ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΕ ΚΡΙΣΗ Πανεπιστήμιο Πατρών Τμήμα Οικονομικών Επιστημών Τριπολιτσιώτη Ειρήνη Τσόκου Ελένη 1

Ιστορικό Πλαίσιο Την η Ελλάδα εντάχθηκε στην Ευρωζώνη μετά από μια συλλογική προσπάθεια προσαρμογής για την επίτευξη των όρων σύγκλισης της Συνθήκης γνωστότερης ως Συνθήκης του Μάαστριχτ (1992). 2

3

Η συνθήκη είχε κάποιες προϋποθέσεις και όρους, τα λεγόμενα «Κριτήρια Σύγκλισης»,τα οποία όφειλαν να συμμορφωθούν οι χώρες για να γίνουν μέλη της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης(ΟΝΕ). 4

5 Συγκεκριμένα : 1.Οι ισοτιμίες του νομίσματος της κάθε χώρας πρέπει να παραμείνουν μέσα στη ζώνη που ορίζει ο Μηχανισμός Συναλλαγματικών Ισοτιμιών (ΜΣΙ) για δύο τουλάχιστον χρόνια, δηλαδή μεταβολή της συναλλαγματικής ισοτιμίας στα στενά όρια του ±2,5 Ελλάδα 1998 : Η Ελλάδα δεν πληροί το κριτήριο της συναλλαγματικής ισοτιμίας Παρότι η δραχμή εισήλθε στον ΜΣΙ την 16η Μαρτίου του 1998, το νόμισμα δεν είχε συμμετάσχει στον μηχανισμό κατά τη διάρκεια των δυο υπό εξέταση ετών (μέχρι τον Φεβρουάριο του 1998) 01/01/1999 η δραχμή συμμετέχει στον ΜΣΙ Μάρτιο του 2000 πληρούσε και το κριτήριο της συναλλαγματικής ισοτιμίας

6 2.Τα μακροπρόθεσμα επιτόκια δεν μπορούν να ξεπερνάνε κατά περισσότερες από 2 ποσοστιαίες μονάδες τα επιτόκια των 3 πιο αποδοτικών κρατών μελών, από την άποψη της σταθερότητας των τιμών. Επιτόκιο όχι πάνω από 7 %.

7 3.Ο πληθωρισμός πρέπει να είναι κάτω από μια τιμή αναφοράς (μέσα σε 3 χρόνια οι τιμές δεν πρέπει να ξεπερνάνε κατά περισσότερο από 1,5% τις αντίστοιχες του πιο αποδοτικού κράτους μέλους). Συνεπώς προϋποθέσεις ένταξης για μια χώρα είναι πληθωρισμός όχι πάνω από 2,7%. %. Η Ελλάδα από το 1996 και μετά εντατικοποίησε την προσπάθεια προσαρμογής του πληθωρισμού της με έντονη αντιπληθωριστική πολιτική

8 4.Το δημόσιο χρέος πρέπει να είναι μικρότερο από το 60% του ΑΕΠ ή να βαίνει προς αυτόν το στόχο και τα ελλείμματα του προϋπολογισμού μικρότερα από 3% του ΑΕΠ.

9

Οικονομική Κατάσταση από το 2000 έως το 2006  ετήσιος ρυθμός ανόδου του πραγματικού AEΠ κυμάνθηκε γύρω στο 4%  2001 – 2005 παραβιάζεται το κριτήριο για έλλειμμα κάτω από 3% του Συμφώνου Σταθερότητας Συμφώνου Σταθερότητας  2000 Αύξηση ΑΕΠ : 1.Ολυμπιακοί Αγώνες 2.Αύξηση Ζήτησης λόγω υπέρμετρου δανεισμού 10

,6%109,3%.107,9%  Η πορεία του δημόσιου χρέους (ώς % του AEΠ) εμφανιζόταν σταθερά πτωτική, με τάσεις μάλιστα να κατέλθει σε ποσοστό χαμηλότερο του 100% του ΑΕΠ.  Οι άνεργοι το πρώτο τρίμηνο του 2005 περίπου στο 10% του εργατικού δυναμικού, μικρότερο ποσοστό από αυτό του 2004 (11%)

