1 ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ 9η ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΙΔΗΡΟΠΕΝΙΚΗ ΑΝΑΙΜΙΑ (ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΟΛΟΓΙΑ και Fe) Thinking.

Παρουσίαση με θέμα: "1 ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ 9η ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΙΔΗΡΟΠΕΝΙΚΗ ΑΝΑΙΜΙΑ (ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΟΛΟΓΙΑ και Fe) Thinking."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 1 ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ 9η ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΙΔΗΡΟΠΕΝΙΚΗ ΑΝΑΙΜΙΑ (ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΟΛΟΓΙΑ και Fe) Thinking "out of the box"

2 2 Κλασσικά αίτια σιδηροπενίας

3 3 ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ Aναιμία συχνά καλά ανεκτή (προοδευτική εγκατάστασή) Καταβολή και αδυναμίας Εύκολη κόπωση Ωχρότητα Τάσης προς λιποθυμία Δύσπνοια Κόπωση Ίλιγγος Συμπτώματα είναι εμφανή όταν η αιμοσφαιρίνη <10 g/dl Oι περισσότεροι άρρωστοι δεν εμφανίζουν συμπτώματα Συμπτώματα λόγω αλλων νοσημάτων ή έχουν κάποιο ψυχολογικό υπόβαθρο Ταχυκαρδία Ταχύπνοια Αδυναμία συγκέντρωσης Ευερεθιστότητα Αισθήματος παλμών Οίδημα στα σφυρά Άλγη στον θώρακα

4 4

5 5 Γενικά συμπτώματα αναιμίας Κόπωση, Ωχρό δέρμα, Αδυναμία, Κεφαλαλγία, Ζάλη, Λαχάνιασμα, Κρύα χέρια και πόδια, Ευερεθιστότητα, Φλεγμονή ή πόνος της γλώσσας, Αίσθημα παλμών (δηλαδή φτερούγισμα στην καρδιά), Ανορεξία, ειδικά σε βρέφη και παιδιά.

6 6 Ειδικότερα συμπτώματα σιδηροπενικής αναιμίας Διαταραχή της σωματικής και πνευματικής ανάπτυξης στα παιδιά, Εύθραυστα και κοίλα νύχια, Πόνος και "κάψιμο" στη γλώσσα εξαιτίας λέπτυνσης των πλαϊνών επιφανειών της, Ξηροστομία (προσοχή και στο Σακχ. Διαβήτη), Ασυνήθιστη όρεξη για μη θρεπτικές ουσίες, όπως πάγος, χώμα, άμυλο, Δυσάρεστο μυρμήγκιασμα ή αίσθημα ότι "σέρνονται" τα πόδια σας, Ευπάθεια σε λοιμώξεις.

7 7 ΚΛΑΣΣΙΚΕΣ ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ Τα συμπτώματα λόγω ιστικής ανεπάρκειας Fe: Eυθραυστότητα των νυχιών ή Kοιλονυχία (30%). Γωνιακή χειλίτιδα (15%). Γλωσσίτιδα (40%). Δυσφαγία. Αίσθηση καύσου κατά την κατάποση (οισοφαγίτιδα) (5%). Μερικές φορές (ιδιαίτερα στα παιδιά) εμφανίζεται πυρέτιο, ευαισθησία στις λοιμώξεις και ελαφρά σπληνομεγαλία (10%).

8 8 Ωχρότητα προσώπου

9 9 Ωχρότητα δέρματος

10 10 ΚΟΙΛΟΝΥΧΙΑ

11 11 Γωνιακή χειλίτιδα

12 12 ΓΛΩΣΣΙΤΙΔΑ

13 13 Ξηρότητα και ευθραυστότητα τριχών

14 14 Συνήθης παθοφυσιολογία αναιμίας εγγύου

15 15 Σιδηροπενική αναιμία στον ανεπτυγμένο κόσμο

16 16 Εισαγωγή (γαστρεντερικό) Η αναιμία ανεπάρκειας σιδήρου (IDA) έχει μια συχνότητα 2-5% μεταξύ των ενήλικων ανδρών και σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες στις αναπτυγμένες χώρες (1, 2). Είναι μια κοινή αιτία παραπομπής σε γαστρεντερολόγους (3). Ενώ η εμμηνορροϊκή απώλεια αίματος είναι η συχνότερη αιτία του IDA για τις προ- εμμηνοπαυσιακές γυναίκες, η απώλεια αίματος από το γαστρεντερικό (GI) είναι η συχνότερη αιτία σε ενήλικες άνδρες και σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες (4, 5, 6, 7, 8, 9).

