Ι. Γιδαράκου (Ομότιμη Καθηγήτρια ΓΠΑ) Α. Κουτσούρης (Καθηγητής ΓΠΑ)

Παρουσίαση με θέμα: "Ι. Γιδαράκου (Ομότιμη Καθηγήτρια ΓΠΑ) Α. Κουτσούρης (Καθηγητής ΓΠΑ)"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Ι. Γιδαράκου (Ομότιμη Καθηγήτρια ΓΠΑ) Α. Κουτσούρης (Καθηγητής ΓΠΑ)
ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Ι. Γιδαράκου (Ομότιμη Καθηγήτρια ΓΠΑ) Α. Κουτσούρης (Καθηγητής ΓΠΑ)

2 2. ΑΠΟ ΤΟ ΜΑΖΙΚΟ ΣΤΟΝ ΑΕΙΦΟΡΟ/ ΒΙΩΣΙΜΟ ΤΟΥΡΙΣΜΟ
2.1 Επιπτώσεις του τουρισμού στο οικονομικό, κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον και η αμφισβήτηση του προτύπου του μαζικού τουρισμού. Επικέντρωση πολλών ερευνών σε διεθνές επίπεδο στη μελέτη επιπτώσεων → ανάδειξη δύο ζητημάτων: α) τη δυναμική του τουρισμού να αλλάζει τα οικονομικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά των περιοχών-προορισμών και να επηρεάζει το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον τους β) τη σημασία του ελέγχου των διαδικασιών τουριστικής ανάπτυξης.

3 Οι επιπτώσεις στο οικονομικό, κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον
Οι επιπτώσεις στο οικονομικό, κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον Α. Επιπτώσεις στην Οικονομία Σε ατομικό επίπεδο Θετικές επιπτώσεις στην απασχόληση και το εισόδημα: θέσεις εργασίας, δυνατότητα συνδυασμού δραστηριοτήτων, αύξηση της πολυαπασχόλησης, δυνατότητα αυτοαπασχόλησης, ανάπτυξη επιχειρηματικότητας, αύξηση εισοδημάτων Όμως: εργασία εποχική σε μεγάλο ποσοστό, ανειδίκευτη, περιστασιακή. χαμηλής αμοιβής  Στην τοπική/περιφερειακή ανάπτυξη - Διεύρυνση της οικονομικής βάσης της τοπικής οικονομίας, ανάπτυξη αποβιομηχανοποιημένων και γενικά μειονεκτικών περιοχών. - Πολλαπλασιαστική επίδραση σε άλλους κλάδους της οικονομίας (βιομηχανία, βιοτεχνία, κατασκευές, γεωργία), μείωση της μετανάστευσης

4 Οι επιπτώσεις στο οικονομικό, κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον
Οι επιπτώσεις στο οικονομικό, κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον  Σε εθνικό επίπεδο - Αύξηση της απασχόλησης γενικότερα, ανάπτυξη επιχειρήσεων, φορολογικά έσοδα, συνάλλαγμα. Αρνητικές επιπτώσεις: πληθωριστικές πιέσεις (αύξηση του κόστους ζωής στις τουριστικές περιοχές, αύξηση των τιμών γης για τη χωρική επέκταση), ενδεχόμενη επιβάρυνση του ισοζυγίου πληρωμών για τον τουρισμό αν δεν υπάρξει σωστός σχεδιασμός, ανταγωνισμός περιοχών, διαφυγή τουριστικών πόρων και μείωση της συνεισφοράς στην οικονομία καθώς αυξάνονται οι τουριστικοί προορισμοί παγκοσμίως, κ.λπ.

