   για την Κόρη Ελένη Προσοχή στο ελλιπές μέτρο και στη ρυθμική αγωγή

Το μοτίβο στον ελληνικό χορό Μοτίβο motivo = το θέμα, κάτι που επαναλαμβάνεται στερεότυπα, το στυλ. Στην ανάλυση του χορού, ο όρος μοτίβο χρησιμοποιήθηκε κυρίως από τους Martin και Pesovar (1961) και αναφέρεται στη μικρότερη κλειστή ενότητα ρυθμοκινητικού προτύπου που μπορεί να επαναλαμβάνεται συχνά στο χορό. Αυτή η μικρή πλοκή δύο ή περισσότερων κινήσεων, οριζόμενη ως κινητικό μοτίβο αντιστοιχεί συνήθως, και ειδικά για τους χορούς της Ευρώπης, σε ένα ρυθμικό μοτίβο ή μουσικό μέτρο.

Ως μοτίβο ορίζεται ένα θεμελιώδες δομικό επίπεδο κίνησης το οποίο, κατά κανόνα, αντιστοιχεί σε ένα μουσικό μέτρο ( Kaeppler, 1972; Dance Study Group of the I.F.M.C, 1974; Adshead, Bringinhaw, Hodgens & Huxley, 1988). Το κινητικό μοτίβο μπορεί να διαφοροποιείται, και, ιδιαίτερα για τον ελληνικό χορό, να παρουσιάζει μια σχετική αυτοτέλεια χωρίς απαραίτητα να αντιστοιχεί σε ένα μουσικό μέτρο (Σερμπέζης, 2001; Πραντσίδης, 2004).

Η διδασκαλία Είναι μια πολυσύνθετη ενέργεια που βασίζεται στη διαδικασία ανάλυσης και σύνθεσης και έχει ως βασικό στόχο τη μετάδοση της γνώσης και τη σωστή κατεύθυνση της σχέσης διδασκαλίας- μάθησης. Επιλογή κατάλληλης μεθόδου διδασκαλίας ΑπόλυτηΧρονική οικονομία Ποσοτική & ποιοτική ανάλυση και σύνθεση του όλου

Ποια η πλέον κατάλληλη μέθοδος; Η επιλογή της μεθόδου εξαρτάται από: Τη φύση της δεξιοτεχνίας α) συνθετότητα, β) οργάνωση Τις εμπειρίες του μαθητή α) ηλικία, β) επίπεδο γνώσης, γ) ικανότητα Τη φάση της μάθησης που βρίσκεται ο μαθητής α) αρχάριος ή προχωρημένος, β) μαθαίνει ή ξαναθυμάται Τον σκοπό της εξάσκησης α) άμεσο κέρδος στη μάθηση, β) διατήρηση της μάθησης

Η Συνθετότητα μιας δεξιότητας είναι το σύνολο των στοιχείων που συναποτελούν τη δεξιότητα, και Οργάνωση, που αποτελεί την πλοκή-ακολουθία των επί μέρους στοιχείων της δεξιότητας Ο χορός μία δεξιότητα υψηλής συνθετότητας & οργάνωσης

Τα στυλ διδασκαλίας Βασικός στόχος της διδασκαλίας είναι το πώς θα διδαχθεί μια δεξιότητα ή γενικά μια κινητική δραστηριότητα «η διδασκαλία είναι μια διαδικασία λήψης αποφάσεων» (Moston, 1966) Το ποιος παίρνει τις αποφάσεις κατά τη διδασκαλία, αποτελεί το κριτήριο για τη διάκριση των μεθόδων διδασκαλίας στα γνωστά στυλ διδασκαλίας Ανάλογα με το ποια κριτήρια θεωρούνται σημαντικά, ποιος αποφασίζει κυρίως κατά τη διεξαγωγή της διδασκαλίας, ο δάσκαλος ή ο μαθητής, διαφοροποιούνται και οι διδακτικές μέθοδοι – στυλ που χρησιμοποιούνται

Τα στυλ διδασκαλίας 1. Στυλ του παραγγέλματος 2. Πρακτικό στιλ 3. Αμοιβαίο στιλ 4. Στυλ του αυτοελέγχου 5. Στυλ του μη αποκλεισμού 6. Στυλ της καθοδηγούμενης εφευρετικότητας 7. Στυλ της συγκλίνουσας εφευρετικότητας 8. Στυλ της αποκλίνουσας παραγωγικότητας 9. Πρόγραμμα που σχεδιάζει ο μαθητής 10. Στυλ της πρωτοβουλίας του μαθητή 11. Στυλ της αυτοδιδασκαλίας

