Παθογένεια, ιστολογικοί τύποι και προγνωστικοί παράγοντες καρκίνου πνεύμονα Ελένη Π. Κουρέα Επικ. Καθηγήτρια Παθολογικής Ανατομίας Πανεπιστημίου Πατρών

Παθογένεια ca πνεύμονα Πολυσταδιακή συσσώρευση γενετικών ανωμαλιών που εξαλλάσσουν το φυσιολογικό βρογχικό επιθήλιο σε νεοπλασματικό. Γνωστό περιβαλλοντικό καρκινογόνο: –Κάπνισμα

Παθογένεια ca πνεύμονα Κάπνισμα –Στατιστικά στοιχεία 87% των ca πνεύμονα σε ενεργητικούς καπνιστές Σχέση με έτη και ποσότητα καπνίσματος και εισπνοή καπνού Καπνιστές x10 κίνδυνο Βαρείς καπνιστές (>40τσιγ) x60 κίνδυνο Διακοπή για 10 έτη ελαττώνει τον κίνδυνο Οι γυναίκες έχουν μεγαλύτερη ευαισθησία στα καρκινογόνα Το παθητικό κάπνισμα ενέχεται επίσης στην παθογένεια του ca του πνεύμονα Ωστόσο 11% των καπνιστών θα αναπτύξουν ca πνεύμονα→ υπάρχουν και γενετικοί παράγοντες που καθορίζουν την ευαισθησία στα καρκινογόνα του καπνού

Παθογένεια ca πνεύμονα Κάπνισμα –Κλινικά στοιχεία Αλληλουχία ιστολογικών αλλαγών στο αναπνευστικό επιθήλιο των καπνιστών Πλακώδης μεταπλασία → Δυσπλασία του πλακώδους επιθηλίου → Ca in situ εκ πλακώδους επιθηλίου → Διηθητικό ca εκ πλακώδους επιθηλίου

Βρογχικό επιθήλιοΠλακώδης μετ α πλασ ία Δυσπλασία πλακώδους επιθηλίου In situ πλακώδες καρκίνωμα πρόδρομες αλλοιώσεις: Πλακώδης μεταπλασία δυσπλασία πλακώδους επιθηλίου καρκίνωμα in situ (ασυμπτωματικές βλάβες),

Παθογένεια ca πνεύμονα Περιβαλλοντικοί κίνδυνοι –Ιοντίζουσα ακτινοβολία –Ουράνιο –Αμίαντος (x5, + κάπνισμα x50-90) Μόλυνση περιβάλλοντος –Εσωτερικού χώρου (ραδόνιο) Ραδόνιο = ραδιενεργό αέριο, ορυχεία

Παθογένεια ca πνεύμονα Μοριακές γενετικές αλλοιώσεις –Ογκογονίδια: c-MYC, K-RAS, EGFR, ALK (anaplastic lymphoma kinase), c-MET, c-KIT –Ογκοκατασταλτικά γονίδια: RB, p53, p16, χρωμ. 3p:FHIT, RASSF1A Πρώιμες αλλοιώσεις: Απώλεια ογκοκατ/κών γονιδίων (χρωμ. 3p)  προετοιμασία του πεδίου –Μικροκυτταρικό ca 3p (100%), P53 (90%), RB (90%), bcl-2 (75-90%), C-KIT(40-70%), c-MYC(20-30%) –Μη Μικροκυτταρικά ca p16(70%), P53(50%) Αδενοca: EGFR (25%), K-RAS (~40%), ALK (~5%)

Παθογένεια ca πνεύμονα Γενετική προδιάθεση –Πολυμορφισμοί στο CYP1A1 (κυττόχρωμα Ρ-450)  ↑ μεταβολισμός προκαρκινογόνων καπνού σε ορισμένα άτομα – –Πολυμορφισμοί στο γονίδιο του υποδοχέα νικοτίνης σχέση με ca πνεύμονα

Ιστολογικοί τύποι ca πνεύμονα Πρόδρομες αλλοιώσεις –Δυσπλασία του πλακώδους επιθηλίου –Ca in situ εκ πλακώδους επιθηλίου –Άτυπη αδενωματώδης υπερπλασία Μείζονες τύποι ca –Διηθητικό ca εκ πλακώδους επιθηλίου (25-40%) –Αδενοκαρκίνωμα (25-40%) –Μικροκυτταρικό καρκίνωμα (20-25%) –Καρκίνωμα εκ μεγάλων κυττάρων (10-15%)

