Νίκος Φωτόπουλος Eπικ.Καθηγητής ΠΤΝ/ΠΔΜ

Παρουσίαση με θέμα: "Νίκος Φωτόπουλος Eπικ.Καθηγητής ΠΤΝ/ΠΔΜ"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Νίκος Φωτόπουλος Eπικ.Καθηγητής ΠΤΝ/ΠΔΜ

2 το ζήτημα του πολιτισμού στη «νεωτερικότητα»
ένα ζήτημα : ιδιαίτερα κρίσιμο κοινωνικά «ευαίσθητο» «πολιτικά και ιδεολογικά» προσδιοριζόμενο «ανοικτό» σηματοδοτεί το πέρασμα από τη «βαρβαρότητα στις κοινωνίες με επίκεντρο τον άνθρωπο»

3 νεωτερικότητα Γαλλική επανάσταση πολιτικός φιλελευθερισμός
η περίοδος από το 15ο -16ο αιώνα και μετά «αναγέννηση» διαφωτισμός («1688» - «1789») βιομηχανική επανάσταση καπιταλιστική κοινωνία πολιτικός φιλελευθερισμός Αμερικάνικη Διακήρυξη της ανεξαρτησίας σοσιαλισμός ‘Ενδοξη Επανάσταση

4 στην εποχή της κρίσης και της παγκοσμιοποίησης
το project της νεωτερικότητας (modernity project) : σε εξέλιξη και ανολοκλήρωτο (;) (Ηabermas) σε διαρκή διάψευση (;)(Marcuse) μορφή εξαπάτησης των μαζών (Adorno- Horkheimer) ρευστό και αβέβαιο (;) (Bauman) σε διαδικασία αποδόμησης (;) (Foucault – Derrida) ένας «Ιανός»; στην εποχή της κρίσης και της παγκοσμιοποίησης

5 νεωτερικότητα (modernity)
ισότητα ελευθερία δικαιοσύνη αξιοπρέπεια ιδιοκτησία καθολική εκπαίδευση ανεξιθρησκία ανεκτικότητα αυτοδιάθεση ορθός Λόγος Θεμέλια του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού

6 απέναντι στη ρητορική της κυρίαρχης ιδεολογίας
μεμονωμένα και ετερογενή ιδεολογικά, πολιτικά και αισθητικά ρεύματα ήρθαν αντιμέτωπα με το φορμαλισμό και το θετικισμό της τεχνολογικής ορθολογικότητας με τις κυρίαρχες δομές και πρακτικές μέσα από τις οποίες διαμορφώθηκε η ρητορική της κυρίαρχης ιδεολογίας και της μαζικής κουλτούρας απέναντι στη ρητορική της κυρίαρχης ιδεολογίας

7 οι κοινωνικές επιστήμες απέναντι στον εργαλειακό Λόγο
σε συγκεκριμένες περιπτώσεις επιχειρήθηκε το πρόταγμα ενός «άλλου Λόγου» απέναντι στις κυρίαρχες αισθητικές, πολιτικές, ιδεολογικές δομές και πρακτικές του εργαλειακού Λόγου (Κριτική Θεωρία, μεταμοντέρνες προσεγγίσεις, κ.α) οι κοινωνικές επιστήμες απέναντι στον εργαλειακό Λόγο

8 το βασικό ερώτημα η διερεύνηση του «ιδεότυπου» ενός σύγχρονου κριτικού Λόγου απέναντι στον εργαλειακό Λόγο της μαζικής κουλτούρας ? από την «κοινωνική μηχανική» του Εργαλειακού Λόγου στον κριτικό Λόγο, μιας νέας «φιλοσοφίας για την κοινωνία»

9 βασικές συνιστώσες & παράμετροι της προβληματικής
βασικές συνιστώσες & παράμετροι της προβληματικής

10 ο ορθός Λόγος θεμελιώνεται κατά την Αναγέννηση και μετέπειτα στο Διαφωτισμό, διαδραματίζοντας σημαίνοντα ρόλο στη ρύθμιση της συμπεριφοράς των ανθρώπων, των διαπροσωπικών σχέσεων και των σχέσεών τους με τη φύση. η περαιτέρω έκρηξη των φυσικών επιστημών και πολύ αργότερα της τεχνολογίας θα ενισχύσει την «ηγεμονία» του με όρους υλικούς και ιδεολογικούς Ορθός Λόγος

11 σηματοδοτεί μια ιστορική περίοδο με επίκεντρο τον 18ο αιώνα αλλά συγχρόνως ένα πρόγραμμα θεωρίας και δράσης υποσχέθηκε ελευθερία, ισότητα, αδελφότητα, απεριόριστη γνώση απεριόριστη γνώση και συνεχή πρόοδο «ο αιώνας των Φώτων» διέλυσε τα σκοτάδια της άγνοιας, της υποταγής, της προκατάληψης, και ανέδειξε την έννοια της χειραφέτησης των υποκειμένων από την άλλη πλευρά συνέτεινε σε νέες μορφές κυριαρχίας και νέα δεσμά. η γένεση του φασισμού και το Ολοκαύτωμα αποτέλεσαν την κορύφωση του ανορθολογισμού και της βαρβαρότητας αποδεικνύοντας την σκοτεινή όψη και την εκφυλιστική αντιστροφή του ορθού Λόγου. Διαφωτισμός

