Αντίληψη, Απόδοση Αιτιών Συμπεριφοράς, Μάθηση (Perception, Attribution, Learning) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

Η διαδικασία της αντίληψης (Perception) Πως ορίζετε την αντίληψη;

Τι είναι η αντίληψη; Η αντίληψη είναι η διαδικασία η οποία καθιστά ικανά τα άτομα να ερμηνεύσουν και να κατανοήσουν τα γεγονότα που συμβαίνουν γύρω τους. Μέσω αυτής της διαδικασίας τα άτομα αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα και δημιουργούν απόψεις γι αυτό το θέμα. Η αντίληψη είναι η διαδικασία η οποία καθιστά ικανά τα άτομα να ερμηνεύσουν και να κατανοήσουν τα γεγονότα που συμβαίνουν γύρω τους. Μέσω αυτής της διαδικασίας τα άτομα αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα και δημιουργούν απόψεις γι αυτό το θέμα.

Πιστεύετε πως διάφορα άτομα αντιλαμβάνονται κάποιο γεγονός το ίδιο;

Τα διάφορα άτομα αντιλαμβάνονται κάποιο γεγονός το ίδιο; Όχι! Διαφορετικά άτομα αντιλαμβάνονται την ίδια κατάσταση με διαφορετικό τρόπο και από άποψης επιλογής και από άποψης οργάνωσης και ερμηνείας των πραγμάτων. Κάποιοι μπορεί να αντιληφθούν τις ενέργειες του προσταμένου τους ως δίκαιες ενώ κάποιοι άλλοι ως εντελώς άδικες. Όχι! Διαφορετικά άτομα αντιλαμβάνονται την ίδια κατάσταση με διαφορετικό τρόπο και από άποψης επιλογής και από άποψης οργάνωσης και ερμηνείας των πραγμάτων. Κάποιοι μπορεί να αντιληφθούν τις ενέργειες του προσταμένου τους ως δίκαιες ενώ κάποιοι άλλοι ως εντελώς άδικες.

Η αντιληπτική διαδικασία περιέχει 5 βασικά στοιχεία. Δηλαδή: Περιβαλλοντικά ερεθίσματα  Επιλογή  Οργάνωση  Ερμηνεία  Συμπεριφορά Πώς εξηγείτε το κάθε στοιχείο;

Η αντιληπτική διαδικασία περιέχει 5 βασικά στοιχεία. Δηλαδή: Περιβαλλοντικά ερεθίσματα  Επιλογή  Οργάνωση  Ερμηνεία  Συμπεριφορά  Περιβαλλοντικά Ερεθίσματα: Στην αρχή τα άτομα δέχονται ερεθίσματα (ερέθισμα είναι κάτι που παροτρύνει ή υποκινεί μια ενέργεια) από το περιβάλλον μέσω των πέντε αισθήσεων τους.  Επιλογή: Στην συνέχεια τα άτομα, μέσω των ερεθισμάτων, κάνουν επιλογή με ποια πράγματα από το περιβάλλον επιθυμούν να ασχοληθούν και αγνοούν τα υπόλοιπα τα οποία μπορεί να θεωρούν αχρείαστες πληροφορίες. Τα άτομα έχουν την τάση να επιλέγουν σημαντικά και αξιοσημείωτα ερεθίσματα, που έχουν ένταση, είναι επαναλαμβανόμενα κλπ.

 Οργάνωση: Μετά την επιλογή, τα άτομα τείνουν να κατηγοροποιούν και να οργανώνουν τα ερεθίσματα τους δηλαδή τα στοιχεία που έχουν επιλέξει ανάλογα με την ομοιότητα.  Ερμηνεία: Μετά την οργάνωση, υπάρχει η ερμηνεία των ερεθισμάτων η οποία επηρεάζεται από αντιληπτικά σφάλματα και συχνά μεταβάλλεται ο τρόπος με τον οποίο κάποια άτομα ερμηνεύουν κάποιες καταστάσεις (κίνηση χεριού: μπορεί να ερμηνευθεί από καποιο φιλική και από κάποιον άλλο ως εχθρική). Η ερμηνεία επηρεάζεται από περιστάσεις, ψυχολογία του ατόμου κλπ.  Συμπεριφορά: Τέλος, η ερμηνεία οδηγεί σε μια συμπεριφορά.