Ιστολογικοί τύποι ca πνεύμονα Μπορεί να υπάρχουν συνδυασμοί τύπων (~10%) –Πλακώδες + αδενοca –Πλακώδες + μικροκυτταρικό ca Στην κλινική πράξη δύο μείζονες ομάδες: –Μικροκυτταρικό καρκίνωμα (SCLC) Συχνά μεταστατικά στη διάγνωση Ανταπόκριση στη χημειοθεραπεία –Μη μικροκυτταρικά καρκινώματα (NSCLC) Λιγότερο συχνά μεταστατικά στη διάγνωση Μικρότερη ανταπόκριση στη χημειοθεραπεία

Μορφολογία Κεντρικά: ενδοβρογχική μάζα→ απόφραξη, ατελεκτασία, λοίμωξη Διάγνωση με κυτταρολογική ή βιοψία, περιβρογχική ανάπτυξη, διήθηση προς την πύλη, μεσοθωράκιο Περιφερικά, επέκταση προς το θωρακικό τοίχωμα, υπεζωκότα Λεμφαδενικές, απομακρυσμένες μεταστάσεις (επινεφρίδια >50%, ήπαρ 30-50%, εγκέφαλος/οστά 20%)

Καρκίνωμα εκ πλακώδους επιθηλίου πνεύμονα (SqCC) Συχνότερο σε άνδρες και καπνιστές Μακροσκοπικά: –Συνήθως κεντρική εντόπιση 1ης -3ης τάξης βρόγχοι –Εξωφυτικό ή διηθητικό –Γκριζόλευκη χροιά –Σκληρή σύσταση –Νέκρωση  σχηματισμός κοιλότητας –Καθυστερημένα μεταστάσεις

Καρκίνωμα εκ πλακώδους επιθηλίου πνεύμονα (SqCC) Κερατινοποίηση ανάλογη του βαθμού διαφοροποίησης Υψηλής »= grade 1 μέσης »= grade 2 χαμηλής »= grade 3 –Πέρλες κερατίνης –Μεσοκυττάριες γέφυρες P53 (60-90%) p16 (65%) EGFR (υπερέκφραση της πρωτεΐνης σε 80% αλλά δεν χρησιμοποιείται θεραπευτικά HER2 (30%)

Αδενοκαρκίνωμα πνεύμονα (ACA) Η επίπτωσή του αυξάνει σημαντικά Ο συχνότερος τύπος ca στις γυναίκες και στους μη καπνιστές –Ωστόσο 75% σε καπνιστές (πλακώδες ca: 98% σε καπνιστές) Περιφερικότερη εντόπιση –? Αλλαγή του τύπου των τσιγάρων (↓ νικοτίνη)  βαθύτερη εισπνοή  έκθεση περιφερικότερων αεραγωγών Αργή ανάπτυξη, πρωιμότερη διασπορά στη διάγνωση

Αδενοκαρκίνωμα πνεύμονα (ACA) Παραγωγή βλέννης Ανάπτυξη: σωληνώδης (αδένια), θηλώδης, συμπαγής, βρογχιολοκυψελιδική Ειδικός τύπος το βρογχιολοκυψελιδικό ca: στο επιθήλιο των κυψελίδων χωρίς καταστροφή των τοιχωμάτων τους (lepidic= λεπιοειδές) Στοχεύουσες θεραπείες Λέπια κερατίνης στα φτερά των λεπιδόπτερων

ACA: EGFR Mεταλλάξεις –Σε ~25% των ACA –Στα εξόνια 19 και 21 ( 80-90%) –Gefitinib, erlotinib: EGFR ΤΚΙs (tyrosine kinase inhibitors) 10% ανταπόκριση σε μη επιλεγμένους ασθενείς 75-80% ανταπόκριση σε μεταλλάξεις EGFR (ΤΚ) –Σχετίζονται με Ανταπόκριση στους EGFR ΤΚΙs και ακολούθως καλύτερη πρόγνωση 45% 41%

ACA: Γ ονίδιο ΚRAS KRAS μεταλλάξεις Συνεχής ενεργοποίηση της οδού RAS/MAPK ανεξαρτήτως σήματος –σε 10-40% των aca –σπάνιες σε SqCC, SCC –Συχνότερες σε Καπνιστές Β. Αμερικανούς/Ευρωπαίους Βλεννώδες ΑCA –Κακή πρόγνωση –Αντίσταση σε anti-EGFR θεραπείες Roberts et al JCO 2010;28:4769

