Κεφάλαιο 17 Γενετική Θεραπεία.

Παρουσίαση με θέμα: "Κεφάλαιο 17 Γενετική Θεραπεία."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Κεφάλαιο 17 Γενετική Θεραπεία

2 17.1

3 17.1 Κατηγορία Ι Γενετικής Θεραπείας

4 Σκοπός της γενετικής διάγνωσης
Ο όρος γενετική θεραπεία αφορά κάθε διαδικασία η οποία προσανατολίζεται και αποσκοπεί άμεσα στην πρόληψη, βελτίωση ριζική θεραπεία ενός προβλήματος, νοσήματος ή διαταραχής με σαφή κληρονομική προέλευση.

5 Σκοπός της γενετικής διάγνωσης
Παρόλο που έχουν σημειωθεί εντυπωσιακές κατακτήσεις όσον αφορά τον εντοπισμό, ανίχνευση και εξακρίβωση της γενετικής νόσου, συμπεριλαμβανομένης και της γενετικής καθοδήγησης, δεν έχει ακόμη βρεθεί μια καθοριστική θεραπεία διαρκείας, η οποία να καλύπτει όλο το φάσμα των γενετικών διαταραχών και αποκλίσεων. Εντούτοις, μια καλή διάγνωση, παράλληλα με την υιοθέτηση ενός υπαρκτού θεραπευτικού σχήματος, θα μπορέσει να περιορίσει τουλάχιστον ή να μειώσει στο ελάχιστο δυνατόν την αγωνία κάθε ενδιαφερόμενου.

6 Σκοπός της γενετικής διάγνωσης
Στα περισσότερα περιστατικά η θεραπευτική παρέμβαση αυξάνει το χρόνο ζωής του ατόμου, ενώ ταυτόχρονα βελτιώνει σημαντικά την ποιότητα ζωής του.

7 Γιατί πάντα θα υπάρχουν γενετικώς ανεπαρκή νεογέννητα και γενετικώς ανεπαρκείς ενήλικοι;
Ποτέ δεν θα γίνει δυνατόν να εκλείψουν τελείως ακόμη και οι μονογονιδιακές ανεπάρκειες, λόγω των νέων μεταλλάξεων. Επιπλέον, ο κάθε άνθρωπος μεταφέρει έναν αριθμό υπολειπόμενων γονιδίων. Όλος ο πληθυσμός δεν μπορεί ποτέ να ελεγχθεί γι' αυτά τα γονίδια, αλλά εάν υποθέσουμε ότι όλοι θα ελέγχονταν, δεν θα μπορούσαν να θεραπευθούν όλοι από τη νόσο που προκαλούν αυτά τα γονίδια. Υπάρχουν επίσης τα επικρατή ελαττωματικά γονίδια που σε μερικά άτομα γίνονται σπανίως γνωστά και προς το παρόν αυτά τα άτομα είναι οι τελευταίοι υποψήφιοι για γονιδιακή θεραπεία.

8 Επιδιόρθωση επικρατών γονιδίων
H διόρθωση επικρατών ελαττωματικών γονιδίων μπορεί να απαιτήσει είτε την εισαγωγή μεγάλης ποσότητας DNA είτε γονιδιακή χειρουργική είτε και τις δύο διαδικασίες για να αφαιρεθεί τελείως το ελαττωματικό γονίδιο

9 α.Περίπτωση αυτοσωμικής υπολειπόμενςη διαταραχής
β. Φυλλοσύνδετη υπολειπόμενη μετάλλαξη

10 γ. Αυτοσωμική επικρατής μετάλλαξη

11 Σημαντικότερα αίτια γενετικών νόσων
Η πλειονότητα των γενετικών νόσων, οι οποίες οφείλονται σε πολυπαραγοντική κληρονομικότητα και χρωμοσωμικές ατυπίες, δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπιστούν σύντομα με γονιδιακή θεραπεία λόγω της πολυπλοκότητας τους. Η γονιδιακή θεραπεία είναι ένα βήμα στην ανακούφιση του ανθρώπινου πόνου, αλλά δεν θα αλλάξει σημαντικά τη δεξαμενή γονιδίων του ανθρώπου.

12 Κατηγορίες γενετικών νοσημάτων
Τα νοσήματα και όλες οι διαταραχές γενετικής προέλευσης ταξινομούνται σε τρεις κατηγορίες με κύριο κριτήριο την ηλικία εκδήλωσης των συμπτωμάτων της νόσου: Κατηγορία Ι Κατηγορία ΙΙ Κατηγορία ΙΙΙ

13 Κατηγορία Ι Διαταραχές και ανεπάρκειες πολλαπλής αιτιολογίας και προέλευσης, εκδηλούμενες κατά την ενδομήτριο κύηση. Ένας μεγάλος αριθμός αυτών των κληρονομικών διαταραχών καταλήγει σε αποβολή του κυήματος. Συνήθως, αυτές οι κληρονομικές γενετικές διαταραχές οφείλονται σ' ένα γονίδιο και ονομάζονται μονογονιδιακές.

