Σ. ΗΛΙΆΔΟΥ-ΤΆΧΟΥ ΚΑΘΗΓΉΤΡΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΊΟΥ ΔΥΤΙΚΉΣ ΜΑΚΕΔΟΝΊΑΣ Εμφύλιος

ΠΛΑΙΣΙΟ

Τι είναι εμφύλιος πόλεμος Η ένοπλη σύγκρουση μεταξύ αντιμαχόμενω παρατάξεων που δρουν μέσα στο πλαίσιο των συνόρων μιας αναγνωρισμένης κρατικής οντότητας. Είναι ο ενδοκρατικός πόλεμος στον οποίο συγκρούονται δύο ή περισσότερες παρατάξεις που τις υποστηρίζουν πολίτες του ίδιου κράτους

Πολιτικά γεγονότα Ο Εθνικός διχασμός που συνέβαλε στην στρατικοποίηση της πολιτικής ζωής 1916: κίνημα εθνικής άμυνας Σεπτέμβριος 1916: κίνημα Βενιζέλου Νοέμβριος 1916: πόλεμος με Κεντρικές δυνάμεις Ιούνιος 1917: εκθρόνιση Κωνσταντίνου : Μικρασιατική εκστρατεία Νοέμβριος 1922: Εκτελέσεις στο Γουδί

Κοινωνικές συνέπειες μικρασιατικής εκστρατείας Πολιτισμικές διαφορές και κοινωνικο-πολιτικές συγκρούσεις μεταξύ προσφύγων-γηγενών στη Μακεδονία, μεταξύ σλαβοφώνων-ελληνοφώνων Προσφυγικοί οικισμοί σε Αθήνα Θεσσαλονίκη ως βασικοί χώροι στρατολόγησης από ΕΑΜ/ΚΚΕ πρόσφυγες

Διαμάχη βενιζελικών και μη Εξέφρασε διαφορετικέ γεωγραφίες (Παλιά Ελλάδα- Νέα Ελλάδα) Πολωμένες κοινωνικές ομάδες (πρόσφυγες- γηγενείς) Στρατηγικές : α) βενιζελική: εξωστρεφής και επιθετική β) αντιβενιζελική: εσωστρεφής και παραδοσιακή

Πολιτικά γεγονότα Απρίλιος 1924: αβασίλευτη δημοκρατία με δημοψήφισμα : Δικτατορία Παγκάλου 5 Μαρτίου 1933 εκλογές, : επικράτηση αντιβενιζελικών, κίνημα Ν. Πλαστήρα Ιούνιος 1933: απόπειρα κατά Βενιζέλου 1 Μαρτίου 1935: Κίνημα Βενιζέλου Σύλληψη-απόταξη βενιζελικών αξιωματικών

10 Οκτωβρίου 1935: κίνημα Γεωργίου Κονδύλη : δημοψήφισμα και επαναφορά μοναρχίας 4 Αυγούστου 1936: Δικτατορία Μεταξά 28 Οκτωβρίου 1940: Επίθεση Ιταλίας 6 Απριλίου 1941: Επίθεση Γερμανίας 20 Απριλίου 1941: συνθηλόγηση Τσολάκογλου, Γιόζεφ Ντήτριχ 21 Απριλίου 41 πρωθυπουργός Τσουδερός 23 Απριλίου 41 αναχώρηση για Κρήτη. Ορκίζεται ο Τσολάκογλου

Δοσίλογοι πρωθυπουργοί Γ. Τσολάκογλου από έως 2 Δεκεμβρίου Κ. Λογοθετόπουλος από 2 Δεκεμβρίου 1942 ως Απρίλιο του Ιωάννης Ράλλης: από Απρίλιο του 1943

Κατοχή 20 Απριλίου 1941: Βούλγαροι εισβάλλουν σε Α. Μακεδονία και Θράκη Πολιτική προσάρτησης και εκβουλγαρισμού

Η αποδοχή του όρου «εμφύλιος» Γίνεται με το νόμο 1863/ «περί άρσεως των συνεπειών του εμφυλίου πολέμου ». Συνέπειες η νομιμοποίηση στη σφαίρα της δημόσιας ιστορίας και της συλλογικής μνήμης των δύο αντιπάλων

Είδη συγκρούσεων Α) ανάμεσα σε αντιστασιακές οργανώσεις (ΕΛΑΣ κατά ΕΔΕΣ) Β) ανάμεσα στον ΕΣ και στον ΔΣΕ Γ) ανάμεσα σε ΕΛΑΣ, Τάγματα Ασφαλείας, Δ) ανάμεσα σε ΔΣΕ και ΜΑΥ/ΜΑΔ (τοπικές πολιτοφυλακές οργανωμένες απότ ο κράτος)

Πολιτική ταυτότητα των εμπλεκομένων Α) ΚΚΕ /ΕΑΜ Β) Από Βασιλόφρονες ως παλιοί βενιζελικοί που ήταν ενάντιοι στον θρόνο. «εθνικόφρονες» Αντικομουνιστές.

