ΟΙ ΔΙΚΑΙΟΠΡΑΞΙΕΣ

Σύγχρονη διάκριση δικαιοπραξιών  Μονομερείς  Με τη δήλωση βουλήσεως ενός προσώπου  Παράδειγμα : διαθήκη  Με τη δήλωση βουλήσεως περισσοτέρων που ενεργούν με το ίδιο συμφέρον  Διμερείς ή πολυμερείς ( συμβάσεις )  Σύμπτωση βουλήσεως δύο ή περισσοτέρων προσώπων με διαφορετικά συμφέροντα  Παράδειγμα : αγοραπωλησία

 Οι Ρωμαίοι δεν έχουν γενική τεχνική ορολογία για τις « δικαιοπραξίες »  Όροι όπως negotium, actus, pactum, conventio, contractus δεν είναι γενικοί, αλλά αναφέρονται σε ειδικές κατηγορίες ενοχικών συμβάσεων Ρωμαϊκή ορολογία

Διακρίσεις δικαιοπραξιών 1  Αιτιώδεις  Causa (iusta – legitima): o σκοπός στον οποίο αποβλέπει η δικαιοπραξία  Το κύρος τους εξαρτάται από την ύπαρξη και το κύρος της υποκειμένης αιτίας  Αφηρημένες – αναιτιώδεις  Το κύρος τους δεν εξαρτάται από την αιτία  Το ρωμαϊκό δίκαιο γνωρίζει πολλές αφηρημένες δικαιοπραξίες, π. χ. In iure cessio, mancipatio

Διακρίσεις δικαιοπραξιών 2  Mortis causa ( αιτία θανάτου )  H επέλευση των αποτελεσμάτων συνδέεται προς το θάνατο προσώπου.  Μονομερής : διαθήκη  Διμερείς : δωρεά αιτία θανάτου (donatio mortis causa)  Inter vivos ( εν ζωή )

Διακρίσεις δικαιοπραξιών 3  E παχθείς :  προϋποθέτουν παροχές και από τα δύο μέρη  Χαριστικές  προϋποθέτουν παροχές μόνο από το ένα μέρος

Διακρίσεις δικαιοπραξιών 4  Τυπικές  Άτυπες  Η διάκριση αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική για το Ρωμαϊκό Δίκαιο, εξαιτίας της σημασίας του τύπου

T ύπος των δικαιοπραξιών  Πανηγυρικές ( τελετουργικές ) πράξεις  Με τη σύμπραξη της πολιτείας Άρχοντα που δικαιοδοτεί, π. χ. Ι n iure cessio) Λαϊκών Συνελεύσεων (comitia curiata), π. χ. εισποίηση, δημόσια διαθήκη Ιδιωτών : δικαιοπραξίες Per aes et libram, π. χ. manicpatio- nexum  Πανηγυρικοί λόγοι  Stipulatio ( επερώτηση )  Άτυπες δικαιοπραξίες : αγοραπωλησία, μίσθωση, εντολή, εταιρία  Ο έγγραφος τύπος αρχικά χρησιμοποιείται ελάχιστα

 Εικονική δίκη διεκδίκησης (Legis actio sacramento in rem)  Για τη μεταβίβαση κυριότητας ή άλλων δικαιωμάτων  Τα δύο μέρη εμφανίζονται ενώπιον του Πραίτορα ή Διοικητή της Επαρχίας  Ο δικαιοδόχος ακουμπά π. χ. το δούλο και λέγει τους πανηγυρικούς λόγους «Hunc ego hominem ex iure Quiritium meum esse aio»  Ο δικαιοπάροχος είτε συμφωνεί ρητά, είτε δεν αντιλέγει  Ο Πραίτορας επιδικάζει το μεταβιβαζόμενο πράγμα στο δικαιοδόχο In iure cessio