14 Κατηγορία II Η ασθένεια εκδηλώνεται κατά τη νεογνική έως την ώριμη παιδική ηλικία. Τα περισσότερα προβλήματα αυτού του είδους είναι διαταραχές της μεταβολικής οδού. Κατά κανόνα είναι διαταραχές μονογονιδιακού τύπου.

15 Κατηγορία III Ανώμαλοι φαινότυποι τόσο κατά την εφηβική ηλικία όσο και κατά την ενηλικίωση. Οι περισσότερες απ' αυτές τις διαταραχές εκδηλώνονται καθυστερημένα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η υπέρταση, το πεπτικό έλκος, ο σακχαρώδης διαβήτης. Στην κατηγορία αυτή επίσης μπορούμε να κατατάξουμε τη χορεία του Huntington, καθώς επίσης και την οικογενή υπερχοληστερολαιμία.

16 Συνολική αποτίμηση Ι) Οι διαταραχές της Κατηγορίας Ι -εκδηλούμενες πριν από τη γέννηση- είναι τις περισσότερες φορές ανεξέλεγκτες. ΙΙ) Εάν κάποιες διαταραχές της Κατηγορίας II διαγνωστούν έγκαιρα, μπορούν να ανταποκριθούν άριστα σε κατάλληλη θεραπευτική αγωγή. ΙΙΙ) Τέλος, διαταραχές της Κατηγορίας III ανταποκρίνονται περισσότερο σε κατάλληλη θεραπευτική προσέγγιση, συγκρινόμενες με αυτές των υπόλοιπων δύο.

17 Κατηγορία Ι γονιδιακής θεραπείας
Κατηγορία Ι γονιδιακής θεραπείας Στην υπόλοιπη ενότητα θα αναπτυχθεί η κατηγορία Ι γενετικής θεραπείας

18 Κατηγορία Ι Τα διάφορα ερευνητικά κέντρα σχεδιάζουν και εφαρμόζουν θεραπευτικές μεθόδους για την εξάλειψη των συμπτωμάτων μιας νόσου. Η θεραπεία εμπεριέχει και προϋποθέτει μεταμόσχευση οργάνων, φαρμακευτική αγωγή, χειρουργική επέμβαση, διαιτολογική αντιμετώπιση, αλλά προπαντός αποφυγή των ουσιών εκείνων που συντελούν στην εμφάνιση και εκδήλωση των συμπτωμάτων

19 Μεταμόσχευση οργάνων Η μεταμόσχευση ιστού ή και οργάνων αποτελεί την πλέον εφικτή και πιθανή οδό εγκατάστασης φυσιολογικών γονιδίων σε περιπτώσεις ασθενών οι οποίοι έχουν προσβληθεί από μια κληρονομική ασθένεια. Τα κύτταρα του μεταμοσχευόμενου ιστού περιέχουν τα γονίδια εκείνα τα οποία είναι απαραίτητα για να παράγουν τα αντίστοιχα γονιδιακά προϊόντα που θα επαναφέρουν το άτομο στην υγιή κατάσταση. Ένα τυπικό παράδειγμα είναι η μεταμόσχευση παγκρέατος του ανθρώπου σ' άτομα που πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη, ενώ μεταμόσχευση νεφρού γίνεται στην περίπτωση της πολυκυστικής νεφρικής ανεπάρκειας.

20 Μεταμόσχευση οργάνων Οι μεταμοσχεύσεις μυελού των οστών είναι περιορισμένες αριθμητικά, συγκρινόμενες με εκείνες τις ασθένειες που δεν επηρεάζουν το κεντρικό νευρικό σύστημα, επειδή τα μεταμοσχευόμενα κύτταρα του μυελού των οστών δεν διαπερνούν τον φραγμό αιμοφόρων αγγείων-εγκέφαλου.

21 Προβλήματα στη μεταμόσχευση οργάνων
Το ακανθώδες πρόβλημα στις μεταμοσχεύσεις, ακόμη και σε αυτές που στέφονται από επιτυχία, παραμένει η ανεύρεση οργάνων. Υπάρχει επίσης πρόβλημα κατά πόσο ο οργανισμός θα κρατήσει ή θα απορρίψει το μόσχευμα. Κάποιες όμως φαινομενικά επιτυχείς μεταμοσχεύσεις οδηγούν μερικές φορές σε απρόβλεπτες και ακαθόριστες κάθε φορά επιπλοκές. Γενικά, οι μεταμοσχεύσεις δεν έχουν κάποιο ιδιαίτερο αντίκτυπο ή καθοριστική επίδραση στην όλη θεραπευτική παρέμβαση επί ασθενών με έκδηλη συμπτωματολογία κληρονομικής διαταραχής.

