ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΕΣ ΔΕΝΔΡΩΔΕΙΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ Τ. Ε. Ι. ΚΡΗΤΗΣ Σ. ΤΕ. Γ. ΤΜΗΜΑ : Φ. Π. Στόχος: Απόκτηση γνώσεων, σχετικά με τη μορφολογία, τη φυσιολογία, την οικολογία, την εφαρμογή καλλ/κών μεθόδων... (π.χ. άρδευση, λίπανση, πολλαπλασιασμό) δένδρων στη Μεσόγειο, από παλιά ή πρόσφατα (Ελιά, Εσπεριδοειδή/ Ροδιά, Συκιά Χαρουπιά) ώστε η καλλιέργεια τους να είναι ανταγωνιστική, με –μείωση του κόστους παραγωγής τους –βελτίωση της ποιότητας των παραγόμενων προϊόντων, και ταυτόχρονα –εξασφάλιση της προστασίας του περιβάλλοντος, των εργαζόμενων και καταναλωτών

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Σφακιωτάκης, Ε. (1993), Μαθήματα Ελαιοκομίας Εκδόσεις: Typo MAN, Θεσσαλονίκη. Βασιλακάκης, Μ. και Θεριός, Ι. (1996), Μαθήματα Ειδικής Δενδροκομίας: Εσπεριδοειδή, Εκδόσεις: Γ. Δεδούση, Θεσσαλονίκη. Βασιλακάκης, Μ. (2004), Γενική & Ειδική Δενδροκομία Εκδόσεις: Γαργατάνη, Θεσσαλονίκη. Πετούσης Γ. (1995), Σημειώσεις εργαστηρίων: Μεσογειακές Δενδρώδεις Καλλιέργειες, ΤΕΙ Κρήτης Θεριός, Ι. (2005), Ελαιοκομία. Εκδόσεις: Γαργατάνη, Θεσσαλονίκη. Ποντίκης Κ. (1993). Εσπεριδοειδή. Εκδόσεις: Σταμούλη Α.Ε., Αθήνα Ποντίκης Κ. (2000). Ελαιοκομία. Εκδόσεις: Σταμούλη Α.Ε., Αθήνα Mπαλατσούρας Γ. (1984). Το ελαιόδενδρο. Εκδόσεις: Ν. Μαυρομάτης και ΣΙΑ ΕΠΕ, Αθήνα.

Ελιά: Βοτανική Ταξινόμηση Οικ.: Oleaceae Γένος: Olea Είδος: europaea euromediterranea – var. οleaster (άγρια) – var. sativa (ήμερη) τεράστιας σημασίας, Ιστορική, Οικονομική και Περιβαλλοντική βαθιά ριζωμένη στις παραδοσιακές συνήθειες μας

1. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της Αιωνόβιο Επηρεάζεται εξαιρετικά από τις περιβαλλοντικές συνθήκες Αντιδρά στη φροντίδα του παραγωγού της

2. Ιστορία - Μυθολογία 2. Ιστορία - Μυθολογία

Το πιο χαρακτηριστικό δέντρο της Μεσογείου Το πιο χαρακτηριστικό δέντρο της Μεσογείου Κοντά στη θάλασσα Κοντά στη θάλασσα Άριστα δεμένη με αειφόρο ανάπτυξηΆριστα δεμένη με αειφόρο ανάπτυξη Πολυδιάστατη γεωργίαΠολυδιάστατη γεωργία 3. Ζώνη Καλλιέργειας

Βασικές οικολογικές απαιτήσεις Δεν αντέχει το πολύ κρύο (σε μέρη με μέση ετήσια θ ≥ 16 ο C, όχι συχνά με θ < -5°C) Αλλά, έχει κάποιες ανάγκες ψύχους, για διαφοροποίηση των οφθαλμών της Αντέχει στην ξηρασία του μεσογειακού καλοκαιριού και στους δυνατούς ανέμους. Όμως, ο ι βροχοπτώσεις παίζουν σημαντικό ρόλο στην καρποφορία της (ιδίως όπου δεν αρδεύεται): από τα 250 στα 600 mm βροχής, οι αποδόσεις είναι αύξουσες Μειωμένων απαιτήσεων ως προς το έδαφος: σε ποικιλία εδαφών, από ελαφρώς όξινα έως και με ph 8.5 ανθεκτική στα άλατα, αλλά το «πληρώνει» με επίπτωση στις αποδόσεις υποφέρει πραγματικά μόνο σε βαριά εδάφη, που «νεροκρατούν».