Το στυλ του παραγγέλματος Το στυλ του παραγγέλματος είναι μια αναπαραγωγική μέθοδος διδασκαλίας, μια μέθοδος μίμησης προτύπου, όπου ο δάσκαλος παίρνει τις αποφάσεις και ο μαθητής τις ακολουθεί Πότε χρησιμοποιείται: όταν απαιτείται η ακριβής εκμάθηση και εκτέλεση μιας άσκησης (π.χ. παραδοσιακός χορός, ενόργανη γυμναστική, συγχρονισμός μιας παρέλασης κ.α.) όταν το επιβάλλουν λόγοι ασφάλειας των μαθητών (π.χ. καταδύσεις, συγχρονισμένη κολύμβηση) όταν διδάσκονται δραστηριότητες που απαιτούν υπακοή και πειθαρχία (π.χ. πολεμικές τέχνες)

Η χρήση του στυλ του παραγγέλματος στον παραδοσιακό χορό προϋποθέτει: το αντικείμενο διδασκαλίας να αποτελείται από προκαθορισμένες ασκήσεις κατάλληλες του επιπέδου ικανότητας των μαθητών το αντικείμενο να μπορεί να διαιρεθεί σε απλούστερα μέρη που αναπαράγονται με τη διαδικασία ερέθισμα-αντίδραση να μπορεί να διδαχθεί με άμεση ανάκληση στη μνήμη και με επαναλαμβανόμενη εκτέλεση για ευκολότερη βελτίωση του μαθητή να μπορούν, με τη συχνή επανάληψη, όλοι οι μαθητές να εκτελέσουν τις ασκήσεις ομοιόμορφα Απαραίτητη προϋπόθεση, η σωστή σχέση μεταξύ: ερεθισμάτων - παραγγελμάτων και αναμενόμενων αντιδράσεων

Η τεχνική του παραγγέλματος Παράγγελμα είναι: Κάθε εντολή ή υπόδειξη την οποία παίρνουμε ή δίνουμε για την εκτέλεση μιας συγκεκριμένης κίνησης ή πράξης. Ειδικότερα, λέξεις ή μικρές φράσεις με τις οποίες οι ασκούμενοι πρέπει να αντιληφθούν πλήρως: την κίνηση ή την πράξη την οποία θα εκτελέσουν τον τρόπο με τον οποίο θα εκτελέσουν πλήρως την πράξη τον χρόνο της έναρξης ή λήξης της ενέργειά τους

Χαρακτηριστικά του σωστού παραγγέλματος Σύντομο: περιλαμβάνει τις ελάχιστες, απαραίτητες και κατάλληλες λέξεις ή υποδείξεις Σαφές: υποδηλώνει –το είδος της κίνησης –το μέρος ή το μέλος του σώματος που θα κινηθεί –την κατεύθυνση ή το επίπεδο που θα εκτελεστεί η κίνηση –τον χρόνο ή τον ρυθμό της εκτέλεσης, π.χ. αργά βήματα προς τη φορά τον χρόνο έναρξης και λήξης της κίνησης Εκτελεστό: εφικτό - πραγματοποιήσιμο

Η διδασκαλία του χορού κατά ηλικία Κινητική ανάπτυξη είναι η δια βίου προοδευτική μεταβολή της κινητικής συμπεριφοράς, η οποία πραγματοποιείται κάτω από συνθήκες αλληλεπίδρασης μεταξύ των απαιτήσεων που επιβάλουν οι ενέργειες του ατόμου, των ατομικών βιολογικών δυνατοτήτων του και των συνθηκών του περιβάλλοντος (Gallahue & Ozmun, 1998). Μέρος της κινητικής ανάπτυξης συνιστά και η ανάπτυξη της κινητικής συναρμογής (Niklisch & Zimmermann, 1981). Συναρμογή ή Νευρομυϊκός Συντονισμός ονομάζεται η ικανότητα που έχουν οι μυϊκές ομάδες να λειτουργούν με αρμονία μεταξύ τους, ώστε να παράγουν, υπό διάφορες συνθήκες, κινήσεις με ποιότητα εκτέλεσης, βασιζόμενες σε συγκεκριμένα κινητικά πρότυπα.