12 αποτελεί το είδος μιας τεχνολογικής ορθολογικότητας που ασκούμε όταν υπολογίζουμε την οικονομικότερη προσαρμογή των μέσων σ’ ένα δεδομένο σκοπό. (Jay, 1992) επιδιώκει τη μεγίστη αποδοτικότητα, την καλύτερη αναλογία κόστους/αποτελέσματος (βασικό κριτήριο επιτυχίας στο σύγχρονο καπιταλισμό)   αναδεικνύει την υπεροχή των μέσων στην εξυπηρέτηση ενός φετίχ- σκοπού διαμορφώνοντας μεταφυσικά «πολιτισμικά τοτέμ και σύγχρονα «είδωλα πολιτισμού» (Τσουκαλάς, 1988 & 2012) συντείνει στη μετατροπή των υποκειμένων σε αντικείμενα-πράγματα (πραγμοποίηση: Luckacs in P. Anderson, 1975) τοποθετεί στον πυρήνα του μια ανορθολογική, αλλά πάντα υστερόβουλη αρχή, την οποία κατόπιν θέλει να εξυπηρετήσει με ορθολογικό τρόπο. εργαλειακός Λόγος

13 ενδεικτικές όψεις του εργαλειακού Λόγου
κατηγορίες και εννοιολογήσεις με σαφές πολιτικό και ιδεολογικό προσανατολισμό (ούτε πολιτικά αθώες- ούτε ιδεολογικά ουδέτερες) αντίθετα εδράζονται σε υλικά συμπυκνωμένες σχέσεις εξουσίας και κοινωνικές πρακτικές αντανακλώντας ιστορικούς (άρα και μεταβλητούς) συσχετισμούς δυνάμεων «ανθρωπιστικές βόμβες» «εξισορροπητική λογιστική» «κοινωνικός δαρβινισμός» «δημιουργική καταστροφή» «ασύμμετρη απειλή» «τεχνοκρατική ουδετερότητα» «ίσες ευκαιρίες»

14 νέες προκλήσεις παγκοσμιοποίηση πολυπολιτισμικότητα
πολιτισμική ετερότητα (εθνική, φυλετική, γλωσσική, θρησκευτική…)

15 ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ - ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ – ΦΕΤΧΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΟΣ
ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ - ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ – ΦΕΤΧΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΟΣ

16 Μαρξ: κριτική στη νεωτερικότητα
Κριτική: στις αντιφάσεις του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής συλλογική παραγωγή: ατομική ιδιοποίηση του κέρδους κυριαρχία των μορφών εκμετάλλευσης υπερ λίγων ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων /αλλοτρίωση των μαζών

17 έννοιες – κλειδιά στη μαρξική θεωρία
πάλη των τάξεων κοινωνικά - οικονομικά συστήματα : δουλοκτητικό σύστημα= φεουδαρχία- καπιταλισμός- σοσιαλισμός θεωρία του ιστορικού υλισμού υπεραξία αλλοτρίωση ιδεολογία φετιχισμός του εμπορεύματος επαναστατική πράξη αταξική κοινωνία

18 Βάση (οικονομική) η οικονομική δομή μιας κοινωνίας
Βάση (οικονομική) η οικονομική δομή μιας κοινωνίας το σύνολο των αντιφατικών κοινωνικών σχέσεων (κυριαρχίας-υποταγής-ιδιοκτησίας ή τάξεων) που αντιστοιχούν σε καθορισμένες παραγωγικές δυνάμεις(εργαλεία παραγωγής, πρώτες ύλες, ανθρώπινη εργατική δύναμη)

19 εποικοδόμημα το σύνολο των ιδεών, των νομικών, θεσμικών και εξω – οικονομικών στοιχείων θρησκεία ιδεολογία Δίκαιο ψυχαγωγία- ενημέρωση κλπ)

20 παραγωγικές δυνάμεις-παραγωγικές σχέσεις
μια διαλεκτική σχέση ιδέες, νομικές, θεσμικές μορφές: (θρησκεία,δίκαιο- ψυχαγωγία,ενημέρωση κλπ εποικοδόμημα παραγωγικές δυνάμεις-παραγωγικές σχέσεις οικονομική βάση

21 το κράτος όργανο της κυρίαρχης τάξης (της κυριαρχίας της αστικής τάξης) εκφράζει τα συμφέροντα της άρχουσας τάξης νομιμοποιεί μέσα από τις θεσμικές μορφές τις μορφές εκμετάλλευσης διατηρεί τον υφιστάμενο συσχετισμό δύναμης και κυριαρχίας

22 ιδεολογικοί – θεσμικοί μηχανισμοί
εκπαιδευτικοί μηχανισμοί Μ.Μ.Ε εκκλησία Δίκαιο στρατός Δίκαιο – Δικαστική εξουσία

