Κωνσταντίνος Καβάφης (1863 – 1933)

Παρουσίαση με θέμα: "Κωνσταντίνος Καβάφης (1863 – 1933)"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Κωνσταντίνος Καβάφης (1863 – 1933)

2 Ο Κωνσταντίνος Καβάφης γεννήθηκε στις 29 Απριλίου 1863 στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, όπου εγκαταστάθηκαν οι γονείς του, Πέτρος Ι. Καβάφης και Χαρίκλεια Φωτιάδη (φαναριώτικης καταγωγής), εγκαταλείποντας την Κωνσταντινούπο- λη το 1840. Ήταν το τελευταίο παιδί μιας ευκατάστατης οικογένειας και είχε άλλα οκτώ αδέρφια. Μετά το θάνατο του πατέρα του το 1870, η οικογένεια λόγω οικο- νομικής κρίσης εγκαταστάθηκε στην Αγγλία (Λίβερπουλ και Λονδίνο), όπου έμεινε μέχρι το Ο Kαβάφης διδάχτηκε ελληνικά, αγγλικά, γαλλικά με οικοδιδάσκαλο και συμπλήρωσε τη μόρφωσή του για ένα-δύο χρόνια στο Ελληνικό Εκπαιδευτήριο τού Παπαζή της Αλεξάνδρειας. Έζησε επίσης για λίγο στην Πόλη ( ), περίοδος πολύ σημαντική για τον ίδιο, καθὼς αρχίζει να εκδηλώνει τα πολιτικά - δημοσιογραφικά του ενδιαφέροντα και την κλίση του προς την ποιητική τέχνη. Βιογραφία

3 Το 1885 επιστρέφει στην Αλεξάνδρεια κι από το 1886 αρχίζει να δημοσιεύει ποιήματα επηρεασμένα από τους Αθηναίους ρομαντικούς ποιητές, χωρίς να τον έχει επηρεάσει καθόλου η στροφή της γενιάς του ’80. Από το 1891, όταν εκδίδει σε αυτοτελές φυλλάδιο το ποίημα Κτίσται, και ιδίως το 1896 όταν γράφει τα Τείχη (το πρώτο αναγνωρισμένο), εμφανίζονται τα χαρακτηριστικά των ώριμων ποιημάτων του. Αργότερα ταξιδεύει στο Παρίσι (1897) και στην Αθήνα (1903), όπου γνωρίζεται με σημαντικούς Έλληνες πεζογράφους (Πολέμης, Ξενόπουλος, Πορφύρας). Τότε δημοσιεύεται στα Παναθήναια το ιστορικό άρθρο του Ξενόπουλου για τον Καβάφη με τίτλο «Ένας Ποιητής». Ύστερα από περιστασιακές απασχολήσεις σε χρηματιστηριακές επιχειρήσεις, αποφάσισε να γίνει δημόσιος υπάλληλος και διορίστηκε σε ηλικία 26 χρονών στο Υπουργείο Δημοσίων Έργων, όπου παρέμεινε έως τον Μάρτιο του 1922. Βιογραφία

4 Το 1926 η κυβέρνηση Πάγκαλου απονέμει στον Καβάφη το παράσημο του Φοίνικος, διάκριση την οποία ο ποιητής αποδέχεται, υποστηρίζοντας ότι «σέβεται και αγαπά την Ελληνική Πολιτεία». Παράλληλα γνωρίζει το Νίκο Καζαντζάκη. Το 1932, ο Καβάφης, άρρωστος από καρκίνο του λάρυγγα, πηγαίνει για θεραπεία στην Αθήνα, όπου μένει για αρκετό διάστημα, εισπράττοντας μια θερμότατη συμπάθεια από το πλήθος των θαυμαστών του. Επιστρέφοντας όμως στην Αλεξάνδρεια, η κατάστασή του χειροτέρεψε. Εισήχθη στο Νοσοκομείο της Ελληνικής Κοινότητας, όπου και πέθανε στις 29 Απριλίου του 1933, τη μέρα που συμπλήρωνε 70 χρόνια ζωής. Βιογραφία

