ΓΕΝΙΚΉ ΨΥΧΟΛΟΓΊΑ – ΕΞΆΜΗΝΟ Α ’ ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΊΑ - ΒΡΕΦΟΝΗΠΙΟΚΟΜΊΑ Δήμητρα Παπαστεργίου MSc Λάρισα

Ορισμός  Κίνητρο είναι ο, τιδήποτε κινεί, ωθεί ή παρασύρει το άτομο σε δράση.  Τα κίνητρα είναι δυνατόν να ωθούν το άτομο ενεργώντας από μέσα ή να το έλκουν ενεργώντας από έξω.

 Επομένως, κίνητρα είναι τόσο οι εσωτερικές αιτίες της συμπεριφοράς, όπως ένστικτα, ορμές, σκοποί, επιθυμίες, τα συναισθήματα, οι διάφορες συγκινησιακές καταστάσεις.  Όσο, και εξωτερικές αιτίες όπως αμοιβές, θέλγητρα ή φόβητρα, ή απωθητικοί ερεθισμοί.

Κατηγορίες κινήτρων  Εγγενή όπως τα ένστικτα που έχουν κληρονομική βάση  Επίκτητα που αποκτιούνται μέσα από διαδικασίες μάθησης  Φυσιολογικά που εξυπηρετούν τη λειτουργία του οργανισμού  Βιολογικά που εξυπηρετούν στην επιβίωση, συντήρηση και αναπαραγωγή  Ψυχολογικά που έχουν να κάνουν με το θυμικό, την προσωπικότητα

 Ακόμη, μπορούμε να διακρίνουμε και επιπλέον  Κοινωνικά κίνητρα, που προέρχονται από την ανάγκη να ικανοποιήσουμε του άλλους  Συνειδητά ή ασυνείδητα  Γνωστικά, πως δηλαδή η συμπεριφορά επηρεάζεται από σκέψεις, πεποιθήσεις ή γνωστικές ανάγκες όπως η περιέργεια.

Σχέση κινήτρων - μάθησης & κινήτρων - σκέψης  Μάθηση : Αφορά τους σταθεροποιημένους μέσω επανάληψης τρόπους αντίδρασης  Σκέψη : Νέες αντιδράσεις που παράγει ο οργανισμός όταν αποτυγχάνουν οι μαθημένοι τρόποι αντίδρασης.  Η μάθηση προϋποθέτει προηγούμενη εμπειρία στην πραγματικότητα αφορά τις επιδράσεις του παρελθόντος στην τρέχουσα αντίδραση.

 Τα κίνητρα αντιθέτως, αφορούν τις τρέχουσες επιδράσεις στην συμπεριφορά.  Παράγοντες που προσφέρουν την τάση που είναι απαραίτητη για την κινητοποίηση. Οι επιδράσεις αυτές είναι παροδικές και ευμετάβλητες αντίθετα με της μάθησης που χαρακτηρίζονται από σταθερότητα.

 Τα κίνητρα διαφέρουν από την σκέψη γιατί ενώ η σκέψη αφορά την αναπαράσταση των τρεχουσών καταστάσεων και τον εντοπισμό των μονοπατιών που οδηγούν στην επίτευξη ενός στόχου, τα κίνητρα επηρεάζουν την επιλογή του μονοπατιού μεταξύ των διάφορων εναλλακτικών που προσφέρονται.

Ψυχολογία Κινήτρων  Έχει ως στόχο να περιγράψει :  Πόσα και ποια κίνητρα υπάρχουν  Πώς αναγνωρίζονται τα διάφορα κίνητρα και πώς μπορούμε να μετρήσουμε την έντασή τους.  Υπάρχουν ατομικές διαφορές στα κίνητρα ;;  Μηχανισμός διαμόρφωσης των κινήτρων.  Μπορούν τα κίνητρα να αλλάξουν και να διδαχτούν νέα ;;

 Παραδοσιακά, τα κίνητρα έχουν προσεγγιστεί από 2 διαφορετικές πλευρές  Αφενός, η μια θεωρεί ότι τα κίνητρα περιλαμβάνουν τα ένστικτα και όποιες άλλες εσωτερικές διεργασίες που μπορεί να είναι προσωρινά ή πιο σταθερά και αντανακλούν την προσωπικότητά μας

 Αφετέρου, η άλλη άποψη προσεγγίζει τα κίνητρα ως πηγάζοντα από εξωτερικές δυνάμεις, στο περιβάλλον που δρουν ως ενισχυτικά της συμπεριφοράς.