5 Οι επιπτώσεις στο οικονομικό, κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον
Οι επιπτώσεις στο οικονομικό, κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον Β. Επιπτώσεις στο κοινωνικό περιβάλλον και τον πολιτισμό  Θετικές επιπτώσεις στην κοινωνική ζωή - Προωθεί τη διαπολιτισμική κατανόηση - Δίνει κίνητρα για τη διατήρηση του περιβαλλοντικού, πολιτισμικού και ιστορικού κεφαλαίου Όμως: - Επίδραση στην παραγωγική δομή και σταδιακή αστικοποίηση της κοινωνικής δομής με κυριαρχία του τουρισμού. - Έντονη επαγγελματική κινητικότητα (π.χ. εγκατάλειψη της γεωργίας, αλλαγή κλάδου απασχόλησης) ιδίως στα πρώτα στάδια ανάπτυξης του τουρισμού και μεταξύ των γυναικών και των νέων.

6 Οι επιπτώσεις στο οικονομικό, κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον
Οι επιπτώσεις στο οικονομικό, κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον Επιδράσεις στην κοινωνική συμπεριφορά, αντιλήψεις, αξίες, κοινωνικές σχέσεις, ήθη και έθιμα, στην εκτίμηση της τοπικής παράδοσης, αλλαγές λόγω εξαστικοποίησης των περιοχών, μιμητισμού της συμπεριφοράς των ξένων - Εμπορευματοποίηση δραστηριοτήτων και προϊόντων του τοπικού πολιτισμού και της παράδοσης (π.χ. προϊόντα που δεν αποδίδουν την τοπική παράδοση, έλλειψη αυθεντικότητας), προϊόντα συχνά χαμηλής ποιότητας

7 Οι επιπτώσεις στο οικονομικό, κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον
Οι επιπτώσεις στο οικονομικό, κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον Γ. Επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον - Θετικές: Προστασία και αναβάθμιση των φυσικών και πολιτισμικών πόρων Ανάδειξη των πόρων (μνημείων, φυσικού κάλλους, παραδόσεων, κ.λπ.) Διατήρηση της οικολογικής και πληθυσμιακής ισορροπίας σε ορεινές /μειονεκτικές περιοχές - Αρνητικές: Πλήθος επιπτώσεων/ που συνδέονται με το πρότυπο του τουρισμού που κυρίως εφαρμόζεται (μαζικός τουρισμός) και την υπέρβαση της φέρουσας ικανότητας

8 Οι επιπτώσεις στο οικονομικό, κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον
Οι επιπτώσεις στο οικονομικό, κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον Επιπτώσεις στους φυσικούς πόρους και τα οικοσυστήματα  Στη χρήση νερού: - Υψηλές απαιτήσεις από τις ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις ( κιλά/τουρίστα/ημέρα). - Συγκρούσεις με άλλες χρήσεις (γεωργία, βιοτεχνία). - Ειδικότερη πίεση σε οικολογικά ευαίσθητες περιοχές (μεσόγειο, νησιά).  Στις χρήσεις γης: - Ανταγωνιστικές σχέσεις με άλλες χρήσεις (διεκδίκηση χώρου, μεταβολή της φυσιογνωμίας ακτών, κλπ). - Διάβρωση του εδάφους, αλλαγή του αγροτικού τοπίου (οικοδόμηση σε δασικά τοπία, ρύπανση ακτών/ποταμών/μαρινών)

