Διάλεξη 3 η (2014– 15) Θεωρητικά Μοντέλα Ανάπτυξης Καινοτομίας Δρ. Αλέξανδρος Αποστολάκης Τηλ.: E-class μαθήματος: / / ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ

ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ ΜΟΝΤΕΛΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ Πλήθος μοντέλων έχουν αναπτυχθεί για τον επηρεασμό του ρυθμού ανάπτυξης της καινοτομίας για μια επιχείρηση. Χωρίζονται σε δυο κατηγορίες: Στατικά μοντέλα καινοτομίας Δυναμικά μοντέλα καινοτομίας

Μοντέλα καινοτομίας Στατικά μοντέλα Δυναμικά μοντέλα Βάσεις προέλευσης Βάσει επιπτώσεων (input) (output) 1.Γραμμικό μοντέλο 1. Μοντέλο Abernathy- Clark 2.Συζευτικό μοντέλο 2. Μοντέλο Hederson- Clark 3.Αλληλεπιδραστικό μοντέλο 3. μοντέλο αλυσίδας προστιθέμενης αξίας 4.Μοντέλο θετικής ανάδρασης 5.Μοντέλο Teese 6. Μοντέλο τοπικού περιβάλλοντος 7. Μοντέλο στρατηγικής επιλογής Μοντέλο Utterback-Abernathy Μοντέλο Tushman-Rosenkopf Μοντέλο Foster S- curve

Στατικά μοντέλα καινοτομίας Τι κάνουν αυτά τα μοντέλα? Αναλύουν και μελετούν τις απαραίτητες γνώσεις και ικανότητες για την ανάπτυξη καινοτομίας Εξετάζουν τα κίνητρα της επιχείρησης για επένδυση στην καινοτομία Εξετάζουν τις επιπτώσεις που προκαλούνται εξαιτίας της καινοτομίας στην επιχείρηση. Τι δεν κάνουν? Δεν εξετάζουν τις επιπτώσεις της καινοτομίας ούτε στην αρχή ούτε στην συνέχεια της εφαρμογής της

Στατικά μοντέλα καινοτομίας Χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: 1.Βάσει προέλευσης της καινοτομίας (input): το οποίο προσπαθεί να δώσει απάντηση σε δυο ερωτήσεις Ποιοι είναι οι λόγοι που οδηγούν στην καινοτομία και Ποιοι παράγοντες συμβάλουν στην ανάπτυξη της. 2.Βάσει επιπτώσεων (output): Το οποίο αναζητά και μελετά τις επιπτώσεις της καινοτομίας και Ποιο είδος επιχείρησης προπορεύεται έναντι των άλλων στην ανάπτυξη της τεχνολογίας.

Στατιστικά μοντέλα βάσει προέλευσης της καινοτομίας Δύο είναι οι σχολές που σχετίζονται με την προέλευση της καινοτομίας: 1.Ντετερμινιστική Σχολή: βάσει της σχολής αυτής η ταυτόχρονη δράση εξωτερικών παραγόντων ( π.χ οικονομικές, κοινωνικές, πολιτισμικές κτλ) προκαλεί την καινοτομία. 2. Ατομικιστική Σχολή: η θεωρία αυτή υποστηρίζει ότι οι ιδιαίτερα ταλαντούχοι άνθρωποι της επιχείρησης με διαίσθηση και λίγη τύχη προκαλούν την καινοτομία.

Μοντέλα καινοτομίας Τρία είναι τα μοντέλα σχετικά με την προέλευση της καινοτομίας: 1.Γραμμικό μοντέλο καινοτομίας 2.Συζευκτικό μοντέλο καινοτομίας 3.Αλληλεπιδραστικό μοντέλο καινοτομίας

Γραμμικό μοντέλο καινοτομίας απλό και η τεχνολογική και η οικονομική ανάπτυξη δεν ήταν τόσο ραγδαία. Μετέπειτα, αναπτύχθηκαν πολυπλοκότερα μοντέλα γιατί η καινοτομία αποτελούσε ένα συνονθύλευμα τεχνολογικών, επιστημονικών, βιομηχανικών και καταναλωτικών επιδράσεων, όπως επίσης και μια μη γραμμική αλληλουχία διακριτών δραστηριοτήτων. Το μοντέλο αυτό αντιμετωπίζει την καινοτομία ως γραμμική αλληλουχία πολύ συγκεκριμένων διαδικασιών που επικεντρώνεται στους λόγους εμφάνισης της.  Οι κοινωνικές εξελίξεις  Εξελίξεις στην αγορά  Τεχνολογική ανάπτυξη Έτσι, δημιουργούνται δυο μοντέλα, ένα που αφορά α) την προώθηση της τεχνολογικής καινοτομίας και ένα που αφορά β) στην έλξη καινοτομίας marketing.