17 17 Εισαγωγή Ασυμπτωματικά καρκινώματα του παχέος εντέρου και του στομάχου μπορεί να συνυπάρχουν και να προκαλούν το IDA και η ανίχνευση αυτών των καταστάσεων αποτελεί προτεραιότητα. Η δυσαπορρόφηση (συχνά από κοιλιοκάκη) η κακή διατροφική πρόσληψη, η συχνή αιμοδοσία, η γαστρεκτομή και η χρήση ΜΣΑΦ (NSAIDs) δεν είναι ασυνήθιστες αίτιες της IDA, αν και υπάρχουν πολλές πιθανές αιτίες (Πίνακας 1). Η IDA μπορεί, αλλά και είναι συχνά, πολυπαραγοντική.

18 18

19 19 Εισαγωγή Η διαχείριση του IDA είναι συχνά μη ικανοποιητική με αποτέλεσμα σε πολλούς ασθενείς να ερευνάται ατελώς ή και καθόλου (10, 11). Διπλή παθολογική κατάσταση, δηλαδή παρουσίας σημαντικής αιμορραγία στο άνω και κάτω GI, είναι σχετικά ασυνήθιστη, αλλά αυτή εμφανίζεται στο 1- 10% των ασθενών (4, 5, 6, 7, 8, 9).

20 20

21 21 Ορισμός της αναιμίας Ο ΠΟΥ ορίζει ως αναιμία τη συγκέντρωση αιμοσφαιρίνης κάτω από 13 g/dL σε άνδρες άνω των 15 ετών, κάτω από 12 g/dL σε μη έγκυες γυναίκες άνω των 15 ετών και κάτω από 11 g/dL σε έγκυες γυναίκες (12). Τα διαγνωστικά κριτήρια για την αναιμία σε IDA κυμαίνονται σε διάφορες μελέτες (4, 5, 6, 7, 8, 9). Τα φυσιολογικά όρια για την αιμοσφαιρίνη διαφέρουν επίσης μεταξύ των διαφορετικών πληθυσμών. Ως εκ τούτου, είναι λογική η χρήση του χαμηλότερου ορίου του φυσιολογικού εύρους για κάθε εργαστήριο που έκανε τις μετρήσεις ώστε να καθορίσει την αναιμία.

22 22 OSORIO Mônica M., LIRA Pedro I. C., BATISTA-FILHO Malaquias, and ASHWORTH Ann. Prevalence of anaemia in children 6-59 months old in the state of Pernambuco, Brazil. Rev. Panam. Salud. Publica [online], 2001, vol.10, n.2, pp. 101-107.

23 23 OSORIO Mônica M., LIRA Pedro I. C., BATISTA-FILHO Malaquias, and ASHWORTH Ann. Prevalence of anaemia in children 6-59 months old in the state of Pernambuco, Brazil. Rev. Panam. Salud. Publica [online], 2001, vol.10, n.2, pp. 101-107.

24 24 Ορισμός της αναιμίας Δεν υπάρχει ομοφωνία ως προς το επίπεδο της αναιμίας που απαιτεί περαιτέρω ιατρική έρευνα. Σε σχέση με την υποψία γαστρεντερικού καρκίνου, οι ασθενείς με Hb λιγότερο από 11 g/dl στους άνδρες ή λιγότερο από 10 g/dl σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες πρέπει να εξετάζονται, άσχετα αν δεν υπάρχει κάποια σχετική ένδειξη (13). Η τιμή αποκοπής (cut-off) 8 g/dL έχει αποδειχθεί ότι είναι η πιο χρήσιμη για την ανίχνευση πραγματικά αναιμικών ασθενών με ή χωρίς καρκίνο (και ανεξαρτήτως του φύλου) (9).

