«Εργασιακό Άγχος στο Σχολικό Περιβάλλον. Κατευθυντήριες Γραμμές Διαχείρισης» Γεωργία Παναγιώτου Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Κλινικής Ψυχολογίας Πανεπιστήμιο Κύπρου

Η εμπειρία του στρες Υποκειμενική αντίδραση και ατομικές διαφορές Αναπόσπαστο μέρος της εργασίας και της ζωής! Ποια θα ήταν η αντίδραση σας σε αυτές τις καταστάσεις: Ανάληψη νέων ευθυνών, προαγωγή Διαφωνία με προισταμένους και συναδέλφους Ενημέρωση ενός αναστατωμένου γονιού για την κακή συμπεριφορά του παιδιού του Διαχείριση ενός επεισοδίου έκτακτης ανάγκης στο σχολείο

Ορισμοί του Στρες Καθημερινές έννοιες, δεν διαχωρίζουν επαρκώς ανάμεσα σε: – Στρεσογόνο γεγονός – Συνέπειες (π.χ. αρνητικά συναισθήματα, σωματικά συμπτώματα) – Αντίδραση του οργανισμού στην πρόκληση (κινητοποίηση, αυτορρύθμιση) Ο επιστημονικός ορισμός: Το κλασσικό μοντέλο τoυ Lazarus et al. Στρεσογόνο Γεγονός Αρχική Εκτίμηση (Με αφορά; Αποτελεί πρόκληση, απειλή, κλπ) Επανεκτίμηση (Μπορώ να κάνω κάτι;) Διαχείριση ΝΑΙΟΧΙ Αγνόηση ΟΧΙ ΣΤΡΕΣ!!

Εργασιακό στρες και επαγγελματική εξουθένωση Εργασιακό στρες  όταν οι απαιτήσεις της εργασίας υπερβαίνουν την ικανότητα του ατόμου να τις διαχειριστεί ή να τις ελέγξει European Agency for Safety and Health at Work (2000) μακροχρόνια έκθεση σε στρες στο χώρο εργασίας Μακροχρόνια εξουθένωση/ μείωση ενδιαφέροντος Εξάντληση Κυνισμός Χαμηλή αποτελεσματικότητα Άλλες επιπτώσεις: Απομόνωση από συνεργάτες Μειωμένη παραγωγικότητα Απουσίες Χαμηλή αποτελεσματικότητα παρά τις πολλές ώρες εργασίας

Η επίδραση του στρες Σχετίζεται με: Το μέγεθος της πρόκλησης Τη διαθεσιμότητα πόρων για διαχείριση της κατάστασης Την ερμηνεία της κατάστασης Ενδιάμεσες μεταβλητές όπως Προσωπικότητα Δεξιότητες διαχείρισης Κοινωνική υποστήριξη Περιβαλλοντικοί παράγοντες (βαθμός ελέγχου στην κατάσταση) Συνέπειες Σχεδόν όλες οι ψυχολογικές παθήσεις και πολλές σωματικές έχουν ως πυροδοτικό παράγοντα κάποιο στρεσογόνο γεγονός/ περίοδο στρες Θετικές επιδράσεις; -- κινητοποίηση!

Πηγές Στρες Στρες τόσο από μεγάλα τραύματα όσο και καθημερινά εμπόδια Σημαντικοί στρεσογόνοι παράγοντες (Impact of Events– Holmes & Rahe, 1967) Υπάρχει στρες και ανάγκη για διαχείριση κάθε φορά που προσπαθούμε να αντιμετωπίσουμε ένα πρόβλημα ή να προσεγγίσουμε ένα στόχο. ΓεγονόςΒαθμολογία (1-100) Θάνατος συντρόφου100 Διαζύγιο75 Θάνατος κοντινού μέλους οικογένειας63 Προσωπικός τραυματισμός ή ασθένεια53 Γάμος50 …

Πηγές στρες στο χώρο εργασίας Διαπροσωπικά προβλήματα με συνεργάτες/ προϊσταμένους – Έλλειψη υποστήριξης από επόπτες και συναδέλφους – Έλλειψη ανατροφοδότησης για βελτίωση – Μειωμένη αυτονομία, ρόλος στη λήψη αποφάσεων (Ioannou & Kyriakides, 2006) Μη σαφής ρόλος ή συγκρούσεις με ρόλο Θυματοποίηση Μεγάλος φόρτος εργασίας/απαιτήσεις – Συμπεριφορά, στάσεις, επιθετικότητα μαθητών – Αξιολόγηση από επιθεωρητές (Κόκκινος, 2004) Μειωμένα κίνητρα/εκτίμηση/προοπτικές ανέλιξης Αντιλήψεις κοινού για το ρόλου του εκπαιδευτικού