Γραμμικό μοντέλο καινοτομίας Τεχνολογική καινοτομία Το μοντέλο της τεχνολογικής καινοτομίας (ή γραμμικό μοντέλο ώθησης) υπήρξε ιδιαίτερο δημοφιλές τις δεκαετίες του ‘50 και του ‘60. Η δημιουργία μιας νέα αγοράς που δεν είχε ζήτηση ως τώρα μέσω της ανάπτυξης μιας νέας τεχνολογίας, αποτελεί τη βάση της τεχνολογικής καινοτομίας. Στην συγκεκριμένη περίπτωση η αγορά είναι ο αποδέκτης των τεχνολογικών εξελίξεων και «θαυμάτων». Ο καταλληλότερος κλάδος που θα μπορούσε να εφαρμοστεί ένα τέτοιο μοντέλο είναι η φαρμακοβιομηχανία

Γραμμικό μοντέλο καινοτομίας Καινοτομία μάρκετινγκ Η βάση στην οποία στηρίζεται η καινοτομία του marketing είναι η αναζήτηση και κατανόηση όσων η κοινωνία χρειάζεται, επιθυμεί και προσδοκά. Ο ιδανικότερος κλάδος εφαρμογής αυτού του μοντέλου είναι των τροφίμων και ο τουρισμός.

Γραμμικό μοντέλο καινοτομίας Έρευνα& ανάπτυξη Κατασκευή -παραγωγή MarketingΧρήστης Marketing Έρευνα& ανάπτυξη Κατασκευή- παραγωγή Χρήστης Μοντέλο έλξης Μοντέλο ώθησης

Αδυναμίες γραμμικών μοντέλων 1.Το σημείο έναρξης της καινοτομίας είναι πάντα το συγκεκριμένο τμήμα της επιχείρησης. Όμως, με την μεγάλη αλληλεπίδραση των τμημάτων στις μέρες μας δεν μπορούμε να καταλήξουμε σε ένα τέτοιο αποτέλεσμα, αποκόπτοντας την συμμετοχή των άλλων τμημάτων στην καινοτομία. 2. Δεν στηρίζεται σε παραμέτρους που δεν είναι ίδιες σε κάθε περίπτωση, καθώς κάθε επιχείρηση έχει δική της κουλτούρα, με αποτέλεσμα ένα γενικευμένο μοντέλο να μην είναι κατάλληλο για την ανάπτυξη της καινοτομίας. 3. Δεν μπορούν αν προβλέψουν την κατάλληλη χρονική στιγμή που θα εμφανιστεί η καινοτομία. Έτσι, οδηγούμαστε στην ανάγκη ανάπτυξης ειδικότερων και πιο συγκεκριμένων μοντέλων για τον προσδιορισμό της καινοτομίας.

Συζευκτικό μοντέλο καινοτομίας Χρησιμοποιήθηκε ιδιαίτερα την δεκαετία του ’80 και επικεντρώνεται στην συνεργασία του τμήματος έρευνας& ανάπτυξης και marketing. Η δημιουργία ζήτησης νέων προϊόντων, η μη προγραμματισμένη ανακάλυψη καινοτομιών για νέες ανάγκες ή τρόπους για κάλυψη παλαιών είναι οι στόχοι του συγκεκριμένου μοντέλου. Κατασκευή Παραγωγή Έρευνα& ανάπτυξη Marketing