25 25 Ανεπάρκεια σιδήρου Οι σύγχρονοι αυτοματοποιημένοι μετρητές κυττάρων παρέχουν μετρήσεις των αλλαγών στα ερυθρά αιμοσφαίρια που συνοδεύουν την έλλειψη σιδήρου: μειωμένη μέση τιμή αιμοσφαιρίνης (MCH) - υποχρωμία με αύξηση του ποσοστού των με υποχρωμία ερυθρών αιμοσφαίρια και μείωση του μέσου όγκου των κυττάρων (MCV) – μικροκύττωση, ή μικροκυττάρωση (14). Η MCH είναι αξιόπιστη τιμή, επειδή επηρεάζεται λιγότερο από τον καταμετρητή και την αποθήκευση. Και οι δύο καταστάσεις, μικροκύττωση και υποχρωμία είναι ευαίσθητοι δείκτες της έλλειψης σιδήρου σε περίπτωση απουσίας χρόνιων ασθενειών ή συν-υπάρχουσας έλλειψης Β12 ή φυλλικού (15).

26 26 Υποχρωμία ερυθροκυττάρων

27 27 Υποχρωμία και μικροκυττάρωση ερυθροκυττάρων

28 28 Ανεπάρκεια σιδήρου Η αυξημένη κατανομή του μεγέθους των ερυθρών κυττάρων (RDW) θα δείξει συν-υπάρχουσα έλλειψη Β12 ή φυλλικού οξέος. Μικροκύττωση και υποχρωμία είναι επίσης παρούσες σε πολλές αιμοσφαιρινοπάθειες (όπως η μεσογειακή αναιμία), σε σιδηροβλαστική αναιμία και σε ορισμένες περιπτώσεις αναιμίας χρόνιων ασθενειών. Η ηλεκτροφόρηση αιμοσφαιρίνης συνιστάται ιδιαίτερα όταν η μικροκυττάρωση είναι μακροχρόνια και σε ασθενείς με αυξημένη εθνοτική πιθανότητα (μεσογειακοί, αφρικανοί κ.λπ.) για την πρόληψη περιττής έρευνα GI.

29 29

30 30 «Ανώμαλα» ερυθροκύτταρα επί μεσογειακής αναιμίας

31 31 Ηλεκτροφόρηση αιμοσφαιρίνης Πρότυπο ηλεκτροφόρηση αιμοσφαιρίνη από διαφορετικά άτομα. Οι λωρίδες 1 και 5 είναι τα πρότυπα αιμοσφαιρίνης. Η Λωρίδα 2 είναι ένας φυσιολογικός ενήλικας. Η Λωρίδα 3 είναι ένα φυσιολογικό νεογνό. Η Λωρίδα 4 ένα ομόζυγο άτομο με δρεπανοκυττάρωση. Λωρίδες 6 και 8, ετερόζυγη δρεπανοκυττάρωση. Λωρίδα 7, δρεπανοκυτταρική αναιμία. Η ΑΙΜΟΣΦΑΙΡΙΝΗ Α ΜΕΤΑΤΡΕΠΕΤΑΙ ΣΕ ΑΛΛΗ ΜΟΡΦΗ (Α-ΘΑΛΑΣΣΑΙΜΙΑ)

32 32 Θαλασσαιμία

33 33 Ανεπάρκεια σιδήρου Στον ορό, δείκτες ανεπάρκειας σιδήρου είναι η χαμηλή φερριτίνη, ο χαμηλός σίδηρος, η αυξημένη συνολική ικανότητα δέσμευση σιδήρου, η αυξημένη πρωτοπορφυρίνη ερυθροκυττάρων και η αύξηση διαλυτών υποδοχέων τρανσφερίνης (sTfR). Η φερριτίνη ορού είναι η πιο ισχυρή διάγνωση για την ανεπάρκεια σιδήρου. Το επίπεδο που είναι διαγνωστικό κυμαίνεται μεταξύ 12 - 15 μg/L (12,16,17). Τιμή < 50 μg/L εξακολουθεί να δείχνει ανεπάρκεια σε σίδηρο (1). Το επίπεδο των sTfR (1,8–4,6 mg/L) λέγεται ότι είναι ένας καλός δείκτης της ανεπάρκειας σιδήρου σε κλινικά υγιή άτομα (18). Η αναλογία sTfR/log10 φερριτίνης ορού παρέχει ικανή διάκριση από μόνη της, ιδιαίτερα σε χρόνιες παθήσεις (19).