9 Οι επιπτώσεις στο οικονομικό, κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον
Οι επιπτώσεις στο οικονομικό, κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον Στο ατμοσφαιρικό περιβάλλον: - Αύξηση ατμοσφαιρικής ρύπανσης από τη χρήση μεταφορικών μέσων, (το αυτοκίνητο το πιο σύνηθες μέσο, 2/3 των τουριστών στη Μεσόγειο χρησιμοποιούν αυτοκίνητο στις μετακινήσεις, που ισούται με 110 εκατ. επιβάτες και 36 εκατ. αυτοκίνητα κάθε χρόνο). - Αύξηση αεροπορικών πτήσεων (30% του διεθνούς τουρισμού στη Δ. Ευρώπη το 1997 με αεροπλάνο, 70% των εκπομπών CO2 και 50% οξειδίων του αζώτου οφείλονται στις μεταφορές που συνδέονται με τον τουρ.).  Στην κατανάλωση ενέργειας : - Αύξηση της κατανάλωσης ιδιαίτερα σε πολυτελείς εγκαταστάσεις  Στα οικοσυστήματα : - Περιορισμός ζωτικού χώρου οικοσυστημάτων, αποψίλωση δασικών εκτάσεων, διακοπή επικοινωνίας, διαταραχές λόγω θορύβου, - Μείωση της βιοποικιλότητας, παρεμπόδιση της αναπαραγωγικής διαδικασίας σπάνιων ζώων (π.χ. χελώνα, φώκια) - Προβλήματα στην άγρια πανίδα στα φυσικά πάρκα και τις προστατευόμενες περιοχές, λόγω υπερσυγκέντρωσης τουριστών

10 Οι επιπτώσεις στο οικονομικό, κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον
Οι επιπτώσεις στο οικονομικό, κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον Επιπτώσεις στις ορεινές περιοχές: - Αποψίλωση ορεινών περιοχών και διάβρωση, υποβάθμιση του φυσικού τοπίου από κατασκευές ανεξέλεγκτες και χωρίς προγραμματισμό. - Καταστροφή χλωρίδας σε χιονοδρομικά κέντρα λόγω χρήσης τεχνητού χιονιού, σπατάλη νερού (28 εκατομ. λίτρα νερού για 1 χλμ. τεχνητής πίστας) - Φθορά μονοπατιών και των παρακείμενων οικοσυστημάτων.  Επιπτώσεις σε περιοχές με ιδιαίτερη πολιτισμική αξία: - Φθορά λόγω πίεσης εκ του φόρτου των επισκεπτών, φυσική φθορά μαρμάρων, φυσική-χημική αλλοίωση τοιχογραφιών - Αλλαγή φυσικού τοπίου λόγω τεχνικών έργων για εγκαταστάσεις εξυπηρέτησης τουριστών.

11 Φέρουσα ικανότητα Η γενική έννοια: Το μέγιστο επίπεδο πληθυσμού που μπορεί να υποστηριχτεί σε ένα συγκεκριμένο οικοσύστημα. Η έννοια της Φ.Ι. στη βιώσιμη ανάπτυξη: Η δυνατότητα μιας γεωγραφικής περιοχής να διατηρεί πληθυσμούς και δραστηριότητες συγκεκριμένων ειδών χωρίς να υποβαθμίζονται μακροχρόνια τα τοπικά οικοσυστήματα (ανθρώπινα και φυσικά). Η έννοια της Φ.Ι. στον τουρισμό: Η δυνατότητα της κοινωνικοοικονομικής υποδομής και του περιβάλλοντος μιας περιοχής να δεχτεί έναν αριθμό τουριστών/χρηστών χωρίς να υποστεί περιβαλλοντική, οικονομική και κοινωνικο-πολιτισμική υποβάθμιση και χωρίς να υποβαθμίζονται η προσφερόμενη εμπειρία αναψυχής και οι υπηρεσίες προς τους επισκέπτες.   σεβασμός στα περιβαλλοντικά όρια σεβασμός στον τουρίστα  Φ.Ι. = Βασικό εργαλείο σχεδιασμού και εφαρμογής προγραμμάτων τουριστικής ανάπτυξης.

