Κλιματική Αλλαγή και Μετανάστευση: Νομικές Διαστάσεις «Την καταφυγή μας τη δίκαιη ας την κρίνει η κόρη του Δία, της ικεσίας η Θέμιδα. Όποιος ικέτη σεβάστηκε,

Παρουσίαση με θέμα: "Κλιματική Αλλαγή και Μετανάστευση: Νομικές Διαστάσεις «Την καταφυγή μας τη δίκαιη ας την κρίνει η κόρη του Δία, της ικεσίας η Θέμιδα. Όποιος ικέτη σεβάστηκε,"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Κλιματική Αλλαγή και Μετανάστευση: Νομικές Διαστάσεις «Την καταφυγή μας τη δίκαιη ας την κρίνει η κόρη του Δία, της ικεσίας η Θέμιδα. Όποιος ικέτη σεβάστηκε, οι θεοί τον τιμούν και ότι ζητήσει του δίνουν εγκάρδια»… Αισχύλος, Ικέτιδες, στ. 360-363 Θεοδώρα Ντάλλη Δικηγόρος, Συνεργάτης Ινστιτούτου Τεχνολογίας Υπολογιστών και Εκδόσεων «ΔΙΟΦΑΝΤΟΣ» στο πρόγραμμα SAME World

2 Κλιματική Αλλαγή και Μετανάστευση: Η πραγματικότητα «Πόσο θλιβερή είναι η σκέψη ότι η φύση μιλάει και η ανθρωπότητα δεν ακούει» Victor Hugo

3 Υπάρχει αιτιώδης σχέση μεταξύ μετανάστευσης και κλιματικής αλλαγής; Νομικές συνέπειες: α) Ειδικό νομικό καθεστώς για τους «κλιματικούς μετανάστες»; β)Υπάρχει νομική ευθύνη;  Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής επιτείνουν προϋπάρχουσες κοινωνικό- οικονομικές, πολιτικές και περιβαλλοντικές «αδυναμίες» (υπερπληθυσμός, ανεργία, διαμάχες για την πρόσβαση σε σπάνιους φυσικούς πόρους, κακή διακυβέρνηση, ξηρασία, υποβάθμιση της γεωργικής παραγωγής κλπ.).  Όσο μειώνονται οι δυνατότητες προσαρμογής στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, τόσο αυξάνεται η τρωτότητα (vulnerability) των ανθρώπων. (Πηγή:Walter Kälin and Nina Schrepfer, 2012)  «Απειλή-πολλαπλασιαστής».  Δεν μπορεί να στοιχειοθετηθεί άμεση και ευθεία αιτιώδης σχέση.

4 Δείκτης Τρωτότητας ως προς την Κλιματική Αλλαγή (Climate Change Vulnerability Indicator)

5 Η «τυπολογία» της μετανάστευσης που συνδέεται με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στο περιβάλλον Νομικές συνέπειες: Αυτό που πρέπει να ενδιαφέρει είναι η «φύση» της ζημιάς και όχι η «πηγή» της ζημιάς/ διαφοροποιημένες νομικές λύσεις  Περιβαλ. Μετανάστευση «μακράς πνοής» (long-term)- Εκούσια ή Ακούσια α. Άμεση ΠΜ: άνοδος στάθμης θάλασσας, ξηρασία, ερημοποίηση και άλλοι περιβαλλοντικώς στρεσογόνοι παράγοντες, άμεσα συνδεόμενοι με την απόφαση μετανάστευσης. β. Έμμεση ΠΜ: οι περιβαλλοντικοί λόγοι (που εντείνονται με την κλιματική αλλαγή) παίζουν σημαντικό, αλλά όχι τον κύριο λόγο για τη μετανάστευση. Η «γκρίζα ζώνη» μεταξύ εκούσιας και ακούσιας μετανάστευσης.  Περιβαλ. Μετανάστευση «βραχείας διάρκειας» (επείγουσα ανάγκη) (emergency) Αναγκαστική μετανάστευση λόγω φυσικών καταστροφών αιφνίδιας εκδήλωσης (sudden on-set disasters): [τσουνάμι, κυκλώνες, τυφώνες], φωτιές σε τροπικά δάση, πλημμύρες κλπ., που συνδέονται ή επιτείνονται με την κλιματική αλλαγή.