23 θεωρία του ιστορικού υλισμού
η υλιστική ανάγνωση της ιστορίας διαμορφώνει μια «περιοδοποίηση» πρωτόγονη – κομουνιστική κοινότητα / δουλεία/ δουλοπαροικία- καπιταλισμός/ κομμουνισμός- αταξική κοινωνία κοινωνική και ιστορική μεταβολή μέσω της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων της ταξικής πάλης ιστορική νομοτέλεια: τέλος της ανθρώπινης προϊστορίας/ έναρξη της αληθινής ιστορίας του ανθρώπου

24 Ιστορική μεταβολή στον Μαρξ
σύμφωνα με την υλιστική ανάλυση της ιστορίας η απεριόριστη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων (καπιταλιστική εκβιομηχάνιση) συγκρούεται με την ατομική ιδιοποίηση των δυνάμεων αυτών που περιορίζει την περαιτέρω ανάπτυξη (αντίφαση μεταξύ οικονομικής ανάπτυξης και οικονομικής οργάνωσης) κατά τον Μαρξ : η νέα, αναπτυσσόμενη και αυξανόμενη κατάσταση των παραγωγικών δυνάμεων απαιτεί καινούργιες νέες παραγωγικές σχέσεις. Αυτή η αντίφαση (μεταξύ δυνάμεων και παραγωγικών σχέσεων)προκαλεί αναπόφευκτη σύγκρουση η οποία θα ξεπεραστεί με το πέρασμα σε μία ανώτερου επιπέδου κοινωνική οργάνωση (από τον καπιταλισμό στον κομμουνισμό)

25 θεωρία της ταξικής πάλης
η θεωρία της ταξικής πάλης σε κάθε κοινωνία και κάθε εποχή ενυπάρχουν δύο μεγάλες και αντίπαλες κοινωνικές συσσωματώσεις με αντίθετα ταξικά συμφέροντα πχ. ελεύθεροι - δούλοι / δουλοπάροικοι - φεουδάρχες/ αστοί προλετάριοι κ.ο.κ «τάξη»: η θέση και ο ρόλος στην παραγωγική διαδικασία (σχέσεις ιδιοκτησίας) η ταξική σύγκρουση-πάλη είναι η κινητήριος δύναμη της ιστορίας/ ο μοχλός της ιστορικής μεταβολής

26 ιδεολογία ένα συνεκτικό σύστημα των ιδεών, νοημάτων, αξιακών κανόνων που ενυπάρχει στο οικοδόμημα της νεωτερικής κοινωνικής δομής (ελευθερία-δικaιοσύνη - ανθρωπιά - έθνος -λαός - ισότητα κλπ) μορφή ψευδούς συνείδησης (η οποία αντιστρέφει την πραγματικότητα, τη διαστρεβλώνει και τη θαμπώνει) εμφανίζει την ιδεολογία της κυρίαρχης τάξης, ως ιδεολογία όλη της κοινωνίας μηχανισμοί αναπαραγωγής της κυρίαρχης ιδεολογίας (κράτος-εκκλησία- σχολείο- ΜΜΕ κ.α)

27 αλλοτρίωση ανθρώπινη ύπαρξη (human existence) - ανθρώπινη ουσία (human essence) αποξένωση-απομάκρυνση- αλλοίωση βασικών ιδιοτήτων και χαρακτηριστικών της ανθρώπινης ουσίας από το προϊόν της εργασίας από τον εαυτό μας από τους άλλους από τη φύση

28 φετιχισμός του εμπορεύματος
η ανάδειξη του εμπορεύματος σε αυτόνομη ύπαρξη με “μεταφυσικές και μυστηριακές” ιδιότητες η μετατροπή της “χρηστικής αξίας” σε “ανταλλακτική αξία: η οποία επιβάλλεται στο χρήστη επενδύεται με φαντασιακές δυνάμεις και εμφανίζονται ως ανεξάρτητα όντα επίπλαστη δύναμη η οποία κανοναρχεί τη ζωή και την καθημερινότητα (αλλοτρίωση)

29 Γενικά περί Durkheim το κοινωνικό (τα κοινωνικά φαινόμενα είναι πράγματα- αντικείμενα παρατήρησης έξω από την ατομική συνείδηση) ιδέα της γενικής βούλησης (δεσμεύει την ατομική) : δομεί τον ηθικό χαρακτήρα της συλλογικής συνείδησης ως έλλογης μορφής ανάπτυξής της ελευθερία και δικαιοσύνη: ηθική οντότητα με ξεχωριστές οντότητες με ιδιαίτερες προσδιορισμένες σχέσεις το «όλο» είναι κάτι περισσότερο από τα μέλη που το απαρτίζουν «κανονικά κοινωνικά γεγονότα»: δεσμευτικά, επιβλητικά, ηθικά προσδιοριζόμενα, επαναλαμβανόμενα, κάτι περισσότερο από την ατομική μας θεώρηση/ιδεοληψία

