1 Παιδική Λογοτεχνία Κωτόπουλος H. Τριαντάφυλλος Π.Τ.Ν. – Π.Δ.Μ.

2 I. Το Διήγημα  Σύντομη πραγματική ή φανταστική ιστορία – συνήθως ένα γεγονός, ένα κεντρικό πρόσωπο, μία κορύφωση, η λύση οικονομία των μέσων κατά την επεξεργασία του  Story ή short story  Μεσαίωνας: exemplum: διδακτικός μύθος με σκοπό να εμπνεύσει πρότυπα συμπεριφοράς fabliaux: μικρές σκαμπρόζικες ιστορίες με χιούμορ και αισθησιασμό - 12 ο αι. εξαιρετικά δημοφιλή για 200 χρόνια Βοκκάκιος ( ) – Δεκαήμερο Τζέφρι Τζόσερ ( ) – Οι θρύλοι του Καντέρμπουρυ Η ιστορία του νεοελληνικού διηγήματος ξεκινά με το Σχολείον των ντελικάτων εραστών (1790) του Ρήγα Βελεστινλή ή Φεραίου Το πρώτο παιδικό διήγημα γράφει ο Δημήτρης Πανταζής το 1837 «Το εξωκλήσιον του δάσους», «Αυγά του Πάσχα»

3  Ηθογραφία (1917) Γεώργιος Βιζυηνός, Το αμάρτημα της μητρός μου (1883), Ο Τρομάρας (1884) – «περίπου υπόδειγμα ελληνικού παιδικού διηγήματος» (Δ. Γιάκος), μεταφορά σε γραπτό λόγο ενός λαϊκού παραμυθιού (θρύλοι, δεισιδαιμονίες κ.τ.λ.) εξαίρεση σε σύγκριση με τη σωρεία διδακτικών λογοτεχνημάτων της εποχής - αντιήρωας, ανασφαλής, αληθινός και θετικός Δημήτριος Βικέλας, Ο Παπά-Νάρκισσος, Ο Φίλιππος Μάρθας, Η άσχημη αδελφή, Διατί έμεινα δικηγόρος Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, «ο άγιος των νεοελληνικών γραμμάτων», «ο μεγαλύτερος Έλληνας διηγηματογράφος» Το Χριστόψωμο, Η αποσώστρα (δημοτική), Η Σταχτομαζώχτρα, Το μοιρολόγι της φώκιας το νησί του (Σκιάθος), η παράδοση και η ορθοδοξία, η καθαρεύουσα (κομμάτι της κοσμοθεωρίας του, ζωντανό όργανο της βυζαντινής παράδοσης) οι παιδικοί ήρωες αφθονούν αλλά η παιδικότητα χαρακτηρίζεται από φόβο – το παιδί πάσχει, δε μιλά δε διεκδικεί, χωρίς δικαιώματα

4  Το σύχρονο παιδικό διήγημα Ποσοτική και ποιοτική άνοδος μετά το 1970 – ελάχιστοι συγγραφείς ασχολούνται κατ’ αποκλειστικότητα με το είδος (εξαίρεση ο Σπύρος Τσίρος) – ρεαλιστικός τρόπος αποτύπωσης κοινωνικού περιεχομένου ιστορικού περιεχομένου οικολογικά εορταστικά θαλασσινά, επιστημονικής φαντασίας

5 IΙ. Το Μυθιστόρημα  romana scripta – romance –roman – μυθιστόρημα / μυθιστορία (Αδαμάντιος Κοραής)  λογοτεχνικό είδος, αφήγηση σε πεζό λόγο Είδη  Δυτική Ευρώπη 12 ο -17 ο αι.  Αριστοκρατικό: ηρωικά κατορθώματα  Λαϊκό: έρωτας και καθημερινότητα  Σήμερα: ιστορικό, ηθογραφικό, αστικό, κοινωνικό, πολιτικό, αστυνομικό, συμβολικό, επιστημονικής φαντασίας, περιπέτειας κ.ά. Χαρακτηριστικά  έκταση, χαρακτήρες, πλοκή / διάρθρωση δράσης  μυθοπλασία, αφηγητής, Κοινωνιολογία της Λογοτεχνίας