Μάθηση Πώς ερμηνεύετε την μάθηση;

Ερμηνεία της μάθησης Η μάθηση αναφέρεται στην απόκτηση γνώσεων, δεξιοτήτων, ικανοτήτων και στάσεων. Είναι μία αλλαγή στην συμπεριφορά του ατόμου που προκύπτει ως αποτέλεσμα της εμπειρίας του. Υπάρχουν 4 γενικές προσεγγίσεις μάθησης: α) Η κλασσική υποκατάσταση ή εξάρτηση, β) η συντελεστική ή ενεργητική υποκατάσταση, γ) η γνωστική μάθηση και δ) η κοινωνική μάθηση. Η μάθηση αναφέρεται στην απόκτηση γνώσεων, δεξιοτήτων, ικανοτήτων και στάσεων. Είναι μία αλλαγή στην συμπεριφορά του ατόμου που προκύπτει ως αποτέλεσμα της εμπειρίας του. Υπάρχουν 4 γενικές προσεγγίσεις μάθησης: α) Η κλασσική υποκατάσταση ή εξάρτηση, β) η συντελεστική ή ενεργητική υποκατάσταση, γ) η γνωστική μάθηση και δ) η κοινωνική μάθηση.

Προσέγγιση (της μάθησης) από την Άποψη της Συμπεριφοράς

Α. Προσέγγιση Κλασσικής Υποκατάστασης (Classical Conditioning) Σε αυτό τον τύπο μάθησης η συμπεριφορά επηρεάζεται από την παρουσία ενός ερεθίσματος. Η μάθηση αποδίδεται στη σχέση μεταξύ ερεθίσματος (S. Stimulus) και απάντησης (R. Response). Η κλασική υποκατάσταση συνδέει ένα προηγούμενο ουδέτερο ερέθισμα το οποίο δεν επηρεάζει την συμπεριφορά με ένα άλλο ερέθισμα το οποίο έχει επίδραση στην συμπεριφορά. Σε αυτό τον τύπο μάθησης η συμπεριφορά επηρεάζεται από την παρουσία ενός ερεθίσματος. Η μάθηση αποδίδεται στη σχέση μεταξύ ερεθίσματος (S. Stimulus) και απάντησης (R. Response). Η κλασική υποκατάσταση συνδέει ένα προηγούμενο ουδέτερο ερέθισμα το οποίο δεν επηρεάζει την συμπεριφορά με ένα άλλο ερέθισμα το οποίο έχει επίδραση στην συμπεριφορά.

Παραδείγματα: α) το άτομο όταν οδηγάει και δει κόκκινο φως (S) σταματάει (R) Παραδείγματα: α) το άτομο όταν οδηγάει και δει κόκκινο φως (S) σταματάει (R) β)Ανάλυση που δείχνει την θεωρία με παράδειγμα: (1) Πιάτο φαγητού (S)  έκκριση σάλιου από σκυλί (R). Δεν υπάρχει μάθηση αλλά απλή αντίδραση β)Ανάλυση που δείχνει την θεωρία με παράδειγμα: (1) Πιάτο φαγητού (S)  έκκριση σάλιου από σκυλί (R). Δεν υπάρχει μάθηση αλλά απλή αντίδραση (2) Πιάτο φαγητού με συνοδεία ήχου κουδουνιού (S)  έκκριση σάλιου από σκυλί (R). Επανάληψη διαδικασίας πολλές φορές ώστε το σκυλί να βρίσκεται σε μια κατάσταση μάθησης όπου συνδέει το κουδούνι με το φαγητό. (2) Πιάτο φαγητού με συνοδεία ήχου κουδουνιού (S)  έκκριση σάλιου από σκυλί (R). Επανάληψη διαδικασίας πολλές φορές ώστε το σκυλί να βρίσκεται σε μια κατάσταση μάθησης όπου συνδέει το κουδούνι με το φαγητό. (3) Ήχος κουδουνιού (S)  Έκκριση σάλιου από σκυλί (R). Εδώ έχει λάβει χώρα η μάθηση και το σκυλί απαντά στον ήχο του κουδουνιού. (3) Ήχος κουδουνιού (S)  Έκκριση σάλιου από σκυλί (R). Εδώ έχει λάβει χώρα η μάθηση και το σκυλί απαντά στον ήχο του κουδουνιού.

