Παιδαγωγικές Παρεμβάσεις στον Προφορικό λόγο, Φωνολογική επίγνωση

Παρουσίαση με θέμα: "Παιδαγωγικές Παρεμβάσεις στον Προφορικό λόγο, Φωνολογική επίγνωση"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Παιδαγωγικές Παρεμβάσεις στον Προφορικό λόγο, Φωνολογική επίγνωση
Επιμορφωτική συνάντηση για εκπαιδευτικούς Α κ Β τάξεων της 3ης ΠΕ Νομού Χαλκιδικής Παιδαγωγικές Παρεμβάσεις στον Προφορικό λόγο, Φωνολογική επίγνωση Απόστολος Παρασκευάς Σχολικός Σύμβουλος 3ης ΠΕ Νομού Χαλκιδικής

2 Η έννοια της ανάγνωσης 1. ΑΝΑΓΝΩΣΗ
Σε γενικές γραμμές έχουμε να σημειώσουμε ότι: Η ανάγνωση είναι μια πολύπλοκη συμπεριφορά που εκδηλώνεται όταν το άτομο βρεθεί σε κατάλληλο περιβάλλον (σύμβολα). Σε πρακτικό επίπεδο είναι η αναγνώριση και η μεταφορά ενός κώδικα συμβόλων (γραφημάτων) σε ένα κώδικα ήχων (φωνήματα). Η αποκωδικοποίηση αποτελεί την πρώτη γνωστική λειτουργία της ανάγνωσης. Η κατανόηση αποτελεί τη δεύτερη γνωστική λειτουργία της ανάγνωσης. Για να συντελεστεί απαιτείται πρόσβαση στη σημασιολογική μνήμη και ανάσυρση της σημασίας της λέξης. Βασική αναγνωστική λειτουργία: ανάγνωση μιας ομάδας γραμμάτων που βρίσκονται σε διαδοχική σειρά και με τη δομή που έχουν, μεταφέρουν μια σημασία ή έννοια.

3 «Ανάγνωση είναι μια διαδικασία μετατροπής των γραπτών συμβόλων σε φωνολογικό κώδικα, με βάση τον οποίο καθίσταται δυνατή η πρόσβαση στη σημασιολογική μνήμη για την κατανόηση της σημασίας της λέξης» (Πόρποδας,2002) .

4 Η διαδικασία της ανάγνωσης έχει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά (Anderson, Hiebert, Scott, & Wilkinson, 1994): α) η ανάγνωση είναι αποτέλεσμα συνδυασμού πολλών επιμέρους εργασιών, β) η κατάκτηση της δεξιότητας της ανάγνωσης είναι αποτέλεσμα μακροχρόνιας εξάσκησης και γ) για ένα κείμενο μπορούν να υπάρξουν διαφορετικές ερμηνείες. Ένα επιπλέον χαρακτηριστικό της αναγνωστικής συμπεριφοράς είναι ότι τα μάτια του αναγνώστη συμβαίνουν με συντονισμένο τρόπο κάνοντας μια σειρά από προσηλώσεις και άλματα.

5 Γνωστικοί παράγοντες που επηρεάζουν την αναγνωστική λειτουργία
Μη γλωσσικοί Νοημοσύνη Αντίληψη Μνήμη Γλωσσικοί Γενικοί (γνώση σημασίας λέξεων) Φωνολογικοί Λεκτική βραχύχρονη μνήμη Φωνολογική επίγνωση Ταξινόμηση του Mann (1984), όπως αναφέρει ο Πόρποδας (2002)

6 Η ανάγνωση μιας λέξης προϋποθέτει τη γνωστική επεξεργασία όλων των πληροφοριακών στοιχείων που τη συνθέτουν: των γραφημικών, των φωνολογικών και των σημασιολογικών. Ο τρόπος που διεκπεραιώνεται η αναγνωστική λειτουργία περιγράφεται με τα μοντέλα της ανάγνωσης που στηρίζονται σε πορίσματα ερευνών της Γνωστικής ψυχολογίας, της Γλωσσολογίας και των Νευροεπιστημών.