5 Ένα σύντομο αυτοβιογραφικό σημείωμα του ποιητή
«Είμαι Κωνσταντινουπολίτης την καταγωγήν, αλλά εγεννήθηκα στην Αλεξάνδρεια - σ' ένα σπίτι της οδού Σερίφ· μικρός πολύ έφυγα, και αρκετό μέρος της παιδικής μου ηλικίας το πέρασα στην Αγγλία. Κατόπιν επισκέφθην την χώραν αυτήν μεγάλος, αλλά για μικρόν χρονικόν διάστημα. Διέμεινα και στη Γαλλία. Στην εφηβικήν μου ηλικίαν κατοίκησα υπέρ τα δύο έτη στην Κωνσταντινούπολη. Στην Ελλάδα είναι πολλά χρόνια που δεν επήγα. Η τελευταία μου εργασία ήταν υπαλλήλου εις ένα κυβερνητικόν γραφείον εξαρτώμενον από το υπουργείον των Δημοσίων Έργων της Αιγύπτου. Ξέρω Αγγλικά, Γαλλικά και ολίγα Ιταλικά». Ένα σύντομο αυτοβιογραφικό σημείωμα του ποιητή

6 Ο Καβάφης δεν τύπωσε ποτέ τα ποιήµατά του σε βιβλίο, και ας είχε προτάσεις γι’ αυτό. Ήθελε να τα δηµοσιεύει σε εφηµερίδες και περιοδικά, αλλά και να τα τυπώνει ιδιωτικά σε µονόφυλλα, δηµιουργώντας αυτοσχέδιες συλλογές που τις έδινε στους ενδιαφερόµενους. Η πρώτη συλλογή µε ποιήµατα του καβαφικού κανόνα δεν κυκλοφόρησε παρά µετά τον θάνατό του. Βέβαια, η καθαρά προσωπική και ιδιότυπη ποίηση του Καβάφη συνάντησε την αντί- δραση και το σαρκασμό πολλών λογίων της εποχής του. Ίσως στο σνομπισμό αυτόν συνέβαλαν και οι ομοφυλοφυλικές του διαθέσεις. Ο Φ. Πολίτης, ο Γ. Ψυχάρης, ο Γ. Θεοτοκάς κ.α., ακόμα κι ο Κ. Παλαμάς στην αρχή, κράτησαν ιδιαίτερα αρνητική στάση απέναντι στο έργο του∙ την ίδια στιγμή ξένοι ομότεχνοί του (Όντεν, Φόρστερ) τη χαιρέτιζαν με θαυμασμό. Τελικά, αποτιμήθηκε θετικά από το Γ. Σεφέρη και τη γενιά του ’30. Βιογραφία

7 Σήμερα η ποίησή του έχει καταλάβει μία εξέχουσα θέση όχι μόνον στην Ελλάδα αλλά και σε όλη την Ευρώπη, ύστερα από τις μεταφράσεις των ποιημάτων του στα γαλλικά, αγγλικά και γερμανικά. Από καιρό έχει φιλοτεχνηθεί προτομή του Καβάφη, με την προοπτική να στηθεί στην Αλεξάνδρεια, χωρίς ακόμα η ιδέα να πραγματοποιηθεί. Ο Καβάφης έγραψε 154 ποιήματα, 75 που παρέμειναν ανέκδοτα έως το 1968 καθώς και 27 ποιήματα νεανικά, σε ρομαντική καθαρεύουσα, τα οποία αργότερα αποκήρυξε. Τύπωσε ο ίδιος το 1904 μια μικρή συλλογή με τον τίτλο Ποιήματα, στην οποία περιέλαβε τα ποιήματα: Φωνές, Επιθυμίες, Κεριά, Ένας γέρος, Δέησις, Οι ψυχές των γερόντων, Το πρώτο σκαλί, Διακοπή, Θερμοπύλες, Τα παράθυρα, Περιμένοντας τους βαρβάρους, Απιστία και Τα άλογα του Αχιλλέως. Η συλλογή, σε αντίτυπα, κυκλοφόρησε ιδιωτικά. Το 1910 τύπωσε πάλι τη συλλογή του, προσθέτοντας αλλά επτά ποιήματα: Τρώες, Μονοτονία, Η κηδεία του Σαρπηδόνος, Η συνοδεία του Διονύσου, Ο Βασιλεύς Δημήτριος, Τα βήματα και Ούτος εκείνος. Και αυτή η συλλογή διακινήθηκε από τον ίδιο σε άτομα που εκτιμούσε. Το έργο του