22 Φαρμακευτική αγωγή Χρήση φαρμάκων γίνεται κυρίως όταν η κληρονομική ασθένεια αφορά την ομαλή λειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος. Σε πολλές πράγματι περιπτώσεις οι φαρμακευτικές ουσίες που χρησιμοποιήθηκαν απέδωσαν εξαιρετικά και εντυπωσιακά αποτελέσματα όσον αφορά τη βελτίωση σε κληρονομικές καταθλιπτικές ανωμαλίες. Εντυπωσιακά επίσης αποτελέσματα της φαρμακευτικής παρέμβασης παρατηρήθηκαν στη μείωση της υπερβολικής χοληστερόλης σε όσους έπασχαν από υπερχοληστεροναιμία. Τα φάρμακα επίσης βελτιώνουν τον ενοχλητικό πόνο από την ουρική αρθρίτιδα και απαλλάσσουν τους ασθενείς από τη δυσφορία που τη χαρακτηρίζει. Τα ίδια ενθαρρυντικά αποτελέσματα σημειώθηκαν σε περιπτώσεις ατόμων με ημικρανίες και ίκτερο

23 Φαρμακευτική αγωγή Οι διάφορες φαρμακευτικές ουσίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν ενδεχομένως για να ενεργοποιήσουν ή να αυξήσουν την ποσότητα ενός συγκεκριμένου ενζύμου. Η φαρμακογενετική ερευνά ακόμη το ενδεχόμενο να υπάρχουν και άλλα φάρμακα τα οποία θα έχουν την ιδιότητα να ενεργοποιούν φυσιολογικά αλλά σιωπηρά εμβρυϊκά γονίδια τα οποία, στη συνέχεια μπορεί να υποκαθιστούν ανώμαλα ή ελλιπή γονιδιακά προϊόντα.

24 Φαρμακευτική αγωγή Μία μεγάλη ποικιλία κυτταροτοξικών φαρμάκων χρησιμοποιείται επίσης στη χημειοθεραπεία του καρκίνου. Επιλεγμένα φάρμακα καταστρέφουν κατά προτίμηση τα κύτταρα όγκων. Θεωρητικά, με τη χρήση αυτών των φαρμάκων ο καρκίνος θα έπρεπε να παρουσιάζει ύφεση. -ΑΝΤΟΧΗ- Τα καρκινικά κύτταρα όμως αναπλάσουν αντοχή στο φάρμακο. Πρόσφατες μαρτυρίες δείχνουν ότι αυτή η αντοχή στο φάρμακο συνοδεύεται με αλλαγή στα χρωμοσώματα των καρκινικών κυττάρων. Έχει αποδειχθεί ότι η αντοχή των καρκινικών κυττάρων στη φαρμακευτική θεραπεία συνοδεύεται με ανώμαλη μορφολογία των χρωμοσωμάτων και με παρουσία εξωτερικών, μικρών ζευγών χρωμοσωμικών τεμαχίων που ονομάζονται διπλά τεμαχίδια (double minutes).

25 Φαρμακευτική αγωγή Κάποια αλλαγή στη μορφολογία των χρωμοσωμάτων συνοδεύεται με την ενίσχυση ορισμένων χρωμοσωμικών περιοχών που ονομάζονται ομογενώς χρωματισμένες περιοχές (HSRs). Η παρουσία επιπλέον χρωμοσωμικού υλικού, διπλών τεμαχιδίων και HSRs (βλ.Εικόνα) δείχνει ότι τέτοια καρκινικά κύτταρα περιέχουν πολλαπλά αντίγραφα ορισμένων γονιδίων. Λογικά, πρωτεϊνικά προϊόντα αυτών των γονιδίων παίζουν κάποιο ρόλο στην αντοχή των κυττάρων στα φάρμακα.

26 Γενική χειρουργική Χειρουργική επέμβαση εφαρμόζεται κυρίως όταν επιβάλλεται η αφαίρεση κάποιου οργάνου ή κάποιου ανεπιθύμητου νεοπλασματικού όγκου. Ουσιαστικά, η χειρουργική επέμβαση ανακουφίζει τα συμπτώματα του ασθενούς. Η σπληνεκτομή π.χ. αποτελεί άριστη θεραπευτική παρέμβαση, διότι άμεσα, ριζικά και καθοριστικά λύνει το πρόβλημα της κληρονομικής σφαιροκυττάρωσης.