 Πανάρχαια δικαιοπραξία, « με χαλκό και ζυγό »  Μόνο για «res mancipi»  Και για την μεταβίβαση της εξουσίας επί ελευθέρων, π. χ. Manus επί της συζύγου.  Τα μέρη πρέπει να είναι έφηβοι, Ρωμαίοι πολίτες, ή Λατίνοι, ή peregrini με ius commercii  Ενώπιον πέντε μαρτύρων, εφήβων Ρωμαίων πολιτών  Και ένας ζυγοστάτης (libripens) που κρατά τη ζυγαριά  Ο Γάιος ορίζει την mancipatio ως εικονική πώληση Mancipatio

Res mancipi – res nec mancipi  Res mancipi  Τα ιταλικά ακίνητα, αστικά και αγροτικά  Οι δούλοι  Ορισμένα ζώα ( άλογα, βόδια, γαϊδούρια, ημίονοι )  Αγροτικές δουλείες σε αγροτικά ακίνητα  Res nec mancipi  Τα ακίνητα στις επαρχίες  Όλα τα άλλα κινητά

 Παρουσία των μαρτύρων και του ζυγοστάτη  Ο δικαιοδόχος κρατά με το ένα χέρι κομμάτι χαλκού (aes), αργότερα χάλκινο νόμισμα  Με το άλλο χέρι πιάνει (manum capere) το αντικείμενο ( π. χ. δούλο ) και προφέρει τα πανηγυρικά λόγια : «Hunc ego hominem ex iure Quiritium meum esse aio isque mihi emptus esto hoc aere aeneaque libra».  Χτυπά με το χαλκό τη ζυγαριά και παραδίδει πράγμα στον δικαιοπάροχο « αντί για τίμημα » (pretii loco)  Πράγμα κινητό : πρέπει να βρίσκεται εκεί ακίνητο : φέρνουν χώμα ή πέτρα ( αγρός ), ή κεραμίδι ( οίκημα ) Τυπικό της κλασικής mancipatio

Διάρκεια  Τόσο η mancipatio όσο και η in iure cessio χρησιμοποιούνταν από την αρχαϊκή περίοδο  Και οι δύο έπεσαν σε αχρησία από τη μετακλασική περίοδο (3 ος αι. μ. Χ.)

 Σύμβαση με πανηγυρικούς λόγους ( ρήμα spondeo)  O μελλοντικός δανειστής (stipulator) ρωτά το μελλοντικό οφειλέτη : «dari spondes?»  Ο μελλοντικός οφειλέτης απαντά :«spondeo!» ( μόνο Ρωμαίοι πολίτες χρησιμοποιούν το ρήμα αυτό, κατά το ius civile)  « Ομολογείς ;», «- Ομολογώ !» και άλλα ρήματα (ius gentium)  Πρέπει να χρησιμοποιηθεί το ίδιο ακριβώς ρήμα για να είναι ισχυρή η συμφωνία ( επί Λέοντα Α ’, 472 μ. Χ., γίνεται δεκτή η χρήση άλλων ρημάτων )  Συντάσσεται συχνά έγγραφο (cautio), που έχει αποδεικτική σημασία Stipulatio ( επερώτηση )

Η εξελληνισμένη Stipulatio ( επερώτηση )  Μετά την Constitutio Antoniniana (212 μ. Χ.), στην εξελληνισμένη Ανατολή, όπου από πολύ παλιά χρησιμοποιείται ο έγγραφος τύπος, σε όλα τα συμβόλαια μπαίνει η φράση « και επερωτηθείς ωμολόγησα », για να φαίνεται ότι τηρήθηκε και το ρωμαϊκό δίκαιο

 Αρχικά το έγγραφο δεν ήταν γνωστό στη Ρώμη ως συστατικός ή αποδεικτικός τύπος  Εισάγεται τον 3 ο αι. π. Χ., υπό ελληνική νομική επιρροή  Δικαιοπραξίες : σε tabulae ceratae, δίπτυχες, τρίπτυχες, πολύπτυχες  Δυό φορές : εξωτερικά και εσωτερικά Έγγραφος τύπος