8 Το 1935 κυκλοφόρησε στην Αθήνα, με επιμέλεια της Ρίκας Σεγκοπούλου, η πρώτη πλήρης έκδοση των Ποιημάτων του, που εξαντλήθηκε αμέσως. Δύο ακόμη ανατυπώσεις έγιναν μετά το Σήμερα κυκλοφορούν έγκυρες εκδόσεις τους από το Γ.Π. Σαββίδη. Ο ποιητής επεξεργαζόταν επίμονα κάθε στίχο, κάποτε για χρόνια ολόκληρα, προτού τον δώσει στην δημοσιότητα. Σε αρκετές από τις εκδόσεις του υπάρχουν διορθώσεις από το χέρι του και συχνά, όταν επεξεργαζόταν ξανά τα ποιήματά του, τα τύπωνε διορθωμένα. Δεν ενδιαφερόταν τόσο για την εξωτερική εμφάνιση του στίχου, όσο για τον εσωτερικό στοχασμό, τη φιλοσοφική σκέψη και το στοχαστικό δίδαγμα του. Το έργο του

9 Οι θεματικοί κύκλοι της καβαφικής ποίησης
Ο ίδιος είχε κατατάξει τα ποιήματά του σε τρεις κατηγορίες: τα ιστορικά, τα φιλοσοφικά και τα ηδονιστικά ή αισθησιακά Τα ιστορικά ποιήματα εμπνέονται κυρίως από την ελληνιστική περίοδο, και στα περισσότερα έχει εξέχουσα θέση η Αλεξάνδρεια. Αρκετά άλλα προέρχονται από την ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα και το Βυζάντιο, χωρίς να λείπουν και ποιήματα με μυθολογικές αναφορές (π.χ. Τρώες). Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι ο Καβάφης δεν εμπνέεται καθόλου από το πρόσφατο ιστορικό παρελθόν, δηλαδή την επανάσταση του ΄21, αλλά ούτε και από την κλασική αρχαιότητα. Οι περίοδοι που επιλέγει είναι περίοδοι παρακμής ή μεγάλων αλλαγών και οι περισσότεροι ήρωές του είναι "ηττημένοι". Οι θεματικοί κύκλοι της καβαφικής ποίησης

10 Οι θεματικοί κύκλοι της καβαφικής ποίησης
Ο ίδιος είχε κατατάξει τα ποιήματά του σε τρεις κατηγορίες: τα ιστορικά, τα φιλοσοφικά και τα ηδονιστικά ή αισθησιακά Τα φιλοσοφικά ποιήματα ονομάζονται από άλλους "διδακτικά". Ο Ε.Π.Παπανούτσος τα διαίρεσε στις εξής ομάδες: ποιήματα με "συμβουλές προς ομοτέχνους", δηλαδή ποιήματα για την ποίηση, και ποιήματα που πραγματεύονται άλλα θέματα, όπως το θέμα των Τειχών, την έννοια του χρέους (Θερμοπύλες), της ανθρώπινης αξιοπρέπειας (Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον), της μοίρας (Καισαρίων). Στα αισθησιακά ή ηδονιστικά ποιήματα, που είναι και τα πιο λυρικά, κυριαρχεί η ανάμνηση και η αναπόληση. Αυτό που προκαλεί τα συναισθήματα δεν είναι το παρόν, αλλά το παρελθόν, και πολύ συχνά ο οραματισμός. Οι θεματικοί κύκλοι της καβαφικής ποίησης

