Γεώργιος Κουρουπέτρογλου Πανεπιστήμιο Αθηνών, Τμήμα Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών Ημέρες Ευχρηστίας και Προσβασιμότητας, 10 Νοεμβρίου 2010

 Από τους Υπολογιστές στην Κοινωνία της Πληροφορίας και προς την Περιβαλλοντική Νοημοσύνη (Ambient Intelligence),  Από την Προσβασιμότητα στην Καθολική Πρόσβαση ή  Από τις Υποστηρικτικές Τεχνολογίες για ΑμεΑ στη Σχεδίαση για Όλους.

 Τάση 1: Αύξηση Υπολογιστικής Ισχύος με ταυτόχρονη μείωση του Μεγέθους και του Κόστους,  Τάση 2: Νέοι τύποι αλληλεπίδρασης Ανθρώπου Υπολογιστή,  Τάση 3: Δυνατότητα του χρήστη να είναι συνδεδεμένος οπουδήποτε και οποτεδήποτε με Υπηρεσίες κατά παραγγελία (services on demand),  Τάση 4: Δημιουργία Εικονικών Χώρων, Προϊόντων και Παρόχων Υπηρεσιών.

Συνθήκη των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των ΑμεΑ (2008), άρθρο 9: Προσβασιμότητα, παράγραφος 9.2(h):  «Τα Κράτη Μέλη θα λάβουν κατάλληλα μέτρα για να προάγουν τη σχεδίαση, ανάπτυξη, παραγωγή και διάθεση προσβάσιμων τεχνολογιών και συστημάτων πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών σε ένα αρχικό στάδιο, έτσι ώστε αυτές οι τεχνολογίες και τα συστήματα να καταστούν προσβάσιμα με ένα ελάχιστο κόστος».

Στο χώρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης:  Διακήρυξη της Ρήγα (11/6/2006) που υπεγράφη από τους ηγέτες των 25 κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης προωθεί μια Ευρωπαϊκή Κοινωνία της Πληροφορίας χωρίς κοινωνικό αποκλεισμό.  Ευρωπαϊκή Στρατηγική i2010 θέτει τη συμμετοχή όλων των Ευρωπαίων στην Κοινωνία της Πληροφορίας, όχι μόνο ως κοινωνική αναγκαιότητα, αλλά και ως μια οικονομική ευκαιρία.  Digital Agenda for Europe (26/8/2010), άρθρο 2.6.2: «Υπάρχει ανάγκη για συντονισμένες δράσεις ώστε να εξασφαλιστεί ότι το νέο ηλεκτρονικό περιεχόμενο είναι επίσης πλήρως στη διάθεση των ατόμων με αναπηρίες. Ειδικότερα, οι δημόσιοι δικτυακοί τόποι και οι επιγραμμικές υπηρεσίες της EE που είναι απαραίτητες για πλήρη συμμετοχή στη δημόσια ζωή πρέπει να ευθυγραμμιστούν με τα διεθνή πρότυπα πρόσβασης στο διαδίκτυο[1]. Εξάλλου, η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία [2] περιέχει υποχρεώσεις σχετικά με την προσβασιμότητα». [1] Οδηγίες για την προσβασιμότητα διαδικτυακού περιεχομένου Web Content Accessibility Guidelines (WCAG) 2.0.Web Content Accessibility Guidelines (WCAG) 2.0 [2]

Σύνταγμα της Ελλάδος, άρθρο 5 Α (2) :  «Καθένας έχει δικαίωμα συμμετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Η διευκόλυνση της πρόσβασης στις πληροφορίες που διακινούνται ηλεκτρονικά, καθώς και της παραγωγής, ανταλλαγής και διάδοσής τους αποτελεί υποχρέωση του Κράτους».

 άτομα με αναπηρία (>10% του πληθυσμού),  ηλικιωμένοι (20% του πληθυσμού το 2020, 28% το 2025),  άτομα με περιπτωσιακή ή περιστασιακή απώλεια ικανοτήτων,  μετακινούμενοι χρήστες  άτομα με μαθησιακές δυσκολίες.