Tabulae ceratae

Πάπυροι – περγαμηνές Σύμβαση παρακαταθήκης χρημάτων Περγαμηνή

 Το έγγραφο ως συστατικός τύπος, απαραίτητος για το κύρος της δικαιοπραξίας χρησιμοποιείται μόνο την κλασική περίοδο και περιορισμένα. K υρίως έχει αποδεικτική χρήση, για την κατάρτιση προφορικής δικαιοπραξίας  Στις εγγράφως καταρτιζόμενες συμβάσεις (litteris)  Στα βιβλία εσόδων – εξόδων (codex accepti et expensi)  Στην Ελληνική ανατολή, το έγγραφο χρησιμοποιείται ευρύτατα ως συστατικός τύπος για όλες τις σημαντικές δικαιοπραξίες. Έγγραφο ως συστατικός τύπος

Αποδεικτικά έγγραφα  Τ estatio ( μαρτυρία ): έγγραφο σε τρίτο πρόσωπο (« αντικειμενικά »), σε πινακίδες που σφραγίζονται εξωτερικά στις ταινίες από τα μέρη και επτά μάρτυρες  Χειρόγραφο (chirographum): σε πρώτο πρόσωπο (« υποκειμενικά »), με ιδιόχειρη υπογραφή αν το συνέταξε ο ίδιος, ή επικυρώνει το περιεχόμενό του. Χωρίς μάρτυρες

 Έγγραφα tabelliones ( δημοσίων γραφέων, που εδρεύουν στην αγορά σε stationes): από την εποχή των Σευήρων, είναι ιδιωτικά, αλλά με μεγαλύτερη αποδεικτική δύναμη  Ο Ιουστιανός ορίζει την κρατική άδεια ως προϋπόθεση για την άσκηση του λειτουργήματος των δημοσίων γραφέων  Έγγραφα με δήλωση ενώπιον δημόσιας αρχής (apud acta), με σύνταξη πρωτοκόλλου  Συμβολαιογράφοι (tabularii). T η βυζαντινή περίοδο συγχέονται με τους γραφείς (tabelliones). A σκούν το λειτούργημα με κρατική άδεια Έγγραφα ενώπιον αρχής

 Ακόμη και αν τηρήθηκε ο τύπος του νόμου, η δικαιοπραξία μπορεί να πάσχει  Αν δεν υπήρχε η βούληση να καταρτιστεί η δικαιοπραξία ακούσια εκούσια  Αν παρεμβλήθηκε ελάττωμα Ελαττώματα δικαιοπρακτικής βούλησης

 Πλάνη (error), εκείνου που προβαίνει στη δήλωση  Άγνοια πραγματικής κατάστασης ή κανόνα δικαίου ή εσφαλμένη γνώση τους  Στο αρχαϊκό Ρ. Δ. η πλάνη, λόγω τυπικότητας, δεν ασκεί επιρροή  Στο κλασικό Ρ. Δ. η πλάνη ασκεί επιρροή, για τις solo consensu συμβάσεις Ακούσια έλλειψη δικαιοπρακτικής βούλησης

Ποια πλάνη ;  Ουσιώδης  Να αφορά τα πραγματικά περιστατικά και όχι κανόνες δικαίου  Η πλάνη σχετικά με τα παραγωγικά αίτια της βουλήσεως δεν θεωρείται ουσιώδης  Ουσιώδης είναι η πλάνη :  Για το είδος της δικαιοπραξίας  Για το αντικείμενο της δικαιοπραξίας  Περί το ποσό : ισχύει για το μικρότερο ποσό που είχαν θελήσει τα μέρη.  Περί την ταυτότητα του προσώπου : αν προκύπτει από τη δικαιοπραξία  Περί τις ιδιότητες ( ασαφές )

Εκούσια έλλειψη δικαιοπρακτικής βούλης  Αστεϊσμός  Σε θεατρική παράσταση  Χάριν διδασκαλίας  Εικονικότητα  Η δικαιοπραξία γίνεται νομότυπα  Τα μέρη κρύβουν έναντι των τρίτων την αληθινή βούλησή τους  Έχουν συμφωνήσει η δικαιοπραξία να μην παράγει αποτελέσματα