7 Ανάπτυξη της ανάγνωσης
Σε γενικές γραμμές η ανάπτυξη της ανάγνωσης περιλαμβάνει (Siegler, 2006): Προαναγνωστικές Δεξιότητες Διαδικασίες αναγνώρισης λέξεων Κατανόηση Η απόκτηση της αναγνωστικής δεξιότητας συνδέεται με την ολοκληρωμένη ανάπτυξη και αλληλεπίδραση διάφορων λειτουργιών και δεξιοτήτων. Η «αναγνωστική ύλη» έχει μια δομή πάνω στην οποία ο μαθητής αρχικά οικοδομεί απλές σχέσεις (όπως γραφήματος- φωνήματος) και στη συνέχεια προχωρά σε πιο σύνθετα έργα (π.χ. κριτική ανάγνωση) (Κουμπιάς, 2004).

8 Προαναγνωστικές δεξιότητες
Τα παιδιά αποκτούν ορισμένες δεξιότητες ανάγνωσης από νωρίς που είναι προαπαιτούμενες για την κατάκτηση της αναγνωστικής λειτουργίας. Παραδείγματα: Μαθαίνουν από νωρίς ότι κατά την ανάγνωση στην ελληνική γλώσσα το κείμενο πηγαίνει απ’ τα αριστερά προς τα δεξιά - από πάνω προς τα κάτω. Μαθαίνουν ότι τα διαστήματα ανάμεσα στις σειρές των γραμμάτων δηλώνουν χωρισμό των λέξεων. Μαθαίνουν πώς να κρατούν το βιβλίο και πολλές φορές προσποιούνται ότι διαβάζουν. Αυτό συμβαίνει γιατί τα παιδιά μεγαλώνουν σ’ ένα «εγγράμματο» περιβάλλον, όπου κυριαρχεί ο γραπτός λόγος. Έτσι είναι σε θέση να αναγνωρίσουν πινακίδες, ταμπέλες, ετικέτες κ.α. (Chall, 1996). Αυτή η γνώση είναι φανερή, όταν μιμούνται όχι μόνο να διαβάζουν αλλά και να γράφουν.

9 Δύο άλλα προαπαιτούμενα για τη μάθηση της ανάγνωσης είναι (Siegler, 2006)
Αντίληψη γραμμάτων Φωνημική επίγνωση Για να διαβάσουν τα παιδιά πρέπει να μάθουν τον μοναδικό συνδυασμό οριζόντιων και κάθετων γραμμών, καμπυλών και διαγωνίων που ορίζουν το κάθε γράμμα. Συνειδητοποίηση ότι οι λέξεις αποτελούνται από ξεχωριστούς ήχους, από επιμέρους τμήματα. (Η ανάπτυξη δεξιοτήτων επίγνωσης των φωνημάτων οδηγεί σε διαρκή αύξηση των επιδόσεων στην ανάγνωση).

10 Επίγνωση ύπαρξης λέξεων
Για την ανάπτυξη της αναγνωστικής δεξιότητας προϋποτίθεται η φωνημική επίγνωση. Φωνολογική επίγνωση Επίγνωση ύπαρξης λέξεων Επίγνωση ύπαρξης συλλαβών Φωνημική επίγνωση

11 Βελτίωση αναγνωστικής ικανότητας (Κουμπιάς, 2004)
Στρατηγικές για τη βελτίωση της αναγνωστικής ικανότητας Να γίνονται συχνές επαναλήψεις. Να δίνονται περισσότερα παραδείγματα- εργασίες. Η ύλη να αναθεωρείται συχνά και να ανανεώνεται. Το υλικό να χορηγείται με βραδύτερο ρυθμό. Να ανατίθεται εργασία για τη βελτίωση του λεξιλογίου. Να επιλέγονται βιβλία με διαφορετικό αναγνωστικό υλικό. Ανάγνωση με το δάκτυλο και με χείλη που κινούνται (για μαθησιακές δυσκολίες) Μέσα - μέθοδοι Σχολικά αναγνωστικά βιβλία Βιβλία που αξιοποιούν τη φωνητική μέθοδο (μαγνητοφωνημένα βιβλία) Επαναλαμβανόμενη ανάγνωση Κείμενα με αναγνωστική προβλεψιμότητα (π.χ. γνωστά παραμύθια)

