ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ  1.ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΗΛΕΙΑ  1.1. ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗ  ΒΥΣΣΟΣ  ΗΛΕΙΑΚΗ ΙΡΙΣ  ΦΑΡΜΑΚΑ ΚΑΙ ΦΙΛΤΡΑ  ΕΛΑΙΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗ AIΘΕΡΕΩΝ ΕΛΑΙΩΝ  ΟΙΝΟΠΟΙΙΑ  2. ΤΑ ΣΥΜΠΟΣΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΜΑΓΕΙΡΟΙ ΣΤΗΝ ΗΛΕΙΑ  3.ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ ΠΟΛΥΦΑΓΙΑΣ ΚΑΙ ΓΕΥΜΑΤΑ

 1. ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΗΛΕΙΑ

 1.1. ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗ Η  Το γόνιμο έδαφος της Ηλείας, που περιελάμβανε μεγάλες πεδιάδες, ορεινά συγκροτήματα, δύο μεγάλα ποτάμια με τους παραποτάμους τους, λίμνες και εκτάσεις κατάλληλες για βοσκή σε συνδυασμό με το ήπιο κλίμα είναι οι κύριοι λόγοι που η Ηλεία παρήγαγε μεγάλη ποικιλία προϊόντων. Ιδιαίτερα δημητριακά, και κυρίως βρώμη, αλλά και όσπρια, σταφύλια, ελιές, φαρμακευτικά φυτά, η περίφημη βύσσος και η ηλειακή ίρις, μαλλιά, ρητίνη αλλά και κρέας και ψάρια ήταν κάποια από τα προϊόντα της Ηλείας.  Η Ηλεία είχε πλήρη αυτάρκεια σε γεωργικά και κτηνοτροφικά προϊόντα. Είχε αυτάρκεια ακόμη και σε σιτηρά, όπως φαίνεται από την περίπτωση του μεγάλου λιμού μετά τις επιχειρήσεις του Κλεομένους. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό μάλιστα της ανεπτυγμένης γεωργικής οικονομίας στην περιοχή αυτή είναι η εμπορευματοποίηση της γεωργίας, η λειτουργία γεωργικής αγοράς και ο εγχρηματισμός της γεωργικής οικονομίας. Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός ότι τόσο η γεωργία όσο και η κτηνοτροφία της περιοχής ήταν εξελιγμένες με βάση την εμπειρία και την επιστήμη της εποχής, και χρησιμοποιούσαν σύνθετες μεθόδους παραγωγής. Παραδείγματα τέτοιων μεθόδων είναι η χρήση της κόπρου για λίπανση, το τέταρτο όργωμα το χειμώνα που κάνει το χώμα πιο ξερό και ελαφρύ και η εκτροπή ποταμών για γεωργικούς σκοπούς. Οι καλλιεργητές της περιοχής είχαν μέχρι και γνώσεις μυκήτων και ζιζανίων. 

 Μία από τις πιο σημαντικές καλλιέργειες της Ηλείας, με φήμη σε όλο τον ελλαδικό χώρο, ήταν η υποκίτρινη βύσσος η οποία καλλιεργείτο μαζί με το λινάρι και την κάνναβη. Πολλοί την ταύτιζαν με το βαμβάκι ενώ άλλοι με την πορφύρα. Το πιο πιθανό όμως είναι ότι ήταν μια παραλλαγή του κοινού λίνου, απλώς με πιο λεπτές ίνες. Σύμφωνα με τον Παυσανία το φυτό αυτό ευδοκιμούσε ανέκαθεν στην Ηλεία. Πρόκειται για ένα εξαιρετικής ποιότητας και ακριβό προϊόν, η εξαγωγή του οποίου γινόταν κυρίως από το λιμάνι της Κυλλήνης.