Φάσεις της κινητικής ανάπτυξης Πίνακας 1:Βρεφική και προσχολική ηλικία

Φάσεις της κινητικής ανάπτυξης Πίνακας 2: Σχολική και εφηβική ηλικία

Φάσεις της κινητικής ανάπτυξης Πίνακας 3: Φάση ενηλικίωσης

Συναρμοστικές ικανότητες Κατηγορία ψυχοκινητικών προϋποθέσεων για την ανάπτυξη της ανθρώπινης απόδοσης. Είναι μεγάλης σπουδαιότητας τόσο για την καθημερινή ζωή όσο και για την επίτευξη επιδόσεων. Καθορίζουν την απόδοση και παραγωγικότητα σε καθημερινές δραστηριότητες. Υποστηρίζουν τις κινητικές δεξιότητες και βελτιώνονται μέσω εξάσκησης. Ένα καλό επίπεδο συναρμοστικών ικανοτήτων επηρεάζει θετικά τη διαφοροποίηση χρονικών και χωρικών παραμέτρων κατά την εφαρμογή δύναμης, τη μυϊκή σύσπαση, καθώς και την ταχύτητα και ακρίβεια της μάθησης αθλητικών δεξιοτήτων (Niklisch & Zimmermann, 1981).

Προσχολική ηλικία Σκοπός του προγράμματος διδασκαλίας θα πρέπει να είναι αφενός η ολόπλευρη ανάπτυξη του παιδιού και αφετέρου η πρώτη επαφή τους με τον ελληνικό χορό (Βενετσάνου, 2010). Στόχος πρέπει να είναι η βελτίωση των φυσικών και συναρμοστικών τους ικανοτήτων, καθώς οι συνθήκες στη φάση αυτή είναι πολύ ευνοϊκές. Παράλληλα, πρέπει να αποβλέπει στη διασκέδασή του που κρίνεται αναγκαία λόγω του σύγχρονου τρόπου ζωής (Bredekamp & Copple, 1997). Γνωριμία των παιδιών με το σώμα τους και με τον χώρο, τη μουσική και τον ρυθμό (Βενετσάνου, Λεβέντης & Καμπάς, 2003) με στοιχεία μουσικοκινητικής ρυθμικής αγωγής προσαρμοσμένα στα ελληνικά δεδομένα (Βεβετσάνου, 2010).

Προσχολική ηλικία (έως 7 ετών) Εξάσκηση αρχικά σε απλούς διμερείς ρυθμούς (2/4, 6/8) μετά σε πιο σύνθετους (3/4, 4/4) και μετά εκμάθηση δυσκολότερων ρυθμικών σχημάτων (5/8, 7/8, 9/8) (Σερμπέζης & Παναγοπούλου, 2008). Διδασκαλία λαχνισμάτων και παιχνιδοτράγουδων για να μάθουν να κινούνται στον ρυθμό χωρίς να χρειάζεται να ακολουθήσουν κάποιο συγκεκριμένο βήμα (Βενετσάνου, 2010). Αφού διδαχτούν απλά βήματα και μοτίβα στον ρυθμό της μουσικής, μπορούν να εξασκηθούν σε απλούς κυκλικούς χορούς με παιγνιώδη προσέγγιση, δραματοποίηση και απλοποίηση των βημάτων (Βενετσάνου, 2010).

Πρώτη σχολική ηλικία Το πρόγραμμα διδασκαλίας πρέπει να βασίζεται στο επίπεδο της κινητικής τους ανάπτυξης αλλά και στη μουσική τους αντίληψη. Επομένως, πρέπει να περιλαμβάνει ποικιλία ασκήσεων για την ανάπτυξη των συναρμοστικών ικανοτήτων αλλά και ασκήσεις μουσικοκινητικής ρυθμικής αγωγής για κατανόηση και σωστή αναπαραγωγή ρυθμικών σχημάτων (Παναγοπούλου, Σερμπέζης & Αγγελούσης, 2009). Η δραματοποίηση και η προσέγγιση του χορού με παιγνιώδεις μορφές κρίνεται αποτελεσματική και σ’ αυτή την ηλικία, χωρίς όμως τόσο μεγάλη απλοποίηση βημάτων όσο στην περίπτωση της προσχολικής ηλικίας (Σερμπέζης & Παναγοπούλου, 2008).

Πρώτη σχολική ηλικία Επιλεγμένες ασκήσεις από το «Κινητικό Αλφάβητο του Ελληνικού Χορού» (Σερμπέζης, 1994). Πίνακας 4.: Επιλεγμένη σειρά χορών (Σερμπέζης & Παναγοπούλου, 2008).