περιπτώσεις όπου οι χρήστες:  Ίσως δεν μπορούν εύκολα ή και καθόλου να δουν, να ακούσουν, να χειριστούν ή να επεξεργαστούν κάποιες μορφές πληροφορίας,  Ίσως έχουν δυσκολία να διαβάσουν ή να κατανοήσουν κείμενα,  Ίσως δεν μπορούν να χειριστούν το πληκτρολόγιο ή το ποντίκι  Ίσως διαθέτουν μικρή οθόνη, ή οθόνη χωρίς γραφικά ή χαμηλής ταχύτητας σύνδεση στο διαδίκτυο,  Ίσως δεν μιλούν ή καταλαβαίνουν με ευχέρεια τη γλώσσα στην οποία είναι γραμμένη μια πληροφορία,  Ίσως βρίσκονται σε μια κατάσταση όπου τα μάτια τους ή και τα χέρια τους ή και τα αυτιά τους είναι απασχολημένα σε άλλες κύριες δραστηριότητες (π.χ. ενώ οδηγούν, όταν εργάζονται σε ένα θορυβώδες περιβάλλον)  Ίσως διαθέτουν μια παλαιότερη έκδοση ενός φυλλομετρητή, ή έναν εντελώς διαφορετικό φυλλομετρητή, ή έναν φωνητικό φυλλομετρητή ή ένα διαφορετικό λειτουργικό σύστημα.

ISO: International Standardization Organization ITU: ITU’s Telecommunication Standardization Sector EIA/TIA: Electronic Industries Alliance/Telecommunications Industry Association ETSI: European Telecommunications Standards Institute IETF: The Internet Engineering Task Force Οργανισμός ΤυποποίησηςΚείμενα που σχετίζονται άμεσα με την προσβασιμότητα Γενικά κείμενα που ενδιαφέρουν την περιοχή της Προσβασιμότητας ISO 40 ITU 1823 EIA/TIA 98 ETSI 18 IETF 1115

Κατευθυντήριες Οδηγίες Προσβασιμότητας στον Παγκόσμιο Ιστό που απευθύνονται:  α) σε εργαλεία συγγραφής (Authoring Tool Accessibility Guidelines – ATAG)Authoring Tool Accessibility Guidelines – ATAG)  β) στην προσβασιμότητα του περιεχομένου (Web Content Accessibility Guidelines - WCAG)Web Content Accessibility Guidelines - WCAG)  γ) στις εφαρμογές χρήστη, όπως φυλλομετρητές ιστοσελίδων, media players και υποστηρικτικές τεχνολογίες πληροφορικής για ΑμεΑ (User Agent Accessibility Guidelines – UAAG)User Agent Accessibility Guidelines – UAAG) Σημαντικό: οι Κατευθυντήριες Οδηγίες βασίζονται στις θεμελιώδεις τεχνικές προδιαγραφές του παγκόσμιου ιστού, όπως τις HTML, XML, CSS, SVG, SMIL, κλπ

Σήμερα όλα τα κοινά λειτουργικά συστήματα (MS-Windows, MAC OS, Linux):  ακολουθούν τις αρχές της σχεδίασης για όλους,  προσφέρουν επιλογές και ρυθμίσεις προσβασιμότητας,  παρέχουν εργαλεία και οδηγίες ανάπτυξης προσβάσιμων εφαρμογών π.χ. UI Automation και Active Accessibility της Microsoft Συγχρόνως:  παρατηρούμε μια αυξανόμενη τάση ανάπτυξης και διάθεσης Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα στην περιοχή της προσβασιμότητας. π.χ.

 Ομάδα Ειδικού Ενδιαφέροντος για Προσβάσιμα Συστήματα Πληροφορικής (Special Interest Group on Accessible Computing) sigaccess.org/  σε ετήσια βάση διοργανώνει από το 1998 το επιστημονικό συνέδριο ASSETS : The International ACM SIGACCESS Conference on Computers and Accessibility.  έκδοση του επιστημονικού περιοδικού ACM Transactions on Accessible Computing (TACCESS)

 Universal Access in the Information Society (UAIS) που εκδίδει η Springer  International Conference on Universal Access in Human- Computer Interaction διεξάγεται ανά διετία (από το 1998).

 απαίτηση όλες οι δημόσιες ιστοθέσεις της ΕΕ να γίνουν προσβάσιμες τα επόμενα χρόνια  όλα τα έργα πληροφορικής του ΕΣΠΑ έχουν υποχρεωτική ρήτρα προσβασιμότητας  οι επαγγελματίες πληροφορικοί να διαθέτουν τις απαραίτητες γνώσεις και δεξιότητες.

 υπάρχουν 45 παραδείγματα μαθημάτων σε Τμήματα Πληροφορικής & Τηλεπικοινωνιών  καλύπτουν σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό θέματα Σχεδίασης για Όλους.  παρέχονται μόνο σε 13 από τις χώρες μέλη της ΕΕ.  προσπάθεια στο πλαίσιο του προγράμματος ΕΡΑΣΜΟΣ να αναπτυχθεί ένα κοινό περιεχόμενο (curriculum) και το κοινό πρόγραμμα «Joint Study Programme on Accessible Web Design ('web_access')Joint Study Programme on Accessible Web Design ('web_access') B. Hengstberger, K. Miesenberger1, M. Batusic1, N. Chelbat and A. García: “Joint Study Programme on Accessible Web Design”, ICCHP 2008, LNCS 5105, pp. 182–189, 2008.