 Θεωρία  Ένστικτα  Μείωση εσωτερικών Ενορμήσεων  Βασικά σημεία  Έμφυτες βιολογικές ανάγκες που καθοδηγούν την συμπεριφορά  Η συμπεριφορά καθοδηγείται από βιολογικές ανάγκες και επίκτητους τρόπους μείωσης των ενορμήσεων που προκύπτουν από τις ανάγκες.

 Διέγερση  Οι άνθρωποι επιδιώκουν να διατηρούν ένα υψηλό επίπεδο σωματικής διέγερσης που διαφέρει από άτομο σε άτομο. Η μέγιστη απόδοση επιτυγχάνεται σε υψηλά επίπεδα διέγερσης.

 Εξωτερικά εναύσματα  Η συμπεριφορά καθοδηγείται από το δέλεαρ των αμοιβών και την απειλή της τιμωρίας. Γνωστικοί παράγοντες επηρεάζουν τις προσδοκίες για την αξία διάφορων αμοιβών και τις πιθανότητες για την επίτευξή τους.

‘ Ένστικτα  Ο όρος ένστικτα έχει τις βάσεις του στο Δαρβίνο και στην σύγκριση της συμπεριφοράς ανθρώπων και ζώων.  Συχνά διακρίνονται στα ζώα μια σειρά τυποποιημένων αντιδράσεων που έχουν ως σκοπό την διατήρηση του είδους αλλά και του ίδιου του οργανισμού.

 Επομένως, ένστικτα είναι οι συμπεριφορές που συνδέονται με ανάγκες διατήρησης του ατόμου και του είδους.  Είναι κληρονομικά προσδιορισμένες και εξυπηρετούν την αναπαραγωγή και επιβίωση του οργανισμού στο σύνθετο εξωτερικό περιβάλλον.  Τα ένστικτα κατέχουν σημαντική θέση στην Ηθολογία, στην ψυχαναλυτική θεωρία και στις ουμανιστικές προσεγγίσεις.

 O James υποστήριξε ότι οι άνθρωποι καθοδηγούνται σε μεγάλο βαθμό από ένστικτα μεταξύ των οποίων συγκαταλέγεται ο ανταγωνισμός, η περιέργεια και η γονική αγάπη.  Ο McDougall θεώρησε ότι υπάρχουν 10 ένστικτα, ενώ αντίθετα ο Freud, έκανε αναφορά μόνο για 2- το ένστικτο της ζωής ή σεξουαλικό και το ένστικτο του θανάτου ή επιθετικό.  Παράδειγμα της εξελικτικής προσέγγισης.

Φυσιολογικά κίνητρα  Όταν αναφερόμαστε στο φυσιολογικό υπόβαθρο των κινήτρων εννοούμε τη νευρολογική βάση, την ορμονική και τις διεργασίες χημικού τύπου.  Γνώσεις έχουμε για ειδικά κίνητρα όπως η πείνα, η δίψα, το σεξ, ο ύπνος και η αναπνοή.

 Για την πείνα έχουν γίνει μελέτες ήδη από την αρχαιότητα και ενώ εκφράστηκαν τοπικές θεωρίες πλέον είναι αποδεκτές οι κεντρικές θεωρίες, σύμφωνα με τις οποίες το αίσθημα της πείνας δημιουργείται από μεταβολές στον εγκέφαλο.  Συγκεκριμένα, υποθάλαμος, νεύρο vagus πλάγιος υποθάλαμος, εμπλέκονται στην πείνα και στον κορεσμό.