6 Παιδικό Μυθιστόρημα Ιστορικό:  άνθιση σε περιόδους εθνικής κρίσης και αμφισβήτησης της εθνικής ταυτότητας – «αθέατος αντιπερισπασμός»  το πρώτο μυθιστορηματικό είδος στην Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας  πρωταγωνιστές ιστορικά πρόσωπα και μη, συναισθηματική αποστασιοποίηση ή όχι,  : Λουκής Λάρας (1879), Δ. Βικέλας – δε γράφτηκε για παιδιά, αλλά μπορεί να διαβαστεί από αυτά  : Δημοτική – Πάλλης, Παπαντωνίου, Ξενόπουλος, Πηνελόπη Δέλτα

7 Πηνελόπη Δέλτα Για την πατρίδα (1909), Τον καιρό του Βουλγαροκτόνου (1911), Στα μυστικά του Βάλτου (1937) – Βυζάντιο και ελληνοβουλγαρικός πόλεμος, Ελλάδα, εθνική συνείδηση, ορθοδοξία, προσωπική αρετή, αυθυπαρξία παιδιού, ανδρεία, εθνικό το γλωσσικό ζήτημα Τρελαντώνης (1932), Μάγκας (1935) – παιδαγωγικές αντιλήψεις Παραμύθι χωρίς όνομα (1910) – στοιχεία παραμυθιού, πολιτικό μυθιστόρημα Επιφυλάξεις και αρνητική κριτική, υπερεθνική ιδεολογία, Αντιβουλγαρισμός

8 Σύγχρονο παιδικό ιστορικό μυθιστόρημα:  Ενδιαφέρον μυθιστοριογράφων για εποχές της ελληνικής ιστορίες που δεν υπήρξαν ένδοξες  Εμφύλιος, τελευταία δικτατορία αλλά και προϊστορία  Ζητήματα πόλης – Στην πόλη του Αϊ-Δημήτρη, Κίρα Σίνου  Διεθνοποίηση της ελληνικής Παιδικής Λογοτεχνίας: Ζωρζ Σαρή – Τα γενέθλια, Τα χέρια & Άλκη Ζέη, Το καπλάνι της βιτρίνας, Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου, Κοντά στις ράγες - καταδικάζουν τα ολοκληρωτικά καθεστώτα Ιστορικό μυθιστόρημα vs μυθιστορηματική βιογραφία Ηθογραφικό μυθιστόρημα  Ενδιαφέρει περισσότερο η περιγραφή και λιγότερο η ψυχογράφηση  Δεν υπάρχουν στεγανά στην κατηγοριοποίηση  Εύθραυστη ισορροπία ρεαλιστικής αφήγησης και νοσταλγικής αναπόλησης

9 Κοινωνικό μυθιστόρημα:  Το μυθιστορηματικό είδος που μελετά τις συνέπειες των οικονομικών και κοινωνικών όρων σε μια δεδομένη εποχή και τόπο πάνω στην ανθρώπινη συμπεριφορά  Θεμελιωτής του κοινωνικού παιδικού μυθιστορήματος ο Πέτρος Πικρός ( ), Ο πιτσιρίκος και η παρέα του (1924), Καραγκιόζης και Μίκυ Μάους - οι ήρωες παιδιά μάχονται με αποφασιστικότητα για επιβίωση, είναι συνειδητοποιημένα  Διαπροσωπικές σχέσεις, διαζύγιο, υιοθεσία, θάνατος, ερωτικό στοιχείο, αναπηρία, τρομοκρατία, βία, ρατσισμός, ναρκωτικά, μετανάστευση, αρχαιοκαπηλία, οικολογία, τεχνολογική εξέλιξη, παγκόσμια ειρήνη  Contemporary fiction ή realistic fiction – ο όρος στην αμερικανική βιβλιογραφία για κοινωνικά μυθιστορήματα  Γιατί είναι σημαντική η συμβολή τους στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού – πολλαπλότητα σκέψης / όχι ένα μοναδικό πρότυπο συμπεριφοράς / κοινές ανθρώπινες εμπειρίες / μετριοπάθεια / κατάρριψη ταμπού περιεχομένων Π.Λ.  Πρώτιστα αισθητική απόλαυση – όχι επικαιρότητα / καταθλιπτικότητα