Αλληλεπιδραστικό μοντέλο Αποτελεί μια λογική και συνεχή αλληλουχία σταδίων εξέλιξης και βασίζεται στην σχέση μεταξύ επιχειρήσεων και κοινωνίας, που όμως οι επιχειρήσεις γνωρίζουν τις ανάγκες και επιθυμίες της αγοράς, βελτιώνοντας τις υπηρεσίες και τα προϊόντα τους. Δεν είναι ένα γραμμικό σύστημα όπως τα προηγούμενα, που σημαίνει τέλεια προσδιορισμένες διαδικασίες, αλλά ένα πιο σύνθετο σύστημα που αποτελείται από αλληλεπιδράσεων και παλινδρομικών μεταβάσεων διάφορων λειτουργιών και παραγόντων. Είναι ένας συνδυασμός του μοντέλου ώθησης της τεχνολογίας και έλξης της ζήτησης. Η καινοτομία είναι αυτό που προκύπτει από την αλληλεπίδραση της έρευνας& ανάπτυξης, της κατασκευής-παραγωγής και του marketing R&D+ ΠΑΡΑΓΩΓΗ+MARKETING= ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ

Αλληλεπιδραστικό μοντέλο ανάπτυξης καινοτομίας ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΑΜΟΝΤΕΛΟΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ 1950/60Ώθηση τεχνολογίας1.Γραμμική σειριακή διαδικασία 2.Έμφαση σε Ε&Α 3. Η αγορά δέκτης επιτευγμάτων της τεχνολογίας 1970Έλξη της ζήτησης1.Γραμμική σειριακή διαδικασία 2. Έμφαση στο μάρκετινγκ 3.Η αγορά υποδεικνύει τους στόχους της τεχνολογίας, η οποία ανταποκρίνεται. 1980ΣυζευκτικόΈμφαση στην ολοκλήρωση Ε&Α και Μάρκετινγκ ΑλληλεπιδραστικόΣυνδυασμός ώθησης τεχνολογίας και έλξης της ζήτησης

Στατικά μοντέλα καινοτομία βάσει επιπτώσεων Ο διαχωρισμός γίνεται με βάση τις επιπτώσεις της καινοτομίας σε διαφορετικές λειτουργίες της επιχείρησης. Η μια είναι βάσει των επιπτώσεων της στις ικανότητες της επιχείρησης (οργανωτική θεώρηση της καινοτομίας) και η δεύτερη βάσει των επιπτώσεων της στην παραγωγή καινούργιων ή βελτιωμένων προϊόντων/υπηρεσιών (οικονομική θεώρηση).

Στατικά μοντέλα καινοτομία βάσει επιπτώσεων Οργανωτική θεώρηση: για την βελτίωση της καινοτομίας στηρίζονται στην ήδη υπάρχουσα γνώση, την οποία και επεκτείνει για να αποκτήσει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Ριζική καινοτομία: η γνώση διαφέρει κατά πολύ από την υπάρχουσα με αποτέλεσμα την απαξίωση των δομών και του ανταγωνισμού. Οικονομική θεώρηση: η βελτιωτική καινοτομία των προϊόντων αποτελεί τροποποιήσεις των υπαρχόντων, δίνοντας την δυνατότητα συνύπαρξης στην αγορά την ίδια περίοδο. Ριζική καινοτομία: η τεράστια διαφοροποίηση των νέων προϊόντων προκαλεί την μη δυνατή συμβίωση με τα ήδη υπάρχοντα, καθώς θα τα εκτόπιζε από την αγορά.

Στατικά μοντέλα καινοτομία βάσει επιπτώσεων (συνέχεια) Προκύπτει η εξής ερώτηση «υπάρχει σχέση μεταξύ της θέσης της επιχείρησης στην αγορά και του τύπου καινοτομίας που θα επιλέξει, και αν ναι σε τι βαθμό υπάρχει αυτή η σχέση». Η θεωρία απαντάει πως υπάρχει σχέση. Από την οπτική της οργανωτικής θεωρίας οι υπάρχουσες και εδραιωμένες επιχειρήσεις δεν επιδιώκουν ριζικές καινοτομίες για να μην χρειαστεί να αλλαχθεί ολόκληρη η δομή της επιχείρησης. Αντίθετα, οι νέες επιχειρήσεις που δεν είναι εδραιωμένες στο χώρο επιδιώκουν ριζικές καινοτομίες βασισμένες σε νέες γνώσεις και τεχνολογικές εξελίξεις.