Δηλαδή με ένα υποκατάστατο ερέθισμα (κουδούνι, Conditioned Stimulus, CS), ταυτοχρόνως με το μη υποκατάστατο (τροφή, Unconditioned Stimulus, US) το σκυλί ανέπτυξε μια αποκατάστατη απάντηση (Conditioned Response, CR). Άρα η σχέση Ερέθισμα-Απαντηση, R-S, έχει επιτευχθεί. Το περιβαλλοντικό γεγονός προηγείται της συμπεριφοράς. Δηλαδή με ένα υποκατάστατο ερέθισμα (κουδούνι, Conditioned Stimulus, CS), ταυτοχρόνως με το μη υποκατάστατο (τροφή, Unconditioned Stimulus, US) το σκυλί ανέπτυξε μια αποκατάστατη απάντηση (Conditioned Response, CR). Άρα η σχέση Ερέθισμα-Απαντηση, R-S, έχει επιτευχθεί. Το περιβαλλοντικό γεγονός προηγείται της συμπεριφοράς.

Β. Συντελεστική ή ενεργητική υποκατάσταση (Operant conditioning) Αυτή η θεωρία αναφέρεται στις τεχνικές ενίσχυσης για επανάληψη και βελτίωση μίας συμπεριφοράς. Όταν ένα άτομο ενισχύεται γι αυτό που κάνει, η ίδια συμπεριφορά τείνει να επαναληφθεί με αυξημένη συχνότητα. Αυτή την μέθοδο ενίσχυσε ο Skinner. Η συντελεστική υποκατάσταση έχει μεγαλύτερη επίδραση στην ανθρώπινη μάθηση απ’ότι η κλασσική υποκατάσταση. Η έμφαση αποδίδεται στο ρόλο που παίζουν οι συνέπειες της συμπεριφοράς στη μάθηση. Αυτή η θεωρία αναφέρεται στις τεχνικές ενίσχυσης για επανάληψη και βελτίωση μίας συμπεριφοράς. Όταν ένα άτομο ενισχύεται γι αυτό που κάνει, η ίδια συμπεριφορά τείνει να επαναληφθεί με αυξημένη συχνότητα. Αυτή την μέθοδο ενίσχυσε ο Skinner. Η συντελεστική υποκατάσταση έχει μεγαλύτερη επίδραση στην ανθρώπινη μάθηση απ’ότι η κλασσική υποκατάσταση. Η έμφαση αποδίδεται στο ρόλο που παίζουν οι συνέπειες της συμπεριφοράς στη μάθηση.

Άρα, η συντελεστική υποκατάσταση είναι η διαδικασία τροποποίησης της συμπεριφοράς, με τη βοήθεια της χρησιμοποίησης θετικών ή αρνητικών συνεπειών που ακολουθούνται από μια συγκεκριμένη συμπεριφορά. Δηλαδή η συμπεριφορά είναι συνάρτηση των συνεπειών. Το περιβαλλοντικό γεγονός ακολουθεί την συμπεριφορά. Άρα, η συντελεστική υποκατάσταση είναι η διαδικασία τροποποίησης της συμπεριφοράς, με τη βοήθεια της χρησιμοποίησης θετικών ή αρνητικών συνεπειών που ακολουθούνται από μια συγκεκριμένη συμπεριφορά. Δηλαδή η συμπεριφορά είναι συνάρτηση των συνεπειών. Το περιβαλλοντικό γεγονός ακολουθεί την συμπεριφορά.