34 34

35 35 Ανεπάρκεια σιδήρου Περαιτέρω δοκιμές για επιβεβαίωση ανεπάρκειας σιδήρου είναι περιστασιακά απαραίτητες. Εκτίμηση της συγκέντρωσης σιδήρου στο μυελό των οστών με ιστοχημικές μεθόδους (14) μπορεί να θέσει διάκριση μεταξύ «πραγματικής» ανεπάρκειας και άλλες χρόνιες παθήσεις στις οποίες υπάρχει μειωμένη απελευθέρωση σιδήρου από τα δικτυοενδοθηλιακά κύτταρα. Θεραπευτική δοκιμή σιδήρου από το στόμα για 3 εβδομάδες είναι λιγότερο επεμβατική και μπορεί να βοηθήσει τη διάγνωση, αλλά εξαρτάται από τη συμμόρφωση. Δοκιμή με χορήγηση παρεντερικά είναι πιο αξιόπιστη και μετρήσιμη αλλαγή στην MCH θα πρέπει να παρατηρείται εντός 7 ημερών.

36 36 Λειτουργική ανεπάρκεια σιδήρου "Λειτουργική ανεπάρκειας σιδήρου" εμφανίζεται όταν υπάρχει ανεπαρκής προμήθεια σιδήρου στο μυελό των οστών με παρουσία σιδήρου αποθήκευσης στα δικτυοενδοθηλιακά μακροφάγα κύτταρα. Ίσως η πιο σημαντική κλινικό περίπτωση γι’ αυτό είναι σε ασθενείς με νεφρική ανεπάρκεια οι οποίοι θα απαιτήσουν παρεντερική θεραπεία με σίδηρο για να ανταποκριθούν στην ερυθροποιητίνη για διόρθωση της αναιμίας (20). Χαμηλή περιεκτικότητα αιμοσφαιρίνης των δικτυοκυττάρων είναι πρώιμη ένδειξη λειτουργικής ανεπάρκειας σιδήρου (21, 22).

37 37

38 38 Ιστορικό Οριακή έλλειψη σιδήρου λόγω κακής δίαιτας είναι συχνή και ένα διατροφικό ιστορικό πρέπει να λαμβάνεται για τον εντοπισμό ανεπαρκούς πρόσληψης σιδήρου. Η χρήση ασπιρίνης και ΜΣΑΦ πρέπει να σημειωθεί. Οικογενειακό ιστορικό ΙDA (που μπορεί να δείχνει κληρονομικές διαταραχές απορρόφησης (23), αιματολογικές διαταραχές (π.χ. μεσογειακή αναιμία), τελαγγειεκτασία και αιμορραγικές διαταραχές θα πρέπει να αναζητηθούν. Το ιστορικό της αιμοδοσίας πρέπει να καταγράφεται. Η παρουσία ενός ή περισσοτέρων από αυτούς τους παράγοντες δεν θα πρέπει να αποτρέπει την περαιτέρω έρευνα.

39 39 Η ασπιρίνη ως αντιπηκτικό

40 40 ΚΑΙ ΣΤΑ ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ

41 41 Άμεση εξέταση Η εξέταση είναι συνήθως χωρίς συνεισφορά, αλλά μπορεί να αποκαλύψει μια σχετική κοιλιακή μάζα ή δερματικές ενδείξεις σπάνιων αιτιών ΓΕ απώλειας αίματος (π.χ. σύνδρομο Peutz-Jeghers και κληρονομική αιμορραγική τελαγγειεκτασία). Εξέταση του ορθού μπορεί να εκτελεστεί (αν και συνδυάζεται με κολονοσκόπηση). Εξέταση των ούρων για αίμα συνιστάται σε όλους τους ασθενείς με IDA, καθώς περίπου το 1% των ασθενών με IDA θα έχουν νεοπλασίες της νεφρικής οδού (9). Η αναιμία εμφανίζεται στο ένα τρίτο περίπου των ασθενών με νεφρικό καρκίνωμα (24) και οφείλεται στην αιματουρία και την εναπόθεση αιμοσιδηρίνης στον όγκο. Περαιτέρω αξιολόγηση της νεφρικής οδού με υπερηχογράφημα συνιστάται, όπως και αξονική τομογραφία, ανάλογα με τις ανάγκες.