12 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΓΙΑ ΦΩΝΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΓΝΩΣΗ
Όσοι ξέρουν να διαβάζουν γνωρίζουν ότι οι λέξεις είναι ϕτιαγμένες από μικρότερους ήχους, τις συλλαβές, κι αυτές με τη σειρά τους είναι ϕτιαγμένες από μικρότερους ήχους, οι οποίοι συνήθως ταυτίζονται με τα γράμματα και η Ψυχολογία της Ανάγνωσης τους ονομάζει ϕωνήματα (οι γνωστοί ϕθόγγοι της γραμματικής). Τη συγκεκριμένη γνώση, ότι δηλαδή ο προϕορικός λόγος αποτελείται από μικρότερους ήχους, την ονομάζουμε ϕωνολογική επίγνωση. Π.χ., η λέξη μπάλα αποτελείται από δύο συλλαβές: μπα και λα. Η συλλαβή μπα αποτελείται από τα ϕωνήματα μπ και α και η συλλαβή λα από τα ϕωνήματα λ και α. Σε μας αυτά ϕαίνονται απλά και αυτονόητα· μα δεν είναι καθόλου απλά και αυτονόητα για τα πρωτάκια. Γι’ αυτόν τον λόγο πρέπει να τα διδάξουμε συστηματικά από το Νηπιαγωγείο.

13 ΟΡΙΣΜΟΣ ΦΩΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΠΙΓΝΩΣΗΣ

14 O ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΦΩΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΟΤΗΤΑΣ
H φωνολογική ενημερότητα αναφέρεται στην αναγνώριση των φωνολογικών μερών σε μία λέξη και στην ικανότητα χειρισμού αυτών των μερών, δηλαδή στην ικανότητα του παιδιού να επιδρά στα δομικά στοιχεία του προφορικού λόγου και να τα χειρίζεται. Έχει διαπιστωθεί ότι η ελλιπής φωνολογική ενημερότητα χαρακτηρίζει τους μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες (Παντελιάδου, 2000), μάλιστα έχει αναγνωριστεί ως η κύρια αιτία των αναγνωστικών δυσκολιών (Wagener & Torgesen, 1987) και γενικότερα των μαθησιακών δυσκολιών (Siegel, 1989).

15 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΦΩΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΟΤΗΤΑΣ
1) Αρχίζει από γα τελειώνει σε τι. Βαλ’ τα μαζί και πες …..γατί. 2) Ποια εικόνα έχει μέσα της το κομματάκι –κα; 3) Έ-λ-α. Μπορείς να πεις γρήγορα ποια λέξη είπα;

16 Κάθε γλώσσα αποτελείται από 4 δομικά στοιχεία:
Φωνολογικό: Αναφέρεται στα φωνήματα, τις βασικές μονάδες της ομιλίας, καθώς και στους κανόνες που τα διέπουν, με βάση τους οποίους συνδυάζονται ώστε να συγκροτήσουν τις λέξεις. Συντακτικό: Αναφέρεται στους κανόνες που καθορίζουν τη σειρά, το συνδυασμό και τη λειτουργία των λέξεων στις προτάσεις. Σημασιολογικό: Αναφέρεται σε ότι έχει σχέση με το εννοιολογικό περιεχόμενο των λέξεων και των προτάσεων. Πραγματολογικό: Αναφέρεται στους κανόνες της χρήσης της γλώσσας στο πλαίσιο της επικοινωνίας. Συνήθως κατά το τέλος της Προσχολικής τα περισσότερα παιδιά έχουν αφομοιώσει τους περισσότερους κανόνες που διέπουν τα 4 βασικά στοιχεία της μητρικής γλώσσας και τους εφαρμόζουν στον προφορικό τους λόγο.