Συμπτώματα του στρες και εργασιακού στρες Πόνος στο στήθος Ταχυπαλμία Δύσπνοια Πεπτικά προβλήματα Προβλήματα στον ύπνο Συχνοί πονοκέφαάλοι Χρόνια κόπωση Γυναικολογικές διαταραχές Ιώσεις/μολύνσεις Απώλεια ευχαρίστησης Θλίψη Άγχος/ ανησυχία Κρίσεις πανικού Αίσθημα παγίδευσης Απώλεια κινήτρων Μείωση συγκέντρωσης Υπερευαισθησία/ ευερεθιστότητα Απελπισία/απαισιοδοξία Θυμός

Διαχείριση στρες Αναπόφευκτο και όχι απαραίτητα κακό Αποτελεσματική διαχείριση  επίτευξη στόχων, ικανοποίηση με τη ζωή, μείωση ψυχικής οδύνης Lazarus & Folkman (1980) – Διαχείριση εστιασμένη στο πρόβλημα  (θετικό) – Διαχείριση εστιασμένη στο συναίσθημα  (αρνητικό) – Διαχείριση αποφυγής  (αρνητικό) Carver, et al. (1989) Δεν υπάρχουν αποκλειστικά καλοί ή κακοί τρόποι διαχείρησης Εξαρτάται από την κατάσταση Απαιτείται «ψυχολογική ευελιξία»

COPE/ Brief COPE ( Carver et al., 1989) – μετρά 14 συμπεριφορές διαχείρισης Kapsou, Panayiotou, Kokkinos & Demetriou, 2011 ΘΕΤΙΚΟΙΑΡΝΗΤΙΚΟΙΑΝΑΜΙΚΤΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΑποδοχήΣυμπεριφορική αποδέσμευση Θρησκεία Ενεργή διαχείρισηΑπόσπαση προσοχήςΧιούμορ Θετική αναδιατύπωση Επίρριψη ευθύνης στον εαυτό Χρήση πρακτικής στήριξης Προγραμματισμός Έκφραση αρνητικών συναισθημάτων Χρήση συναισθηματικής στήριξης Χρήση ουσιών Άρνηση

Διαχείριση στο σχολικό περιβάλλον Ερευνητικά Ευρήματα Θετικών Πρακτικών – «Επιλεκτική αγνόηση» – Θετική αναδιατύπωση – Αναζήτηση στήριξης – Ενεργός δράση Αρνητική Πρακτική – Αποφυγή Διαμεσολαβητικοί Παράγοντες – Περιβάλλον – Χαρακτηριστικά ατόμου – Αυτεπάρκεια – Αλληλεπίδραση Ατόμου x Περιβάλλοντος

Σχέση προσωπικότητας με τρόπους διαχείρισης **p<.01; *p<.05; Ν= Νευρωτισμός Ε= Εξωστρέφεια Ο= Ανοικτοσύνη σε Εμπειρίες Α= Προσήνεια C= Ευσυνειδησία Panayiotou, Kokkinos & Kapsou (2014)

Διαχείριση και ποιότητα ζωής Αποφυγή/ Συμπερ.Αποδέσ. Εμπειρική Αποφυγή Ποιότητα Ζωής Σωματική Νοητική Κοινωνική Περιβαλλοντική Ενεργή/Θετική - + Karekla & Panayiotou, 2011 *Εμπειρική Αποφυγή= Τάση για αποφυγή αρνητικών εσωτερικών εμπειριών (συναισθημάτων, σκέψεων, αισθήσεων)

Παραδείγματα μη αποτελεσματικής νοητικής διαχείρισης Κατάθλιψη  Νοητικός Μηρυκασμός (Noelen-Hoeksema et al). – Πείθει το άτομο να παραμείνει παθητικό – Αυξημένα % σε γυναίκες Άγχος  Ανησυχία – Πείθει το άτομο ότι κάνει κάτι χρήσιμο, ενώ στην πραγματικότητα αποφεύγει να έρχεται αντιμέτωπο με τον φόβο του Κοινωνική Φοβία  Εστιαζόμενη στον εαυτό προσοχή – Αποφυγή κοινωνικής κατάστασης – Πείθει το άτομο ότι διαχειρίζεται τη δημόσια εικόνα του Επιθετικές καταστάσεις  Θυμός – Αυξημένη αίσθηση ελέγχου – Αποφυγή αρνητικών συναισθημάτων (μείωση, ντροπή, απώλεια)