30 η κοινωνία ως ενότητα αλληλέγγυων μερών
η κοινωνία ως ενότητα αλληλέγγυων μερών Κοινωνία: ανθρώπινη συσσωμάτωση ένα «οργανικό όλο» με σχέσεις και αλληλεξαρτήσεις συνενωμένα άτομα με βαθμό που συνδέονται με ένα συγκεκριμένο βαθμό οργανικότητας συλλογική συνείδηση: δεσμοί, αξίες, κοινές παραδοχές, ήθη, κοινές εμπειρίες συλλογικές παραστάσεις: οι εικόνες που διαμορφώνουμε μέσω της συμμετοχής μας σε ένα κοινωνικό σύνολο/ η θέαση του κόσμου μέσω της συλλογικής συνείδησης (πέρα και πάνω από τις ατομικές μας παραστάσεις)

31 κοινωνιολογία και νεωτερικότητα
η επιστήμη της κοινωνιολογίας συνδέεται με την κατανόηση της νεωτερικότητας (ελευθερία –ισότητα –κοινωνική δικαιοσύνη-ανθρώπινη αξιοπρέπεια) η κοινωνιολογία μπορεί να συμβάλει στη μετουσίωση των αξιών αυτών και την ενίσχυση του ηθικού –πνευματικού- αξιακού πυρήνα της γαλλικής επανάστασης (1789 )

32 για την κατανόηση της νεωτερικότητας
διαμόρφωση μιας ηθικής και πολιτικής φιλοσοφίας η ανάπτυξη της ελευθερίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης θεμελιώνεται στον κοινωνικό καταμερισμό της εργασίας «κοινωνικά γεγονότα»: προσέγγιση μέσω ορθολογικών εργαλείων (δείκτες –στατιστικές- εθνογραφικές-ιστορικές προσεγγίσεις) «κανονικά κοινωνικά γεγονότα» «ηθική εκπαίδευση: ευαισθητοποίηση σε θέματα

33 οργανική - μηχανική αλληλεγγύη
μηχανική αλληλεγγύη (παραδοσιακές κοινωνίες: αδιαφοροποίητες δομές, αυθόρμητες μορφές συλλογικότητας, ομοιογενής δημόσιος χώρος ) οργανική αλληλεγγύη (νεωτερικές κοινωνίες: διαφοροποιημένες δομές, διακριτοί θεσμικοί χώροι, ετερογένεια: ανάπτυξη κοινωνικού καταμερισμού της εργασίας) διαδικασίες και μορφές συνεκτικών ταυτοτήτων, αξιών και πεποιθήσεων

34 (φυσική πυκνότητα: κάτοικοι ανά τ.μ)
(ηθική πυκνότητα: άμεση, αυτόματη επαφή, ανταλλαγή γνώσεων εμπειριών και σύναψης πολλαπλών σχέσεων, πολυπροσωπία, ετερόκλητα δίκτυα, ένταση και βάθος ιδεών, αξιών, πεποιθήσεων, διαδικασιών) κοινωνίες της μηχανικής αλληλεγγύης: σχετική σταθερότητα στη φυσική και ηθική πυκνότητα κοινωνίες της οργανικής αλληλεγγύης: υψηλή φυσική (υλική) και ηθική πυκνότητα με εντόνη ανομοιογένεια και υψηλό καταμερισμό της εργασίας

35 ανομία δεν εξαντλείται στην απουσία κανόνων
εμπεριέχει ηθικούς προσδιορισμούς αφού συνδέεται με σχέσεις υπέρμετρου εγωισμού ο οποίος οδηγεί στην ευτυχία ανομικός καταμερισμός της εργασίας: αποτελεί φυγόκεντρο δύναμη που αναπτύσσεται στο εσωτερικό της οργανικής αλληλεγγύης (η παγκόσμια αγορά που δεν υπόκειται σε ρυθμίσεις- αλλοτρίωση της εργατικής τάξης στον καπιταλισμό) εξαναγκαστικός καταμερισμός της εργασίας (καταμερισμός μέσω κανόνων ρυθμιστικών δεν σημαίνει απαραίτητα και αλληλεγγύη). Είναι αναγκαίο να υπάρχει δικαιοσύνη η έλλειψη της οποία διασπά την αλληλεγγύη στη νεωτερική κοινωνία η συλλογική συνείδηση έχει απωλέσει την ενότητα όσο και την ισχύ που θα εμπόδιζε τα εγωιστικά συμφέροντά

36 το πρόβλημα της ανομίας (έλλειψη κοινωνικής συνοχής)
εκδηλώνεται με παθολογικές μορφές της αγοράς, της γραφειοκρατίας και της αποσύνδεσης των κοινωνικών λειτουργιών οι ανομικές μορφές του καταμερισμού της εργασίας συνδέονται με το μοντέρνο πρόβλημα της αδικίας, της ανισότητας, της ελλειπτικής δημοκρατίας, του εργαλειακού λόγου, της υπονόμευσης των όρων της ισότιμης κοινωνικής ζωής