ΖΗΤΗΜΑ 1 Ο : ΠΕΡΙΟΔΟΛΟΓΗΣΗ

Η παραδοσιακή περιοδολόγηση : Αντίσταση :Λευκή τρομοκρατία : Εμφύλιος

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ Ο α γύρος εμφύλιου = συγκρούσεις της Αντίστασης με δωσίλογους/συνεργάτες των Γερμανών = κατοχή, πόλεμος με κατακτητές και δωσίλογους =λευκή τρομοκρατία : εμφύλιος

Ηλίας Νικολακόπουλος, Ι. Παπαθανασίου (2012) «Ο Εμφύλιος πόλεμος δεν επιδέχεται μονοδιάστατες απαντήσεις ούτε αποτελούσε την αναπόδραστη κορύφωση μιας ενιαίας διαδικασίας η οποία ξεκίνησε με τις πρώτες εμφύλιες συγκρούσεις της Κατοχής..»

Π. Βόγλης (2004) Αν ονομαστούν οι συγκρούσεις της κατοχής εμφύλιος α) δικαιώνονται οι δωσίλογοι β) υπονομεύεται η έννοια της καθολικής αντίστασης του έθνους.

Καλύβας, Μαραντζίδης (2015) Η θεωρία των 3 γύρων του εμφυλίου : α γύρος εμφυλίου : β γύρος εμφυλίου : γ γύρος εμφυλίου

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΑΝΑΔΟΜΗΤΩΝ Α) ήταν εμφύλιος οι συγκρούσεις ανάμεσα στις αντιστασιακές οργανώσεις ; Β) Οι συγκρούσεις των ετών αφορούσαν γείτονες ή πατριώτες; Ενώ την περίοδο ο εθνικός αλλά και ο Δημοκρατικός στρατός έκανε ή όχι υπερτοπικές μαζικές διαδικασίες στρατολόγησης;

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΑΝΑΔΟΜΗΤΩΝ γ) Υπήρξε ή όχι στις συγκρούσεις των ετών μεγάλος αριθμός θυμάτων όπως σε έναν εμφύλιο δ) η ξένη κατοχή μετατρέπει την αντίσταση εναντίον της σε εμφύλιο συμμαχώντας με μια πλευρά. Άρα το γεγονός ότι οι συγκρούσεις γίνονται σε περίοδο κατοχής δεν μας στερεί το διακαίωμα να τις πούμε εμφύλιες

ΑΝΑΔΟΜΗΤΕΣ α) εθνικόφρονες: οι κομουνιστές δεν ανήκαν στο ελληνικό έθνος γιατί ήταν «ξενοκίνητοι» β) οι αντικομουνιστές δεν ανήκαν στο ελληνικό έθνος γιατί ήταν μέρος της γερμανικής πολεμικής μηχανής. Άρα δεν ισχύει το «Έλληνες εναντίον Ελλήνων» σε καμιά από τις δύο περιπτώσεις. Η εργαλειακή χρήση της ξένης υπόθαλψης ως εργαλείο για τη μη στήριξη του εμφυλίου α γύρου…

ΖΗΤΗΜΑ 2 Ο : Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΚΚΕ Δημιουργήθηκε το Νοέμβριο του 1918ως ΣΕΚΕ, Σοσιαλιστικό εργατικό κόμμα Ελλάδος δεν προέκυψε από καμιά μεγάλη επανάσταση 1920: σύνδεση με Κομιντέρν 1924: μετονομασία σε ΚΚΕ- Ελληνικό Τμήμα Κομμουνιστικής Διεθνούς Αποδοχή από προσφυγικούς πληθυσμούς Αθήνας, Θεσσαλονίκης, Β. Ελλάδος, καπνεργάτες, σιδηροσρομικούς βάση 4-6%