17 Η φωνολογική ενημερότητα απασχολεί τον εκπαιδευτικό της γενικής και
της ειδικής αγωγής στο πλαίσιο της αναγνωστικής λειτουργίας και προσδιορίζεται σημαντικά από την ετοιμότητα του μαθητή να εισαχθεί στη διαδικασία επεξεργασίας της φωνής, των αυτόνομων ηχητικών φωνητικών μονάδων, των φωνημάτων κλπ.

18

19 Το παιδί μπορεί:. Να προφέρει σωστά τα φωνήεντα, τα σύμφωνα, τα συμπλέγματα. Να διακρίνει φωνητικά συγγενείς φθόγγους. Να κάνει συλλαβική και φθογγική ανάλυση της ηχητικής εικόνας. Να αντιλαμβάνεται και να διακρίνει τις λέξεις στον προφορικό λόγο. Να αναλύει τις λέξεις σε συλλαβές προφορικά. Να αναλύει τις συλλαβές σε φθόγγους προφορικά. Να διακρίνει και να προφέρει λέξεις που αρχίζουν με τον ίδιο φθόγγο. Να διακρίνει και να συνθέτει φωνημικά τους φθόγγους και τις συλλαβές με ακρίβεια. Να συνθέτει προφορικά τα σύμφωνα με όλα τα φωνήεντα. Να διακρίνει και να προφέρει λέξεις που ομοιοκαταληκτούν. Να διακρίνει λέξεις που μοιάζουν φωνολογικά. Να ταξινομεί λέξεις με κοινά συμπλέγματα. Να σχηματίζει λέξεις με σωστή ακολουθία των φθόγγων που ακούει.

20 Ενότητα 1η.: Ακρόαση Ακροάται και αναγνωρίζει ήχους (δίψηφων φωνηέντων και δίψηφων συμφώνων) Διακρίνει ήχους (δίψηφων φωνηέντων και δίψηφων συμφώνων) Μιμείται ήχους (δίψηφων φωνηέντων και δίψηφων συμφώνων) Αναγνωρίζει και παράγει δίψηφα φωνήεντα και δίψηφα σύμφωνα με τη βοήθεια μουσικών οργάνων Ακροάται και επαναλαμβάνει με ρυθμό λέξεις ή φράσεις που εμπεριέχουν δίψηφα φωνήεντα και δίψηφα σύμφωνα Ακροάται και εκτελεί εντολές που εμπεριέχουν δίψηφα φωνήεντα και δίψηφα σύμφωνα που ακούει ζωντανά ή ηχογραφημένα Παίζει, ηχογραφεί και ακούει μουσικά παιχνίδια με δίψηφα φωνήεντα και δίψηφα σύμφωνα

21 Ενότητα 2η.: Συμμετοχή στο διάλογο
Λέει ονόματα συμμαθητών που εμπεριέχουν δίψηφα φωνήεντα και δίψηφα σύμφωνα Ονομάζει αντικείμενα που εμπεριέχουν δίψηφα φωνήεντα και δίψηφα σύμφωνα Ονομάζει τα μέσα συγκοινωνίας που εμπεριέχουν δίψηφα φωνήεντα και δίψηφα σύμφωνα Ονομάζει νομίσματα που εμπεριέχουν δίψηφα φωνήεντα και δίψηφα σύμφωνα Λέει αντικείμενα που εμπεριέχουν δίψηφα φωνήεντα και δίψηφα σύμφωνα Ανακοινώνει τα νέα της ημέρας Αναφέρει δραστηριότητες που έχουν γίνει ή πρόκειται να γίνουν