12 Φέρουσα ικανότητα Φ.Ι. = Βασικό εργαλείο σχεδιασμού και εφαρμογής προγραμμάτων τουριστικής ανάπτυξης. Έλεγχος ροής τουριστών. Έλεγχος στη μορφή, ένταση και έκταση των τουριστικών δραστηριοτήτων. Έλεγχος περιβαλλοντικών στοιχείων και ανάπτυξη μηχανισμών άμβλυνσης των συγκρούσεων τουρισμού και χρήσεων γης  Καθορισμός ροών στην τουριστική ανάπτυξη (επιτρεπτό όριο τουριστών σε μια περιοχή) Προέκταση της έννοιας, από τον περιβαλλοντικό στόχο που είχε αρχικά, στην ενσωμάτωση ελέγχου ζητημάτων που αφορούν σε κοινωνικά, πολιτισμικά, οικονομικά στοιχεία της περιοχής

13 Δείκτης Φ.Ι. Προσεγγίσεις με βάση τις εξής διαστάσεις:
Προσεγγίσεις με βάση τις εξής διαστάσεις: α. Τη διάσταση του οικολογικού και χωρικού περιβάλλοντος α.1. Τη φυσική: Ικανότητα φυσικών πόρων να υποστηρίζουν την τουριστική ανάπτυξη (π.χ. διαθεσιμότητα νερού, ευαισθησία οικοσυστήματος) α.2. Τη χωρική: Ικανότητα της υποδομής και ανωδομής να υποστηρίζει την τουριστική ανάπτυξη (δυνατότητα οικιστικής επέκτασης, δίκτυα συγκοινωνιών, ενέργεια, κ.λπ.) β. Τη διάσταση της τοπικής οικονομίας (π.χ. το μέγεθος του εργατικού δυναμικού ως περιοριστικό στοιχείο στην επέκταση του τουρισμού) γ. Την κοινωνική διάσταση γ.1. ψυχολογική (π.χ. η ικανοποίηση του επισκέπτη ως όριο τουριστικής επέκτασης) γ.2. πολιτισμική: π.χ. η ανοχή του εγχώριου πληθυσμού (συμπεριφορά), του τόπου (αισθητική του τοπίου)  Σύνθετος δείκτης: η Φ. Ι. είναι έννοια δυναμική: τα όριά της αλλάζουν ακολουθώντας τις εξελίξεις και προσαρμογές των ανθρώπινων και φυσικών οικοσυστημάτων

14 Δείκτης Φ.Ι. Κάθε προσέγγιση μπορεί να ορίζει δύο διαστάσεις:
- του μέγιστου ανεκτού αριθμού τουριστών. Εκτιμάται συνήθως με το διαθέσιμο χώρο και τους κρίσιμους πόρους της περιοχής. - του επιθυμητού αριθμού τουριστών. Βασίζεται και επηρεάζεται από το θεσμικό /κανονιστικό πλαίσιο (π.χ. πολεοδομικοί κανόνες). Το «επιθυμητό» εκφράζεται μέσω διαδικασιών συναίνεσης στο πλαίσιο του αναπτυξιακού προγραμματισμού  Η Φ. Ι. δεν είναι μόνο ζήτημα επιστημονικής ανάλυσης αλλά και προϊόν κοινωνικής συναίνεσης και σχεδιασμού

15 Δείκτης Φ.Ι. Πρακτική εφαρμογή: δυσκολία στην αποτίμηση δεικτών Φ.Ι. (π.χ. μέτρησης επιπτώσεων, σαφούς αποτίμησης ορίων)  οι εφαρμογές λίγες Πρακτικά μπορεί να χρησιμεύσει ως οδηγός (σταθερότυπος) για την εκτίμηση και τον έλεγχο μεγεθών, όπως η ένταση της χρήσης του χώρου (ή πυκνότητα τουριστών) ανά επιφάνεια οικοδομήσιμης έκτασης, επιφάνεια παραλίας, κ.λπ. (π.χ. από W.T.O. ως οδηγός για την ένταση της ξενοδοχειακής πυκνότητας, τ.μ. /άτομο ή κλίνες/ εκτάριο). Τα όρια των μεγεθών μπορούν να τροποποιούνται ανάλογα με την περιοχή (π.χ. παραλιακή ζώνη, ενδοχώρα), τη διαθεσιμότητα γης, το βαθμό της κοινωνικής συναίνεσης στο σχεδιασμό της τουριστικής ανάπτυξης, το πρότυπο που υιοθετείται (π.χ. εντατική ή βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη). Η εκτίμηση ενός αθροιστικού/σύνθετου (aggregate/composite) δείκτη της συνολικής Φ.Ι. είναι δύσκολη. Συνήθως χρησιμοποιούνται επιμέρους εκτιμήσεις: Φ.Ι ως προς το περιβάλλον, την οικονομία, τις υποδομές, την επίδραση στον πληθυσμό της τοπικής κοινωνίας.