Δεύτερη σχολική ηλικία Είναι η καταλληλότερη ηλικία για να αρχίσουν τα παιδιά να διδάσκονται χορούς ως ολοκληρωμένα κινητικά σύνολα (Σερμπέζης, 1994). Από την ηλικία των 10 ετών, έχουν αναπτυγμένη οπτικοακουστική αντίληψη, καλά προσδιορισμένη αντίληψη της πλευρικότητας και πλήρη κιναισθητική αντίληψη (Williams, 1983). Μεταξύ 9-11 ετών δεν παρατηρούνται διαφορές μεταξύ των δύο φύλων στην αντιληπτική ικανότητα και μπορούν να ανταποκριθούν σε δεξιότητες υψηλής οργάνωσης και συνθετότητας, όπως ο χορός (Schmidt, 1993). Στην ηλικία αυτή μπορούν να ανταποκριθούν κινητικά μέχρι και σε 8 μουσικά μέτρα, αντιλαμβάνονται και αναπαράγουν με ακρίβεια όλες τις ρυθμικές δομές. Επίσης, είναι σε θέση να χρησιμοποιήσουν τις σωστές και απαραίτητες μυϊκές ομάδες εξασφαλίζοντας οικονομία και ακρίβεια στην κίνηση (Joyce, 1984).

Το μοτίβο στην ανάλυση του χορού Προηγούμενα: Η μικρότερη κλειστή ενότητα ρυθμοκινητικού προτύπου που μπορεί να επαναλαμβάνεται συχνά στο χορό (Martin & Pesovar, 1961). Αυτή η μικρή πλοκή δύο ή περισσότερων κινήσεων, συνήθως και ειδικά στους χορούς της Ευρώπης αντιστοιχεί σε ένα μουσικό μέτρο. Η έννοια του μοτίβου διατηρείται στη συνείδηση του χορευτή και μπορεί εύκολα να ανακληθεί αν δοθεί το κατάλληλο ερέθισμα (Martin & Pesovar, 1961). Στον ελληνικό χορό, η ένωση βηματισμών με ορισμένη αναλογία δημιουργεί τα κινητικά μοτίβα, τα οποία είναι αυτοτελή σε σχέση με το μουσικό μέτρο (Πραντσίδης, 2004; Παναγόπουλος, Σερμπέζης & Παναγοπούλου, 2010).

Τα κοινά κινητικά μοτίβα στον ελληνικό χορό Η σημασία του μοτίβου ως δομικού επιπέδου και βασικού στοιχείου στη διδασκαλία του ελληνικού χορού έχει αποδειχτεί και πειραματικά (Σερμπέζης, 1995) Ανάλυση και συγκριτική μελέτη ενός δείγματος 140 χορών επιλεγμένων σύμφωνα με τη δημοφιλία, την αντιπροσωπευτικότητά τους από διάφορες περιοχές ή πολιτισμικές ομάδες κ.λ.π. 32 μοτίβα συναντώνται σε τουλάχιστον 2 χορούς και παρατηρήθηκε μεταξύ τους κινητική οργανική ή ρυθμική ή υφολογική σχέση. Τα 15 από αυτά που παρουσίαζαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, εντάχθηκαν και διδάχτηκαν σε πειραματικό πρόγραμμα χορών, ως: « Μέθοδος των κοινών κινητικών μοτίβων »

Τα κοινά κινητικά μοτίβα στον ελληνικό χορό Σύμφωνα με τον Σερμπέζη (1995) Προχωρητά βήματα 7/8 Σύνθετα βήματα 2/4 Ζαγορίου Σταυρωτά βήματα 7/8 Διπλοπηδήματα 2/4 Σταυρωτά βήματα 2/4 Διπλοπηδήματα 9/8 Σύνθετα βήματα 2/4 Χορός στα τρία 4/4, 3/8 Σημειωτά βήματα 2/4 Πωγωνίσιο 4/4 Πλάγια βήματα 2/4 Σύνθετα βήματα 3/4 Προχωρητά βήματα 2/4 Σημειωτά βήματα 7/16 Προχωρητά βήματα 2/4 (Μπάλλου) Προχωρητά βήματα 9/8