42 42 Πολλαπλοί πολύποδες εντέρου (σύνδρομο Peutz-Jeghers)

43 43 Περαιτέρω έλεγχος Κοιλιοκάκη (25) Οισοφαγίτιδα Γαστρικό έλκος Δωδεκαδακτυλικό έλκος Έλεγχος ορθού (26, 27, 28) Όγκοι Βιβλιογραφία: (29-40)

44 44

45 45 Αγκυλοστομίαση (τρίτος κόσμος)

46 46

47 47 Θεραπεία σιδήρου Θεραπεία κάποιας υποκείμενης αιτίας θα πρέπει να προλάβει την περαιτέρω απώλεια σιδήρου, αλλά όλοι οι ασθενείς θα πρέπει να λάβουν συμπληρώματα σιδήρου για την διόρθωση της αναιμίας και την αναπλήρωση των αποθηκών (2, 40). Αυτό επιτυγχάνεται πιο απλά και φθηνά με θειικό σίδηρο 200 mg δύο φορές ημερησίως. Χαμηλότερες δόσεις μπορεί να είναι εξίσου αποτελεσματική και καλύτερα ανεκτές (41, 42) και θα μπορούσε να εξετάζονται σε ασθενείς που δεν ανέχονται τις παραδοσιακές δόσεις.

48 48 Θεραπεία σιδήρου Άλλες ενώσεις σιδήρου (π.χ. φουμαρικός ή γλυκονικός σίδηρος) ή σκευάσματα (εναιωρήματα σιδήρου) μπορεί επίσης να γίνονται ανεκτά καλύτερα από ότι ο θειικός σίδηρος. Το ασκορβικό οξύ (250-500 mg) δύο φορές την ημέρα με το σκεύασμα σιδήρου, μπορεί να ενισχύσει την απορρόφηση (43). Συστήνεται, η από του στόματος χορήγηση σιδήρου να συνεχίζεται μέχρι τρεις μήνες τη διόρθωση της ανεπάρκειας, έτσι ώστε οι αποθήκες είναι αναπληρώνονται.

49 49 Θεραπεία σιδήρου Παρεντερική χορήγηση σιδήρου μπορεί να χρησιμοποιηθεί όταν υπάρχει δυσανεξία ή μη συμμόρφωση. Ενδοφλέβια χορήγηση συμπλόκου σουκρόζης με υδροξείδιο του σιδήρου, όταν χορηγείται σύμφωνα με τις οδηγίες του κατασκευαστή, είναι αρκετά καλά ανεκτή (35% των ασθενών έχουν ήπιες παρενέργειες) με χαμηλή συχνότητα εμφάνισης σοβαρών ανεπιθύμητων ενεργειών (0,03 - 0,04%) (44, 45). Ενδοφλέβια χορήγηση δεξτρανικού σιδήρου μπορεί να αυξήσει τα επίπεδα αιμοσφαιρίνης σε μία μόνο έγχυση, αλλά με σοβαρές αντιδράσεις (0,6-0,7%) και θανάτους (31 έχουν αναφερθεί μεταξύ 1976 - 1996) (44, 45). Ωστόσο, μπορεί να παρέχεται και ενδομυϊκά. Μετάγγιση, τελικό μέσο (46).

50 50

51 51 Θεραπεία σιδηροπενικής αναιμίας Σίδηρος από το στόμα: - Γλυκονικός (Glucofer ): 30 mg/δισκίο. - Θειικός (Cooperfer 45 mg/δισκίο, Ferogradumet 105 mg, Klimaferal 41 mg/δισκίο, Microfer 47 mg/κάψουλα, Fer-in-sol σιρόπι 30 mg/5 ml, σταγόνες 25 mg/ml, Resoferon 37 mg/δισκίο, σιρόπι 30 mg/5 ml). - Φουμαρικός (Chrofer 65 mg/δισκίο, σιρόπι 49 mg/5 ml).