Μοντέλο Abernathy-Clark Κάποιες φορές η ριζική καινοτομία ευνοεί τις ήδη καθιερωμένες επιχειρήσεις περισσότερο από ότι τις νέες επιχειρήσεις. Το γιατί συμβαίνει αυτό, το εξηγεί το μοντέλο Abernathy-Clark. Χωρίζει τη γνώση σε δύο κατηγορίες: Τεχνολογική γνώση Γνώση της αγοράς Με την ανάπτυξη της καινοτομίας η μια γνώση παραγκωνίζεται και η άλλη διατηρείται

Μοντέλο Abernathy-Clark Υπάρχουν 4 τύποι καινοτομίας βασισμένοι στις επιπτώσεις της γνώσης: 1.Κανονική (regular): διατηρεί και τα δύο είδη γνώσεων, και την τεχνολογική αλλά και την γνώση της αγοράς. 2. Θέσης (niche): απαξιώνει την γνώση της αγοράς και διατηρεί μόνο την τεχνολογική γνώση. 3.Επαναστατική (revolutionary): παραγκωνίζει την τεχνολογική γνώση και κρατάει την γνώση της αγοράς. 4.Αρχιτεκτονική (architectural): απαξιώνει και τους δυο τύπους γνώσεων

Μοντέλο Abernathy-Clark Κανονική καινοτομία Επαναστατική καινοτομία Niche καινοτομία Αρχιτεκτονική καινοτομία ΔιατηρήσιμεςΚατεστραμμένες Διατηρήσιμες Κατεστραμμένες

Μοντέλο Henderson-Clark Με αντίστροφο τρόπο από το προηγούμενο μοντέλο, αυτό προσπαθεί να εξηγήσει γιατί οι εδραιωμένες στην αγορά επιχειρήσεις αποτυγχάνουν στην ανάπτυξη βελτιωτικής καινοτομίας. Η γνώση εδώ διακρίνεται σε: 1.Γνώση επιμέρους συστατικών και 2.Γνώση της σύνδεσης των συστατικών.

Μοντέλο Henderson-Clark Εδώ, όπως και στο προηγούμενο μοντέλο, το ένα είδος γνώσης μπορεί να απαξιωθεί και το άλλο να διατηρηθεί. Η βελτιωτική καινοτομία διατηρεί και τους δύο τύπους γνώσεων, και τη γνώση των επιμέρους συστατικών και τη γνώση της σύνδεσης των συστατικών. 1.Αρχιτεκτονική: εδώ η γνώση των επιμέρους συστατικών παραμένει, ενώ η γνώση της σύνδεσης των συστατικών παραγκωνίζεται. 2.Αρθρωτή: η γνώση της σύνδεσης των συστατικών διατηρείται και η γνώση των επιμέρους συστατικών καταστρέφεται. 3.Ριζική: απαξιώνονται και τα δυο είδη γνώσεως.

Μοντέλο Henderson-Clark Γνώση αρχιτεκτονικής προϊόντος Βελτιωμένη καινοτομία Αρχιτεκτονική καινοτομία Αρθρωτή καινοτομία Ριζική καινοτομία Διατηρήσιμες Κατεστραμμένες ΔιατηρήσιμεςΚατεστραμμένες

Μοντέλο αλυσίδας προστιθέμενης αξίας Το μοντέλο αυτό συνδυάζει το σκοπό ύπαρξης των άλλων δυο μοντέλων. Εξηγεί τους λόγους που οι εδραιωμένες επιχειρήσεις αποτυγχάνουν στην βελτιωτική καινοτομία, ενώ ταυτόχρονα επιτυγχάνουν καλύτερα αποτελέσματα στην ανάπτυξη ριζικής καινοτομίας σε σχέση με τις νέες επιχειρήσεις. Επικεντρώνεται στις επιπτώσεις που επιφέρει η καινοτομία όχι μόνο στην ίδια την επιχείρηση, αλλά και σε κάθε άλλο κομμάτι της αλυσίδας αξίας της επιχείρησης (πχ πελάτες, προμηθευτές και συνεργάτες).

