Introduction to Semiotics & Communication Λάζαρος Παπουτζής Υπ.Δρ. στην Σημειωτική, Α.Π.Θ Ιφιγένεια Βαμβακίδου Καθηγήτρια Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας και Πολιτισμού

"Μια επιστήμη που μελετά τη ζωή των σημείων σε μια κοινωνία είναι νοητή. Θ’ αποτελούσε τμήμα της κοινωνικής ψυχολογίας και συνεπώς της γενικής ψυχολογίας. Θα την ονομάσω σημειολογία (από την ελληνική λέξη «σημείο»). Η σημειολογία θα έδειχνε τι συνιστά σημεία και ποιοί νόμοι τα διέπουν. (Saussure, στο Innis 1986, 34-5).

Οι θεωρητικοί της Σημειωτικής Εκτός από τον Saussure σημαντικές φυσιογνωμίες στην ανάπτυξη της πρώιμης σημειωτικής αποτέλεσαν ο αμερικανός φιλόσοφος Charles Sanders Peirce ( ) και αργότερα ο Charles William Morris ( ) Κύριοι σύγχρονοι θεωρητικοί της σημειωτικής είναι ο Roland Barthes ( ), ο Umberto Eco (γεν 1932), ο Christian Metz, η Julia Kristeva (γεν 1941), και ο Algirdas Greimas (γεν 1917). Μερικοί γλωσσολόγοι εργάζονται στα πλαίσια της σημειωτικής, όπως ο Roman Jakobson ( ) και ο Michael A. K. Halliday

Η σημειωτική άρχισε να προβάλλεται ως κύρια προσέγγιση της θεωρίας των επικοινωνιακών μέσων στο τέλος της δεκαετίας του '60, εν μέρει ως αποτέλεσμα της εργασίας του Roland Barthes Mythologies (1957)

Ο ορισμός της Σημειωτικής Ο συνηθέστερος σύντομος ορισμός της σημειωτικής είναι «η μελέτη των σημείων» (ή «η θεωρία των σημείων») Η μελέτη όχι μόνον αυτών που ονομάζουμε «σημεία» στην καθημερινή γλώσσα, αλλά και κάθε πράγματος που «αντιπροσωπεύει» κάτι άλλο Τα σημεία περιλαμβάνουν λέξεις, εικόνες, ήχους, χειρονομίες κι αντικείμενα. Αυτά τα σημεία μελετώνται όχι μεμονωμένα αλλά ως τμήμα ενός σημειωτικού συστήματος σημείων

Οι σημειωτιστές μελετούν τον τρόπο της δημιουργίας νοημάτων: γι’ αυτό, ενδιαφέρονται όχι μόνο για την επικοινωνία, αλλά επίσης για την κατασκευή και τη συντήρηση της πραγματικότητας Για τον John Fiske και τον John Hartley «το κεντρικό ενδιαφέρον της σημειωτικής είναι η σχέση μεταξύ ενός σημείου και της σημασίας του, και ο τρόπος συνδυασμού των σημείων σε κώδικες» (Fiske & Hartley 1978, 37)

Ο C. W. Morris διαίρεσε το αντικείμενο της σημειωτικής ανάλυσης σε τρεις κλάδους: Σημαντική (semantics): η σημασία των σημείων (η σχέση των σημείων με αυτό που αντιπροσωπεύουν) Συντακτική (syntactics ή syntax): οι δομικές σχέσεις μεταξύ σημείων Πραγματιστική (pragmatics): οι τρόποι με τους οποίους τα σημεία χρησιμοποιούνται και ερμηνεύονται (Morris 1938, 6-7; Ullmann 1972, 15; Noth 1990, 50)

Περί σημείων Ως είδος οι άνθρωποι, μοιάζει να εμπνεόμαστε από την επιθυμία σημασιοδότησης (δηλαδή απόδοσης νοημάτων): πάνω απ’ όλα είμαστε σίγουρα Homo Significans – σημασιοδότες Στη σημειωτική, «σημεία» είναι μονάδες σημασίας που παίρνουν τη μορφή λέξεων, εικόνων, ήχων, ενεργειών, ή αντικειμένων Τέτοια πράγματα δεν έχουν εγγενή σημασία και γίνονται σημεία μόνο όταν τους αποδώσουμε νόημα (σημασία)

Για τους αναλυτικούς σκοπούς της σημειωτικής (στην παράδοση του Saussure) κάθε σημείο αποτελείται από: Ένα «σημαίνον» (signifier) - η μορφή που παίρνει το σήμα, και Ένα «σημαινόμενο» (signified) - η έννοια που αναπαριστά. Σήμερα, το σημαίνον ερμηνεύεται κοινώς ως η υλική (ή φυσική) μορφή του σημείου - είναι κάτι που μπορούμε να δούμε, να ακούσουμε, να αγγίξουμε, να μυρίσουμε ή να γευτούμε. Το σημαινόμενο, από την άλλη πλευρά, είναι μια νοητική κατασκευή - δεν είναι υλικό αντικείμενο. Η σχέση μεταξύ σημαίνοντος και σημαινομένου αναφέρεται συνήθως ως σημασιοδότηση και αναπαρίσταται στο διάγραμμα του Saussure με ένα διπλό βέλος.