Πού καλλιεργείται στον κόσμο Ελαιοπαραγωγικές χώρες: Από 800 εκ. ελαιόδεντρα παγκοσμίως, το 95% βρίσκεται στη Μεσόγειο, κοντά στη θάλασσα. Κυρίως –Ισπανία, Ιταλία, Ελλάδα, –Τουρκία, Τυνησία, Συρία, –Πορτογαλία, Μαρόκο, Αλγερία... Χώρες παραγωγής βρώσιμων: Οι μεσογειακές + την Καλλιφόρνια, από το 16 ο αιώνα. Κυρίως: Ισπανία, Ελλάδα, Ιταλία, Τουρκία, Τυνησία

4. Οικονομική σημασία Κατανάλωση ελαιολάδου: 85% σε χώρες παραγωγής 15% εξαγωγή, από Ισπανία, Τυνησία, Ιταλία και Ελλάδα Προσπάθεια διάδοσης ελαιολάδου: Αυστραλία, το 1800 = απέτυχε Αμερική, Κίνα και Ινδία, σήμερα= πέτυχε;

α) Παγκόσμια Ίδιας οικονομικής σημασίας με Ροδακινιά, Αχλαδιά, Δαμασκηνιά. Στη Μεσόγειο όμως … Η παραγωγή του ελαιολάδου έχει μεγάλη διακύμανση από έτος σε έτος, η κατανάλωση όχι.. τα τελευταία χρόνια, έχουμε αύξηση της καλλιέργειας ως προς: –την έκταση (>25%), –την συστηματικότητα της (εγκατάσταση ελαιώνων σε πιο γόνιμα και αρδευόμενα εδάφη) –την εντατικοποίηση της (πυκνές φυτεύσεις, με περιορισμό της κόμης)

β) Στην Ευρωπαϊκή Ένωση Μικρό % στο εισόδημα της Κοινότητας, αλλά μεγάλο για τις οικονομίες της Ισπανίας, Ιταλίας, Ελλάδας και Πορτογαλίας (πολλοί αγρότες την έχουν ως κύρια απασχόληση) Από το 1988 υπάρχει σύστημα αυξημένης προστασίας της Κοινοτικής παραγωγής ελαιολάδου Συμβολή στη διατήρηση του φυσικού τοπίου, κόντρα στη διάβρωση του ανθρώπινου δυναμικού σε μειονεκτικές περιοχές Μειονεκτήματα Μεγάλη διακύμανση της παραγωγής ανά έτος Η ανάγκη κατάλληλων χώρων αποθήκευσης, για σταθερή ετήσια παροχή Σήμερα στόχος της Ε.Ε. είναι ή θάπρεπε να είναι: η διατήρηση των ελιών σε δύσκολες περιοχές & η αντικατάσταση τους σε αρδευόμενες περιοχές, πιο πρόσφορες για άλλες καλλιέργειες

γ) Στην Ελλάδα Ξεχωριστή θέση από την αρχαιότητα: σύμβολο γνώσης, σοφίας, αφθονίας, ειρήνης, υγείας, δύναμης και ομορφιάς 1 η δενδρώδης καλλιέργεια –15% της καλ/νης γης –78% των δεν/δών εκτάσεων 3 η χώρα παγκόσμια σε λάδι, με –το 75% κατηγορίας «παρθένο» –μόνο το 3% εξάγεται Μονοκαλλιέργεια / κυρίαρχος κλάδος σε: –Κρήτη, Μεσσηνία, Λακωνία, – Κέρκυρα, Λευκάδα, Ζάκυνθο, – Λέσβο και Σάμο Πατρίδα της ελιάς: Κρήτη ή Αθήνα;