22 Ενότητα 3η: Έκφραση σαφής και ακριβής
Λέει λέξεις και προτάσεις που εμπεριέχουν δίψηφα φωνήεντα και δίψηφα σύμφωνα Χρησιμοποιεί τα ρήματα που εμπεριέχουν δίψηφα φωνήεντα και δίψηφα σύμφωνα στο σωστό αριθμό και χρόνο Χρησιμοποιεί σωστά επίθετα που εμπεριέχουν δίψηφα φωνήεντα και δίψηφα σύμφωνα Κάνει ερωτήσεις που εμπεριέχουν δίψηφα φωνήεντα και δίψηφα σύμφωνα Χρησιμοποιεί καταφατικές και αρνητικές προτάσεις που εμπεριέχουν δίψηφα φωνήεντα και δίψηφα σύμφωνα Εκφράζεται μπροστά σε άλλους που εμπεριέχουν δίψηφα φωνήεντα και δίψηφα σύμφωνα Περιγράφει και διηγείται προφορικά που εμπεριέχουν δίψηφα φωνήεντα και δίψηφα σύμφωνα

23

24

25

26

27

28

29 Συνθήκες που αφορούν στο διδακτικό υλικό γλωσσολογική αναγνωσιμότητα
Α. Κείμενα το κείμενο να διαβάζεται χωρίς δυσκολία και να κατανοείται ικανοποιητικά λόγω του λεξιλογίου του, του μήκους των φράσεων του και της συντακτικής του δομής. Προσαρμογή στην ηλικία και στα πολιτιστικά χαρακτηριστικά των αναγνωστών τα κείμενα να έχουν ενδιαφέρον για το παιδί, ευχάριστες και διασκεδαστικές καταστάσεις και επεισόδια. Οι πρώτες λέξεις να έχουν βαθιά σημασία για τα παιδιά, χωρίς όμως να διεγείρουν φόβο, τρόμο Β. Λεξιλόγιο λέξεις ολιγοσύλλαβες, πολύχρηστες, οικείες στον μαθητή, ευκολοπρόφερτες, να αναφέρονται σε συγκεκριμένα αντικείμενα Οι φράσεις να είναι μικρού μήκους, απλής δομής και να μην περιέχουν περισσότερα πληροφοριακά στοιχεία απ’ όσα μπορεί να συγκρατήσει στη βραχύχρονη μνήμη (7+-2). Να προτιμώνται προτάσεις καταφατικού τύπου παρά ισοδύναμες σημασιολογικά αποφατικού τύπου και ενεργητικού από παθητικού τύπου, επειδή είναι πιο εύληπτο το μήνυμα που μεταφέρουν. Φωνήματα-φθόγγοι-τονισμός-αλλοδαποί Για τη μάθηση των φωνημάτων και φθόγγων πρέπει να παρουσιάζονται σε πραγματικές λέξεις Ο φθόγγος-φώνημα να παρουσιάζεται σε ελάχιστα ζευγάρια για να καταλάβει ο μικρός μαθητής ΄΄ότι τα φωνήματα διακρίνουν τις λέξεις, έχουν ουσιαστική σημασία, καθορίζουν τη σημασία των λέξεων (πόδι-βόδι-ρόδι, πάγος-πάχος) Λόγω της διακριτότητας του τόνου χρειάζεται κατά την προφορά πρότυπων λέξεων να συνδυάζεται ο τόνος τους με παράλληλη κίνηση ή χτύπημα του χεριού που ακολουθεί τον επιτονισμό. Έτσι δηλώνεται η θέση του τόνου και ο ρυθμός των εκφωνημάτων. Να ακούν οι μαθητές απλά ομοιοκατάληκτα τραγούδια και ποιηματάκια Επειδή οι αλλοδαποί συναντούν δυσκολίες και κάνουν λάθη στη συμφωνία άρθρου-ονόματος κατά γένος και αριθμό, επιβάλλεται από τα πρώτα μαθήματα της γλώσσας να υπογραμμίζεται το γένος με τα αντίστοιχα άρθρα (οριστικό και αόριστο) και ο σωστός σχηματισμός των αριθμών των ονομάτων Η διδασκαλία-διόρθωση των λαθών στον προφορικό λόγο θα πρέπει να είναι ακουστική φωνητική και αρθρωτική κατά το σχήμα: ακρόαση-μίμηση-παραγωγή-άρθρωση-διόρθωση Δρ Κων/νος Δαραής