Κινητικό αλφάβητο ΑΣΚΗΣΗ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΣΚΟΠΟΣ/ΣΤΟΧΟΣ ΜΟΥΣΙΚΟ ΘΕΜΑ 1. Βήματα σημειωτόν Μουσική επένδυση σε γνωστή κίνηση «Στις τρεις» 2.Βήματα σημειωτόν Καλλιέργεια αντίληψης σωστής έναρξης χορευτικών κινήσεων «Καστρινός» 3.Βήματα 2/4 επί τόπου Καλλιέργεια της έννοιας αντίληψης του σώματος «Μαλεβιζιώτικο» 4.Βήματα 2/4 επί τόπου, προχωρητά Καλλιέργεια της έννοιας αντίληψης του χώρου «Σούστα Ρόδου 5. Βήματα 2/4 προχωρητά Καλλιέργεια αντίληψης της μουσικής φράσης «Ζαχαρούλα» 6. Βήματα 2/4 δεξιά - αριστερά Αντίληψη δυνατοτήτων σε σχέση με την ρυθμική αγωγή «Παρτάλω» 7. Βήματα 2/4 δεξιά - αριστερά Αντίληψη δυσκολίας κίνησης και αδυναμίας εκτέλεσης «Τρυγώνα» 8. Βήματα 4/4 δεξιά - αριστερά Καλλιέργεια απλών κινήσεων σε ρυθμό 4/4 «Χήρα» 9. Βήματα 4/4 δεξιά – αριστερά, Εμπρός – πίσω Καλλιέργεια της έννοιας αντίληψης του χώρου και του ρυθμού Φραγκοσυριανή» 10. Βήματα 2/4 επί τόπου Καλλιέργεια της αντίληψης διαφοροποίησης ρυθμών «Συμπεθέρα» 11. Βήματα 4/4 δεξιά - αριστερά Καλλιέργεια της αντίληψης διαφοροποίησης ρυθμών «Τζιβαέρι» 12. Μικτά βήματα 4/4 δεξιά – αριστερά Καλλιέργεια αναπαραγωγής μικτής ρυθμικής δομής «Γκάιντα» 13. Μικτά βήματα 4/4 δεξιά – αριστερά Εμπέδωση αναπαραγωγής μικτής ρυθμικής δομής «Ο ήλιος βασιλεύει »

ΑΣΚΗΣΗ ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΣΚΟΠΟΣ/ΣΤΟΧΟΣ ΜΟΥΣΙΚΟ ΘΕΜΑ 14.Μικτά βήματα 4/4 στο χώρο Καλλιέργεια αντίληψης χώρου με μικρά βήματα «Χρυσό μου μήλο» 15. Μικτά βήματα 7/8 δεξιά – αριστερά Εκμάθηση του κινητικού μοτίβου των 7/8 «Μήλο μου κόκκινο» 16. Προχωρητά 7/8 εμπρός – πίσω Εκμάθηση του κινητικού μοτίβου προχωρητικών 7/8 «Θαλασσάκι μου» 17. Προχωρητά 7/8 εμπρός – πίσω Εμπέδωση του κινητικού μοτίβου προχωρητικών 7/8 «Τ’ αηδονάκι» 18. Μεθόδευση σταυρωτών 7/8 Εκμάθηση του κινητικού μοτίβου σταυρωτών7/8 «Λουλούκα» 19. Μεθόδευση σταυρωτών 7/8 Ανατροφοδότηση «Τσανακαλιώτισσα» 20. Σταυρωτά βήματα 7/8 Εμπέδωση του κινητικού μοτίβου σταυρωτών 7/8 «Τη θάλασσα τη γαλανή» 21. Σταυρωτά βήματα 7/8 Διόρθωση λαθών κινητικού μοτίβου 7/8 «Μου παρήγγειλε το αηδόνι» 22. Προχωρητά βήματα 7/8 Ανατροφοδότηση «Μια χήρα» 23. Σταυρωτά βήματα 7/8 Καλλιέργεια της έννοιας του κύκλου στον χώρο «Αννούλα» 24. Προχωρητικά βήματα 7/8 Καλλιέργεια της έννοιας του κύκλου στο χώρο «Χαραλάμπης» 25. Τραινάκι με βήματα 7/8 Εμπέδωση του κινητικού μοτίβου προχωρητών 7/8 «Τώρα που στήσαν το χορό» 26. Τραινάκι με βήματα 7/8 Ανατροφοδότηση «Μαντήλι καλαματιανό »

Στάδια χορευτικής εκπαίδευσης ΣΤΑΔΙΟΣΤΟΧΟΣΘΕΜΑΤΟΛΟΓΙΑΗΛΙΚΙΑ Μύηση Βασικές ικανότητες και γνώσεις Ρυθμική κινητική προπαρασκευή Κινητικό αλφάβητο Ελληνικού Χορού Ρεπερτόριο (δημοφιλές Πανελλαδικό) 6 –7 8 – Καλλιέργεια Σταδιακά πιο περίπλοκες κινήσεις και λεπτομέρειες Ρεπερτόριο (κλαδικό) Βασική ατομική τεχνική Υφολογικά χαρακτηριστικά Θεωρητικό υπόβαθρο Επίδειξη Προχωρημένο επίπεδο εφαρμογής και αντίληψης Προχωρημένη ατομική τεχνική Ζωντανή μουσική Φορεσιά Τακτική παραστάσεων Επιλογές προγραμμάτων παρουσίασης 15 +