Προβλήματα ελαιοκαλλιέργειας στην Ελλάδα Μικρή παραγωγή ( 500 Κg/στρ. εδώ, 1000 σε Καλιφόρνια ): –Μικρής αξιοπιστίας στοιχεία; Εγκατάλειψη δέντρων Ενίοτε, λόγω –Τρόπου καλλιέργειας (συγκαλλιέργεια με κηπευτικά) –Τόπου καλλιέργειας (προβληματικές κλιματικές συνθήκες κατά τη διαφοροποίηση και την άνθηση) Προβλήματα εμπορίας: –Ανταγωνισμός από άλλα φυτικά έλαια, –Ανταγωνισμός από άλλα λιγότερο ποιοτικά αλλά περισσότερα ελαιόλαδα κ.α..... ΛΥΣΕΙΣ: Τυποποίηση & πιστοποίηση ποιότητας, αναδιάρθρωση & βελτίωση της παραγωγής...

Ριζικό σύστημα: πλούσιο, επιπολαιόριζο (ενδιαφέρει και για την επιλογή του τόπου καλλιέργειας, του τρόπου καλλιέργειας του εδάφους, αλλά και την θρέψη του δένδρου) –Σφαιροβλάστες ή γόγγροι: υπερπλασίες σε ρίζες και λαιμό, πλούσιες σε θρεπτικές ουσίες και φυτοορμόνες, που συμβάλλουν στην επιβίωση – πολλαπλασιασμό της Κορμός: με ακανόνιστους δακτυλίους (αειθαλές) και με πολλές κοιλότητες Και τα δύο μαζί = κυκλοφορικό σύστημα των θρεπτικών ουσιών 5. Μορφολογικά χαρακτηριστικά

Τα φύλλα της Ελιάς απλά, «κατ’ αντίθεση» δερματώδη, με παχιά εφυμενίδα, με στομάτια μικρά, βυθισμένα και με πυκνό χνούδι  Η κατασκευή αυτή περιορίζει τη διαπνοή (μειώνει τις απώλειες σε υγρασία) και άρα αυξάνει την αντοχή της ελιάς στις ξηρικές συνθήκες  Τα φύλλα αποτελούν μαζί το πεπτικό, το αναπνευστικό και το μεταβολικό σύστημα του δέντρου

Οφθαλμοί: Βλαστοφόροι (ξυλοφόροι) επάκριοι και πλάγιοι ανθοφόροι πλάγιοι Βλαστοί: Ξυλοφόροι (μόνο βλ.οφθ.) Καρποφόροι (μόνο ανθ. οφθ.) Μικτοί (και τα δύο είδη οφθ.) Οφθαλμοί - Βλαστοί ΑΡΧΙΚΑ, ΟΛΟΙ οι οφθαλμοί είναι βλαστοφόροι Το επόμενο έτος, ΚΑΠΟΙΟΙ θα διαφοροποιηθούν σε ανθοφόρους ΝΕΑ Βλάστηση έχουμε μαζί με την άνθηση

Άνθη - Ταξιανθίες Ταξιανθία «βότρυς» Δύο τύποι ανθέων στο ίδιο δέντρο (μονόοικο) τέλεια ερμαφρόδιτα (1- 5%) ατελή στημονοφόρα (99- 95%)

Τα άνθη σχηματίζονται σε ομάδες από 8-25 (ταξιανθία τύπου «βότρυς») συνήθως στις μασχάλες των φύλλων. Κάθε άνθος φέρεται σε μικρό ποδίσκο και περιλαμβάνει ένα μικρό κυπελλοειδή κάλυκα από 4 κοντά οξύληκτα σέπαλα, τη στεφάνη από 4 κιτρινόλευκα πέταλα, δυο αντίθετα τοποθετημένους στήμονες (αρσενικό μέρος άνθους) που καταλήγουν στους νεφροειδείς ανθήρες και τον ύπερο (θηλυκό μέρος του άνθους) που έχει την ωοθήκη στη βάση του και το δίχωρο στίγμα στην κορυφή του.