 Έρευνες έχουν δείξει ότι τα υπέρβαρα άτομα είναι πιο ευαίσθητα στα εξωτερικά παρά στα εσωτερικά σήματα.  Μια άλλη θεωρία υποστηρίζει ότι υπάρχει βλάβη στο κέντρο κορεσμού, ενώ άλλη μια άποψη υποστηρίζει ότι τα υπέρβαρα άτομα έχουν αργό ρυθμό καύσης θερμίδων  Ακόμη, καταστάσεις άγχους, συναισθηματικής διέγερσης και υπερευαισθησίας οδηγεί σε υπερφαγία.

Θέση υποθάλαμου & υπόφυσης

 Ενώ για την πείνα υπάρχει εντοπισμός περιοχών για την δίψα δεν μπορούμε να πούμε το ίδιο καθώς ακολουθείται μια διαφορετική διαδικασία.  Ο ύπνος ελέγχεται από τον δικτυωτό μηχανισμό που εντοπίζεται στην περιοχή από τον προμήκη μυελό στο στέλεχος του εγκεφάλου μέχρι τον θάλαμο.  Η σεξουαλικότητα τέλος, ελέγχεται από γεννητικά όργανα και από υποθάλαμο.

Ψυχαναλυτική θεωρία των κινήτρων  Για τον Freud, η μελέτη πάνω στην υστερία άνοιξε τον δρόμο για την αποδοχή κινήτρων στην συμπεριφορά.  Τα κίνητρα δρουν σε ασυνείδητο επίπεδο και έχουν άμεση σχέση με την σεξουαλικότητα.  Είναι οι ασυνείδητες σεξουαλικές ορμές που αποτελούν την βάση των ανθρώπινων κινήτρων, δεν δρουν ανεξέλεγκτα, καθώς η τελική τους μορφή είναι συνάρτηση της αντίστασης που δέχονται από τις δυνάμεις καταστολής.

 Η πηγή των κινήτρων βρίσκεται στο ασυνείδητο.  Κατά τον Freud, υπάρχουν 8 ασφαλείς δείκτες ασυνείδητων κινήτρων :  Ελεύθεροι συνειρμοί  Αντιστάσεις  Τα πρότυπα απέχθειας  Τα πρότυπα ζωής

 Τα ανέκδοτα και τα λεκτικά ολισθήματα  Τα όνειρα  Τα νευρωτικά συμπτώματα  Τα έργα τέχνης

Ορμές  Η παρόρμηση δημιουργείται από τη διέγερση του ενεργειακού δυναμικού του οργανισμού, που εντοπίζεται στο ασυνείδητο. Εκεί εδρεύουν οι ορμές.  Οι ορμές είναι ενστικτώδεις δυνάμεις, εγγενείς που πηγάζουν από την ψυχική ενέργεια του ατόμου.

 Δύο είναι οι θεμελιώδεις ορμές :  Η Libido, το σεξουαλικό ένστικτο ή το ένστικτο της ζωής. Συνδέεται με την τάση για δημιουργία  Το ένστικτο του θανάτου, της καταστροφής. Συνδέεται με την τάση για επιθετικότητα.

Ανθρωπιστικές θεωρίες  Εκφραστής της τρίτης δύναμης στην ψυχολογία είναι ο Jung αλλά κύριος εκπρόσωπος θεωρείται ο Maslow.  Πρωταρχική ιδέα είναι ότι η συμπεριφορά κινείται κατά κύριο λόγο από τον αγώνα του ατόμου να γίνει όσο πιο άνθρωπος γίνεται.  Αυτό ερμηνεύεται ως ανάπτυξη των ικανοτήτων, να είναι αποτελεσματικός, δημιουργικός και ευφάνταστος.

 Οι παραπάνω ιδέες περιγράφονται καλύτερα υπό τον όρο « κίνητρο αυτοπραγμάτωσης ».  Το κίνητρο αυτό δεν είναι μαθημένο αλλά εγγενές και επηρεάζει άμεσα την συμπεριφορά.

