Χριστούγεννα στην Κάλυμνο Ήθη και Έθιμα Χριστούγεννα στην Κάλυμνο

Παραμονές Χριστουγέννων κι οι γυναίκες της Καλύμνου είχαν μεγάλη φουργιά να πλύνουν, ν’ ασπρίσουν, να καθαρίσουν το σπίτι, να ζυμώσουν τα εφτάζυμα και να κάμουν τα φοινίκια. Τα παιδιά στα χαντιρίμια και τα στενορύμια του μικρού μας νησιού, γυρίζαν από σπίτι σε σπίτι όπως και σήμερα και, λένε τα κάλαντα…

«Αύτη είναι η ημέρα όπου ήρθ’ ο Λυτρωτής από Μαριάμ μητέρα εκ Παρθένου γεννηθείς. Άναρχος αρχήν λαμβάνει και σαρκούται ο Θεός ο αγέννητος γεννάται εις την φάτνην τάπεινός Άγγελοι το νέον λέγουν εις ποιμένας και βοσκούς ο αστήρ, το θαύμα δείχνει εις τους μάγους και σοφούς».

Τα παιδιά όταν τελειώναν τα κάλαντα, μετά την απελευθέρωση πια, που τα πράγματα άρχισαν σιγά – σιγά να παίρνουν φυσιολογικούς ρυθμούς και υπήρχε κάποια σχετική για τα αναγκαία άνεση, έπαιρναν από τις νοικοκυρές σαν φιλοδώρημα είτε μια πεντάρα ή αυγά ή και λίγα φοινίκια όταν πηγαίναν σε βασταχτούμενα σπίτια.

Για τα φοινίκια, τα μελομακάρουνα όπως τα λένε σε άλλα μέρη, υπάρχει μια παράδοση, η οποία αναφέρεται στην ημέρα της γεννήσεως του Χριστού μας: Όταν η Παναγιά είχε τους πόνους της γεννήσεως, ζήτησε ένα χουρμά, φοίνικα όπως τον έλεγαν. Πριν όμως προφτάσει να βγάλει από το στόμα το κουκούτσι του, ένας δυνατότερος πόνος την έκανε να φωνάξει ω! οπότε και αυτή η κραυγή έμεινε χαραγμένη σε κάθε κουκούτσι του φοίνικα – χουρμά. Σε ανάμνηση λοιπόν αυτού του φοίνικα οι παλιές νοικοκυρές έφτιαχναν τα φοινίκια, τα σημερινά μελομακάρονα, ως χριστουγεννιάτικο γλύκισμα.

Τα κάλαντα την παραμονή της Πρωτοχρονιάς: «Εις αυτό το νέο έτος Βασιλείου εορτή ήρθα να σας χαιρετήσω με την πρέπουσα(ν) ευχή. Εύχομαι λοιπόν να ζήτε πολλούς χρόνους κι ευτυχείς το Βασίλειο το Μέγα να ‘χετε συνδρομητή κι όσους έχετε στα ξένα να δεχτείτε με καλό να σας δίνει ευτυχία το Θεό παρακαλώ».

Πολλά ‘παμε τα’ αφέντη μας ας πούμε της κυράς μας: Κυρά ψηλή, κυρά λιγνή κυρά καμαροφρύδα μ’ έχεις τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι στήθη και του κοράκου το φτερό τόχεις καμαροφρύδι Πολλά ‘παμε της μάνας μας ας πούμε και της κόρης. Σαν έχεις κόρη(ν) έμορφη γραμματικός τη θέλει Μ’ αν είναι και γραμματικός πολλά προικιά γυρεύει. Γυρεύει αμπέλια ατρύγητα κι αμπέλια τρυγημένα γυρεύει και τη Βενετιά μ’ ούλα της τα Βενέτια. Πολλά ‘παμε της κόρης μας ας πούμε και του γιου μας Μ’ αν έχεις γιο εις το σχολειό και γιο εις το ψαλτήρι να σ’ αξιώσει ο Θεός να βάλει πετραχείλι. «Άγιος Βασίλης έρχεται πάνω από το Μαράσι βαστά γαλούνι και κρασί να ‘ρτει να μας κεράσει Βασίλη πόθεν έρχεσαι και δε μας καταδέχεσαι; Από την Καισαρεία συ ‘σαι αρχόντισσα κυρία κάτσε να φας κάτσε να πιεις κάτσε τον πόνο σου να πεις κάτσε να τραουήσεις και να μας καλοκαρδίσεις. Μ’ εμένα οι καλοί γονιοί τραούτζια εμ με μάθαν μόνο με μάθαν γράμματα και γράμματα σας λέω. Και σαν ηξεύρεις γράμματα πε μας την αρφαβήτα και στο ραβδί του ηκούμπησε α πει την αρφαβήτα. Και το ραβδί του το ξερό Χλωρά βλαστάρζα βγάλλει και κάτω στις ριζούλες του βρύσες εκυμματούσαν Και κατεβαίνουν πέρδικες γαρυφαλιές λεβέντικες κι ηβρέχαν τα φτερά τους κι ηραίναν τον αφέντη μας τον πολυχρονεμένο: Μ’ εσένα αφέντη πρέπει σου καράβζα ν’ αρματώνεις και τ’ άρμπουρα των καραβζών να τα μαλαματώνεις Για σφάξε μας τον πετεινό τον κότσινο τον παρδαλό και δος μας το μπαξίσι. Χρόνια πολλά κι ένα κομμάτι μπακλαβά.