30 Ασκήσεις φωνολογικής επίγνωσης
ΔΕΞΙΟΤΗΤΑ ΕΠΙΠΕΔΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ Ανάλυση Πρόταση σε λέξεις Λέξη σε συλλαβές Συλλαβής σε φωνήματα ‘Έλα εδώ Πέτρο Ντο-μά-τα Φ-ω-ς Σύνθεση Συλλαβών σε λέξη Φωνημάτων σε λέξη Δά-σος=δάσος Ν-ε-ρ-ό=νερό Ομοιοκαταληξία Λέξεων Ομπρέλα-κοπέλα Διάκριση θέσης (πρώτης, τελευταίας, ενδιάμεσης) Συλλαβής Φωνήματος (κα) κα-πέ-λο:πρώτη (ο) παίζω: τελευταία Αφαίρεση Γατάκι-γα=τάκι Πέτρα-τ=πέρα Πρόσθεση πατά+τα=πατάτα Κ-λέω=κλαίω Αντιστροφή Συλλαβών Φωνημάτων Ζά-ρι (ρί-ζα) Αν(να) Αντικατάσταση Τώ-ρα (το-τε) Άλλος (άμμος)

31 Επίπεδο Φωνολογικής Επίγνωσης
1) Επιγλωσσικό πεδίο Συλλαβή Φώνημα α. τεστ διάκρισης του διαφορετικού (τεστ ηχητικής ταξινόμησης) Γάλα-γάτα-νερό Μήλο-μύτη-χέρι Μας-μεν-σολ Μας-φως-την β. τεστ απόφασης για την ομοιότητα ή διαφορά ΝΑΙ πάνω-πάμε Φύγε-φύδι ΌΧΙ τώρα-μέλι Χέρι-κάτω ΝΑΙ μας-μεν Τον-τις ΌΧΙ φως-την Τον-μας γ. τέστ επισήμανσης της ομοιοκαταληξίας Ρόδα (βίδα-μέλι) Πίνω (σβήνω, χύνω, λύνω..) 2) Μεταγλωσσικό επίπεδο α. τεστ κατάτμησης Νερό (νε-ρό) Μητέρα (μη-τέ-ρα) Φως (φ-ω-ς) Μέλι (μ-ε-λ-ι) β. τεστ σύνθεσης Λε-μό-νι (λεμόνι) Πί-να-κας (πίνακας) Μ-α-ς (μας) Τ-ο-ν (τον) γ. τεστ απαλοιφής Δεμάτι-(δε)=μάτι Σήμερα –(ση)=μέρα Φως-(φ)=ως Μας-(μ)=ας δ. τεστ αντιστροφής Νερό (ρονέ) Μέλι (λιμε) Αν (να) Χα (αχ)

32 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ Η ανάγνωση είναι μια πολύπλοκη συμπεριφορά που εκδηλώνεται όταν το άτομο βρεθεί σε κατάλληλο περιβάλλον (σύμβολα). Σε πρακτικό επίπεδο είναι η αναγνώριση και η μεταφορά ενός κώδικα συμβόλων (γραφημάτων) σε ένα κώδικα ήχων (φωνήματα). Η αποκωδικοποίηση αποτελεί την πρώτη γνωστική λειτουργία της ανάγνωσης. Η κατανόηση αποτελεί τη δεύτερη γνωστική λειτουργία της ανάγνωσης. Για να συντελεστεί απαιτείται πρόσβαση στη σημασιολογική μνήμη και ανάσυρση της σημασίας της λέξης. Βασική αναγνωστική λειτουργία: ανάγνωση μιας ομάδας γραμμάτων που βρίσκονται σε διαδοχική σειρά και με τη δομή που έχουν, μεταφέρουν μια σημασία ή έννοια.

33

34 ΨΗΦΙΑΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

35 ΨΗΦΙΑΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

36 ΨΗΦΙΑΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

37 ΠΟΛΥΜΕΣΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

38 ΠΟΛΥΜΕΣΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ

39 ΠΟΛΥΜΕΣΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

40 ΓΛΩΣΣΑ Α Κ Β ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ

41

42 ΠΟΛΥΜΕΣΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

43 ΠΟΛΥΜΕΣΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

44

45

46