Στην Ηλειακή γη αναπτύχθηκε επίσης η καλλιέργεια της Ίριδος, η οποία περιείχε τοξικές ουσίες κατάλληλες για φαρμακευτική χρήση και μια πτητική κετόνη, την ιρόνη, με αρωματικές ιδιότητες. Στην Ηλεία παρήγαγαν από το φυτό αυτό “σφαιρία, τρίμματα, και σκόνη”, τα οποία εμπορεύονταν.  Αξίζει να σημειωθεί ότι παρήγαγαν επίσης ένα είδος βαλσάμου με αναλγητικές ιδιότητες, κατάλληλο για τα ατυχήματα των αθλητών στον ολυμπιακό χώρο.

 Οι Ηλείοι είχαν μεγάλη παράδοση στην φαρμακολογία και φημίζονταν κυρίως για την παρασκευή αλοιφών και φίλτρων. Ενδεικτικά αναφέρεται η “οισυπη” ή “οίσπη”, η σημερινή λανολίνη, η οποία παρασκευαζόταν από το φυσικό λίπος του μαλλιού του προβάτου. Παρήγαγαν επίσης τοξικά φάρμακα και δηλητήρια. Οι ουσίες αυτές παράγονταν κατά κύριο λόγω στην Εφύρα, περιοχή η οποία αναφέρεται τόσο από τον Όμηρο όσο και από τον Στράβωνα. Σημειώνεται τέλος ότι στην Εφύρα κατασκευάζονταν εκτός από δηλητήρια, μαγικά βότανα και ερωτικά φίλτρα.

 ΡΑΒΔΙΣΜΑ ΕΛΙΩΝ

 Η Ηλεία ήταν μια περιοχή πλούσια σε ελαιώνες γι' αυτό και στην περιοχή λειτουργούσαν πολλές γεωργικές βιοτεχνίες για την έκθλιψη του λαδιού. Παρ' όλο που το ηλειακό λάδι δεν είχε τη φήμη του αττικού ή αυτού της Φωκίδας, ήταν κύρια πηγή εισοδήματος για την περιοχή.. Αρχικά οι Ηλείοι για την έκθλιψη του λαδιού χρησιμοποιούσαν έναν αυτοσχέδιο μηχανισμό με σανίδες. Αργότερα πολύ τέθηκε σε εφαρμογή η πρέσσα με κοχλία, που εφεύρε ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς πιθανώς κατά το 200π.Χ., με αποτέλεσμα η όλη διαδικασία παραγωγής λαδιού να είναι πολύ πιο εύκολη. Οι Ηλείοι συνήθιζαν να συντηρούν το λάδι τους αναμιγνύοντας το με αλάτι και ρητίνη.  Στην Ηλεία ήταν γνωστή και η μέθοδος διύλισης για την εξαγωγή αιθέριων ελαίων και οι κάτοικοι της περιοχής χρησιμοποιούσαν μάλιστα ειδική συσκευή για το σκοπό αυτό. Στο σημείο αυτό πρέπει να σημειωθεί ότι στην Ηλεία, εξ’ αιτίας της μεγάλης ανάπτυξης του κλάδου της προβατοτροφίας, εχρησιμοποείτο για την παρασκευή των αλοιφών το φυσικό λίπος από μαλλί προβάτου, που ονομαζόταν “οισύπη” ή “οίσπη”. Πρόκειται για τη σημερινή λανολίνη. Από τα αιθέρια έλαια παρασκευάζονταν επίσης πολλά αρώματα, παρ΄'ολο που στην περιοχή δεν λειτουργούσε, η τουλάχιστον δεν έχουν βρεθεί αναφορές για τη λειτουργία, ειδικής αγοράς με καταστήματα αρωμάτων.