Μοντέλο αλυσίδας προστιθέμενης αξίας Η καινοτομία, σε αυτό το μοντέλο μπορεί να είναι βελτιωτική για την επιχείρηση αλλά ριζική για κάποιο άλλο κομμάτι της αλυσίδας. Όπως επίσης και οι επιπτώσεις μπορεί να διαφέρουν από μέλος σε μέλος της αλυσίδας αξίας. μια επιχείρηση μπορεί να αναπτύξει με επιτυχία ριζική καινοτομία αρκεί η καινοτομία αυτή να είναι βελτιωτική για τα άλλα μέλη της αλυσίδας. Αυτό συμβαίνει γιατί η επιτυχία μιας καινοτομίας προστιθέμενης αξίας συνδέεται άμεσα με τις επιπτώσεις της στα άλλα μέλη της αλυσίδας. Οι καλές σχέσεις μεταξύ των μελών επιτυγχάνονται μετά από μακρόχρονη προσπάθεια και αποτελούν σημαντικό κομμάτι της επιτυχίας της επιχείρησης και της καινοτομίας.

Μοντέλο θετικής ανάδρασης Τα προϊόντα/υπηρεσίες προέρχονται από την επεξεργασία α’ υλών ή από την αξιοποίηση γνώσης. 1.Προϊόντα επεξεργασίας α’ υλών: – Εξαρτώνται από φυσικούς πόρους και Χαρακτηρίζονται από: – Περιορισμένες απαιτήσεις εξειδικευμένης γνώσης – Προκαθορισμένο όριο οικονομικής απόδοσης – Η περαιτέρω διατήρηση τους πέραν του βέλτιστου σημείου, το καθιστά ασύμφορο καθώς αυξάνεται το κόστος τους.

Μοντέλο θετικής ανάδρασης 2. Προϊόντα γνώσης: – Δεν εξαρτώνται από φυσικούς πόρους. Χαρακτηρίζονται από: – Μεγάλες απαιτήσεις σε εξειδικευμένη γνώση – Εξαιρετικά ψηλό αρχικό κόστος – Χαμηλό κόστος ανά μονάδα μετέπειτα της ανάπτυξης – Ιδιαίτερα ψηλές οικονομικές αποδόσεις

Μοντέλο θετικής ανάδρασης Σε ότι αφορά τα προϊόντα γνώσης συμβαίνει το εξής: Όσο μεγαλύτερος αριθμός καταναλωτών χρησιμοποιούν το προϊόν, τόσο περισσότερο αυξάνει η απόδοση του και τόσο περισσότερα συμπληρωματικά αγαθά παράγονται για να πλαισιώσουν και να εξυπηρετήσουν καλύτερα το κυρίως προϊόν και την ανάπτυξη του. Επειδή επενδύεται γνώση για τη χρήση του προϊόντος, η αντικατάσταση του από κάποιο νεότερο και πιο καινοτόμο είναι δύσκολη. Τέλος, κάθε προϊόν γνώσης απαιτεί διαφορετικό ποσό γνώσης το οποίο εξαρτάται από το πόσο πολύπλοκη είναι η καινοτομία.

Μοντέλο Teece Επεξηγεί τους λόγους για τους οποίους οι εδραιωμένος στην αγορά επιχειρήσεις μπορούν να αξιοποιήσουν επιτυχώς τις ριζικές καινοτομίες και διακρίνει δύο παράγοντες για την ανάπτυξη της καινοτομίας: 1.Την κατάσταση καταλληλότητας της επιχείρησης: αφορά τον τρόπο με τον οποίο μπορεί να προστατευτεί η τεχνολογία από την αντιγραφή και στηρίζεται: – Στην προστασία πνευματικής ιδιοκτησίας και – Στη δυσκολία αντιγραφής της τεχνολογίας Παρόλο που οι συμπληρωματικοί πόροι μπορεί να μην είναι σημαντική, η επιχείρηση κερδίζει από την καινοτομία

Μοντέλο Teece Αν η καταλληλότητα είναι μειωμένης αποτελεσματικότητας, τότε δυο τινά μπορούν να συμβούν: Η επιχείρηση να μην κερδίσει από την καινοτομία εξαιτίας των μη σημαντικών συμπληρωματικών πόρων Το αντίθετο, δηλαδή η επιχείρηση να κερδίσει από την καινοτομία γιατί η σημαντικότητα των συμπληρωματικών πόρων είναι υψηλή. Αν η καταλληλότητα είναι ισχυρής αποτελεσματικότητας, τότε έχουμε επίσης δυο εκδοχές Παρόλο που οι συμπληρωματικοί πόροι μπορεί να είναι σημαντικοί, η επιχείρηση θα κερδίσει μόνο αν συνάψει τις κατάλληλες στρατηγικές συμμαχίες