Όλα τα άνθη δεν έχουν αναπτυγμένα όλα τα μέρη Έτσι, υπάρχουν τέλεια άνθη (με αναπτυγμένους στήμονες και ύπερο) και ατελή άνθη (με ατροφικό ύπερο). Τα ατελή άνθη δεν είναι δυνατόν να γονιμοποιηθούν και να δώσουν καρπό. Το ποσοστό τέλειων και ατελών ανθέων ποικίλλει από ποικιλία σε ποικιλία και από χρονιά σε χρονιά.

Επικονίαση, Γονιμοποίηση: Στους ανθήρες των ανθέων σχηματίζονται οι γυρεόκοκκοι οι οποίοι είναι μικροί και μπορεί να μεταφερθούν σε μεγάλες αποστάσεις με τον άνεμο. Οι γυρεόκοκκοι όταν φθάσουν στο στίγμα του υπέρου γίνεται η επικονίαση και στη συνέχεια στην ωοθήκη η γονιμοποίηση. Στην ελιά γίνεται κυρίως με αυτεπικονίαση (με γύρη της ίδιας ποικιλίας), ενίοτε σταυρεπικονίαση (με γύρη από άλλη ποικιλία). Πολλές ποικιλίες, που δίνουν βρώσιμες ελιές, για να δώσουν ικανοποιητική καρποφορία χρειάζονται σταυρεπικονίαση και γι’ αυτό συνιστάται να αποφεύγονται οι μεγάλης έκτασης αμιγείς ελαιώνες από μια ποικιλία. Η «Κορωνέϊκη» θεωρείται καλός επικονιαστής άλλων ποικιλιών, αν και το θέμα αυτό δεν έχει μελετηθεί σε βάθος. Η ελιά παράγει ένα πολύ μεγάλο αριθμό ανθέων από τα οποία αν γονιμοποιηθεί ένα ποσοστό γύρω στο 1%, η καρποφορία είναι συνήθως ικανοποιητική.

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΟ % ΤΕΛΕΙΩΝ & ΑΤΕΛΩΝ ΑΝΘΕΩΝ 1.Η ποικιλία (ικανότητα γύρης, ανάγκες σε ψύχος) 2.Καιρικές συνθήκες έτους (όχι αρκετό ψύχος κ.α.) 3.Ελλείψεις νερού & θρεπτικών συστατικών, ένα μήνα πριν την άνθηση Μειωμένο φύλλωμα, ένα μήνα πριν την πλήρη άνθηση, αυξάνει το ποσοστό των ατελών ανθέων. Μετά, η αποφύλλωση δεν επηρεάζει άμεσα ΛΥΣΕΙΣ: α) Χαραγή ή δακτυλίωση, νωρίς (Δεκέμβρη-Φλεβάρη) Αποδίδει σε δέντρα ζωηρά και καλής θρεπτικής κατάστασης β) Αραίωμα οφθαλμών, όταν επίσης γίνει νωρίς

Ελιά : Καρπός Είναι καρπός «δρύπη», όπως και των πυρηνόκαρπων Αποτελείται από: –Φλοιό ή εξωκάρπιο –Σάρκα ή μεσοκάρπιο –Πυρήνα ή ενδοκάρπιο

Ελιά : Καρπός Διαφέρει κυρίως ως προς –το μέγεθος –το σχήμα (στρογγυλό ως μακρόστενο), –το χρώμα (πράσινο ως μαύρο) Η παραγωγή αρχίζει στα 5-8 έτη, είναι πλήρης στα 20, διαρκεί , με έντονη παρενιαυτοφορία