Διαφορές φύλου Γυναίκες πολύ πιο ευάλωτες στις διαταραχές του άγχους  γιατί; Panayiotou & Karekla (under review) Γυναικείο Φύλο Αποφυγή Συμπτώματα άγχους/ κατάθλιψης

Ο ρόλος της ερμηνείας ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΑΠΟΔΕΙΞΕΙΣ; Μπορούμε να αλλάξουμε σκέψεις και συμπεριφορές, αλλά όχι άμεσα το συναίσθημα Λανθασμένες ερμηνείες Έντονο αρνητικό συναίσθημα (απελπισία, κατάθλιψη, τρόμος, οργή) ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΠΑΡΑΛΟΓΩΝ ΣΚΕΨΕΩΝ Συναισθηματική σκέψη: Νιώθω ντροπή «έχω εξευτελιστεί» Απόλυτη σκέψη: «Εγώ φταίω για ΌΛΑ.» «Δεν θα το ξεπεράσω ΠΟΤΕ» Καταστροφοποίηση: «Θα χάσω τη δουλειά μου» «Δεν θα με εκτιμά κανένας» Επιλεκτική προσοχή: «Ναι αλλά εκείνος ο γονιός το πρωί έφυγε κατσουφιασμένος»

Παράδειγμα αντιμετώπισης παράλογης σκέψης μέσω τεκμηρίων: «Εγώ φταίω για όλα…» Η πίτα της ευθύνης

Αποτελεσματική διαχείριση Αύξηση θετικών τρόπων διαχείρισης – Ενεργή επίλυση προβλημάτων, προγραμματισμός, αποδοχή – Αίσθημα ελέγχου και επιλογής: «γιατί είμαι στο επάγγελμα αυτό; Θα διάλεγα οτιδήποτε άλλο;» – Συμφιλίωση με αρνητικά συναισθήματα και σκέψεις Εντοπισμός και μείωση συμπεριφορών αποφυγής Αποδοχή του αναπόφευκτου του στρες: – «δεδομένης της κατάστασης, πως την αξιοποιώ για να ζω καθημερινά σύμφωνα με τις αξίες και τους στόχους μου;» Μείωση αναποτελεσματικής συναισθηματικής έκφρασης – Διαπροσωπική διεκδικητικότητα, αμεσότητα και ευθύτητα – δεν ευθύνονται οι άλλοι αν εγώ δεν διεκδικώ τα δικαιώματα μου Κατανόηση ότι ο τρόπος ερμηνείας επηρεάζει την διαχείριση – Διεκδίκηση ανατροφοδότησης, γνώσης, πληροφοριών για αύξηση αυτεπάρκειας Ψυχολογική ευελιξία Αύξηση αυτοφροντίδας και αξιοποίησης υποστηρικτικού δικτύου

Βοηθητικές συμπεριφορές στη πράξη Αυτο-φροντίδα – Ενασχολήσεις με ευχάριστες δραστηριότητες – Κοινωνικοποίηση εκτός εργασιακού περιβάλλοντος – Αυτό-παρηγορητική συμπεριφορά – Υποστηρικτικό δίκτυο – Ρεαλιστικοί στόχοι Ενεργή επίλυση – Ανάθεση εργασιών σε άλλους όπου γίνεται – Διαλείμματα μετά από ολοκλήρωση δύσκολης εργασίας – Νοηματοδότηση εργασίας –γιατί το κάνω; – Διεκδικητικότητα και ευθύτητα – Επιδίωξη μάθησης, βοήθειας – Αξιοποίηση τεχνολογίας – Διαχείριση χρόνου-μείωση αναβλητικότητας και τελειομανίας – Αν χρειάζεται, αναζήτηση επαγγελματικής βοήθειας

Τομείς Αυτοφροντίδας Δέσμευση με τις αξίες της ζωής μας Σωματική ΥγείαΣυναισθηματική Υγεία Κοινωνική Ζωή Πνευματική Ζωή

Ευχαριστώ!