Πχ. Το άτομο εργάζεται (R)  Πληρώνεται (S) Πχ. Το άτομο εργάζεται (R)  Πληρώνεται (S) Το άτομο εισέρχεται στην βιβλιοθήκη (R)  Παίρνει βιβλία (S) Το άτομο εισέρχεται στην βιβλιοθήκη (R)  Παίρνει βιβλία (S) Στην κλασσική υποκατάσταση η ενίσχυση είναι το ζεύγος του CR και US, ενώ στην συντελεστική υποκατάσταση, η ενίσχυση είναι συνήθως ένα ερέθισμα όπως το φαί, λεφτά κλπ. Στην κλασσική υποκατάσταση η ενίσχυση είναι το ζεύγος του CR και US, ενώ στην συντελεστική υποκατάσταση, η ενίσχυση είναι συνήθως ένα ερέθισμα όπως το φαί, λεφτά κλπ.

Γ. Γνωστική Θεωρία (Cognitive Theory) Αυτή η θεωρία στηρίζεται στη λογική επεξεργασία των δεδομένων και στο συσχετισμό μεταξύ γεγονότων, ατομικών σκοπών και προσδοκιών. Ο Tolman ανέπτυξε ένα μοντέλο (S-S δηλαδή ερέθισμα-ερέθισμα) όπου βγήκε το συμπέρασμα ότι οι υπαλλήλοι μπορούν να δημιουργήσουν ένα γνωστικό χάρτη στο μυαλό τους ο οποίος οδηγεί σε κάποιο συγκεκριμένο σκοπό δηλαδή περνούν μέσα από ένα μονοπάτι πληροφοριών που ανέπτυξαν στο μυαλό τους για να οδηγηθούν στον σκοπό. Αυτή η θεωρία στηρίζεται στη λογική επεξεργασία των δεδομένων και στο συσχετισμό μεταξύ γεγονότων, ατομικών σκοπών και προσδοκιών. Ο Tolman ανέπτυξε ένα μοντέλο (S-S δηλαδή ερέθισμα-ερέθισμα) όπου βγήκε το συμπέρασμα ότι οι υπαλλήλοι μπορούν να δημιουργήσουν ένα γνωστικό χάρτη στο μυαλό τους ο οποίος οδηγεί σε κάποιο συγκεκριμένο σκοπό δηλαδή περνούν μέσα από ένα μονοπάτι πληροφοριών που ανέπτυξαν στο μυαλό τους για να οδηγηθούν στον σκοπό.

Διάφοροι μελετητές όπως ο Piaget και ο David Ausubel ανέπτυξαν θεωρίες σχετικά με την μάθηση (σελ. 63) αλλά για πολλούς θεωρητικούς των γνωστικών θεωριών, η μάθηση θεωρείται σαν μια μορφή επεξεργασίας πληροφοριών που πραγματοποιείται σε 3 στάδια: α) Το στάδιο της ενεργητικής αντίληψης που δίνει προσοχή στο ερέθισμα το οποίο προέρχεται από το περιβάλλον, β) Το στάδιο της νοητικής δραστηριότητας το οποίο δίνει νόημα στην πληροφορία και γ) Το στάδιο της αναδόμησης και αποθήκευσης των εννοιών. Διάφοροι μελετητές όπως ο Piaget και ο David Ausubel ανέπτυξαν θεωρίες σχετικά με την μάθηση (σελ. 63) αλλά για πολλούς θεωρητικούς των γνωστικών θεωριών, η μάθηση θεωρείται σαν μια μορφή επεξεργασίας πληροφοριών που πραγματοποιείται σε 3 στάδια: α) Το στάδιο της ενεργητικής αντίληψης που δίνει προσοχή στο ερέθισμα το οποίο προέρχεται από το περιβάλλον, β) Το στάδιο της νοητικής δραστηριότητας το οποίο δίνει νόημα στην πληροφορία και γ) Το στάδιο της αναδόμησης και αποθήκευσης των εννοιών.