Βασικές αρχές και ειδικά χαρακτηριστικά στο σχεδιασμό προγραμμάτων χορού Προβληματισμοί Πώς θα καταρτίσουμε ένα πρόγραμμα χορών; Τί πρέπει να διδάξουμε στην κάθε ηλικία; Ποιούς χορούς μπορούμε να διδάξουμε; Με ποιά σειρά κατατάσσονται τα αντικείμενα διδασκαλίας;

Οργάνωση ακολουθίας Ένα από τα σοβαρότερα μεθοδολογικά προβλήματα που καλείται να αντιμετωπίσει ο δάσκαλος χορού, είναι η επιλογή των αντικειμένων διδασκαλίας και η συγκρότησή τους σε ακολουθία καθόσον απαιτεί την ενδελεχή μελέτη της δομής και της λειτουργίας τους. Γενικότερα για τις τέχνες και ειδικότερα για το χορό και η έννοια της δομής αντιστοιχεί στην ολοποιητική ενότητα που αφορά το παραγόμενο έργο, ως σύστημα όλων των μορφολογικών, συντακτικών και σημασιολογικών σχέσεών του. Ο χορός ως μη λεκτική επικοινωνία έχει δομή και νόημα. Παρουσιάζει μια εξωτερική-εκφραστική πλευρά, μια αλληλουχία κινήσεων του ανθρώπινου σώματος, ιδιαίτερα οργανωμένη σε σχέση με το χώρο και το χρόνο.

Βασικές αρχές οργάνωσης προγράμματος Αρχή της προοδευτικότητας: Η σύνθεση του προγράμματος πρέπει να γίνεται με τη δυσκολία των κινήσεων να αυξάνεται βαθμιαία (Κιουμουρτζόγλου, 1985, 1987; Κωνσταντινάκος & Peluso, 1988; Κιουμουρτζόγλου & Πολλάτου, 1991; Schmidt, 1993) Αρχή της ρυθμικής αγωγής: Όσο πιο μικρά είναι τα παιδιά, τόσο πιο γρήγορους ρυθμούς επιλέγουμε για την εξάσκησή τους. Στην ηλικία των ετών μπορούν να ανταποκριθούν με μεγαλύτερη επιτυχία σε μεσαίες ταχύτητες (Loudes, L’homme & Lecoq, 1971) Αρχή της ορθής χρήσης των μέτρων: Τα παιδιά μέχρι την ηλικία των 8 ετών ανταποκρίνονται σε λιγότερο από 8 μουσικά μέτρα. Άρα μέχρι αυτή την ηλικία η διάρκεια της εξάσκησης δε θα πρέπει να είναι μεγαλύτερη (Joyce, 1984).

Παράμετροι οργάνωσης προγράμματος Οργάνωση του χορού σε σχέση με το χώρο και το χρόνο (Martin & Pesovar, 1961): 1. αριθμός συμμετεχόντων 2. μελωδική & ρυθμική πλοκή 3. κινητική πλοκή 4. κατηγορία χορευτικής φόρμας 5. δομή χορογραφίας 6. δομή κινητικού & ρυθμικού μοτίβου 7. χορευτικό σχήμα 8. κατεύθυνση 9. αντιπροσωπευτικότητα 10. δημοφιλία

Σχεδιασμός προγράμματος χορού για παιδιά πρώτης σχολικής ηλικίας Ταξινόμηση ως προς τη ρυθμική αγωγή (Σερμπέζης & Παναγοπούλου,2008) Α/Α ΧΟΡΟΣ ΡΥΘ. ΣΧΗΜΑ ΜΟΥΣΙΚΟ ΘΕΜΑ ΡΥΘ. ΑΓΩΓΗ 1. Συρτό στα τρία 3/8 & 4/4«Κοντούλα λεμονιά» (96) Τσάμικος 3/4 «Τούτο το καλοκαιράκι» Τρεχάτος 7/16 (2+2+3) Ορχηστικό Ντάχτιρντι 6/8 (3+3) Ορχηστικό Τσακώνικος 5/4 (3+2) «Σου ’πα μάνα μ’» Ζωναράδικος 6/8 (3+3) «Λιανοχορταρούδια» Καραγκούνα 4/4 «Καραγκούνα» Χασαπιά 2/4 «Έχε γειά» Ξέσυρτος 2/4 «Δεν παντρεύιστι κουρίτσια» Γιαρ - γιαρ 2/4 Ορχηστικό Συρτό στα τρία 4/4 «Ο ήλιος βασιλεύει» Καλαματιανός 7/8 (3+2+2) «Διαμάντι δαχτυλίδι» (123) Τσουράπια 9/8 ( ) Ορχηστικό Συρτός 4/4 «Αρμενάκι» Ομάλ Καρς 4/4 «Σεράντα μήλα» Παλαμάκια 4/4 Ορχηστικό 177