Διεθνής Χρηματοοικονομική Κρίση και Ελλάδα Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση που ξεκίνησε στις ΗΠΑ το 2007 και διαδόθηκε σ’ ολόκληρο τον κόσμο ήταν φυσικό να μην αφήσει ανεπηρέαστη την Ελλάδα. 12

13 Συγκεκριμένα : 1. Απείλησε τον τραπεζικό τομέα 2. Επιδείνωσε τα δημόσια οικονομικά 3. Υπερδιόγκωση ιδιωτικών επενδύσεων συγχρονισμένο με τη διεθνή οικονομία φαινόμενο αύξησης των επενδύσεων, αλλά και αποτέλεσμα της κυβερνητικής πολιτικής, κυρίως μέσω της δημιουργίας ενός κλίματος των αγορών λόγω εισαγωγής του ΦΠΑ. 4. Υπερδιόγκωση της ζήτησης η διατήρηση χαμηλών τραπεζικών επιτοκίων μέχρι το Ανεργία 6. Μείωση της έκδοσης νέων αδειών οικοδομής ρυθμός της οικοδομικής δραστηριότητας επηρεάζει σοβαρά την οικονομία. Από τα τέλη του 2009 και αρχές 2010, εξαιτίας συνδυασμού διεθνών (οικονομική κρίση) και τοπικών (ανεξέλεγκτες δαπάνες) παραγόντων η ελληνική οικονομία αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα, καθώς έχει το δεύτερο μεγαλύτερο ετήσιο έλλειμμα κρατικού προϋπολογισμού και το δεύτερο μεγαλύτερο δημόσιο χρέος στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Αίτια Κρίσης 14 Τα αίτια της οικονομικής κρίσης συνδέονται κυρίως με την συσσώρευση του κεφαλαίου, επομένως θα πρέπει να αναζητηθούν σε συγκεκριμένους τομείς όπως : AITIA ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΠΟΥ ΕΦΑΡΜΟΣΤΗΚΑΝ ΣΤΗ ΔΙΕΘΝΗ ΣΥΓΚΥΡΙΑ ΧΡΗΜ/ΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚ/ΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

15 ΠΙΟ ΑΝΑΛΥΤΙΚΑ 1)Η φούσκα στις τιμές των ακινήτων σε πολλές περιοχές των ΗΠΑ διευκόλυνε την υπέρ-κατανάλωση, με αποτέλεσμα την “υπέρ-θέρμανση” της οικονομίας και την αύξηση του ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών

16 2)Η ραγδαία εξάπλωση στεγαστικών δανείων υψηλού κινδύνου  Οι τράπεζες παρείχαν δάνεια με μόνη εγγύηση την αναμενόμενη αύξηση στην τιμή της κατοικίας,  διευκόλυναν τα νοικοκυριά με ελκυστικά χαμηλά επιτόκια στα πρώτα χρόνια.

17 3)Η μεταφορά του ρίσκου από τους ισολογισμούς των τραπεζών στο κοινό και τους επενδυτές μέσω τιτλοποιήσεων επέτρεπε στις τράπεζες να δανείζουν άφοβα σε μη φερέγγυους δανειολήπτες και στη συνέχεια να αποκτούν ρευστότητα για επιπλέον δανειοδοτήσεις, χωρίς να χρειάζεται να βρουν νέους καταθέτες.

18 Όμως, οι αιτίες της ελληνικής δημοσιονομικής κρίσης πρέπει να εντοπιστούν σε τρεις επιπλέον παράγοντες που αξίζει να αναφέρουμε : 1)Στις πολιτικές δραστικής μείωσης των φορολογικών εσόδων που ακολούθησαν οι ελληνικές κυβερνήσεις 2)Στην ίδια την ύπαρξη του ευρώ 3)Στο γεγονός ότι η Ελλάδα στο διάστημα σημείωσε υψηλή πραγματική αύξηση του ΑΕΠ  Σημαντικό είναι να αναφέρουμε ότι οι χώρες που σημείωσαν υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης κατά βάση κατέληξαν με σημαντικά ελλείμματα στις τρέχουσες συναλλαγές. “Ζωντανό” παράδειγμα σε όλους μας η Ελλάδα ! για πάνω από μια δεκαετία πριν την κρίση. κατά 61,0%