Carl Rogers  Παρατήρησε ότι η προσωπικότητα των ανθρώπων χαρακτηρίζεται από μια τάση για ψυχολογική αύξηση και ολοκλήρωση.  Υπάρχει μια τάση για ανάπτυξη των ικανοτήτων του οργανισμού με σκοπό την συντήρηση ( ικανοποίηση βιολογικών αναγκών ) ή προαγωγή ( τάση για ψυχολογική ολοκλήρωση ).

Abraham Maslow  Διαφοροποιείται από Rogers στο γεγονός ότι ναι μεν δέχεται ως κύρια πηγή κινήτρου την αυτοενεργοποίηση αλλά μπορεί να υπάρξουν κι άλλα κίνητρα πέραν της αυτοπραγμάτωσης.  Η αυτοπραγμάτωση βρίσκεται στο υψηλότερο σημείο και προϋποθέτει ικανοποίηση κατώτερων αναγκών.

 Θεωρώντας ότι οι ανάγκες έχουν κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά ο Maslow τις διέκρινε στις εξής ομάδες :  Φυσιολογικές ανάγκες  Ανάγκες για ασφάλεια  Ανάγκες για κατοχή και αγάπη  Ανάγκες για εκτίμηση  Ανάγκη για αυτοπραγμάτωση

 Ακόμη, υπάρχουν και οι γνωστικές ανάγκες - επιθυμία για γνώση και κατανόηση καθώς και οι αισθητικές ανάγκες – επιδίωξη για το ωραίο και τα αρμονικό αλλά αυτές είναι δευτερογενείς που δεν συνδέονται με την επιβίωση και αύξηση του οργανισμού.  Η ιεράρχηση των αναγκών στηρίζεται στην ισχύ, στην σειρά ανάπτυξης κατά της ζωής, στον βαθμό που πρέπει να ικανοποιηθεί η ανάγκη.

 Αντίστοιχης λογικής είναι και η θεωρία που ανέπτυξε ο Henry Murray μέσω της οποίας εξέφρασε την άποψη ότι η υψηλότερη ψυχοκοινωνική ανάγκη είναι η ανάγκη να θέτουμε υψηλούς στόχους, να ξεπερνάμε εμπόδια και να πραγματοποιούμε δύσκολα έργα.  Μερικές από τις ψυχοκοινωνικές ανάγκες του είναι η συνεργασία, φιλία, επίτευξη στόχων, απόκτηση αγαθών, διερευνητικότητα, υπεράσπιση, παιχνίδι, διάπλαση, αναγνώριση, προστασία.

Θεωρία μείωσης ενορμήσεων  Βασικός θεωρητικός ο Clark Hull  Βασίζεται στην ιδέα της ομοιόστασης, δηλαδή της τάσης που έχουν όλα τα ζώα να διατηρούν μια ορισμένη εσωτερική σωματική κατάσταση σε σταθερά επίπεδα.  Αν για κάποιο λόγο διαταραχθεί η ισορροπία μιας εσωτερικής κατάστασης, τότε δημιουργείται μια κατάσταση έντασης ή ενόρμησης.

 Ο Hull θεώρησε ότι ανάμεσα στον ερεθισμό και στην αντίδραση παρεμβάλλεται η ορμή.  Αυτό συμβαίνει γιατί ενώ, η μάθηση προσδιορίζει την απάντηση του οργανισμού στα ερεθίσματα, δεν εξηγεί γιατί θα αρχίσει κατ ’ αρχήν η εκδήλωση της συμπεριφοράς. Όσο μεγαλύτερη η ανάγκη, τόσο μεγαλύτερη η ορμή που απορρέει από αυτήν.  Άρα, E= DxH

Θεωρίες της τάσης για διέγερση  Αντίθετα από την θεωρία της μείωσης των εντάσεων υπάρχει η θεωρία της τάσης για διέγερση.  Οι οργανισμοί συμπεριφέρονται έτσι ώστε να διατηρήσουν ένα επιθυμητό επίπεδο διέγερσης.  Η διέγερση είναι μια ενεργοποιητική δύναμη που δεν έχει συγκεκριμένη κατεύθυνση, ένα γενικό επίπεδο δραστηριοποίησης του οργανισμού που αντανακλάται στην κατάσταση ψυχολογικών συστημάτων.