52 52 Θεραπεία σιδηροπενικής αναιμίας Σίδηρος από το στόμα: - Ασκορβικός (Feroscorbat 35 mg/κάψουλα, σιρόπι 27 mg/5 ml). - Πρωτεϊνoηλεκτρικός (Legofer, 800mg) Σίδηρος παρεντερικά: - Σίδηρος-Δεξτράνη (Imferon, IM, 100 mg/2 ml). - Σακχαρούχο οξείδιο σιδήρου (Ferrum Haussman, IV, 100 mg/5 ml). - Σύμπλοκο σιδήρου-πολυμαλτόζης (Ferrum Haussman, IM, 100 mg/2 ml).

53 53

54 54 ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ Η αναιμία να μην ήταν σιδηροπενική (ετερόζυγη β-ΜΑ ή σιδηροβλαστική αναιμία) Συνδυασμένη ανεπάρκεια με Β 12 ή φολικό οξύ Αλλη αιτία αναιμίας (εγκυμοσύνη, φλεγμονή) Η θεραπεία να μη γίνεται σωστά Να μην απορροφάται ο Fe (αχλωρυδρία, γαστρεκτομή) Δυσαπορρόφηση (σπάνια) Χρήση σκευασμάτων βραδείας αποδέσμευσης σιδήρου Παραμονή της αιτίας της σιδηροπενίας

55 55 ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ Κυρίως πεπτικές διαταραχές: Μαύρα κόπρανα (ενημέρωση του αρρώστου) Διάρροια ή δυσκοιλιότητα Ναυτία, Συμπτώματα τύπου γαστρίτιδας Επί εμφάνισης έντονων γαστρικών διαταραχών, γίνεται ελάττωση της δόσης. Κεφαλαλγία, ίλιγγος Επί παρεντερικής χορήγησης: Αλλεργική αντίδραση (σπάνια) Υπέρχρωση σημείου φλεβοκέντησης (αναρρόφηση του Fe με μια βελόνα και χορήγηση με άλλη) Πυρετός, Λεμφαδενοπάθεια

56 56 Τοπική "σιδήρωση" μετά από ενδομυϊκή ένεση

57 57 Πρόληψη σιδηροπενικής αναιμίας Χορήγηση σιδήρου σε ομάδες ατόμων με αυξημένες ανάγκες: Συστηματική χορήγηση σιδήρου στα πρόωρα βρέφη από τον 3ο μήνα (2 mg/kg/24ωρο). Χορήγηση γάλακτος εμπλουτισμένου με σίδηρο στα νεογνά, πρόωρη έναρξη μικτής διατροφής. Χορήγηση σιδήρου κατά το 2ο και 3ο τρίμηνο της εγκυμοσύνης και κατά την περίοδο του θηλασμού. Σε εφήβους κατά την περίοδο της σωματικής ανάπτυξης.

58 58 Πρόληψη σιδηροπενικής αναιμίας Σε γυναίκες κατά την αναπαραγωγική ηλικία. Σε αιμοδότες. Σε μερικές χώρες έχει καθιερωθεί ο συστηματικός εμπλουτισμός τροφίμων με σίδηρο (π.χ. άλευρα), μεταφέροντας το σίδηρο από τη φάση του φαρμάκου στη φάση του συστατικού της διατροφής, συμβάλλοντας έτσι στην πρόληψη της σιδηροπενίας στις ομάδες ατόμων με αυξημένο κίνδυνο για την ανάπτυξη σιδηροπενικής αναιμίας.