Συνέπειες Κρίσης 19  αύξηση ελλείμματος και χρέους των ελληνικών δημοσιονομικών  αύξηση της ανεργίας  καθοδική πορεία της ελληνικής βιομηχανίας αδυναμίας της ελληνικής οικονομίας να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας μείωση του τζίρου πτώση δείκτη των νέων παραγγελιών  σημαντική πτώση συνολικής απασχόληση  Αύξηση πλήθους ακάλυπτων επιταγών και απλήρωτων συναλλαγματικών ξεπέρασαν τα δύο δισεκατομμύρια ευρώ

20 Η Ελλάδα για να αντιμετωπίσει την παρούσα κατάσταση κατέφυγε στη βοήθεια του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, που συγκρότησαν από κοινού μηχανισμό βοήθειας που όλα έδειχναν πως θα ωφελούσε την χώρα μας. ΜΕΤΡΑ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΣΤΗΡΙΞΗΣ

21 Διεθνές Νομισματικό Ταμείο Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) (International Monetary Fund - IMF) είναι ένας διεθνής οργανισμός ο οποίος επιβλέπει το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα παρακολουθώντας τις συναλλαγματικές ισοτιμίες και τα ισοζύγια. Σύμφωνα με το σκοπό-στόχο του ΔΝΤ προωθούνται συγκεκριμένα μέτρα. Στις 23 Απριλίου του 2010 η Ελλάδα κατέφυγε για βοήθεια στο ΔΝΤ Έπειτα, η Ελλάδα προχώρησε σε υπογραφή μνημονίου με το ΔΝΤ και την ΕΕ, για τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν, προκειμένου να ενεργοποιηθεί ο μηχανισμός στήριξης 1. Η ενιαία διαδικασία ομαλής προσαρμογής έκαστου κράτους μέλους στις συναλλαγματικές ισοτιμίες. 2. Διεθνείς διαβουλεύσεις σε περιπτώσεις σημαντικών αλλαγών των ακολουθουμένων συναλλαγματικών πρακτικών. 3. Επιβολές ορισμένων περιοριστικών συναλλαγματικών μέτρων και τέλος. 4. Άρση των παραπάνω περιοριστικών μέτρων κατόπιν διαπιστωμένης βελτίωσης οικονομικής θέσης του συγκεκριμένου κράτους-μέλους.

22 Τα μέτρα του πρώτου Μνημονίου προέβλεπαν :  Αντικατάσταση 13ης και 14ης σύνταξης με επίδομα 800 Ευρώ για συντάξεις ως 2500 Ευρώ.  Περαιτέρω περικοπή επιδομάτων 8% στα επιδόματα των δημοσίων υπαλλήλων και 3% στους υπαλλήλους των ΔΕΚΟ όπου δεν υπάρχουν επιδόματα.  Αύξηση του υψηλού συντελεστή ΦΠΑ από 21% σε 23%, του μεσαίου από 10% σε 11% και αντίστοιχα του χαμηλού στο 6,5%.  Αύξηση στον ειδικό φόρο κατανάλωσης σε καύσιμα, τσιγάρα και ποτά κατά 10%.  Αύξηση στις αντικειμενικές τιμές ακινήτων.  Πρόσθεση ενός επιπλέον 10% στους φόρους εισαγωγής επί της αξίας των περισσότερων εισαγόμενων αυτοκινήτων.

23 Όμως υπήρχαν ακόμη σημαντικές αποκλίσεις από τους στόχους του Πρώτου Μνημονίου και το γεγονός αυτό έφερε στο προσκήνιο την εφαρμογή νέων μέτρων. Ιούλιος του ίδιου έτους: Ιούλιος του ίδιου έτους: σύνοδος κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα χρέους της Ελλάδας αλλά και να εξευρεθούν τρόποι θωράκισης του Ευρώ απέναντι σε κερδοσκοπικές επιθέσεις. Ελλάδας ύψους 158 δις Ευρώ Συγκεκριμένα, στις 21η Ιουλίου κατέληξε σε συμφωνία νέας δανειοδότησης της Ελλάδας ύψους 158 δις Ευρώ 109 δις θα προέλθουν από την ΕΕ και το ΔΝΤ 37 δις από τη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα 12 δις θα προέλθουν από την επαναγορά ομολόγων