1924: Πήρε θέση για Ενιαία και ανεξάρτητη Μακεδονία 1925: εκτός νόμου από Πάγκαλο Ν. 4229/1929 «Περί μέτρων προστασίας του κοινωνικού καθεστώτος και προστασίας των ελευθεριών των πολιτών» 1931: ορισμός Ν. Ζαχαριάδη ως Γραμματέα ΚΚΕ. ΚΕ από Γ. Ιωαννίδη, Γ. Μιχαηλίδη, Β. Νεφελούδη, Γ. Κων/δη, Λ. Στρίγκο

1934: υιοθέτηση της γραμμής των λαϊκών μετώπων Ιανουάριος 1936: Σύμφωνο Σοφούλη-Σκλάβαινα. Ψήφος ανοχής του ΚΚΕ σε κυβέρνηση Φιλελευθέρων με αντάλλαγμα την κατάργηση του ιδιώνυμου Διώξεις σε Ακροναυπλία, Κέρκυρα Μανιαδάκης: συγκρότηση Προσωρινής Διοίκησης ως καθοδηγητικού οργάνου ΚΚΕ και Ριζοσπάστης δεύτερος πλαστός

Επιστολές Ζαχαριάδη 31 Οκτωβρίου 1940: Επιστολή Ζαχαριάδη από φυλακές Κέρκυρας, στήριξη Μεταξά στον αγώνα κατά Μουσολίνι. (Αύγουστος 1939 σύμφωνο Ρίμπεντροφ-Μολότοφ) 26 Νοεμβρίου 1940: δεύτερη επιστολή Ζαχαριάδη η Ελλάδα δεν έπρεπε να συμμετάσχει στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο. Αίτημα για μεσολάβηση της Σοβιετικής Ένωσης

22 Ιουνίου 1941: Εισβολή Γερμανίας στη Σοβιετική Ένωση 1 Ιουλίου 1941: 6 η ολομέλεια ΚΈ ΚΚΕ καλεί σε εθνικό μέτωπο απελευθέρωσης Ως το φθινόπωρο του 1942 Κομιντέρν οι κομουνιστές έπρεπε να συνεργαστούν με όλες τις πολιτικές δυνάμεις

Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ

ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΑΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ 15 Μαΐου 1941: ΚΚΕ και Ψαρρός «Ελευθερία» στη Θεσσαλονίκη Ιούλιος 1941: ΥΒΕ (=Υπερασπιστές Βορείου Ελλάδος) για την εξουδετέρωση κάθε ξένης προπαγάνδας Ιούλιος 1942: Πανελλήνια απελευθερωτική οργάνωσις (ΠΑΟ) αντικομουνιστές ενάντιοι στην Βουλγαρική κατοχή

ΑΝΤΙΣΤΑΣΙΑΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ 9 Σεπτεμβρίου 1941: ίδρυση ΕΔΕΣ (Εθνικός Δημοκρατικός Ελληνικός Σύνδεσμος) από τον Ναπολέοντα Ζέρβα. 27 Σεπτεμβρίου 1941: ΚΚΕ Λ.Αποστόλου, ΑΚΕ (Αγροτικό Κόμμα) Απόστολος Βογιατζής, Σοσιαλιστικό Κόμμα Χρήστος Χωμενίδης, ΕΛΔ (Ένωση Ελληνικής Δημοκρατίας) Ηλίας Τσιριμώκος ιδρύουν το ΕΑΜ Φεβρουάριος 1942: Συγκρότηση ΕΛΑΣ (Ελλ. Λαϊκός απελευθερωτικός στρατός)

28 Ιουλίου 1942: ΕΟΕΑ (= Εθνικές ομάδες Ελλήνων ανταρτών) το στρ/κό παρακλάδι του ΕΔΕΣ : Ανταρτοπόλεμος με βρετανική στήριξη Νοέμβριος 1942: Η Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωσις (ΕΚΚΑ) από τον Δ. Ψαρρό, τον Γ. Καρτάλη 25/26 Νοεμβρίου 1942: ανατίναξη γέφυρας Γοργοποτάμου

Αίτια επικυριαρχίας του ΕΑΜ Δημιούργησε έναν μηχανισμό που δρούσε με πειθαρχία Επέβαλε το μονοπώλιο της ισχύος του σε μεγάλη εδαφική έκταση

ΜΟΡΦΕΣ ΔΟΣΙΛΟΓΙΣΜΟΥ Μέλη δοσιλογικών κυβερνήσεων Τάγματα (Ράλλης, 18 Ιουνίου 1943)-σώματα ασφαλείας που εξοπλίστηκαν/συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς Πράκτορες Γκεστάπο Μειονοτικούς πληθυσμούς παραμεθορίων περιοχών