37 αποκατάσταση της συνοχής
προβάλλει το ηθικό ιδεώδες της νεωτερικότητας ανατρέχοντας σε κοινωνικές μορφές συγκρότησης των συλλογικών παραστάσεων, συναισθημάτων και ιδεών οι οποίες αρμόζουν σε απλές και πρωτόγονες κοινωνίες «ιερό» - «κοσμικό»: ηθική εκπαίδευση (δεν λύνει αυτονόητα το πρόβλημα) η επιστημονική αναδρομή στην πρωτόγονη κοινωνία αποτελεί την απλή και φαντασιακή αναπαράσταση της νεωτερικής γενικής βούλησης η «τιμωρία» είναι η αποκατάσταση της κοινωνικής ισορροπίας που διαταράχθηκε

38 για την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής
διασφάλιση αξιοπρεπών συνθηκών εργασίας ελευθερία έκφρασης καθολική εκπαίδευση ανάπτυξη δεξιοτήτων δημοκρατία και ατομικά δικαιώματα (ατομικότητα εντός του κοινωνικού όλου) ανάπτυξη ετερότητας (ανοιχτές κοινωνίες) να διασφαλιστεί ο κοινωνικός ρόλος του καθενός, του κάθε δρώντος ή ομάδας δημοκρατικό κράτος (μνήμη της κοινωνικής ολότητας)

39 Σοσιαλισμός… δεν σχετίζεται με τη μαρξιστική κομμουνιστική προοπτική
δεν σχετίζεται με τη μαρξιστική κομμουνιστική προοπτική από την εξιδανίκευση της «πρωτόγονης αθωότητας» (ιερό) στην αναζήτηση ενός ορθολογικού και αναπτυγμένου ΚΚΕ (κοσμικό) με στόχο: την ηθική συγκρότησή μιας κοινωνίας η οποία εκφράζει τη γενική βούληση μέσω της ατομικά διαφοροποιημένης δράσης η οποία δεν θα θίγει την ελευθερία των άλλων δρώντων

40 H Σχολή της Φρανκφούρτης και η Κριτική Θεωρία

41 Βασικοί Eκπρόσωποι Μax Horkheimer Theodor Adorno Walter Benjamin
Herbert Marcuse Jurgen Hambermas

42 Ιστορικό πλαίσιο εμφάνισης
1920 ίδρυση Ινστιτούτο Κοινωνικών Ερευνών &«Περιοδικό για την Κοινωνική έρευνα» αιματηρή καταστολή της γερμανικής επανάστασης οικονομική κρίση του 1929 σταθεροποίηση της σταλινικής γραφειοκρατίας άνοδος του φασισμού Β’ παγκόσμιος πόλεμος

43 Τάσεις, Θεματικές, Επιρροές,Στοχεύσεις
επιρροή από τη νεωτερική παράδοση: (Kαντ, Χέγκελ, Mαρξ,) Φρόιντ, Ράιχ (Φροϋδομαρξισμός)

44 κριτική στο θετικισμό και τον ποσοτικό εμπειρισμό
κριτική στην παραδοσιακή μαρξιστική ανάλυση (μέρος του εργαλειακού λόγου) στόχος: η ριζοσπαστική σκέψη μια νέα φιλοσοφία της κοινωνίας η συγκρότηση μιας νέας ορθολογικότητας (ο ορθός Λόγος όχι ως εργαλείο χειραγώγησης αλλά ως πράξη απελευθέρωσης)

45 Η μεθοδολογία της Σχολής
συνέχεια της χεγκελιανής διαλεκτικής διαλεκτική - αρνητική διαλεκτική βασίζεται στη θεωρητικοποίηση της σχέσης (αντικείμενο - υποκείμενο) ολιστική προσέγγιση κριτική ανάλυση και προσέγγιση του Λόγου

46 Σημαντικές επεξεργασίες γύρω από την προβληματική της σχολής
η έκφραση σε φιλοσοφικό και θεωρητικό επίπεδο των μετασχηματισμών της κοινωνίας δημιουργία ενός «άλλου Λόγου» η προσπάθεια για μη εργαλειοποίηση του Λόγου εναντίον της κυρίαρχης ιδεολογίας (ψευδούς συνείδησης)

47 Κριτική : στο ναζισμό-σταλινισμό στην καταναλωτική κοινωνία στη μαζική κοινωνία στην πολιτιστική βιομηχανία στη μαζική κουλτούρα

48 κριτική στην τέχνη και την κουλτούρα
(η τέχνη χάνει τον ανατρεπτικό της ρόλο και ο εκδημοκρατισμός της κουλτούρας δεν λειτουργεί απελευθερωτικά) κριτική στην καταφατική κουλτούρα (η κουλτούρα που συνηγορεί στην κυρίαρχη ιδεολογία και αναπαράγει το κυρίαρχο status quo)

49 Τα όρια και τα αδιέξοδα της Σχολής
διαπίστωση της έλλειψης επαναστατικού υποκειμένου κρίση του Μαρξισμού και της επαναστατικής θεωρίας απογοήτευση και εσωστρέφεια στροφή σε υποκειμενικού τύπου αναζητήσεις θεωρητικά αδιέξοδα και άρνηση της αναζήτησης διεξόδου