ACA: διαμετάθεση EML4-ALK Janne et al Nat Rev Drug Discov 2009;8:709 ~5% των ΑCA ~20% σε νεώτερους άνδρες όχι ή ελαφρά καπνιστές (33% σε EGFR-wt) με σταδίου IV ACA

Μικροκυτταρικό ca πνεύμονα (SCC) Μόνο 1% σε μη καπνιστές Κεντρική και περιφερική εντόπιση Οι επιθετικότεροι όγκοι Μικρού μεγέθους, ωοειδή κύτταρα με ελάχιστο κυτ/σμα, λεπτοκοκκώδη χρωματίνη, «Molding» Νέκρωση, άφθονες μιτώσεις Υψηλού βαθμού κακοηθείας (εξ ορισμού)

Μικροκυτταρικό ca πνεύμονα (SCC) Προέλευση από πρόδρομα νευροενδοκρινικά κύτταρα του βρογχικού βλεννογόνου Περιέχουν σπάνια νευροενδοκρινικά κοκκία Νευροενδοκρινικούς δείκτες (χρωμογρανίνη, CD57, συναπτοφυσίνη, CD56,) Έκτοπη παραγωγή ορμονών Μεταλλάξεις RB (80-100%) p53 (50-80%)

Καρκίνωμα εκ μεγάλων κυττάρων (LCC) Αδιαφοροποίητα κύτταρα Μεγάλοι πυρήνες, πυρήνια Ένας τύπος του είναι το νευροενδοκρινικό ca εκ μεγάλων κυττάρων (η πρόγνωση προσεγγίζει του μικροκυτταρικού ca)

Καρκινοειδή Χαμηλής κακοηθείας επιθηλιακά νεοπλάσματα Διακρίνονται σε τυπικά και άτυπα αναλόγως της μορφολογίας 1-5% των όγκων του πνεύμονα Συνήθως <40 ετών 20-40% μη καπνιστές Ιδιοπαθής υπερπλασία νευροενδοκρινικών κυττάρων πρόδρομη αλλοίωση των τυπικών και άτυπων καρκινοειδών

Καρκινοειδή Κεντρικά ή περιφερικά Συχνά ενδοβρογχικές πολυποειδείς μάζες καλυπτόμενες από ανέπαφο βλεννογόνο Μικρά ομοιόμορφα κύτταρα σε δομές (νησίδια, ταινίες, ροζέττες), νευροενδοκρινικά κοκκία Άτυπα καρκινοειδή: επιθετικότερα, μεγαλύτερα άτυπα κύτταρα, μιτώσεις, μικρές εστίες νέκρωσης

Πρόγνωση ca πνεύμονα Διασπορά: –Τοπική: υπεζωκοτική κοιλότητα, περικάρδιο, κτλ. –Αιματογενής: επινεφρίδια (>50%), ήπαρ (30-50%), εγκέφαλος (20%), οστά (20%) –Λεμφογενής: περιβρογχικοί, πυλαίοι, μεσοθωρακικοί λεμφαδένες Τα αδενοca αναπτύσσονται βραδύτερα αλλά μεθίστανται ευρύτερα και πρωιμότερα σε σχέση με τα πλακώδη 5ετής επιβίωση: συνολικά ~15%

Προγνωστικοί παράγοντες ca πνεύμονα Το ca πνεύμονα συνήθως διαγιγνώσκεται σε προχωρημένο στάδιο –~30% των μη μικροκ. ca είναι χειρουργήσιμα Στάδιο νόσου: ο σημαντικότερος προγνωστικός παράγοντας

Προγνωστικοί παράγοντες ca πνεύμονα Στάδιο νόσου Ιστολογικός τύπος –Μικροκυτταρικό ca: βιολογικά επιθετικό –Πρόγνωση βρογχιολοκυψ/κό > αδενοπλακώδες> πλακώδες ~ αδενοca > εκ μεγάλων κυττάρων –Η διαφορά αδενοca από πλακώδες μικρή Βαθμός διαφοροποίησης (κυρίως για τα αδενοca) Πρόγνωση γυναικών καλύτερη από ανδρών Performance status στη διάγνωση (ιδίως για πλακώδες, μικροκυτταρικό) Πλευριτική συλλογή (κακοήθης ή όχι) Μεταλλάξεις K-RAS, p53, υπερέκφραση c-erbB2, (αδενοca) Μεταλλάξεις EGFR  ανταπόκριση σε ΕGFR TKIs Διαμετάθεση ΕML4-ALK  ανταπόκριση σε στοχεύουσες την ΑLK Rx