 Η Προσβασιμότητα Συστημάτων Πληροφορικής δεν διδάσκεται επαρκώς στα σχετικές σπουδές τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στη χώρα μας. Προτείνεται η εισαγωγή του θέματος σε δύο επίπεδα: α) ενσωμάτωση ύλης στο γενικό μάθημα ΑΑΥ τουλάχιστον 3 ώρες σε ένα εξαμηνιαίο μάθημα ΑΑΥ β) εισαγωγή ειδικού μαθήματος το οποίο θα μπορούν να παρακολουθούν προπτυχιακοί αλλά και μεταπτυχιακοί φοιτητές. Τίτλος: Καθολική Προσβασιμότητα Συστημάτων Πληροφορικής έχει υιοθετηθεί ως μάθημα στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών Τεχνολογίες Πληροφορικής στην Ιατρική & τη Βιολογία του Τμήματος Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Το μάθημα έχει σκοπό:  τη κατανόηση του ρόλου των Υποστηρικτικών Τεχνολογιών στην επίτευξη της καθολικής σχεδίασης στα Συστήματα Πληροφορικής,  τη διερεύνηση της σχέσης μεταξύ προσβασιμότητας και χρηστικότητας και  την προετοιμασία φοιτητών για να απασχοληθούν σε αναπτυξιακά και ερευνητικά θέματα υποστηρικτικών τεχνολογιών και καθολικής σχεδίασης.

Οι φοιτητές που θα παρακολουθήσουν με επιτυχία το μάθημα θα μπορούν να επιδείξουν γνώσεις και δεξιότητες στους παρακάτω τομείς:  Μοντέλα και μετρικές Αναπηρίας,  Μέθοδοι ανάλυσης αναγκών των ΑμεΑ,  Ορισμοί και κατηγοριοποίηση Υποστηρικτικών Τεχνολογιών,  Αρχές και μέθοδοι Καθολικής Σχεδίασης,  Διεθνείς τυποποιήσεις και πρότυπα προσβασιμότητας και χρηστικότητας,  Ανάπτυξη και αξιολόγηση προσβάσιμων ιστοθέσεων,  Μέθοδοι αξιολόγησης υποστηρικτικών τεχνολογιών και καθολικής σχεδίασης.

Περιεχόμενο:  Διαστάσεις διαφοροποίησης χρηστών.  Ανάλυση αναγκών ατόμων με αισθητηριακή (όραση, ακοή, αφή), κινητική (μετακίνηση, δεξιότητα, τέντωμα/φτάσιμο) και γνωσιακή (νοητικές λειτουργίες-επικοινωνία) αναπηρία και ηλικιωμένων.  Μοντελοποίηση και μετρικές αναπηριών βασισμένα στα πρότυπα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.  Αρχές καθολικής σχεδίασης.  Ο νόμος 80/20 (αρχή Pareto).  Τεχνικές και συσκευές προσβάσιμης αλληλεπίδρασης – Υποστηρικτικές Τεχνολογίες Πληροφορικής.  Oι νόμοι Fitts και Hick.  Χρηστικότητα ή ευελιξία.  Εφαρμογή της σχεδίασης για όλους για προσβασιμότητα πολυμεσικού περιεχομένου.  Κύκλος ζωής προσβάσιμων συστημάτων πληροφορικής βασισμένων σε συστατικά (component-based).  Καθολική Πρόσβαση ή Πρόσβαση για Όλους.  Διεθνείς τυποποιήσεις και πρότυπα προσβασιμότητας και χρηστικότητας.  Η πρωτοβουλία για προσβασιμότητα (WAI) της Κοινοπραξίας του Παγκόσμιου Ιστού (W3C).  Οδηγίες για την Προσβασιμότητα του Περιεχομένου του Παγκόσμιου Ιστού.  Νομικές υποχρεώσεις για προσβασιμότητα στο Διαδίκτυο.  Ανάπτυξη προσβάσιμων ιστοθέσεων.  Εργαλεία αποτίμησης και αξιολόγησης προσβασιμότητας.

Το μάθημα περιλαμβάνει: i) Εξάσκηση στη χρήση λογισμικού προσβασιμότητας ανοικτού κώδικα: ii) Εξάσκηση στις επιλογές προσβασιμότητας των MS- Windows: iii) Εξάσκηση στην ανάπτυξη καθολικά προσβάσιμων ιστοθέσεων

 Ώρες διδασκαλίας: 3  ECTS: 6 Συγγράμματα: α) C. Stephanidis (Ed.) “The Universal Access Handbook” CRC Press, 2009 β) W. Chisholm, M. May “Universal Design for Web Applications”, O’Reilly, 2009