50 Η Διαφοροποίηση του Μαρκούζε
απορρίπτει την εργατική τάξη ως συλλογικό επαναστατικό υποκείμενο επιχειρεί την προοπτική της «μεγάλης Άρνησης» αναζητά εναγωνίως ένα πολιτικό ρεαλιστικό σχέδιο υπέρβασης στρέφεται στα κοινωνικά κινήματα της εποχής (άστεγοι, άνεργοι, φεμινιστικό και αντιπολεμικό, κίνημα, εθνικο-απλευθερωτικά κινήματα στον τρίτο κόσμο)

51 Η επικαιρότητα της σχολής
Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης (αποιδεολογικοποίηση, μαζικοποίηση, μιντιοκρατία, πολιτισμική κρίση, αποικιοποίηση του βιοκόσμου από τις οικονομικές και πολιτικές elite) H κριτική Θεωρία Παραμένει μοντέρνα και επίκαιρη Μπορεί να αποτελέσει βάση θεωρητικού διαλόγου για κρίσιμα ζητήματα Μπορεί να νοηματοδοτήσει ένα νέο κοινωνικό και πολιτικό πρόταγμα επαναπροσδιορισμού της κοινωνικής πραγματικότητας

52 μαζική κουλτούρα…

53 μαζική κουλτούρα τo ζήτημα της μαζικής κουλτούρας αποτελεί μια εξαιρετικά επίκαιρη κατηγορία ανάλυσης του τρόπου με τον οποίο δομείται και αναπαράγεται η κυρίαρχη ιδεολογία στις μέρες μας όσο και αν διαφαίνεται ασαφής η έννοια και ο ορισμός του όρου «μαζική κουλτούρα», οι αναλύσεις που μας δίνει η κριτική θεωρία και ειδικότερα η Σχολή της Φρανκφούρτης αποτελούν ένα σταθερό πλαίσιο ανάλυσης του όρου και της δυναμικής που αυτός μπορεί να αναπτύξει στην εποχή της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης

54 μαζική κουλτούρα η κουλτούρα που προορίζεται για τη μάζα και για το “πλατύ” κοινό. δεν είναι αυτή που δημιουργείται από τις μάζες αλλά αυτή που κατασκευάζεται με βιομηχανικό τρόπο για να καταναλωθεί απ’αυτές. (ένα από τα σπουδαιότερα γνωρίσματα της μαζικής κουλτούρας είναι η τυποποίηση : η ατέρμονη επανάληψη των ίδιων θεμάτων, μοτίβων και τεχνικών, η αναπαλαίωση (που καταλήγει σε ευνουχισμό) παλιότερων θεμάτων και έργων, η “διασκευή” κλασικών, αυθεντικών έργων τέχνης, η τεχνητή αναβίωση παλιών τεχνοτροπιών και μοδών, η αναίσχυντη εκμετάλλευση στοιχείων της λαϊκής κουλτούρας που αποχωρίζονται βάναυσα από τα αρχικά τους συμφραζόμενα (Βασιλείου, Σταματάκης, 1992:237) William Reynolds, Culture and Society, Harper Torch Books, (New York 1958)

55 η ψεύτικη ποικιλομορφία και ποικιλοχρωμία δείχνει ότι η μαζική κουλτούρα δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς μια επίφαση πρωτοτυπίας και νεωτερισμού. η ψευδοεξατομίκευση επιτυγχάνεται με την υπερβολική χρήση κάθε είδους εφέ, που εξαρτώνται με τη σειρά τους από μια προηγμένη τεχνολογία. […] Η τυποποίηση δεν αφορά πάντως μόνο τα προϊόντα της μαζικής κουλτούρας, αλλά και τις αντιδράσεις, τις απαντήσεις των δεκτών τους. σε αυτή την εκ των προτέρων κατασκευή απαντήσεων αποβλέπουν τα διάφορα σχόλια και οι κριτικές που παρουσιάζονται από τις εφημερίδες, τα περιοδικά, το ραδιόφωνο και την τηλεόραση (πολιτιστικές βιομηχανίες) και που επιβάλλουν στο κοινό, πρότυπα ερμηνείας των προϊόντων της μαζικής κουλτούρας” (Από την εισαγωγή στο: Αντόρνο, Λόβενταλ, Μαρκούζε, Χορκχάιμερ, Τέχνη και μαζική κουλτούρα, επιλογή κειμένων, μετάφραση και εισαγωγή Ζήσης Σαρίκας, εκδ. Ύψιλον, Αθήνα, 1984, σ ). …

56 μαζική κουλτούρα: οι κρίσιμες συντεταγμένες
η έννοια της μαζικής κουλτούρας εδράζεται στον παράδοξο συνδυασμό των όρων «κουλτούρα» και «μάζα» Ειδικότερα στοιχεία όπως: ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής, (βιομηχανική μαζική παραγωγή) η μαζική επικοινωνία (mass media – νέες τεχνολογίες επικοινωνίας, ψηφιακή εποχή κ.α) πολιτιστικές βιομηχανίες - βιομηχανία της κουλτούρας η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση (η «αποικιοποίηση του βιοκόσμου» από το οικονομικό στοιχείο σε συνθήκες παγκοσμιότητας (Ηabermas, )