11 Η γλώσσα και η στιχουργική μορφή των ποιημάτων του Καβάφη ήταν ιδιόρρυθμες και πρωτοποριακές για την εποχή. Τα βασικά χαρακτηριστικά τους είναι: Ιδιότυπη γλώσσα, μείγμα καθαρεύουσας και δημοτικής, με ιδιωματικά στοιχεία της Κωνσταντινούπολης Εξαιρετικά λιτός λόγος, με ελάχιστα επίθετα (όσα υπάρχουν έχουν πάντα ιδιαίτερη σημασία, δεν είναι ποτέ συμβατικά, κοσμητικά επίθετα) Ουδέτερη γλώσσα, σχεδόν πεζολογική, μακριά από τις ποιητικές συμβάσεις της εποχής. Η γλώσσα δεν αποκαλύπτει πολλά συναισθήματα, όμως λειτουργεί συγκινησιακά, γιατί είναι δραματική(με την έννοια της ανθρώπινης δράσης) Εξαιρετικά σύντομα ποιήματα Ιαμβικός ρυθμός αλλά τόσο επεξεργασμένος που συχνά είναι δύσκολο να διακριθεί Σχεδόν ολοκληρωτική απουσία ομοιοκαταληξίας Ιδιαίτερη σημασία στα σημεία στίξης: παίζουν ρόλο για το νόημα (π.χ. ειρωνεία) ή λειτουργούν ως οδηγίες απαγγελίας (π.χ. χαμήλωμα του τόνου της φωνής στις παρενθέσεις) Η μορφή

12 Ο Καβάφης, όπως κάθε ποιητής, λειτουργεί κυρίως μέσω των συμβόλων
Ο Καβάφης, όπως κάθε ποιητής, λειτουργεί κυρίως μέσω των συμβόλων. Η τέχνη του είναι η συγκέντρωση αρχετύπων, που δίνουν ένα φευγαλέο υπαινικτικό νόημα στο λόγο του. Αντλεί μνήμες από το παρελθόν, από τη συλλογική ψυχή της φυλής και τις αποθέτει στο παρόν, ενίοτε ως προειδοποίηση για τα μελλούμενα. Δίκαια θεωρείται προδρομικός της σχέσης της λογοτεχνίας του 20ου αιώνα με τη συλλογική συνείδηση. Δεν χαρακτηρίστηκε τυχαία «ποιητής των μελλουσών γενεών». Η συμβολιστική του τάση συνδυάζεται με λόγο λιτό αλλά και διαχρονικά επίκαιρο. Η ειρωνική διάθεση, αυτό που αποκλήθηκε καβαφική ειρωνεία, συνδυάζεται με την τραγικότητα της πραγματικότητας, για να καταστεί κοινωνικά διδακτική και οι ηδονιστικοί του προσανατολισμοί ανακατεύονται με κοινωνικές επισημάνσεις. Αναμφίβολα, δεν είναι εύκολο να οριοθετήσει κανείς ξεκάθαρα σε θεματικούς κύκλους την ποιητική του Καβάφη. Η ιστορία ανακατεύεται με τις αισθήσεις και το στοχασμό σε μια ενιαία οντότητα, αυτήν πιθανώς που ο ίδιος ο Καβάφης προσδιορίζει ως «ενιαίο καβαφικό κύκλο»∙ σε κάθε όμως ξεχωριστή περίπτωση, στον αμέσως επόμενο στίχο, η εναλλαγή δικαιώνει όσους χαρακτήρισαν την καβαφική ποίηση πρωτεϊκή (ευμετάβλητη). Ο ποιητής

13 Γρηγόριος Ξενόπουλος, «Ένας ποιητής» “O κ
Γρηγόριος Ξενόπουλος, «Ένας ποιητής» “O κ. Kαβάφης έκαμεν ίσως κάτι περισσότερον από τον νέον ποιητήν Eυμένην, που έγραφεν από δύο χρόνια και δεν είχε να δείξη παρά ένα μόνον τέλειον ποίημα… Aλλ’ ο κ. Kαβάφης γράφει από δέκα-δώδεκα. Θα ήτο δικαιωματικώτερα πολίτης εις των Iδεών την Πόλιν, και τίποτε κακόν δεν θα είχε να φοβηθή από τους Nομοθέτας, που ευρίσκονται εις την Aγοράν της. Tο υποθέτω τουλάχιστον και το ελπίζω. Kαι την ιδέαν μου, η οποία βλέπετε πόσον είνε ατομική, την υποβάλω απλώς εις τους Nομοθέτας.” Απόψεις για το έργο του