Εικονικότητα  Το αρχαϊκό και κλασικό ρωμαϊκό δίκαιο δεν αναγνωρίζει την εικονικότητα  Η εικονικότητα αναγνωρίζεται τη μετακλασική περίοδο  Ο εικονικός γάμος δεν έχει καμία ισχύ  Αγοραπωλησία χωρίς τίμημα και μίσθωση χωρίς μίσθωμα, είναι άκυρες

Ελαττώματα στο σχηματισμό της δικαιοπρακτικής βούλησης  Φόβος – απειλή  Δόλος

 Αρχικά η δικαιοπραξία που καταρτίστηκε υπό την επίδραση φόβου ή απειλής είναι ισχυρή  Formula Octaviana (80 π. Χ.): παροχή προστασίας από τον πραίτορα σε αφαίρεση περιουσίας με την απειλή βίας  Αδριανός : αγωγή περί φόβου, ποινική  Αν εγερθεί σε ένα έτος, εκείνος που απείλησε καταδικάζεται στο 4 πλάσιο της αξίας όσων είχε αποκτήσει χάρη στην απειλή. Μετά το ένα έτος, στην απλή αξία  Α ctiones arbitrariae: αν εκείνος που έχει απειλήσει, προσκαλούμενος από το δικαστή, επιστρέψει ό, τι απέκτησε, αποφεύγει την καταδίκη  Η απειλή πρέπει να προξενεί φόβο σε συνετό άνθρωπο  Ένσταση του φόβου : αν του ζητηθεί να εκτελέσει ό, τι υποσχέθηκε υπό φόβο  Ένσταση αποκατάσταση στο ακέραιο : αν έχει ήδη εκτελέσει Φόβος (metus)

 Χρήση δόλου κατά την κατάρτιση της δικαιοπραξίας.  Πραίτορας Aquilius Gallus (66 π. Χ.): εισάγει την αγωγή περί δόλου  Εισάγεται αν δεν υπάρχει ειδικότερη αγωγή  Αποκατάσταση απλής ζημίας  Πρέπει να ασκηθεί εντός έτους  Είναι ατιμωτική αγωγή  Ένσταση του δόλου (exceptio doli) Δόλος (dolus malus)

 Η δικαιοπραξία που δεν παράγει τα έννομα αποτελέσματα στα οποία απέβλεπαν εκείνοι που την πραγματοποίησαν είναι άκυρη (negotium nullum)  Αν δεν συντρέχουν οι όροι σύμφωνα με τους οποίους καταρτίζεται κατά το Ius civile  Μία έγκυρη δικαιοπραξία κατά το ius civile, μπορεί να μην παράγει αποτελέσματα κατά το ius praetorium, ανάλογα με την παρέμβαση του Πραίτορα, ο οποίος « διορθώνει » τα αποτελέσματά της ανάλογα με τα ένδικα μέσα που χορηγεί Ακυρότητα - ακυρωσία

Είδη ακυρότητας  Απόλυτη ακυρότητα  Ισχύει erga omnes  Καθένας έχει έννομο συμφέρον να την επικαλεστεί  Σχετική ακυρότητα ( σπάνια )  Μόνο ορισμένα πρόσωπα μπορούν να την επικαλεστούν  Ακυρωσία :  Η δικαιοπραξία είναι ισχυρή, μπορεί όμως να προσβληθεί από κάποιον που έχει έννομο συμφέρον και να ανατραπεί  Οι περιπτώσεις που παρεμβαίνει ο Πραίτορας για να διορθώσει τη δικαιοπραξία θεωρούνται ακυρωσίες  Η άκυρη δικαιοπραξία δεν μπορεί να γίνει έγκυρη κατ ’ αρχάς. Ενίοτε με επικύρωσή της, ή κατά μετατροπή σε άλλη έγκυρη