 Το επίπεδο διέγερσης, μπορεί να μετρηθεί από την ηλεκτρική ενέργεια στον εγκέφαλο, τους ρυθμούς της καρδιάς ή την ένταση των μυών.  Οι άνθρωποι υποκινούνται να συμπεριφέρονται με τρόπους που τους κάνουν να διατηρούν το επιθυμητό επίπεδο διέγερσης, που σαφώς διαφοροποιείται από άτομο σε άτομο.

 Γενικά, οι θεωρίες διέγερσης διέπονται από 3 αρχές :  Αρχή του άριστου επίπεδου  Αρχή της απλοποίησης  Αρχή της συνθετότητας

Θεωρία των εναυσμάτων  Ενώ όλες οι προηγούμενες θεωρίες εστιάζουν σε εσωτερικές διαδικασίες που παρακινούν την εκάστοτε συμπεριφορά.  Η συγκεκριμένη θεωρία δίνει έμφαση στα περιβαλλοντικά ερεθίσματα που υποκινούν την συμπεριφορά με το να ελκύουν ή να απωθούν από τα ερεθίσματα.

 Εδώ οι διαφορές εντοπίζονται ακριβώς από εναύσματα που είναι διαθέσιμα ή στη σημασία που δίνεται από το άτομο την εκάστοτε στιγμή.  Σημασία των εσωτερικών και εξωτερικών κινήτρων

Συγκρούσεις  Οι συγκρούσεις υπάρχουν όταν τα άτομα έχουν διαφορετικές περιοχές στόχους.  Αυτό συμβαίνει όταν έχουμε σε ταυτόχρονη ένταση 2 περιοχές με θελκτικό σθένος, ή 2 περιοχές με αρνητικό σθένος ή όταν είμαστε αντιμέτωποι με έναν θελκτικό και έναν απωθητικό στόχο οπότε συγκρούονται η τάση προσέγγισης και η τάση αποφυγής.

Σύγκρουση προσέγγισης - προσέγγισης  Στην περίπτωση αυτή έχουμε 2 επιθυμητούς στόχους. Η σύγκρουση λύνεται όταν το άτομο κάνει κάτι που τον κινεί ελαφρώς προς τον έναν από τους 2 στόχους και μειωθεί έτσι η απόσταση από τον έναν στόχο.  Η σύγκρουση εδώ είναι ασταθής και διαρκεί λίγο.

Σύγκρουση αποφυγής - αποφυγής  Η σύγκρουση παρατηρείται όταν προσπαθώ να αποφύγω ταυτόχρονα 2 πράγματα.  Η σύγκρουση εδώ είναι σταθερή και επίμονη και σταματά μόνο εάν το άτομο απομακρυνθεί από την σύγκρουση ή αν αναδομήσει την περίσταση.

Σύγκρουση προσέγγισης - αποφυγής  Η σύγκρουση αυτή εκδηλώνεται όταν το αντικείμενο ασκεί και θελκτική και απωθητική δύναμη ταυτόχρονα.  Λύση της σύγκρουσης έρχεται μέσα από την αναδόμηση της κατάστασης μέσω της μείωσης της θελκτικότητας ή αύξηση της απωθητικότητας του στόχου.

Τρόποι περιορισμού συγκρούσεων  Όταν έχουμε περιέλθει σε κατάσταση γνωστικής δυσαρμονίας υπάρχουν 3 τρόποι αντιμετώπισης των συγκρούσεων  Αλλάζοντας 1 ή περισσότερα στοιχεία της μη αρμονικής σχέσης  Προσθέτοντας νέα στοιχεία στα δεδομένα  Μειώνοντας τη σημασία των στοιχείων που δημιουργούν τη δυσαρμονία

Ευχαριστώ για την προσοχή σας !!