6 Αναζητώντας τον κατάλληλο ορισμό ή … χαμένοι στη μετάφραση…. Environmental migrant Forced environmental migrant Environmentally induced migrant Environmentally motivated migrant Environmentally displaced person Environmental displacee Environmental refugee Environmental-refugee-to be Climate (change) migrant Climate (change) refugee Climate -change-induced migrant Disaster refugee Eco-refugee Ecologically displaced person Survival migrant

7 Ορισμοί: Περιβαλλοντικοί (Κλιματικοί) Μετανάστες (environmental/climate migrants) Νομικές Συνέπειες: Τι είδους νομική προστασία; Περιβαλλοντικοί/ Κλιματικοί Μετανάστες: «Πρόσωπα ή ομάδες προσώπων, που αναγκάζονται ή επιλέγουν να εγκαταλείψουν τη συνήθη κατοικία τους και να μετακινηθούν, εντός ή εκτός των συνόρων της πατρίδας τους, προσωρινά ή μόνιμα, κυρίως εξαιτίας βάσιμων λόγων, που σχετίζονται με αιφνίδιες ή σταδιακές αλλαγές στο περιβάλλον, οι οποίες αποδίδονται την κλιματική αλλαγή [και] οι οποίες επηρεάζουν δυσμενώς τις ζωές τους ή επιδεινώνουν τις βιοτικές τους συνθήκες» ( ΙΟΜ, 2007/ Δική μας προσθήκη για τους «κλιματικούς μετανάστες ) «Κλιματικός αποκαλείται ο μετανάστης, του οποίου η μετακίνηση προκαλείται, εν μέρει ή αποκλειστικά, από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής». ( Nishimura, L., 2015 )

8 Πηγή: Global Trends, Forced Displacement 2014, UNHCR (Παγκόσμιες Τάσεις 2014 για τις Αναγκαστικές Πληθυσμιακές Μετακινήσεις, Ύπατη Αρμοστεία ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες)

9 Οι εκτιμήσεις για το μέλλον. Νομικές συνέπειες: Οι αριθμοί επηρεάζουν τις αποφάσεις για τις νομικές λύσεις!  150-200 εκατ. «περιβαλλοντικοί μετανάστες» έως το 2050 (Νorman Myers, 2005/ The Stern Review, 2006/ IOM, 2014, IPCC, 2007).  200 εκατ. «περιβαλλοντικοί μετανάστες» έως το 2080 (Nicholls, 2004).  26 εκατ. «περιβαλλοντικοί πρόσφυγες» μέχρι το 2050 μόνο εξαιτίας της ανόδου της στάθμης της θάλασσας (F. Bierman & I. Boas, 2010).  50 εκατ. «περιβαλλοντικοί μετανάστες» μόνο στην Αφρική μέχρι το 2060 (UNEP, 2011)  «Εάν δεν υπάρξει ισχυρή προληπτική δράση, μέχρι το 2050, η κλιματική αλλαγή θα προκαλέσει τουλάχιστον 1 δις «κλιματικούς μετανάστες» (Christian Aid, 2007). «Είναι δύσκολο να προβλέπεις, ειδικά το μέλλον» Niels Bohr

10 «Περιβαλλοντικοί/ Κλιματικοί Πρόσφυγες»: Υπάρχουν;

11 Ορισμοί: Περιβαλλοντικοί Πρόσφυγες (Environmental refugees) Νομικές συνέπειες: Προστατεύονται από το διεθνές προσφυγικό δίκαιο; «…οι άνθρωποι, οι οποίοι έχουν εξαναγκασθεί να εγκαταλείψουν τη συνήθη κατοικία τους, προσωρινά ή μόνιμα, εξαιτίας μιας έντονης περιβαλλοντικής αναστάτωσης (φυσικής και/ ή ανθρωπογενούς), η οποία έθεσε σε κίνδυνο την ύπαρξή τους και/ή επηρέασε σοβαρά την ποιότητα της ζωής τους» (Essam El-Hinnawi, 1985)

12 Ανώτατο Δικαστήριο της Νέας Ζηλανδίας: «Υπόθεση IOANE TEITIOTA κατά Υπουργού Επιχειρηματικότητας, Καινοτομίας και Εργασίας» [2013] NZHC 3125 Ο άνθρωπος που διεκδικεί τη νομική ιδιότητα του «περιβαλλοντικού πρόσφυγα» ενώπιον της δικαιοσύνης.