57 είναι ένα μεθοδολογικό εργαλείο το οποίο δε συνιστά οντολογική περίπτωση αλλά ένα εν δυνάμει εξιδανικευμένο μοντέλο το οποίο βασίζεται στην ιστορική και εμπειρική πραγματικότητα ώστε να χρησιμεύσει για την ανάλυση, τη σύγκριση, τη θεωρητική απεικόνιση φαινομένων, τη μελέτη τους εν γένει. «ιδεότυπος»

58 ο Βέμπερ αντιμετωπίζοντας την πολυπλοκότητα της κοινωνικής πραγματικότητας εφευρίσκει τον ιδεατό τύπο, ως αναλυτικό ερευνητικό εργαλείο.  Ο ιδεότυπος δεν αντιστοιχεί σε κάτι πραγματικό, εμπειρικό, υπόδειγμα ή στατιστικό μέσο όρο αποτελεί ουτοπικό υπέρμετρο διανοητικό κατασκεύασμα απομόνωσης της συνεκτικής ουσίας των ιδιοτήτων των κοινωνικών φαινομένων. είναι εργαλείο κατασκευής συγκριτικών υποθέσεων για την κατανόηση των όψεων και των αιτιατών σχέσεων της πραγματικότητας. ανασυνθέτει το καθαρό νόημα της κοινωνικής δράσης, όχι ως γενίκευση αλλά ως κομβική ζεύξη μεταξύ καθολικού και ατομικού περιγράφει και διασαφηνίζει τα σημεία καμπής, το νόημα και τις ιδιαιτερότητες της ιστορικής ανέλιξης της κοινωνικής πραγματικότητας, ως έννοιας αδιάσπαστης από το πολιτισμικό στοιχείο «ιδεότυπος»

59 η κριτική στη μαζική κουλτούρα
 η κριτική στη μαζική κουλτούρα οι παραδοσιακές συντηρητικές δυνάμεις επικρίνουν τη μαζική κουλτούρα διότι υπονομεύει τις κοινωνικές και πολιτισμικές ιεραρχίες υποβιβάζοντας την υψηλή κουλτούρα η οποία παραδοσιακά ανήκε στις οικονομικές και πολιτικές elite αντίθετα η κριτική θεωρία ασκεί δριμεία κριτική στη μαζική κουλτούρα γιατί θεωρεί πως αποπροσανατολίζει ιδεολογικά την εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα προάγοντας αξίες και αντιλήψεις που νομιμοποιούν τις κοινωνικές ανισότητες του καπιταλισμού.

60 στην προέκταση ριζοσπαστικής κριτικής θεωρίας
η μαζική κουλτούρα συμβάλει με ευθύ τρόπο : στον εκμαυλισμό και την αποχαύνωση των μαζών, στην «πολιτισμική πολτοποίηση», στην ιδεολογική σύγχυση, στην ελαφρότητα και την αισθητική ευτέλεια για το καθημερινό στον κατακερματισμό της κοινωνικής συνείδησης στην ηγεμονία της κυρίαρχης ιδεολογίας στην αποϊδεολογικοποίηση και την ανόρθωση του εγωιστικού ατομικισμόύ στην πολιτικά ορθή καταφατική κουλτούρα (politically correct affirmative culture)

61 το σύγχρονο παράδοξο η νέα φτώχεια, η περιθωριοποίηση, ο κοινωνικός αποκλεισμός, η διευρυνόμενη κοινωνική ανισότητα πως δύνανται να συνυπάρχουν με το life style, τη ψυχαναγκαστική κατανάλωση, την πολιτική απάθεια, το νεοσυντηρητισμό, τις ιδεοληψίες τους κάθε λογής φονταμενταλισμούς

62 το σύγχρονο αδιέξοδο η ηγεμονία που η μαζική κουλτούρα έχει διαμορφώσει στο πεδίο της πνευματικής / πολιτισμικής παραγωγής, επαναφέρει με σθένος την κυριαρχία ενός ιδιότυπου ανορθολογισμού ο οποίος μας επιστρέφει σε προ- νεωτερικού τύπου (μεσαιωνικές) κοινωνικές αποτυπώσεις

63 έκδηλα χαρακτηριστικά
η βαρβαρότητα στις εργασιακές σχέσεις η βία της ανεργίας, της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού η αποστροφή σε ό,τι συνδέεται με τις οργανωμένες συλλογικότητες η ηγεμονία του ιδιωτικού οράματος η ηγεμονία του νέο-συντηρητισμού (σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο) η άνοδος της ακροδεξιάς και των εθνικιστικών παλινορθώσεων η άνοδος του ατομικισμού

64 έκδηλα χαρακτηριστικά
η απάθεια και η ανοχή στο συνεχές της κοινωνικής αποδιοργάνωσης/απορρύθμισης ο κομφορμισμός στο κυρίαρχο καταναλωτικό πρότυπο η αποδυνάμωση της λαϊκής κυριαρχίας στη βάση του έθνους - κράτους: ηγεμονία των υπερεθνικών elites (διεθνές χρηματιστηριακό, πιστωτικό και τραπεζικό κεφάλαιο) η κυριαρχία της αισθητικής ενός «πλαστικού καθεστώτος» όπου το διεθνές kits επιβάλλεται μέσω των πολιτιστικών βιομηχανιών ως μορφή ψευδούς συνείδησης