Δ. Θεωρία Κοινωνικής Μάθησης (Social Learning) Η κοινωνική μάθηση είναι μάθηση που επιτυγχάνεται μέσω της αλληλεπίδρασης των ατόμων και του περιβάλλοντος τους. Τα άτομα μπορεί να μάθουν από τους άλλους από την στιγμή που η μάθηση μπορεί να γίνει μέσω προτύπων και διαδικασιών αυτοελέγχου. Άρα η θεωρία αυτή συμφωνεί με τις διαδικασίες της κλασσικής και συντελεστικής υποκατάστασης. Παράλληλα όμως, χρησιμοποιεί πρότυπα και διαδικασίες αυτοέλεγχου, και διαστάσεις προσωπικότητας όπως πχ την αυτεπίγνωση της αποτελεσματικότητας (self-efficacy). Η κοινωνική μάθηση είναι μάθηση που επιτυγχάνεται μέσω της αλληλεπίδρασης των ατόμων και του περιβάλλοντος τους. Τα άτομα μπορεί να μάθουν από τους άλλους από την στιγμή που η μάθηση μπορεί να γίνει μέσω προτύπων και διαδικασιών αυτοελέγχου. Άρα η θεωρία αυτή συμφωνεί με τις διαδικασίες της κλασσικής και συντελεστικής υποκατάστασης. Παράλληλα όμως, χρησιμοποιεί πρότυπα και διαδικασίες αυτοέλεγχου, και διαστάσεις προσωπικότητας όπως πχ την αυτεπίγνωση της αποτελεσματικότητας (self-efficacy).

Τι είναι η αυτεπίγνωση της αποτελεσματικότητας (self- efficacy);

Η αυτεπίγνωση της αποτελεσματικότητας αναφέρεται στο πιστεύω που έχει ένα άτομο, ότι μπορεί να εκτελέσει αποτελεσματικά ένα καθήκον που του ανατέθηκε. Είναι η αντίληψη της προσωπικής ικανότητας και αποτελεσματικότητας του ατόμου. Αυτοί που πιστεύουν πως μπορούν να επιτελέσουν σωστά ένα καθήκον, το κάνουν καλύτερα από αυτούς που πιστεύουν πως θα αποτύχουν. Η αυτεπίγνωση της αποτελεσματικότητας αναφέρεται στο πιστεύω που έχει ένα άτομο, ότι μπορεί να εκτελέσει αποτελεσματικά ένα καθήκον που του ανατέθηκε. Είναι η αντίληψη της προσωπικής ικανότητας και αποτελεσματικότητας του ατόμου. Αυτοί που πιστεύουν πως μπορούν να επιτελέσουν σωστά ένα καθήκον, το κάνουν καλύτερα από αυτούς που πιστεύουν πως θα αποτύχουν.

Τα άτομα με ανεπτυγμένη αυτεπίγνωση της αποτελεσματικότητας πιστεύουν οτι έχουν τις απαραίτητες ικανότητες για μια δεδομένη εργασία και έχουν και το απόθεμα των προσπαθειών που απαιτείται γι αυτήν. Πιστεύουν ότι μπορούν να ελέγξουν τις μεταβλητές του περιβάλλοντος τους, τις συνέπειες και τις γνωστικές διαδικασίες ώστε να μπορούν να ελέγχουν και να κατευθύνουν την δική τους συμπεριφορά. Τα άτομα με ανεπτυγμένη αυτεπίγνωση της αποτελεσματικότητας πιστεύουν οτι έχουν τις απαραίτητες ικανότητες για μια δεδομένη εργασία και έχουν και το απόθεμα των προσπαθειών που απαιτείται γι αυτήν. Πιστεύουν ότι μπορούν να ελέγξουν τις μεταβλητές του περιβάλλοντος τους, τις συνέπειες και τις γνωστικές διαδικασίες ώστε να μπορούν να ελέγχουν και να κατευθύνουν την δική τους συμπεριφορά.