10 Σεξιστικές και ρατσιστικές αντιλήψεις στο μυθιστόρημα για παιδιά: Αμερικανική και αγγλική θεωρία και κριτική της Π.Λ. σεξιστικές  Κορίτσια και γυναίκες μυθοπλασίας: οφείλουν να παρουσιάζονται εξίσου δυναμικές με τους άντρες και με ποικίλα ενδιαφέροντα – κοινοί χώροι εργασίας  Ευφυΐα, δύναμη, γενναιότητα, ανεξαρτησία  Όχι μόνο μητέρες, αλλά πετυχημένες επαγγελματικά και κοινωνικά  Οικογένεια: να μοιράζονται βάρη και εργασίες ρατσιστικές  Να μην παραβιάζεται η πολιτιστική ταυτότητα των μειονοτήτων  Ποικιλία απεικόνισης: οι Ισπανοί και ισπανόφωνοι στις Η.Π.Α. δεν είναι μόνο εργάτες και φτωχοί μετανάστες  Γλωσσικό ιδίωμα εξίσου σεβαστό και ισότιμο  Εμβάθυνση στα πραγματικά προβλήματα της μειονότητας  Θεμελιακά ερωτήματα – Anthony Manna και Carolyn Brodie

11 Το θέμα της ιδεολογίας στα παιδικά μυθιστορήματα / στο παιδικό βιβλίο: book people & child people  Ακρότητες και υπερβολές  Η διαφοροποίηση στον τρόπο πρόσληψης – ένα βιβλίο καλό για ένα παιδί (με όλο το ιδεολογικό του φορτίο) είναι καλό για όλα;  Η ιδεολογία στα παιδικά βιβλία: 1.Φανερές οι κοινωνικές, πολιτικές και ηθικές πεποιθήσεις του συγγραφέα, προβάλλονται και «συστήνονται» ως σωστές μέσα από τη μυθοπλασία – π.χ. τα έργα του Μαρκ Τουαίν (είναι ρατσιστικό ή αντιρατσιστικό κάθε βιβλίο που προβάλλεται ως τέτοιο; ο αναγνώστης είναι ώριμος για να ανακαλύψει όψεις του περιεχομένου πίσω από τις λογοτεχνικές και γλωσσικές συμβάσεις;) 2.Οι ιδεολογικές απόψεις του συγγραφέα διαποτίζουν παρά τη θέλησή του το βιβλίο 3.Καθαρά υποσυνείδητη διαδικασία επιλογής γλωσσικών συμβάσεων και λογοτεχνικών κωδίκων – το κάθε παιδί κατανοεί μέσα από τις εμπειρίες του τον κόσμο της μυθοπλασίας / πολλές αποδεκτές ιδεολογίες

12 Το Bildungroman ή το μυθιστόρημα της ανάπτυξης και ωρίμανσης:  Δίνεται η εξέλιξη ενός ανθρώπου, η εσωτερική του ολοκλήρωση M. Bakhtin – η ανάπτυξη μπορεί να διαφοροποιείται: 1.Ο δρόμος που ακολουθεί το άτομο από την παιδική ηλικία μέχρι τα γηρατειά διαμέσου της εφηβείας και της ωριμότητας (κυκλική – επαναλαμβάνοντας τον εαυτό της σε κάθε ηλικιακή φάση) 2.Από τον ιδεαλισμό της νεότητας στο πρακτικό πνεύμα και τη νηφαλιότητα της ωριμότητας 3.Ατομικά στάδια ανάπτυξης (δεν ακολουθείται το κυκλικό σχήμα) 4.Παιδαγωγικό ιδεώδες (παιδαγωγικό – διδακτικό μυθιστόρημα) 5.Η ανθρώπινη εξέλιξη αδιαχώριστα συνδεδεμένη με την ιστορική εξέλιξη (στις προηγούμενες περιπτώσεις ο γύρω κόσμος είναι αμετακίνητος) Η αδελφούλα μου (1891), Γ. Ξενόπουλου Νινέτ, Ζ. Σαρή – (Οδησσός, Αθήνα, Παρίση, Σενεγάλη)