14 O Μπέρτολτ Mπρεχτ, έγραψε και δημοσίευσε στα 1953 ένα ποίημα που ολοφάνερη πηγή του έχει τους καβαφικούς “Tρώες” (μετάφραση του Γ.Π. Σαββίδη): ΔIABAZONTAΣ ENAN OΨIMO EΛΛHNA ΠOIHTH Στες μέρες όπου η πτώσις των ήταν βεβαία -στα τείχη επάνω είχεν ήδη αρχίσει ο θρήνος- κομμάτι κατόρθωσαν οι Tρώες να μπαλώσουν, κομμάτι τες τριπλές ξύλινες πύλες, κομμάτι. Kαι άρχισαν να έχουν θάρρος και καλές ελπίδες. Ώστε και οι Tρώες, λοιπόν. Απόψεις για το έργο του

15 Ο Γ. Σεφέρης το 1941 επισκέφτεται την Αλεξάνδρεια του Καβάφη και με αφορμή το επίγραμμά του «Υπέρ της Αχαϊκής Συμπολιτείας πολεμήσαντες», αρχίζει να κατανοεί βαθύτερα την καβαφική ποίηση: «Τότε, πρώτη φορά, συλλογίστηκα πως το ποίημα, είχε γραφεί στα 1922, στις παραμονές της μικρασιατικής καταστροφής»· σχεδόν ασυνείδητα [...] μετέφρασα [τους τελευταίους του στίχους]: Εγράφη εν Αλεξανδρεία υπό Αχαιού· το έτος που το Έθνος κατεστράφη. Δεν ήτανε πια ο Καβάφης που πήγαινε να προσκολληθεί στην Ελληνική Ανθολογία, πηδώντας ένα χάσμα αιώνων· δεν ήταν ένας τεχνουργός ψυχρών και τυχαίων παρνασσικών πορτραίτων· ήταν ένας σύγχρονός μου που βρήκε τον τρόπο να εκφράσει τα συναισθήματά του με τη μεγαλύτερη δυνατή συντομία και ένταση, κάνοντας και τον Σιμωνίδη και τα λαμπρά παλαιά επιτύμβια ν’ αφήσουν τους χαλασμένους τάφους και να ’ρθούν προς εμένα. Μια ζωντανή παρουσία που άγγιζε και το επίγραμμα του Σολωμού στα Ψαρά». Απόψεις για το έργο του

16 Ποίημα του Κ.Π. Καβάφη σε τοίχο κτιρίου, στην πόλη Λέιντεν της Ολλανδίας

17 Κωνσταντίνος Π. Καβάφης Ποιήματα
Ποιήματα  

18 Όσο μπορείς (1913) Κι αν δεν μπορείς να κάμεις την ζωή σου όπως την θέλεις, τούτο προσπάθησε τουλάχιστον όσο μπορείς: μην την εξευτελίζεις μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου, μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες. Μην την εξευτελίζεις πιαίνοντάς την, γυρίζοντας συχνά κ' εκθέτοντάς την, στων σχέσεων και των συναναστροφών την καθημερινήν ανοησία, ως που να γίνει σα μιά ξένη φορτική.

19 Φωνές (1904) Ιδανικές φωνές κι αγαπημένες εκείνων που πέθαναν, ή εκείνων που είναι για μας χαμένοι σαν τους πεθαμένους. Κάποτε μες στα όνειρά μας ομιλούνε· κάποτε μες στην σκέψι τες ακούει το μυαλό. Και με τον ήχο των για μια στιγμή επιστρέφουν ήχοι από την πρώτη ποίηση της ζωής μας - σα μουσική, την νύχτα, μακρυνή, που σβύνει.