Μεταξύ των Χριστουγέννων και των Φώτων 27 Δεκεμβρίου η ενορία του Αγίου Στεφάνου γιορτάζει τον άγιό της τον πρωτομάρτυρα. Αυτές τις μέρες οι παλιές γυναίκες απέφευγαν να λουστούν ή να κάμουν μπάνιο, διότι θεωρούσαν ασέβεια και αμαρτία να λουστεί κανείς πριν τη βάφτιση του Χριστού. Έπρεπε να προηγηθεί αυτή η αγιασμένη μέρα και μετά να ακολουθήσει η σωματική καθαριότητα. Ψηλά που το Μαράσι τ’ Αγίου Νικολάου, χτυπούν χαρμόσυνα οι καμπάνες στην εκκλησία – νεκροταφείο του Αγίου Βασιλείου την πρώτη μέρα του εμπορικού έτους. Συνέχεια έχει η ημέρα των Φώτων. Η εορτή πήρε το όνομα από τα κεριά που κρατούσαν οι κατηχούμενοι πριν βαπτιστούν και γίνουν Χριστιανοί

Τα κάλαντα που λέγαν τα μικρότερα παιδιά τα Φώτα ήταν: «Σήμερα τα Φώτα και ο Φωτισμός γέννησε η κότα ‘πο πίσω ‘που την πόρτα ήκαμε χρυσό αυγό ή φαάτο ούλο ‘γω, (δ)ε σου φήκα μερδικό». Ενώ τα μεγαλύτερα έλεγαν: «Ο μήνας έχει σήμερον πέντε Γιαννουαρίου Κι όλοι μας εορτάζομε τα φώτα του Κυρίου όλοι οι παπάδες πορπατούν με το Σταυρό στο χέρι και μπαίνουν μεσ’ στα σπίτζα μας και λεν τον Ιορδάνη βοήθεια να έχετε τον μέγα Ιωάννη στο σώμα και εις την ψυσήν έχει χαράν μεγάλην που σχίστηκαν οι ουρανοί και βγήκε πελιστέρι μα πελιστέρι δεν ήτο, μόνο ‘πο τ’ Άγιο Πνέμα και τ’ Άγιο Πνέμα έφυγε να πα να μαρτυρήσει ότι Χριστός γεννήθηκε σ’ Ανατολή και Δύση. Κάτω στα Ιεροσόλυμα και στου Χριστού τον τάφο εκεί δέντρο δεν ήτανε και δέντρον εφυτρώθη το δέντρον ήτον ο Χριστός κι η ρίζα η Παναγία και τα περικλωνάρζα του ήταν η μαρτυρία, που μαρτυρούσαν κι έλεγαν για του Χριστού τα πάθη. Και εις έτη πολλά».

Το νερό από τον αγιασμό των Φώτων όσο διάστημα κι αν διατηρηθεί στο εικονοστάσι δεν αλλοιώνεται, αν και δεν επιτρέπεται να κρατηθεί στο σπίτι γιατί ισοδυναμεί με θεία κοινωνία. Γι’ αυτό κι αν ξεχαστεί πρέπει να ‘ρθει παπάς στο σπίτι να τον διαβάσει και να τον πάρει μαζί του στην εκκλησία. Τα παλιά χρόνια οι γυναίκες έφτιαχναν το προζύμι, οι ναυτικοί μας ράντιζαν τα καΐκια τους, οι γεωργοί τα χωράφια τους και μέχρι σήμερα οι νοικοκυρές ραντίζουν τα τέσσερα καντούνια του σπιτιού τους και τις αυλές τους. Οι ναυτικοί μας δε, πιστεύουν ότι μετά τα Θεοφάνεια η θάλασσα αγιάζεται και γαληνεύει.

Στις 7 Ιανουαρίου γιορτάζει ο Ιωάννης ο Πρόδρομος στην περιοχή του «Γιακχά» κάτω από το κάστρο του χωριού. Στον πανηγυρικό εσπερινό του παλιότερα έστηναν χορό οι σφουγγαράδες μας για να τιμήσουν τον Άγιο.