Ταξινόμηση ως προς το ρυθμικό σχήμα (Σερμπέζης & Παναγοπούλου,2008) Α/Α ΧΟΡΟΣ ΡΥΘ. ΣΧΗΜΑ ΜΟΥΣΙΚΟ ΘΕΜΑ ΡΥΘ. ΑΓΩΓΗ 1. Χασαπιά 2/4 «Έχε γειά» Ξέσυρτος 2/4 «Δεν παντρεύιστι κουρίτσια» Γιαρ - γιαρ 2/4 Ορχηστικό Συρτό στα τρία 3/8 & 4/4 «Κοντούλα λεμονιά» 96 & Τσάμικος 3/4 «Τούτο το καλοκαιράκι» Καραγκούνα 4/4 «Καραγκούνα» Συρτό στα τρία 4/4 «Ο ήλιος βασιλεύει» Συρτός 4/4 «Αρμενάκι» Ομάλ Καρς 4/4 «Σεράντα μήλα» Παλαμάκια 4/4 Ορχηστικό Τσακώνικος 5/4 (3+2) «Σου ’πα μάνα μ’» Ντάχτιρντί 6/8 (3+3) Ορχηστικό Ζωναράδικος 6/8 (3+3) «Λιανοχορταρούδια» Τρεχάτος 7/16 (2+2+3) Ορχηστικό Καλαματιανός 7/8 (3+2+2) «Διαμάντι δαχτυλίδι» (123) Τσουράπια 9/8 ( ) Ορχηστικό 144

Ταξινόμηση ως προς την κινητική πλοκή (Σερμπέζης & Παναγοπούλου,2008) Α/Α ΧΟΡΟΣ ΡΥΘ. ΣΧΗΜΑ ΜΟΥΣΙΚΟ ΘΕΜΑ ΡΥΘ. ΑΓΩΓΗ 1. Χασαπιά 2/4 «Έχε γειά» Συρτό στα τρία 3/8 & 4/4 «Κοντούλα λεμονιά» 96 & Συρτό στα τρία 4/4 «Ο ήλιος βασιλεύει» Ομάλ Καρς 4/4 «Σεράντα μήλα» Τσακώνικος 5/4 (3+2) «Σου ’πα μάνα μ’» Ντάχτιρντί 6/8 (3+3) Ορχηστικό Τρεχάτος 7/16 (2+2+3) Ορχηστικό Καραγκούνα 4/4 «Καραγκούνα» Καλαματιανός 7/8 (3+2+2) «Διαμάντι δαχτυλίδι» (123) Συρτός 4/4 «Αρμενάκι» Παλαμάκια 4/4 Ορχηστικό Τσουράπια 9/8 ( ) Ορχηστικό Ζωναράδικος 6/8 (3+3) «Λιανοχορταρούδια» Ξέσυρτος 2/4 «Δεν παντρεύιστι κουρίτσια» Γιαρ - γιαρ 2/4 Ορχηστικό Τσάμικος 3/4 «Τούτο το καλοκαιράκι» 105

Ταξινόμηση ως προς την κατεύθυνση (Σερμπέζης & Παναγοπούλου,2008) Α/Α ΧΟΡΟΣ ΡΥΘ. ΣΧΗΜΑ ΜΟΥΣΙΚΟ ΘΕΜΑ ΡΥΘ. ΑΓΩΓΗ 1. Χασαπιά 2/4 «Έχε γεια» Συρτό στα τρία 3/8 & 4/4 «Κοντούλα λεμονιά» 96  Συρτό στα τρία 4/4 «Ο ήλιος βασιλεύει» Τσακώνικος 5/4 (3+2) «Σου ’πα μάνα μ’» Τρεχάτος 7/16 (2+2+3) Ορχηστικό Καραγκούνα 4/4 «Καραγκούνα» Ομάλ Καρς 4/4 «Σεράντα μήλα» Καλαματιανός 7/8 (3+2+2) «Διαμάντι δαχτυλίδι» (123) Ξέσυρτος 2/4 «Δεν παντρεύιστι κουρίτσια» Συρτός 4/4 «Αρμενάκι» Τσουράπια 9/8 ( ) Ορχηστικό Τσακώνικος 5/4 (3+2) «Σου ’πα μάνα μ’» Ντάχτιρντι 6/8 (3+3) Ορχηστικό Τσάμικος 3/4 «Τούτο το καλοκαιράκι» Ζωναράδικος 6/8 (3+3) «Λιανοχορταρούδια» Παλαμάκια 4/4 Ορχηστικό 177