16 Δείκτες αειφορίας Δείκτες αειφορίας του τουρισμού. Μετρούν, παρακολουθούν την εξέλιξη και επιτρέπουν τη μελέτη τάσεων του φαινομένου και τη βελτίωσή του (συνδυασμός εννοιών της Φ.Ι. και της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης) Και το σύστημα των δεικτών αειφορίας είναι περίπλοκο, επειδή πρέπει να περιλαμβάνει μεταβλητές που αφορούν και την αειφορία άλλων συστημάτων, π.χ. χρήσεις νερού, εκπομπές διοξειδίου άνθρακα εξαιτίας της τουριστικής ανάπτυξης, δείκτες καταστάσεων όχι άμεσης σχέσης με τον τουρισμό (π.χ. ανεργία, κατά κεφαλή εισόδημα), αγγίζοντας όλες τις διαστάσεις του τουριστικού συστήματος. Η συγκέντρωση δεδομένων πολλών από τους δείκτες είναι δύσκολη (π.χ. δείκτης ικανοποίησης/ευχαρίστησης από τη διαμονή;) Κάθε δείκτης συγκρίνεται προς ένα όριο/κατώφλι (benchmark). Το ξεπέρασμα του ορίου πρέπει να ενεργοποιεί πολιτικές που διορθώνουν το πρόβλημα (μέσω της βελτίωσης των δεικτών).

17 Δείκτες Παραδειγματικά: Ο βασικός πυρήνας των δεικτών του W.T.Ο. για την αειφόρο διαχείριση του τουρισμού σε κάθε προορισμό Είδος-μέτρο Προστασία περιοχής: κατηγορία προστατευόμενης περιοχής (IUCN index) Στρες: αριθμός τουριστών/έτος ή μήνα αιχμής Ένταση χρήσης χώρου: άτομα/εκτάριο το μήνα αιχμής Κοινωνικές επιπτώσεις: αναλογία τουριστών/τοπικό πληθυσμό την εποχή αιχμής Έλεγχος ανάπτυξης: ύπαρξη διαδικασίας επιθεώρησης της περιβαλλοντικής επιβάρυνσης ή τυπικών ελέγχων/ρυθμίσεων σχετικά με την ανάπτυξη και την τουριστική πυκνότητα Διαχείριση αποβλήτων: % αποβλήτων υπό διαχείριση Διαδικασία σχεδιασμού: ύπαρξη οργανωμένου σχεδίου για την περιοχή

18 Δείκτες Ικανοποίηση καταναλωτών: επίπεδο ικανοποίησης επισκεπτών (εκτίμηση με χρήση ερωτηματολογίου) Ικανοποίηση τοπικού πληθυσμού: επίπεδο ικανοποίησης τοπικού πληθυσμού (με χρήση ερωτηματολογίου) Συμβολή τουρισμού στην τοπική οικονομία: % της συνολικής οικονομικής δραστηριότητας που παράγεται από τον τουρισμό. Διαφυγή κεφαλαίου: % κεφαλαίου/ συναλλάγματος που διαφεύγει (για μικρά νησιά) Επίσης: Δείκτες περιβαλλοντικοί για επί μέρους περιοχές π.χ. για παράκτιες περιοχές Επίπεδο διάβρωσης: % διαβρωμένων ακτών Ένταση χρήσης της παραλίας: άτομα ανά μέτρο προσβάσιμης παραλίας