 Η οινοποιία ήταν ο κλάδος εκείνος, για τον οποίο ίσως ήταν πιο γνωστοί οι Ηλείοι, καθώς φαίνεται ότι παρήγαν κρασί όχι μόνο για προσωπική χρήση αλλά κυρίως για εμπόριο. Δύο ενδείξεις επιτρέπουν το συμπέρασμα ότι η οινοποιία στην Ηλεία δεν ήταν μόνο προϊόν οικοτεχνίας, αλλά έπαιρνε εμπορικό χαρακτήρα.  Η πρώτη ένδειξη παρέχεται από τον Θεόπομπο τον Χίο (333 π.Χ.) που ισχυρίζεται ότι οι πρώτοι που βρήκαν την άμπελο ήταν οι Ηλείοι, ενώ δεύτερη ένδειξη αποτελεί το γεγονός ότι η λατρεία του Διονύσου ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη στην περιοχή. Στην Ηλεία λοιπόν υπήρχε γιορτή του κρασιού, ενώ στην Κηλίδα τελούνταν κάθε χρόνο τα “¨θυια”. Σύμφωνα μάλιστα με τον Διόδωρο Σικελιώτη, ο θεός του κρασιού γεννήθηκε στον Αλφειό από τη Σεμέλη.  Παρ' όλα αυτά όμως δεν έχουν βρεθεί μαρτυρίες για τις μεθόδους που χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι της περιοχής τόσο για την παραγωγή, όσο και για την φύλαξη του κρασιού. Εικάζεται ότι για τη συντήρησή του χρησιμοποιούσαν ρετσίνι και κατά κανόνα το αποθήκευαν σε πίθους ή σε ξύλινα βαρέλια. Σύμφωνα με αφήγηση του Θεόπομπου του Χίου, η παρασκευή του κρασιού από τους κατοίκους της περιοχής πραγματοποιείτο σχεδόν με ταχυδακτυλουργικό χαρακτήρα, κάτι ίσως που επρόκειτο για διαφημιστική προβολή του ηλειακού κρασιού αλλά και της ηλειακής φιλοξενίας.

 Η Ηλεία ήταν γνωστή για την πολυφαγία και την καλοφαγία της και παρείχε φημισμένους μαγείρους, οι οποίοι δεν παρασκεύαζαν φαγητό μόνο για ατομική χρήση, αλλά αναλάμβαναν και την προετοιμασία φαγητών για την αγορά καθώς επίσης και τη διοργάνωση μεγάλων ιδιωτικών συμποσίων ή δημόσιων δείπνων. Έτοιμα φαγητά πωλούνται στα καταστήματα. Στην Σοβαρή μάλιστα αναγνωριζόταν δικαίωμα αποκλειστικότητας σε εκείνον που κατόρθωνε να παρασκευάσει ειδικό πιάτο.  Αξίζει να σημειωθεί ότι οι μάγειροι στην Ηλεία διακρίνονταν σε ειδικότητες. Υπήρχαν τραπεζοποιοί, τραπεζοκόμοι, οψωνάτορες ή οψώνηδες, ενώ άλλη ειδικότητα αποτελούσαν οι ζαχαροπλάστες. Υπήρχαν ακόμη και οι «προγεύσται» ή «προτένθαι», οι σημερινοί δηλαδή γευσιγνώστες, από τους οποίους οι δοκιμαστές του φαγητού των βασιλέων εκαλούντο «εδέατροι». Η Ηλεία προμήθευε μαγείρους σε όσους μετέβαιναν στην Ολυμπία κατά την διάρκεια των αγώνων καθώς σύμφωνα με τον Παυσανία, υπήρχε και ειδικό εστιατόριο για του Ολυμπιονίκες, στους οποίους περετίθεντο γεύματα:«Έστι δε και εστιατόριον Ηλείοις· και τούτο έστι μεν εντός του πρυτανείου, του οικήματος τουτης εστίας απαντικρυ, τους δε τα ολυμπια νικώντας εστιωσιν εν τουτω τω οικηματι».(Παυσανίας V, 15, 12)  Ένας από τους πιο διάσημους μάγειρες στην Ηλεία ήταν ο Κοροίβος, ο οποίος μάλιστα ήταν και ο πρώτος Ηλείος Ολυμπιονίκης,(Αθήναιος, op. Cit. Α, 49) αλλά και ο γιατρός Αιβίμιος, που καταγόταν από την Ηλεία, ο οποίος είχε γράψει σύγγραμμα για την παρασκευή γλυκισμάτων

