ΨΗΦΙΑΚΗ ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΦΩΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΠΙΓΝΩΣΗΣ Γεώργιος Μανωλίτσης Επίκουρος Καθηγητής ΠΤΠΕ Παν/μίου Κρήτης

Τι είναι φωνολογική επίγνωση; Η φωνολογική επίγνωση (ΦΕ) ως μία ιδιαίτερη μεταγλωσσική ικανότητα αναφέρεται στην αναγνώριση των φωνολογικών συστατικών των γλωσσικών μονάδων. Η φωνολογική επίγνωση (ΦΕ) ως μία ιδιαίτερη μεταγλωσσική ικανότητα αναφέρεται στην αναγνώριση των φωνολογικών συστατικών των γλωσσικών μονάδων. Η ΦΕ απαιτεί να αντιληφθούμε ότι η λέξη συντίθεται από τμήματα που μπορούν να απομονωθούν σε ποικίλα φωνολογικά επίπεδα: Η ΦΕ απαιτεί να αντιληφθούμε ότι η λέξη συντίθεται από τμήματα που μπορούν να απομονωθούν σε ποικίλα φωνολογικά επίπεδα: Συλλαβή – π.χ. κτι-ζω, Λου-κας Συλλαβή – π.χ. κτι-ζω, Λου-κας Φώνημα –π.χ. /l/ - /u/ - /k/ - /a/ - /s/ Φώνημα –π.χ. /l/ - /u/ - /k/ - /a/ - /s/

Ανάπτυξη της φωνολογικής επίγνωσης Ο βαθμός της ΦΕ ενός ατόμου εξαρτάται από γνωστικές και γλωσσικές παραμέτρους. Ο βαθμός της ΦΕ ενός ατόμου εξαρτάται από γνωστικές και γλωσσικές παραμέτρους. Οι έρευνες έδειξαν ότι η ανάπτυξη της ΦΕ είναι σύνθετη διαδικασία, η οποία προχωράει ταυτόχρονα: Οι έρευνες έδειξαν ότι η ανάπτυξη της ΦΕ είναι σύνθετη διαδικασία, η οποία προχωράει ταυτόχρονα: α) από την επίγνωση μεγαλύτερων υπολεξικών τμημάτων του λόγου σε προοδευτικά μικρότερα και α) από την επίγνωση μεγαλύτερων υπολεξικών τμημάτων του λόγου σε προοδευτικά μικρότερα και β) από ψυχολογικά απλούστερες σε συνθετότερες γνωστικές διαδικασίες συνειδητοποίησης του προφορικού λόγου. β) από ψυχολογικά απλούστερες σε συνθετότερες γνωστικές διαδικασίες συνειδητοποίησης του προφορικού λόγου.

Μορφές φωνολογικής επίγνωσης Αναγνώριση φωνολογικών μονάδων Αναγνώριση φωνολογικών μονάδων Κατάτμηση – απομόνωση φωνολογικών μονάδων Κατάτμηση – απομόνωση φωνολογικών μονάδων Χειρισμός φωνολογικών μονάδων (απάλειψη, αντικατάσταση) Χειρισμός φωνολογικών μονάδων (απάλειψη, αντικατάσταση) Σύνθεση φωνολογικών μονάδων Σύνθεση φωνολογικών μονάδων

Ψυχοπαιδαγωγική σημασία της φωνολογικής επίγνωσης Αρκετοί ερευνητές έχουν χαρακτηρίσει τη ΦΕ ως αναγκαία, όχι όμως και επαρκή συνθήκη για την απόκτηση της αναγνωστικής λειτουργίας Αρκετοί ερευνητές έχουν χαρακτηρίσει τη ΦΕ ως αναγκαία, όχι όμως και επαρκή συνθήκη για την απόκτηση της αναγνωστικής λειτουργίας Η σχέση αυτή έχει φανεί α) με διαχρονικές μελέτες και β) με πειραματικές μελέτες. Η σχέση αυτή έχει φανεί α) με διαχρονικές μελέτες και β) με πειραματικές μελέτες. Ποιες ικανότητες ΦΕ επηρεάζουν περισσότερο την μάθηση της ανάγνωσης; Ποιες ικανότητες ΦΕ επηρεάζουν περισσότερο την μάθηση της ανάγνωσης; Συλλαβική επίγνωση (ανάλυση και σύνθεση συλλαβών) Συλλαβική επίγνωση (ανάλυση και σύνθεση συλλαβών) Φωνημική αναγνώριση (ταύτιση φωνημάτων) Φωνημική αναγνώριση (ταύτιση φωνημάτων) Φωνημική κατάτμηση Φωνημική κατάτμηση

Κατάρτιση προγράμματος φωνολογικής επίγνωσης Ένα πρόγραμμα ΦΕ περιλαμβάνει μια ευρεία ποικιλία ασκήσεων Ένα πρόγραμμα ΦΕ περιλαμβάνει μια ευρεία ποικιλία ασκήσεων Οι παράμετροι που επηρεάζουν τις επιδράσεις της μεταφωνολογικής άσκησης φαίνεται να είναι: Οι παράμετροι που επηρεάζουν τις επιδράσεις της μεταφωνολογικής άσκησης φαίνεται να είναι: Η ποιότητα του προγράμματος άσκησης Η ποιότητα του προγράμματος άσκησης Η σύνδεσή του με το γραπτό λόγο Η σύνδεσή του με το γραπτό λόγο Οι εμπειρίες σχετικά με τη γλώσσα και το γραπτό λόγο που διαθέτει το παιδί πριν την έναρξη της ενισχυτικής διδασκαλίας. Οι εμπειρίες σχετικά με τη γλώσσα και το γραπτό λόγο που διαθέτει το παιδί πριν την έναρξη της ενισχυτικής διδασκαλίας.