Μοντέλο Teece 2.Τους διαθέσιμους συμπληρωματικούς πόρους: αποτελούν κάθε άλλη ικανότητα της επιχείρησης να αξιοποιεί την καινοτομία (πχ παραγωγή, προώθηση, brand name, δίκτυο διανομής κλπ). Δυσκολία κέρδους από την καινοτομία Προοπτικές κέρδους από την καινοτομία για αυτούς που διαθέτουν συμπληρωματικούς πόρους Εφευρέτης με προοπτικές κέρδους Δυνατότητες κέρδους από την καινοτομία ανάλογα με την επιτυχία στρατηγικών συμμαχιών Σημαντικοί Μη σημαντικοί Ασθενής Ισχυρή Κατάσταση καταλληλότητας

Μοντέλο τοπικού περιβάλλοντος Το εξωτερικό περιβάλλον είναι εκείνο που θα επηρεάσει την ικανότητα της επιχείρησης για ανάπτυξη καινοτομίας (Afuah,2003). Υπάρχουν τέσσερις συναρτήσεις χαρακτηριστικών εξωτερικού περιβάλλοντος για την καινοτομικότητα της επιχείρησης: 1.Η κατάσταση που βρίσκονται οι πόροι της επιχείρησης. 2.Η τοπική ζήτηση. 3.Τα μέλη της αλυσίδας αξίας, δηλαδή επιχειρήσεις που συνεργάζονται. 4.Ανταγωνισμός.

Μοντέλο στρατηγικής επιλογής Επεξηγεί τους λόγους εκείνους που δεν επιτρέπουν στην επιχείρηση να αναπτύξει επιτυχώς καινοτομία Αυτό μπορεί να εξαρτάται από Τους επιχειρηματικούς στόχους Τους πόρους που χρειάζονται για απόκτηση και αξιοποίηση νέας γνώσης Τις χρονικές συνθήκες. Η στρατηγική επιλογή για καινοτομία μπορεί να χωριστεί σε 6 είδη στρατηγικής 1.Επιθετική στρατηγική 2.Αμυντική στρατηγική 3.Στρατηγική μίμησης 4.Στρατηγική εξάρτησης 5.Παραδοσιακή στρατηγική 6.Ευκαιριακή στρατηγική

Ερωτήσεις Ερώτηση 1η: Για πιο λόγο θεωρείτε ότι το γραμμικό μοντέλο ανάπτυξης καινοτομίας ανάμεσα στις τουριστικές επιχ/σεις ήταν τόσο δημοφιλές παλαιοτέρα? Ερώτηση 2η: Γιατί άρχισε να θεωρείται πιο σημαντικό το μοντέλο της ζήτησης σε σχέση με το μοντέλο της ώθησης τεχνολογίας? Ερώτηση 3η: Δώστε παραδείγματα όπου η υπάρχουσα επιχ/ση είναι πιο αποτελεσματική στη διαχείριση της καινοτομίας σε σχέση με μια νέα επιχείρηση (μοντέλο Abernathy – Clark). Τα παραδείγματα να είναι από τον τουριστικό χώρο. Ερώτηση 4η: Δώστε παραδείγματα όπου η υπάρχουσα επιχ/ση είναι λιγότερο αποτελεσματική στη διαχείριση της καινοτομίας σε σχέση με μια νέα επιχείρηση (μοντέλο Henderson – Clark). Τα παραδείγματα να είναι από τον τουριστικό χώρο. Ερώτηση 5η Δώστε ένα παράδειγμα τουριστικής καινοτομίας που να χαρακτηρίζει το μοντέλο θετικής ανάδρασης.

Βιβλιογραφία Κριεμάδης Θ., (2012), Κεφάλαια,«Θεωρητικά Μοντέλα Ανάπτυξης Καινοτομίας», σσ. 11 – 28, ‘Η Καινοτομία στις Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις’, Οικονομική Βιβλιοθήκη: Αθήνα