20 Ιθάκη (1911) Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη, να εύχεσαι νάναι μακρύς ο δρόμος, γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις. Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας, τον θυμωμένο Ποσειδώνα μη φοβάσαι, τέτοια στον δρόμο σου ποτέ σου δεν θα βρεις, αν μεν' η σκέψις σου υψηλή, αν εκλεκτή συγκίνησις το πνεύμα και το σώμα σου αγγίζει. Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας, τον άγριο Ποσειδώνα δεν θα συναντήσεις, αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου, αν η ψυχή σου δεν τους στήνει εμπρός σου. Απαγγελία Γ.Π.Σαββίδης

21 Ιθάκη (1911) Να εύχεσαι νάναι μακρύς ο δρόμος. Πολλά τα καλοκαιρινά πρωϊά να είναι που με τι ευχαρίστησι, με τι χαρά θα μπαίνεις σε λιμένας πρωτοειδωμένους, να σταματήσεις σ' εμπορεία Φοινικικά, και τες καλές πραγμάτειες ν' αποκτήσεις, σεντέφια και κοράλλια, κεχριμπάρια κ' έβενους, και ηδονικά μυρωδικά κάθε λογής, όσο μπορείς πιο άφθονα ηδονικά μυρωδικά, σε πόλεις Αιγυπτιακές πολλές να πας, να μάθεις και να μάθεις απ' τους σπουδασμένους. Απαγγελία Γ.Π.Σαββίδης

22 Ιθάκη (1911) Πάντα στον νου σου νάχεις την Ιθάκη. Το φθάσιμον εκεί ειν' ο προορισμός σου. Αλλά μη βιάζεις το ταξείδι διόλου. Καλλίτερα χρόνια πολλά να διαρκέσει και γέρος πια ν' αράξεις στο νησί, πλούσιος με όσα κέρδισες στο δρόμο, μη προσδοκώντας πλούτη να σε δώσει η Ιθάκη. Η Ιθάκη σ' έδωσε τ' ωραίο ταξείδι. Χωρίς αυτήν δεν θάβγαινες στον δρόμο. Άλλα δεν έχει να σε δώσει πια. Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δε σε γέλασε. Έτσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα, ήδη θα το κατάλαβες οι Ιθάκες τι σημαίνουν. Απαγγελία Γ.Π.Σαββίδης

23 Το πρώτο σκαλί (1899) Εις τον Θεόκριτο παραπονιούνταν μιά μέρα ο νέος ποιητής Ευμένης· «Τώρα δυό χρόνια πέρασαν που γράφω κ‘ ένα ειδύλιο έκαμα μονάχα. Το μόνον άρτιόν μου έργον είναι. Αλλοίμονον, είν' υψηλή το βλέπω, πολύ υψηλή της Ποιήσεως η σκάλα· και απ' το σκαλί το πρώτο εδώ που είμαι ποτέ δεν θ' ανεβώ ο δυστυχισμένος». Είπ' ο Θεόκριτος· «Αυτά τα λόγια ανάρμοστα και βλασφημίες είναι. Κι αν είσαι στο σκαλί το πρώτο, πρέπει νάσαι υπερήφανος κ' ευτυχισμένος. Εδώ που έφθασες, λίγο δεν είναι· τόσο που έκαμες, μεγάλη δόξα. Κι αυτό ακόμη το σκαλί το πρώτο πολύ από τον κοινό τον κόσμο απέχει. Εις το σκαλί για να πατήσεις τούτο πρέπει με το δικαίωμά σου νάσαι πολίτης εις των ιδεών την πόλι. Και δύσκολο στην πόλι εκείνην είναι και σπάνιο να σε πολιτογραφήσουν. Στην αγορά της βρίσκεις Νομοθέτας που δεν γελά κανένας τυχοδιώκτης. Εδώ που έφθασες, λίγο δεν είναι· τόσο που έκαμες, μεγάλη δόξα».

24 ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ Κ. ΚΑΒΑΦΗ Ε.Ρ.Τ.
ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ Κ. ΚΑΒΑΦΗ - ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ Κ. ΚΑΒΑΦΗ Ε.Ρ.Τ.

25 Επιμέλεια Ναταλία Λεωνίδου