 Όταν αντιβαίνει σε διάταξη νόμου, αν ο νόμος προβλέπει ρητά την ακυρότητα (lex perfecta)  A ν είναι αντίθετη προς τα χρηστά ήθη (contra bonos mores)  Ως προς το αντικείμενο  Ως προς την αιτία (causa) της δικαιοπραξίας  Ο Πραίτορας αρνείται τη χορήγηση ένδικης προστασίας  Αν δεν τηρήθηκε ο συστατικός τύπος του νόμου  Αν είναι αδύνατη ( π. χ. πράγμα εκτός συναλλαγής )  Αν ο δικαιοπρακτών δεν έχει ικανότητα ή βούληση Περιπτώσεις ακυρότητας δικαιοπραξίας

 Ρήτρα σε δικαιοπραξία. H ενέργειά της εξαρτάται από την επέλευση γεγονότος μέλλοντος και αβέβαιου  Αναβλητικές αιρέσεις :  Από την εποχή του Δωδεκάδελτου  Χρησιμοποιούνται σε κάθε είδους δικαιοπραξία  Εξαιρούνται ορισμένες « νόμιμες πράξεις », π. χ. χειραφεσία.  Η δικαιοπραξία βρίσκεται σε εκκρεμότητα (« ήρτηται ») και τα αποτελέσματά της δεν επέρχεται  Δικαίωμα προσδοκίας υπέρ αυτού που θα ωφεληθεί από την πλήρωση της αιρέσεως.  Ιουστινιάνειο δίκαιο : όταν πληρωθεί, τα αποτελέσματά της ανατρέχουν στο χρόνο κατάρτισής της.  Οι διαλυτικές αιρέσεις δεν αναγνωρίζονται στο Ρ. Δ. Αίρεση (condicio)

 Γνήσιες : η ενέργειά τους εξαρτάται από γεγονός μελλοντικό και αβέβαιο  Καταχρηστικές :  Η ενέργειά τους εξαρτάται από γεγονός τωρινό ή περασμένο  Από γεγονός που είναι βέβαιο ότι θα επέλθει ( κρύβουν πολλές φορές προθεσμία, θεωρείται ότι δεν έχουν γραφεί ).  Επέρχονται από το νόμο ( νομικές αιρέσεις ).  Είναι αδύνατες ή αθέμιτες. Διακρίσεις αιρέσεων

 Ρήτρα σε δικαιοπραξία που εξαρτά την επέλευση των αποτελεσμάτων από γεγονός μέλλον, αλλά βέβαιο.  Αναβλητική.  Διαλυτική.  Αληθινή προθεσμία :  Δήλη μέρα (dies certus quando)  Άδηλη μέρα Προθεσμία (dies)

 Ημερονύχτιο : 24 ώρες, από μεσάνυχτα σε μεσάνυχτα.  Ότι συμβαίνει μετά τα μεσάνυχτα = επόμενη ημέρα.  Διαίρεση της νύχτας : 4 φυλακές ( αλλαγές φρουράς, vigiliae).  Ηλιακά – υδραυλικά ρολόγια  Εβδομάδα = επτά ημέρες  Έτη = αρχικά 10 μηνών, 304 ημερών ( έτος Ρωμύλου )  Μετά :12 μηνών, 355 ημέρες + κάθε δύο έτη ένας παρέμβλητος μήνας  Ιούλιος Καίσαρ : 45 π. Χ., Ιουλιανό ημερολόγιο, έτος 365 ημερών + 1 ημέρα κάθε τέταρτο έτος (annus bissextus). Υπολογισμός χρόνου

 Για τις προθεσμίες : υπολογίζονται όλες οι μέρες ( συνεχής χρόνος, tempus continuum).  Ius praetorium, tempus utilis, ωφέλιμος χρόνος : εξαιρούνται οι ημέρες κατά τις οποίες δεν μπορεί να γίνει ή να συνεχιστεί η ωφέλιμη ενέργεια (dies nefasti).  Για την έναρξη των προθεσμιών συνυπολογίζεται και η μέρα κατά την οποία έγινε το γεγονός.  Για τη λήξη :  Απόκτηση δικαιώματος : η μέρα θεωρείται συμπληρωμένη.  Απώλεια δικαιώματος : η τελευταία μέρα πρέπει να συμπληρωθεί. ΕΝΑΡΞΗ – ΛΗΞΗ ΠΡΟΘΕΣΜΙΩΝ