27 Εμβρυϊκή χειρουργική Η χειρουργική επέμβαση, ως μέθοδος θεραπευτικής παρέμβασης, έχει εφαρμοστεί και σε περιπτώσεις εμβρύων τα οποία εμφάνιζαν υδροκεφαλία, καθώς επίσης απόφραξη της ουροδόχου οδού. Η ενδομήτρια παροχέτευση, στην περίπτωση εμβρυϊκής υδροκεφαλίας, έχει χαρακτηριστεί λιγότερο επιτυχής. Η καθοριστική απόφαση για να επέμβει χειρουργικά ο ειδικός στο έμβρυο πρέπει να λαμβάνεται πάντοτε ύστερα από μια σειρά αναλύσεων και εκτίμηση της όλης κατάστασης.

28 Διατροφή Η πλέον πετυχημένη και αποτελεσματική μέθοδος θεραπείας ορισμένων κληρονομικών διαταραχών φαίνεται ότι είναι αυτή της ρύθμισης της διατροφής. Είναι ίσως αυτονόητο ότι η ρύθμιση της διατροφής μόνη της δεν είναι αρκετή, αντιθέτως αντικατοπτρίζει τους διατροφικούς περιορισμούς για τη θεραπεία του κληρονομικού προβλήματος. Ο καθορισμός ενός αποτελεσματικού και λειτουργικού διατροφικού-διαιτολογικού σχήματος προϋποθέτει τα εξής: 1. Ελαττωμένη πρόσληψη μεταλλικών ιχνοστοιχείων, όπως π.χ. μειωμένη ποσότητα σιδήρου (Fe) σε ασθενείς οι οποίοι παρουσιάζουν πρωτοπαθή αιμοσιδήρωση (περίσσεια Fe σε ήπαρ, πάγκρεας, καρδιά) ή περιορισμένη ποσότητα ιχνοστοιχείων χαλκού σ' ασθενείς με τη νόσο Wilson.

29 Διατροφή 2. Αυξημένη πρόσληψη ιχνοστοιχείων, κατά προτίμηση χαλκού σε άτομα πάσχοντα από τη νόσο Menke. 3. Ελαττωμένη πρόσληψη αμινοξέων. Στην περίπτωση της φαινυλκετονουρίας έχει καθοριστεί το κατώτατο όριο φαινυλαλανίνης. Το ίδιο ισχύει στην περίπτωση της ομοκυστινουρίας, όπου φροντίζουμε η ποσότητα της προσλαμβανόμενης κυστεΐνης να διατηρείται πάντοτε σε χαμηλά επίπεδα.

30 Διατροφή 4. Απαγόρευση πρόσληψης ορισμένων τροφίμων. Η γαλακτόζη όσο και η λακτόζη αφαιρούνται από το διατροφικό πρόγραμμα ατόμων που πάσχουν από γαλακτοζαιμία. Όσον αφορά την περίπτωση της αφυδρογονάσης της 6-φωσφορικής γλυκόζης, αποφεύγεται ή περιορίζεται στο ελάχιστο η κατανάλωση κουκιών. Πρέπει να αποφεύγεται επίσης η λήψη ορισμένων φαρμακευτικών σκευασμάτων, όπως τα βαρβιτουρικά.

31 Διατροφή 5. Αυξημένη πρόσληψη βιταμινών. Η επιτυχία της διαιτολογικής δια τροφικής ρύθμισης και θεραπευτικής προσέγγισης ενός μεγάλου αριθμού κληρονομικών διαταραχών παρουσιάζει αμοιβαία αλληλεπίδρασ ανάμεσα στο γονίδιο και στο περιβάλλον ( ειδικά στην περίπτωση αυτή, αφορά τη φαινοτυπική συμπεριφορά του γονιδίου συναρτήσει της διατροφής). Το σκορβούτο θεραπεύεται με σημαντική ποσότητα της βιταμίνης C, ενώ η βιταμίνη D συντελεί στην αποτελεσματική αντιμετώπιση της απλαστικής ραχίτιδας. Στην περίπτωση της κακοήθους αναιμίας συνιστάται η χορήγηση βιταμίνης Β12. Με την ίδια βιταμίνη του συμπλέγματος Β αντιμετωπίζεται επίοης εντυπωσιακά και δυναμικά η περίπτωση της μεθυλομηλεϊνικής οξαιμίας.

32 Διατροφή Μέχρι σήμερα έχουν προσδιοριστεί περισσότερες από είκοσι πέντε κληρονομικές ασθένειες, οι οποίες μπορούν να θεραπευτούν ριζικά με τη χορήγηση μεγάλων ποσοτήτων βιταμινών. Όσο αφορά ένα μεγάλο αριθμό υπολειπόμενων κληρονομικών διαταραχών μεταβολισμού, η ρύθμιση της διατροφής αποτελεί άριστη θεραπεία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι έξι κληρονομικές διαταραχές του κύκλου της ουρίας, οι οποίες ανταποκρίνονται θετικά σε χορήγηση μειωμένης πρωτεΐνης και ταυτόχρονη συμπλήρωση με αργινίνη.