24 Δυστυχώς, στο τέλος Αυγούστου ανακοινώθηκε πως η οικονομία της Ελλάδας βρισκόταν εκτός στόχων, καθώς υπήρχε μεγάλη υστέρηση εσόδων και αύξηση δαπανών. Υπό την απειλή της τρόικας για την μη καταβολή της έκτης δόσης του δανείου του πρώτου πακέτου διάσωσης, η κυβέρνηση οδηγήθηκε σε μία σειρά έκτακτων συμπληρωματικών μέτρων τα οποία ανακοινώθηκαν κατά τη διάρκεια του Σεπτεμβρίου 1.Διεύρυνση του μέτρου της εργασιακής εφεδρείας και σε οργανισμούς που δεν καταργούνται. 2.Νέος έκτακτος φόρος στις κατοικίες που θα καταβάλλεται μέσω του λογαριασμού της ΔΕΗ. 3.Περικοπή συντάξεων και μεγάλες περικοπές στο εφάπαξ. 4.Νέες περικοπές μισθών στο δημόσιο και εφαρμογή ενιαίου μισθολογίου. 5.Μείωση του αφορολόγητου ορίου από τις στις ευρώ. 6.άνοιγμα όλων των κλειστών επαγγελμάτων. ΝΕΑ ΜΕΤΡΑ

25 Καθώς η κρίση στην Ελλάδα συνεχιζόταν στις 23 Οκτωβρίου συγκλήθηκε έκτακτη σύνοδος κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης με στόχο την κατάρτιση ενός οριστικού σχεδίου αντιμετώπισης της κρίσης χρέους στην Ευρωζώνη. Το αποτέλεσμα : “Kούρεμα" κατά 50% του ελληνικού χρέους και πρόσθετο πακέτο βοήθειας προς την Ελλάδα ύψους 130 δις ευρώ. Πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής με διάρκεια μέχρι το 2021 και δημιουργία μηχανισμού μόνιμης εποπτείας της Ελλάδας για τη συνεχή παρακολούθηση της εφαρμογής των μεταρρυθμίσεων. Παράλληλα. αποφασίστηκε η ανακεφαλαιοποίηση των ελληνικών τραπεζών με ποσό ύψους 30 δις ευρώ και αύξηση κατά ένα τρις ευρώ των κεφαλαίων του Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας. Η σύνοδος κατέληξε σε συμφωνία που ανακοινώθηκε τα ξημερώματα της 27ης Οκτωβρίου

Aπόψεις Η κρίση στη χώρα μας αναμένεται να έχει μεγαλύτερο βάθος και διάρκεια από ότι σε άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ακριβώς γιατί η δομή και τα διαρθρωτικά της προβλήματα είναι διαφορετικά, διατηρούνται και καθημερινά γίνονται μεγαλύτερα και οξύτερα, αντί να αμβλύνονται, κάτω και από τις συνθήκες της διεθνούς κρίσης (Busch, 1985) Η επιμελής εφαρμογή του μνημονίου μπορεί να οδηγήσει την ελληνική οικονομία στη δημοσιονομική εξυγίανση και την οικονομική ανάκαμψη. Μάλιστα θεωρείται ότι το μνημόνιο αποτελεί διαβατήριο για τη σωτηρία της ελληνικής οικονομίας. Αποτελεί τομή στην άσκηση οικονομικής πολιτικής στην Ελλάδα. Υπέρτατο Πρόβλημα: υπερβολικό δημοσιονομικό έλλειμμα, χαμηλή και φθίνουσα ανταγωνιστικότητα, τεράστια και με δομικές πλεόν διαστάσεις ύφεση. 26

Βασικοί άξονες για την επίτευξη ανάπτυξης : 1. Εξαγωγές 2. Αύξηση παραγωγής 3. Αύξηση παραγωγικότητας 4. Βελτίωση ανταγωνισμού Τα παραπάνω μπορούν να επιτευχθούν με: 1. Τουρισμό 2. Ενέργεια 3. Βιομηχανία 4. Γεωργία 27