Μεθοδολογία Σημειωτικής  Μελέτες που αφορούν στην επικοινωνία ακολουθούν συνήθως σημειωτικά μοντέλα με πρόσθετες αναλύσεις λόγου, οι οποίες προσπαθούν να εφαρμόσουν γλωσσολογικά μοντέλα στο οπτικό υλικό  Οι Kress και Van Leeuwen (1996, 2010) υποστηρίζουν μια κοινή μέθοδο ανάλυσης για το οπτικό και προφορικό κείμενο στο πεδίο της κοινωνικής σημειωτικής  ο Fairclough (2003) θεωρεί ότι το προφορικό και οπτικό κείμενο μπορούν να αναλυθούν εκ παραλλήλου ή και σε συνάρτηση

Μεθοδολόγια Β. Σημειωτική Σημειωτική: μέθοδος ανάλυσης όλων των φαινομένων σημασίας (Καριν Μπόκλουντ- Λαγοπούλου,1980: 7-8) Βασική έννοια για την σημειωτική είναι το σημείο: 1. σημαίνον η εικόνα του αντικειμένου 2. σημαινόμενο η αντίληψη που έχουμε για το αντικείμενο Το σημείο είναι κάτι που έχει σημασία: 1. δηλωτική σημασία (κυριολεκτική-denotation) 2. συνδηλωτική (συνειρμική-connotation)

Μεθοδολογία Γ. Μοντέλο Greimas H ανάλυση των σκίτσων βασίστηκε στο μοντέλο του A. Greimas. Ο Greimas προτείνει ένα μοντέλο σημασιολογικής ανάλυσης κειμένων που στις βασικές γραμμές του εφαρμόζεται εύκολα και που έχει ήδη δώσει ενδιαφέρουσες αναλύσεις Σύμφωνα με αυτή την ανάλυση εντοπίζονται πρώτα, διαισθητικά, έπειτα με συστηματικά κριτήρια, ισοτοπίες, ομαδοποιούνται δηλαδή οι μονάδες του λόγου με βάση το σημασιολογικό τους περιεχόμενο Βρίσκοντας την εσωτερική οργάνωση αυτών των ομάδων έχουμε μια σειρά από δομημένα σημασιολογικά σύνολα που ο Greimas τα ονομάζει κώδικες (Μπόκλουντ- Λαγοπούλου 1986:148)

Ένα γλωσσολογικό παράδειγμα: Σημείο: η γραπτή λέξη «δέντρο» Σημαίνον: τα γράμματα «δ-έ-ν-τ-ρ-ο» Σημαινόμενο: η κατηγορία «δέντρο»

Ως μη γλωσσικό παράδειγμα του τι συνιστά σημείο, η Judith Williamson προτείνει το παράδειγμα μιας διαφήμισης αρώματος: Εμφανίζεται ως κοντινή φωτογραφία του κεφαλιού και των ώμων της διάσημης Γ αλλίδας ηθοποιού Catherine Deneuve. Στην κάτω δεξιά μεριά της διαφήμισης είναι η εικόνα ενός μπουκαλιού αρώματος με την επιγραφή Chanel No. 5. Κάτω από αυτό, με μεγάλα γράμματα, το όνομα του αρώματος επαναλαμβάνεται με το χαρακτηριστικό τυπογραφικό του στυλ. Στη διαφήμιση αυτή, το κύριο σημαίνον είναι το μπουκάλι του αρώματος το σημαινόμενο είναι η γαλλική φινέτσα, λεπτότητα, κομψότητα, ομορφιά και αίγλη κι αυτό το σημαίνον και σημαινόμενο συνδυασμένα συνιστούν ένα σημείο που αποδίδει το νόημα ότι το Chanel No. 5 προσδίδει κομψότητα και ομορφιά στους υποψήφιους αγοραστές

Σημειωτική ανάλυση γελοιογραφίας

DC Kids She's a natural! DC Kids designer Dolores Cortes said she chose baby model Valentina Guerrero, who has Down syndrome, because "all children deserve the same opportunities."

Nike - Νίκη

Chewing toys?

/Changing-face-beauty-Meet- mother-adorable-four-year-old-daughter- calling-ads-include-children-disabilities.html /Changing-face-beauty-Meet- mother-adorable-four-year-old-daughter- calling-ads-include-children-disabilities.html

armagh-boy-to-brazil-for-world-cup-match

Ceci n’est pas une pipe. The famous pipe. How people reproached me for it! And yet, could you stuff my pipe? No, it's just a representation, is it not? So if I had written on my picture "This is a pipe," I'd have been lying! René Magritte, (1929)

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία για την Google: Semiotics for Begginers, Daniel Chandler (και στα ελληνικά) Roland Barthes (1979). Μυθολογίες, μάθημα. Αθήνα: Ράππα (Roland Barthes (1978). Lecon. Paris:Seul) Barthes, R. (1988)“Tο φωτογραφικό μήνυμα” και “Pητορική της εικόνας”, στο Eικόνα-Mουσική-Kείμενο, Πλέθρο: Αθήνα Eco, U. (1999) Η σημειολογία στην καθημερινή ζωή, Μαλλιάρης-Παιδεία: Θεσσαλονίκη Kress, G. & Van Leeuwen, T. (2010) Η ανάγνωση των εικόνων. Θεσσαλονίκη:Επίκεντρο Χριστοδούλου, Α. (2012). Παιδεία, εκπαίδευση, αξίες: Μια σημειωτική προσέγγιση. Θεσσαλονίκη: University Studio Press Λαγόπουλος, Α-Φ. (2005). Επιστημολογίες του νοήματος, δομισμός και σημειωτική. Θεσσαλονίκη:Επίκεντρο.

Άλλες πηγές και ενδιαφέροντα Π.Μ.Σ στις Επιστήμες της Αγωγής: Κατεύθυνση Σημειωτικής και Επικοινωνίας Ελληνική Σημειωτική Εταιρία International Association for Semiotic Studies