59 59

60 60 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1 Calvey HD & Castleden CM. Gastrointestinal investigations for anaemia in theelderly: a prospective study. Age Ageing 1987;16:399–404. 2 Sayer JM & Long RG. A perspective on iron deficiency anaemia. Gut 1993;34:1297–1299. 3 McIntyre AS & Long RG. Prospective survey of investigations in outpatients referred with iron deficiency anaemia. Gut 1993;34:1102–1107. 4 Kepczyk T & Kadakia SC. Prospective evaluation of gastrointestinal tract in patients with iron-deficiency anemia. Dig Dis Sci 1995;40:1283–1289. 5 Rockey DC & Cello JP. Evaluation of the gastro-intestinal tract in patients with iron-deficiency anemia. N Engl J Med 1993;329:1691–1695. 6 Cook, IJ, Pavli P, Riley JW, Goulston KJ & Dent OF. Gastrointestinal investigation of iron deficiency anaemia. BMJ 1986;292:1380–1382. 7 Zuckerman G & Benitez J. A prospective study of bidirectional endoscopy (colonoscopy and upper endoscopy) in the evaluation of patients with occult gastrointestinal bleeding. Am J Gastroenterol 1992;87:62–66. 8 Hardwick RH & Armstrong CP. Synchronous upper and lower gastrointestinal endoscopy is an effective method of investigating iron-deficiency anaemia. Br J Surg 1997;84:1725–1728. 9 James, MW et al. Risk factors for gastro-intestinal malignancy in patients presenting with iron deficiency anaemia. (?in press) 10 Lucas CA, Logan ECM & Logan RFA. Audit of the investigation and outcome of iron-deficiency anaemia in one health district. J R Coll Physicians Lond 1996;30:33–35. 11 Yates JM, Logan ECM & Stewart RM. Iron deficiency anaemia in genera practice: clinical outcomes over three years and factors influencing diagnostic investigations. Postgrad Med J 2004;80:405–410. 12 WHO. Iron Deficiency Anemia. Assessment, Prevention, and Control. A Guide for Programme Managers. 2001. 13 Department of Health. Referral guidelines for suspected cancer. 2000 14 Lewis SM, Bain BJ, & Bates I. Dacie and Lewis Practical Haematology, 2001 9th edn, Churchill Livingstone, London. 15 Jolobe OM. Prevalence of hypochromia (without microcytosis) vs microcytosis (without hypochromia) in iron deficiency. Clin Lab Haematol. 2000 Apr;22(2):79–80. 16 Guyatt GH, Oxman AD, Ali M, Willan A, McIlroy W, Patterson C. Laboratory diagnosis of iron-deficiency anaemia: an overview. J Gen Intern Med 1992;7:145–53. 17 Cook JD, Baynes RD, Skikne BS. Iron deficiency and the measurement of iron status. Nutr Res Rev 1992;5:189–202. 18 Cook JD. The measurement of serum transferrin receptor. Am J Med Sci 1999;318:269–276. 19 Cook JD, Flowers CH & Skikne BS. The quantitative assessment of body iron. Blood 2003;101:3359–3364. 20 Fernandez-Rodriguez AM, Guindeo-Casasus MC, Molero-Labarta T, Dominguez-Cabrera C, Hortal-Cascon L, Perez-Borges P, Vega-Diaz N, Saavedra-Santana P & Palop-Cubillo L. Diagnosis of iron deficiency in chronic renal failure. Am J Kid Dis 1999;34:508–513. 21 Mast AE, Blinder MA, Lu Q, Flax S, & Dietzen DJ. Clinical utility of the reticulocyte hemoglobin content in the diagnosis of iron deficiency. Blood 2002;99: 1489–1491. 22 MacDougall IC, Cavill Y, Hulme B, Bain B, McGregor E, McKay P, Sanders E, Coles GA, Williams JD. Detection of functional iron deficiency during erythropoietin treatment: A new approach. Br Med J 1992;304:225–226. 23 Lee PL, Halloran C, Trevino R, Felitti V & Beutler E. Human transferring G277S mutation: a risk factor for iron deficiency anaemia. Br J Haematol 2001;115:329–33. 24 Kroll MH, Jiji V, Jiji R. Microcytic hypochromic anaemia associated with renal cell carcinoma. South Med J 1984;77:635–7. 25 West J, Logan RFA, Smith CJ, Hubbard RB & Card TR. Malignancy and mortality in people with coeliac disease: population based cohort study. Br Med J 2004;329:716–718. 26 Sahay R & Scott BB. Iron deficiency anaemia – how far to investigate? Gut 1993;34:1427–1428. 27 Sayer JM, Donnelly MT, McIntyre AS, Barton R, Grundman MJ, Vicary FR & Long RG. Is colonoscopy necessary as a first line investigation in iron deficiency anaemia J Roy Coll Physicians Lond 1999;33:543–549. 28 Kitiyakara T, McIntyre AS, Gorard DA. Is flexible sigmoidoscopy a useful investigation in iron deficiency anaemia without GI symptoms? Gut 2005;54:suppl II, A82. 29 Gordon S, Bensen S & Smith R. Long-term follow up of older patients with irondeficiency anemia after a negative GI evaluation. Am J Gastroenterol 1996;91:885–889. 30 Davies GR, Benson MJ, Gertner DJ, van Someren RMN, Rampton DS & Swain CP. Diagnostic and therapeutic push type enterosocopy in clinic use. Gut 1995;37:346–352.