65 έκδηλα χαρακτηριστικά
κυριαρχία ενός μηχανιστικού μοντέλου εκπαίδευσης- κατάρτισης ο οποίος αφυδατώνει και από-πνευματοποιεί τη μαθησιακή διαδικασία καθιστώντας την μια πολιτικά ακίνδυνη και χειραγωγήσιμη πρακτική η ηγεμονία μιας «ιδεολογίας της προσαρμογής» στο κυρίαρχο Είναι που συμπυκνώνεται στο τρίπτυχο: «πειθαρχία- εξουσία-κατανάλωση» (Fοucault)

66 εν κατακλείδι η μετα-νεωτερικότητα της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης (τέλος των ιδεολογιών, τέλος του «ψυχρού πολέμου», «τέλος της ιστορίας») επαναφέρει το πλαίσιο μιας νέας κυριαρχίας/χειραγώγησης το οποίο δεν εμφανίζεται μόνο σε πνευματικού ή εξω- οικονομικού χαρακτήρα θεσμικά πεδία αλλά σε καθαρά υλικού τύπου διαμεσολαβήσεις

67 «αποχαιρέτα την Ευρώπη…που χάνεις»
η Ευρώπη, εν μέσω κρίσης, αντιμετωπίζει τεράστιες κοινωνικοοικονομικές και δημογραφικές προκλήσεις που συνδέονται με: τη γήρανση του πληθυσμού, το μεγάλο αριθμό ενηλίκων εργαζομένων με χαμηλά προσόντα και ειδίκευση τις εκπαιδευτικές, οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες (Βορράς – Νότος)

68 τα υψηλά ποσοστά ανεργίας και ιδιαίτερα εκείνα των νέων
την αποδιάρθρωση του τρόπου διαμόρφωσης των συλλογικών συμβάσεων και τρόπου καθορισμού των αποδοχών την ελαστικοποίηση του χρόνου εργασίας με την απόλυτη προσαρμογή του μονομερώς στις ανάγκες των επιχειρήσεων την υποβάθμιση του ρόλου της πλήρους και σταθερής απασχόλησης υπέρ των ευέλικτων μορφών απασχόλησης

69 οι νέες μορφές χειραγώγησης συνδέονται άρρηκτα με τις νέες μορφές ανορθολογισμού με συνέπεια κυρίαρχοι θεσμικοί χώροι (MME, εκπαίδευση, ελεύθερος χρόνος) να «αποικιοποιούνται» από την ηγεμονία μιας καταφατικής μαζικής κουλτούρας που συνηγορεί στη διαιώνιση και αναπαραγωγή του κυρίαρχου Είναι.

70 Εν κατακλείδι είναι σαφές πως ζούμε σε μία συγκυρία όπου «το παλιό έχει πεθάνει και το νέο δεν μπορεί να γεννηθεί» η υφιστάμενη κρίση, λόγω της αλλοτριωτικής φύσης πολλών και σύνθετων διαμεσολαβήσεων, εσωτερικεύεται με τρόπο συναινετικό, κομφορμιστικό και πολιτικά απαθές η μαζική κουλτούρα, μέσω των πολιτιστικών βιομηχανιών συνηγορεί στην εδραίωση νέων μορφών κυριαρχίας και ανορθολογισμού η ηγεμονία της κυρίαρχης ιδεολογίας ενέχει ένα περισσότερο σύνθετο χαρακτήρα : ιδιωτικό όραμα, κατανάλωση, προσαρμοστικότητα στη αδιαφιλονίκητη διεθνή τάξη πραγμάτων της παγκοσμιοποίησης

71 το δίπολο αλλοτρίωση/ χειραγώγηση - χειραφέτηση περισσότερο επίκαιρο από ποτέ
Ωστόσο το ερώτημα παραμένει: με ποιο τρόπο η δυσθυμία, η πολιτική οκνηρία και η ηγεμονία μιας πολιτικά ορθής καταφατικής κουλτούρας θα μεταφραστεί σε πολιτικούς όρος μιας ρεαλιστικής πολιτικής η αναζήτηση μιας ρεαλιστικής ουτοπίας στον Ευρωπαϊκό χώρο πρέπει να επανατοποθετηθεί μέσα σε ένα μεθοδολογικό πολιτικό παράδειγμα χειραφέτησης και αυτονομίας

72 οικονομική βάση σε συνθήκες νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης
μαζική επικοινωνία. ηγεμονία / κυρίαρχη ιδεολογία πολιτιστική βιομηχανία μαζική κουλτούρα εκπαίδευση/κατάρτιση/δια βίου μάθηση χειραγώγηση- ανορθολογισμός ελεύθερος χρόνος οικονομική βάση σε συνθήκες νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης

73 The Creative Industries include: