Λεξικολογία Ενότητα 13: Ειδικά Λεξιλόγια Γιώργος Ι. Ξυδόπουλος Σχολή Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών Τμήμα Φιλολογίας

Σκοποί ενότητας να είναι σε θέση οι φοιτητές να διακρίνουν τα ειδικά λεξιλόγια της ΝΕ και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, να κατανοήσουν τον μηχανισμό δημιουργίας λεξικών στοιχείων «διπλής» γλώσσας.

Περιεχόμενα ενότητας  Ειδικά λεξιλόγια των επιστημών  Ειδικά λεξιλόγια της τεχνολογίας  Διπλή γλώσσα

Ειδικά λεξιλόγια Τεχνικά λεξιλόγια που αφορούν συγκεκριμένες λειτουργικές ποικιλίες / επίπεδα ύφους. Ομοιότητες με γενικό λεξιλόγιο: -ίδιο ορθογραφικό σύστημα -ίδιο φωνολογικό σύστημα -ίδιο μορφολογικό σύστημα -ίδιοι συντακτικοί κανόνες -ίδιοι τύποι προτάσεων  σαφής διαφοροποίηση από το γενικό λεξιλόγιο (πρβλ. π.χ. ΛΝΕΓ)

Ειδικά λεξιλόγια Το ειδικό λεξιλόγιο διαθέτει στοιχεία: - του γενικού λεξιλογίου - μάλλον εξειδικευμένες λέξεις που μπορεί να απαντούν στο γενικό λεξιλόγιο (π.χ. λόγιας προέλευσης) - λέξεις υψηλής εξειδίκευσης που δεν απαντούν στο γενικό λεξιλόγιο π.χ. το ειδικό λεξιλόγιο της ιατρικής περιέχει στοιχεία, όπως: - σύστημα, όψη, σώμα, αφή, όραση - ανάταξη, ενδοσκόπηση, εγχείριση, αμφιβληστροειδής - απολίνωση, τρανσαμινάση, πρόπτωση γλωχίνας, υποσκληρίδιος

Ειδικά λεξιλόγια Τυπικά χαρακτηριστικά: -μορφολογικές δομές από ελληνικά ή λατινικά (π.χ. ηπατικός, αλβουμινουρία) -συντομευμένα στοιχεία (π.χ. ΗΚΓ, T4) -ονοματοποιήσεις ρημάτων (π.χ. σπινθηρογράφηση) -σύνθετες ονοματικές εκφράσεις (π.χ. αναστολέας διαύλων ασβεστίου)

Ειδικά λεξιλόγια Λεξικολογικά χαρακτηριστικά: - μορφή: απλά ή σύνθετα, προσφυματική παραγωγή, σύνθεση, οικογένειες λέξεων - λειτουργία: περιγραφή οντοτήτων - σημασία: αντικείμενα/οντότητες, διεργασίες, ιδιότητες, σχέσεις - προέλευση: διαχρονικός δανεισμός, εξωτερικός / μεταφραστικός δανεισμός, εσωτερικός δανεισμός

Ειδικά λεξιλόγια Αρχές δημιουργίας ορολογίας: - συντομία/βραχύτητα - δηλωτικότητα/μονοσημία - πιστότητα μορφών - παραγωγικότητα - καθιέρωση Ο μεταφραστικός δανεισμός ορολογίας στοχεύει στην: - αποδεκτότητα - πληροφορικότητα - ανακλησιμότητα - μεταφρασιμότητα (Μπαμπινιώτης, 1994)

Ειδικά λεξιλόγια Μεθοδολογία για τη μετάφραση ορολογίας: -έλεγχος επιστημονικού ορισμού (βλ. πληροφορικότητα, μεταφρασιμότητα) - έλεγχος παγίωσης (ανακλησιμότητα) - έλεγχος σχηματισμού (αποδεκτότητα, μεταφρασιμότητα) - διαφοροποίηση για αποφυγή αμφισημίας (πληροφορικότητα)

Ειδικά λεξιλόγια Εφαρμογή σε όρους γλωσσολογίας (κυρίως αγγλική ορολογία) με χρήση αυτούσιων λέξεων ή μεταφραστικών δανείων. Π.χ.: meaning (νόημα (Φιλιππάκη-Warburton, 1992), σημασία (Lyons, 1995), αν αναφέρεται στην αντικειμενική αντίληψη των πραγμάτων, αρα σημασία/ αν αναφέρεται στη σημασία της πρότασης, άρα νόημα (Μπαμπινιώτης, 1998)) sense (σημασία (Φιλιππάκη-Warburton, 1992), νόημα (Μπαμπινιώτης, 1980), έννοια (Lyons, 1995), αναφέρεται στις γλωσσικές σχέσεις που διαθέτει ένα λεξικό στοιχείο με τα άλλα, καθώς και στον τρόπο που τα λεξικά στοιχεία σχετίζονται, άρα έννοια) anaphora (αναφέρεται στη συντακτική συμπεριφορά των αναφορικών στοιχείων, άρα αναφορικότητα, όχι αναφορά  reference) (Lyons, 1995))

Διπλή γλώσσα Είναι η χρήση της γλώσσας με τρόπο που παρουσιάζεται το κακό ως καλό, το αρνητικό ως θετικό, το δυσάρεστο ως ανεκτό ή και ευχάριστο. Εργαλείο άσκησης της πολιτικής, στρατιωτικής, οικονομικής εξουσίας με σκοπό την παραπλάνηση της κοινής γνώμης. Crystal (1995: 176)

Διπλή γλώσσα Είδη διπλού λεξιλογίου - ευφημισμοί (νεκροθάφτης  υπάλληλος γραφείου τελετών) - ειδικό/τεχνικό λεξιλόγιο (ενοίκιο  μίσθωμα) - ξύλινη γλώσσα (πλήρωση ιδρυομένων ή υφισταμένων θέσεων) - βερμπαλισμοί (μολύβι  φορητός επικοινωνιακός εγγραφέας χειρός) - λέξεις - νυφίτσες (θάνατος αμάχων  παράπλευρη απώλεια)  Κύριοι μηχανισμοί στη διπλή γλώσσα: η μετονομασία και η περίφραση.

Διπλή γλώσσα Ευφημισμοί: χρήση μιας “καλύτερης” λέξης για πολιτική ορθότητα αλλά και παραπλάνηση (πρβλ. δυσφημισμός) Ειδικό/τεχνικό λεξιλόγιο: πρόκληση σύγχυσης στο κοινό Ξύλινη γλώσσα: άκαμπτος λόγος που προκαλεί ασάφεια και σύγχυση Βερμπαλισμοί: διογκωμένα στοιχεία για εντυπωσιασμό και παραπλάνηση Εκφράσεις-νυφίτσες: για σκόπιμη ακύρωση της σημασιακής οντότητας μιας λέξης

Ερωτήσεις  Ποιες ομοιότητες εμφανίζουν τα ειδικά λεξιλόγια με το γενικό λεξιλόγιο και ποιο στοιχείο τα διαφοροποιεί;  Ποια είναι τα κριτήρια επιτυχούς απόδοσης της ξένης επιστημονικής ορολογίας;  Πώς αποδίδονται στην ελληνική οι ειδικοί γλωσσολογικοί όροι: mapping, determiner, derivation, sense relation;  Ποιες κοινωνικές ομάδες κάνουν μεγαλύτερη χρήση της διπλής γλώσσας;  Κύριοι μηχανισμοί στη διπλή γλώσσα είναι: η μετονομασία και η περίφραση. Με ποιον τρόπο νομίζετε ότι συνεισφέρουν αυτές οι δύο διεργασίες;

Συνοπτικές απαντήσεις ερωτήσεων  Εμφανίζουν τις εξής ομοιότητες: (α) ίδιο σύστημα γραφηματικής αναπαράστασης, (β) ίδιο φωνολογικό σύστημα, (γ) ίδιο μορφολογικό σύστημα, (δ) ίδιους συντακτικούς κανόνες, και (ε) ίδιους τύπους προτάσεων. Βασική διαφορά τους το λεξικό.  Κριτήρια: (α) η αποδεκτότητα, (β) η πληροφορικότητα, (γ) η ανακλησιμότητα, (δ) η μεταφρασιμότητα.  απεικόνιση ή αντιστοίχηση, προσδιοριστής, παραγωγή, εννοιακές σχέσεις.  Η «διπλή» γλώσσα χρησιμοποιείται κυρίως από πολιτικούς, στρατιωτικούς και οικονομολόγους, τόσο σε εθνικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο.  Η μετονομασία αποτελεί αυθαίρετη αλλαγή του σημαίνοντος ενός σημαινόμενου με τη χρήση ενός νέου ή/και υπάρχοντος όρου. Στην περίφραση, από την άλλη, ένας όρος αντικαθίσταται από μια φράση που περιγράφει γενικώς τη σημασία της αρχικής λέξης που αντικαταστάθηκε.

Βιβλιογραφία (κατά σειρά εμφάνισης) Η γλώσσα ως αξία :το παράδειγμα της ελληνικής :μελετήματα, διαλέξεις και άρθρα (Γλωσσολογική βιβλιοθήκη, 1) Μπαμπινιώτης, Γεώργιος Δ. – 1994 Η γλώσσα ως αξία :το παράδειγμα της ελληνικής :μελετήματα, διαλέξεις και άρθρα (Γλωσσολογική βιβλιοθήκη, 1) Μπαμπινιώτης, Γεώργιος Δ. – 1994 Εισαγωγή στη θεωρητική γλωσσολογία. - (Γλωσσολογία, 8) Φιλιππάκη- Warburton, Ειρήνη Εισαγωγή στη θεωρητική γλωσσολογία. - (Γλωσσολογία, 8) Φιλιππάκη- Warburton, Ειρήνη Linguistic semantics:an introduction Lyons, John Linguistic semantics:an introduction Lyons, John Λεξικο Νεας Ελληνικης Γλωσσης :Με σχόλια για την σωστή χρήση των λέξεων Ερμηνευτικό,ετυμολογικό, ορθογραφικό, συνωνύμων-αντιθέτων, κυρίων ονομάτων, επιστημονικων όρων, ακρωνυμίων Μπαμπινιώτης Γεωργιος, Λεξικο Νεας Ελληνικης Γλωσσης :Με σχόλια για την σωστή χρήση των λέξεων Ερμηνευτικό,ετυμολογικό, ορθογραφικό, συνωνύμων-αντιθέτων, κυρίων ονομάτων, επιστημονικων όρων, ακρωνυμίων Μπαμπινιώτης Γεωργιος, The Cambridge encyclopedia of the English language Crystal, David Λεξικολογία :εισαγωγή στην ανάλυση της λέξης και του λεξικού Ξυδόπουλος, Γιώργος Ι Λεξικολογία :εισαγωγή στην ανάλυση της λέξης και του λεξικού Ξυδόπουλος, Γιώργος Ι

Τέλος Ενότητας

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στo πλαίσιo του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Αθηνών» έχει χρηματοδοτήσει μόνο την αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.