13 Το οικολογικό μυθιστόρημα Το μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας  Διάφοροι ορισμοί – συνδυάζει την καθαρή φαντασία με τις επιστημονικές θεωρίες ή προβλέψεις φανταστικά ταξίδια στο διάστημα ή στο κέντρο της γης, ερήμωση του πλανήτη, απολυταρχικά καθεστώτα – τρόμος και πλήρη υποταγή του ατόμου  Ικαρομένιππος (160 π. Χ.), Αληθινή ιστορία Λουκιανός – δεν είχε βέβαια σκοπό να περιγράψει τη σελήνη, αλλά να τη χρησιμοποιήσει ως παρατηρητήριο για να καταδικάσει τις ανήθικες ανθρώπινες πράξεις  Φραγκενστάιν (1826) Μαίρη Σέλλεϋ, Ιούλιος Βερν ( ) – 31 βιβλία (ο πατέρας του είδους), Χέρμπερτ Ουέλς ( ) – Η μηχανή που τρέχει στο χρόνο, Ο αόρατος άνθρωπος κ.ά., Άρθουρ Κόναν Ντόυλ - Σέρλοκ Χολμς, Άρθουρ Κλαρκ, Ισαάκ Ασίμοφ  Πέτρος Πικρός - Τρία παιδιά χαμένα στο διάστημα, Από τον κόσμο που φεύγει στον κόσμο που έρχεται, Κίρα Σίνου - Το μεγάλο πείραμα, Λ. Μαυροκέφαλου - Το άλλο, Τζώρτζογλου, Ψαραύτη, Ιωαννίδης κ.ά.

14 Το μυθιστόρημα περιπέτειας 1.το βάρος του μύθου σε περιπέτειες που συμβαίνουν σε άγνωστους τόπους και εξερευνήσεις 2.ο μύθος ενέχει μυστήριο, απρόοπτα, σασπένς - αστυνομική πλοκή Ντάνιελ Ντεφόε, Ροβινσώνας (1719) - παρατηρήσεις για Παρασκευά Μάρκ Τουαίν, Τζόναθαν Σουίφτ, Σέλμα Λάγκερλεφ Παραλοτεχνία μεταπολεμικά στην Ελλάδα - έξαρση γραφής περιπετειωδών ή αστυνομικού τύπου μυθιστορημάτων, το πιο γνωστό Ο Μικρός Ήρως ( ), των Στέλιου Ανεμοδούρα, Βύρων Απτόσογλου (σκιτσογράφος): Γιώργος Θαλάσσης, Κατερίνα, Σπίθας στην Κατοχή - επανεκδόσεις, διαδίκτυο, τραγούδια Ταξιδιωτική πεζογραφία (Χρονικά μιας πολιτείας, Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά, Κύκλος Ε.Π.Β) – Σήμερα;

15 IΙ. Εφηβική Λογοτεχνία  Και διεθνώς ένας νέος όρος  Συλλογιστική κριτηρίων: υποείδος της Π.Λ., σε αντιπαράθεση μαζί της;   Τα βασικά χαρακτηριστικά (Nilsen & Donelson): 1.οπτική εφήβων - συχνά οι πρωταγωνιστές έφηβοι 2.φόρμουλα ανεξαρτητοποίησης - ενίοτε σε αντιπαράθεση με γονείς 3.στερεοτυπικοί και μη λογοτεχνικοί τρόποι (ομαλό πέρασμα από παιδική ηλικία σε εφηβική) 4.θεματολογικά: ρεαλιστικό περιβάλλον (διαζύγιο, πρόωρη εγκυμοσύνη, έκτρωση, αυνανισμός, ναρκωτικά, ομοφυλοφιλία, αλκολισμός) 5.δεκαετία του '70 - έντονος ρεαλισμός, σήμερα - πιο αισιόδοξες προοπτικές 6.Πλοκή - πρωταρχικό στοιχείο

16 Η επιτυχία πολλών έργων - παρουσιάζουν σημαντικά θέματα και ταυτόχρονα διατηρούν την ιδιομορφία των διαφορετικών πολιτισμικών συνθηκών Χώροι εξέλιξης της υπόθεσης: οικείοι και καθημερινοί - σχολείο, μπαράκι, καφέ, πλατείες, πάρκα Ενδιαφέροντες αφηγηματικοί τρόποι - απουσιάζουν συνήθως τα σύμβολα, ο υπαινιγμός και η υπερβολή  Ο πόλεμος της σοκολάτας, R. Cormier - κλασικό "τον ξέκαναν" - εισαγωγή στο άγριο κλίμα της ιστορίας  ΑΚ, P. Dickinson "Δεν υπάρχει σε κανένα χάρτη της Αφρικής"- τέλος με δύο εκδοχές  Αγαπητέ μου κανένα, B. Doherty / α' - β'  Οι χαρταετοί της νύχτας, M. E. Kerr  Πικρή σοκολάτα, Μ. Preslem  Αδιέξοδο, Μ. Χάγκεμαν  Η κραυγή του λύκου, M. Burgess / α' - γ'  Γεύση πικραμύγδαλου, Μ. Κοντολέων / γ' - β' - α'  Είμαι το τυρί, R. Cormier / α' - γ'