Ένα παράδειγμα ψηφιακών δραστηριοτήτων για την ενίσχυση της φωνολογικής επίγνωσης Σχεδιάσθηκαν 5 ψηφιακές δραστηριότητες με βασική επιδίωξη την ενίσχυση της φωνολογικής επίγνωσης του παιδιού της προσχολικής ηλικίας τόσο στο επίπεδο της συλλαβής όσο και στο επίπεδο του φωνήματος. Σχεδιάσθηκαν 5 ψηφιακές δραστηριότητες με βασική επιδίωξη την ενίσχυση της φωνολογικής επίγνωσης του παιδιού της προσχολικής ηλικίας τόσο στο επίπεδο της συλλαβής όσο και στο επίπεδο του φωνήματος. Οι δραστηριότητες σχεδιάσθηκαν έτσι ώστε να αποτελούν ένα παιγνίδι για το παιδί το οποίο θα μπορεί να παίζει μόνο του και να μαθαίνει. Οι δραστηριότητες σχεδιάσθηκαν έτσι ώστε να αποτελούν ένα παιγνίδι για το παιδί το οποίο θα μπορεί να παίζει μόνο του και να μαθαίνει. Η συμβολή του ενηλίκου (παιδαγωγού ή γονέα) μπορεί να χρειαστεί στην αρχή, ιδιαίτερα για θέματα βασικής λειτουργίας του Η/Υ και του λογισμικού (π.χ. άνοιγμα της εφαρμογής, τρόπος με τον οποίο κρατάμε το ποντίκι κ.ά.) Η συμβολή του ενηλίκου (παιδαγωγού ή γονέα) μπορεί να χρειαστεί στην αρχή, ιδιαίτερα για θέματα βασικής λειτουργίας του Η/Υ και του λογισμικού (π.χ. άνοιγμα της εφαρμογής, τρόπος με τον οποίο κρατάμε το ποντίκι κ.ά.)

Δραστηριότητες στο επίπεδο της συλλαβής Να συνειδητοποιήσει το παιδί τη συλλαβική δομή των λέξεων Ανάλυση λέξης σε συλλαβές Να μπορούν τα παιδιά να χτυπούν και να μετρούν τις συλλαβές μίας λέξης Να μπορούν τα παιδιά να χτυπούν και να μετρούν τις συλλαβές μίας λέξης Χρήση λέξεων από 2 – 5 συλλαβών. Χρήση λέξεων από 2 – 5 συλλαβών. Χρήση λέξεων με ποικιλία συλλαβικών τύπων (π.χ. /CV/, /CCV/). Χρήση λέξεων με ποικιλία συλλαβικών τύπων (π.χ. /CV/, /CCV/). Σύνθεση συλλαβών σε λέξεις Να βρίσκουν τη λέξη που συγκροτείται από συλλαβές που παρουσιάζονται με αργό ρυθμό προφορικά Να βρίσκουν τη λέξη που συγκροτείται από συλλαβές που παρουσιάζονται με αργό ρυθμό προφορικά Χρήση λέξεων από 2 – 4 συλλαβές Χρήση λέξεων από 2 – 4 συλλαβές Χρήση λέξεων με 2 συλλαβικούς τύπους (/CV/, /CCV/) Χρήση λέξεων με 2 συλλαβικούς τύπους (/CV/, /CCV/)

Δραστηριότητες στο επίπεδο του φωνήματος Να συνειδητοποιήσει το παιδί τη φωνημική δομή των λέξεων Ταύτιση αρχικού φωνήματος (2 δραστηριότητες) Να αναγνωρίζουν τα παιδιά το κοινό αρχικό φώνημα δύο λέξεων Να αναγνωρίζουν τα παιδιά το κοινό αρχικό φώνημα δύο λέξεων Χρήση λέξεων που αρχίζουν από ποικιλία φωνημάτων Χρήση λέξεων που αρχίζουν από ποικιλία φωνημάτων Χρήση λέξεων με αρχική συλλαβή του τύπου /CV/ ή /CCV/ Χρήση λέξεων με αρχική συλλαβή του τύπου /CV/ ή /CCV/ Σύνθεση φωνημάτων Να βρίσκουν τη λέξη που συγκροτείται από φωνήματα που παρουσιάζονται με αργό ρυθμό προφορικά Να βρίσκουν τη λέξη που συγκροτείται από φωνήματα που παρουσιάζονται με αργό ρυθμό προφορικά Χρήση λέξεων από 4 – 6 φωνήματα Χρήση λέξεων από 4 – 6 φωνήματα Χρήση λέξεων που περιέχουν κυρίως συλλαβές τύπου /CV/ και ελάχιστες με συλλαβές τύπου /CCV/ Χρήση λέξεων που περιέχουν κυρίως συλλαβές τύπου /CV/ και ελάχιστες με συλλαβές τύπου /CCV/