 ΣΚΗΝΕΣ ΣΥΜΠΟΣΙΟΥ

 Φημισμένη σ’ όλη την Ελλάδα ήταν η συνήθεια να παρατίθενται μεγάλα γεύματα στην Ηλεία και να διεξάγεται διαγωνισμός πολυφαγίας. Ο Αλκιβιάδης παρέθεσε γεύμα σ’ όλους τους μετασχόντες στη γιορτή στα Ολύμπια, μετά τα προσωπικά του επινίκια. Για τον ανταγωνισμό σε πολυφαγία γνωστός είναι ο μύθος του οικιστή του Λεπρέου Λεπρέως„ γιου του Πυργέως. Σύμφωνα λοιπόν με αυτό το μύθο, ο Λεπρέως στοιχημάτισε με τον Ηρακλή ότι δεν θα είναι κατώτερος του στο φαγητό· αφού λοιπόν καθένας, μέσα στο ίδιο χρονικό διάστημα, έσφαξε ένα βόδι και το ετοίμασε για φαγητό. Το αποτέλεσμα ήταν ότι ο Λεπρεύς ήταν εξίσου ικανός με τον Ηρακλή.  Χαρακτηριστικό επίσης της πολυφαγίας και καλοφαγίας των Ηλείων είναι ότι αποκαλούνται οψοφάγοι, που σημαίνει εκείνους που τρώνε χωρίς ψωμί, τους λαίμαργους, αλλά και εκείνους που προτιμούν τα ψάρια. Τα γεύματα των Ηλείων περιλάμβαναν βόειο, χοιρινό ή πρόβειο κρέας, κυνήγι αγριόχοιρου, ελαφιού, λαγών, ψάρια, διάφορα είδη χορταρικών, ειδικό ψωμί και φυσικά άφθονο κρασί.(Το ειδικό ηλειακό ψωμί ήταν ο «βάκχυλος». «άρτος σποδίτης παρ’ Ηλείοις καλούμενος, Ως Νίκανδρος εκ β' γλωσσων ιστορει. Μνημονεύει δ’ αυτών και Δίφιλος εν Διαμαρτανουσει ούτως: αρτους σποδίτας, κρηοερίτας περιφερειν».) Φημισμένη ήταν επίσης η Ηλεία για τις ψητές γουρουνοπούλες, όπως μνημονεύει ο Επικράτης στον «Έμπορον»  Οι Ηλείοι ήταν επίσης γνωστοί και ως μεγάλοι πότες. Οι κατ' εξοχήν θεωρούμενοι μέθυσοι την εποχή εκείνη ήσαν οι Αργείοι οι Τυρίνθιοι, οι Μιλήσιοι και οι Ηλείοι

 ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΖΩΓΟΠΟΥΛΟΣ  ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΡΒΑΝΙΤΗΣ  Πολιτιστικό πρόγραμμα:  «Η παράδοση του γευστικού πολιτισμού στην Ηλεία από τα Αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα».

 ΤΣΑΜΠΑΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ  ΖΩΓΟΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ  ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΣ ΘΟΔΩΡΗΣΠΑΥΛΟΠΟΥΛ ΟΣ ΝΙΚΟΣ  ΤΣΑΚΟΥΜΑΚΟΥ ΑΝΤΩΝΙΑ  ΤΣΑΚΟΥΜΑΚΟΣ ΣΠΥΡΟΣ  ΨΥΧΟΓΥΙΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ  ΠΑΝΤΑΖΗΣ ΚΩΝ/ΝΟΣ  ΜΠΑΣΑΛΙΟΥ ΑΝΤΖΕΛΗΣΑ  ΑΡΒΑΝΙΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ  ΣΥΡΙΓΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ  ΖΩΡΖΙΔΑΚΗ ΠΟΛΥΜΝΙΑ  ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΠΟΥΛ ΟΣ ΑΛΕΞΗΣ  ΕΛΝΤΑ ΤΖΕΛΑΝΤΙΝΙ  ΑΝΔΡΕΑΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΙΑ  ΤΖΕΝΙΣΑ ΕΛΕΖΙ