61 61 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 31 Morris AJ, Wasson LA & MacKenzie JF. Small bowel enteroscopy in undiagnosed gastrointestinal blood loss. Gut 1992;33:887–889. 32 Bernadino K, Anderson PB, Bensen SP. Diagnostic yield of video capsule endoscopy for iron deficiency anaemia without overt gastrointestinal bleeding. Gastroenterology 2004;126:A538. 33 Pennazio M, Santucci R, Rondonotti E, Abbiati C, Beccari G, Rossini FP, de Franchis R. Outcome of patients with obscure gastrointestinal bleeding after capsule endoscopy: report of 100 consecutive cases. Gastroenterol 2004;126:643–653. 34 Ciacci C, Sabbatini F, Cavallaro R, Castiglione F, Di Bella S, Iovino P, Palumbo A, Tortora R, Amoruso D, Mazzacca G. Helicobacter pylori impairs iron absorption in infected individuals. Dig Liver Dis 2004;36:455–460. 35 Milman N, Rosenstock S, Andersen L, Jorgensen T, Bonnevie O. Serum ferritin, hemoglobin, and Helicobacter pylori infection: a seroepidemiologic survey comprising 2794 Danish adults. Gastroenterol. 1998;115:268–274. 36 Nahon S, Lahmek P, Massard J, Lesgourgues B, Mariaud de Serre N, Traissac L, Bodiguel V, Adotti F, Delas N. Helicobacter pylori – associated chronic gastritis and unexplained iron deficiency anemia: a reliable association? Helicobacter 2003:8:573–577. 37 Annibale B, Marignani M, Monarca B, Antonelli G, Marcheggiano A, Martino G, Mandelli F, Caprilli R, Delle Fave G. Reversal of iron deficiency anemia after Helicobacter pylori eradication in patients with asymptomatic gastritis. Ann Intern Med 1999;131: 668–672 38 Till SH & Grundman MJ. A prospective audit of patients presenting with iron deficiency anaemia and faecal occult blood loss. Gut 1992;33(suppl 1):S31 (abstract). 39 Moses PL & Smith RE. Endoscopic evaluation of iron deficiency anaemia. Postgrad Med 1995:98:213–226. 40 Smith AG. Prescribing iron. Prescribers’ Journal 1997;37:82–87. 41 Rimon E, Kagansky N, Kagansky M, Mechnick L, Mashia T, Namir M, Levy S. Are we giving too much iron? – low dose iron therapy is effective in octogenarians with iron deficiency anaemia. Am J Med 2005;117: in press 42 Joosten E, Vander-Elst B, Billen J. Small-dose iron absorption test in anaemic and non-anaemic elderly hospitalised patients. Eur J Haematol 1997;58:99–103. 43 Hallerg L, Brune M, Rossander-Hulthen R. Is there a physiological role of vitamin C in iron absorption. Ann NY Acad Sci 1987;498:324–32. 44 Fishbane S. Safety in iron management. Am J Kidney Dis 2003;6(suppl 5):S18- S26. 45 Silverstein SB, Rodgers GM. Parenteral iron therapy options. Am J Hematol 2004;76:74–78. 46 British Committee for Standards in Haematology. Guidelines for the clinical use of red cell transfusions. Br J Haematol. 2001;113:24–31