Τελική κατάταξη (Σερμπέζης & Παναγοπούλου,2008) Α/Α ΧΟΡΟΣ ΡΥΘ. ΣΧΗΜΑ ΜΟΥΣΙΚΟ ΘΕΜΑ ΡΥΘ. ΑΓΩΓΗ 1. Χασαπιά 2/4 «Έχε γειά» Συρτό στα τρία 3/8 & 4/4 «Κοντούλα λεμονιά» 96 & Συρτό στα τρία 4/4 «Ο ήλιος βασιλεύει» Ομάλ Καρς 4/4 «Σεράντα μήλα» Τρεχάτος 7/16 (2+2+3) Ορχηστικό Τσουράπια 9/8 ( ) Ορχηστικό Ντάχτιρντι 6/8 (3+3) Ορχηστικό Καλαματιανός 7/8 (3+2+2) «Διαμάντι δαχτυλίδι» (123) Τσακώνικος 5/4 (3+2) «Σου ’πα μάνα μ’» Καραγκούνα 4/4 «Καραγκούνα» Ζωναράδικος 6/8 (3+3) «Λιανοχορταρούδια» Συρτός 4/4 «Αρμενάκι» Ξέσυρτος 2/4 «Δεν παντρεύιστι κουρίτσια» Γιαρ - γιαρ 2/4 Ορχηστικό Τσάμικος 3/4 «Τούτο το καλοκαιράκι» Παλαμάκια 4/4 Ορχηστικό 177

Όπως παρατηρούμε από τα παραπάνω καθοριστικό ρόλο διαδραμάτισαν οι ειδικές παράμετροι: 1.ρυθμική πλοκή (απλή, μικτή σύνθετη) 2.δομή του κινητικού μοτίβου 3.χορευτικό σχήμα 4.κατεύθυνση της κίνησης 5.κατηγορία της χορευτικής φόρμας, 6.δομή της χορογραφίας

Ενδεικτική Βιβλιογραφία Βαβρίτσας, Ν. (2008). Παραδοσιακοί χοροί και η διδασκαλία τους. Θεσσαλονίκη. Βενετσάνου, Φ. & Λεβέντης, Χ. (2010). Ο χορός στην προσχολική ηλικία. Αθήνα: Αθλότυπο. Goodridge, J. (1999). Rhythm and timing of movement in Performance, Drama, Dance and Ceremony. London & Philadelphia: Jessica Kingsley Publishers. Καμπάς, Α. (2003). Συναρμοστικές ικανότητες: ανάπτυξη και προπόνηση στο νηπιαγωγείο, στο σχολείο, στο σύλλογο. Θεσσαλονίκη: University Studio Press. Καμπάς, Α. (2004). Εισαγωγή στην κινητική ανάπτυξη. Αθήνα: Αθλότυπο. Moston, M. & Ashworth, S. (1994). Η διδασκαλία της Φυσικής Αγωγής. Θεσσαλονίκη: Σάλτο. Martin, G. & Pesovar, E. (1961). A structural analysis of the Hungarian Dance (a methodological sketch). Acta Ethnographica, 10, Pangrazi, R. (1999). Διδασκαλία της Φυσικής Αγωγής στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Θεσσαλονίκη: University Studio Press. Πραντσίδης, Γ. (2004). Ο χορός στην ελληνική παράδοση και η διδασκαλία του. Αιγίνιο: Εκδοτική Αιγινίου. Σερμπέζης, Β. (1995). Συγκριτική μελέτη μεθόδων διδασκαλίας του ελληνικού παραδοσιακού χορού σε παιδιά ηλικίας 9-11 ετών. Αδημοσίευτη Διδακτορική Διατριβή, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο, Ελλάδα. Σερμπέζης, Β. & Παναγοπούλου, Β. (2008). Σχεδιασμός και οργάνωση ακολουθίας ελληνικών χορών για παιδιά πρώτης σχολικής ηλικίας. 16ο Διεθνές Συνέδριο Φυσικής Αγωγής & Αθλητισμού, Κομοτηνή. Schmidt, R. (1993). Κινητική μάθηση και απόδοση. Αθήνα: Αθλότυπο.