13 Κιριμπάτι

14 Σύμβαση της Γενεύης του 1951 και Πρωτόκολλο της Νέας Υόρκης του 1967 για την κατάσταση των Προσφύγων - «Περιβαλλοντικοί Πρόσφυγες»  βρίσκεται εκτός του κράτους την υπηκοότητα του οποίου έχει ή στο οποίο συνήθως διαμένει, εφόσον είναι ανιθαγενές  βιώνει δικαιολογημένο φόβο δίωξης λόγω φυλής, θρησκείας, εθνικότητας, συμμετοχής σε ορισμένη κοινωνική ομάδα ή εξαιτίας πολιτικών πεποιθήσεων και  δε δύναται ή δεν επιθυμεί, ακριβώς επειδή συντρέχει το στοιχείο του δικαιολογημένου φόβου, να απολαμβάνει της προστασίας του κράτους του οποίου έχει την ιθαγένεια ή στο οποίο συνήθως διαμένει. Η «κλιματική μετανάστευση» είναι κυρίως εσωτερική. Υπάρχει «κλιματική δίωξη»; Ποιος είναι ο διώκτης; Οι «περιβαλλοντικοί πρόσφυγες» ως ξεχωριστή «κοινωνική ομάδα». Υπάρχει διακριτική μεταχείριση; Υπάρχουν κάποια «παραθυράκια» στη Σύμβαση της Γενεύης; Υπάρχει ευρύτερη προστασία στις περιφερειακές Συμβάσεις για τους Πρόσφυγες; Υπάρχουν κάποιες άλλες μορφές προστασίας «τύπου ασύλου»;

15 Τα γενικά «νομικά πλαίσια» και τα «νομικά κενά» Διεθνείς (και περιφερειακές) συμβάσεις για τα ατομικά, κοινωνικά, οικονομικά, πολιτικά, πολιτιστικά δικαιώματα. Διεθνείς συμβάσεις που προστατεύουν ειδικές κατηγορίες κοινωνικών ομάδων (π.χ. μετανάστες-εργάτες) Διεθνής Σύμβαση του 1954 σχετικώς με την κατάσταση των Ανιθαγενών Διεθνές δίκαιο περιβάλλοντος Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο Υπάρχει Αστική Ευθύνη των Κρατών; Εθνικές προστατευτικές ρυθμίσεις (π.χ. U.S. Temporary Protection Status, Φινλανδία, Νορβηγία: επικουρική προστασία εξαιτίας περιβαλλοντικής καταστροφής) …………………………

16 Τα «νομικά πλαίσια» που αναφέρονται αμέσως ή εμμέσως στην «κλιματική μετανάστευση» Εσωτερική Αναγκαστική Μετανάστευση Οι Κατευθυντήριες Αρχές του ΟΗΕ για την Εσωτερική Αναγκαστική Μετακίνηση (The Guiding Principles on Internal Displacement, 1998) Η Σύμβαση της Καμπάλα (Τhe Kampala Convention, 2009)  Διασυνοριακή Αναγκαστική Μετακίνηση Γιατί (δεν) εφαρμόζεται το διεθνές προσφυγικό δίκαιο; Η Πρωτοβουλία Nansen

17 Κατευθυντήριες Αρχές για την Εσωτερική Εκτόπιση (Guiding Principles on Internal Displacement) Προστατεύουν κάθε πρόσωπο ή ομάδα προσώπων «που έχουν εξαναγκασθεί δια της βίας ή υποχρεωθεί να διαφύγουν ή να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους ή τους τόπους της συνήθους διαμονής τους, ειδικώς ως αποτέλεσμα ή προκειμένου να αποφύγουν τις συνέπειες της ένοπλης σύγκρουσης, καταστάσεις γενικευμένης βίας, παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων ή φυσικές ή ανθρωπογενείς καταστροφές και τα οποία δεν έχουν διασχίσει ένα διεθνώς αναγνωρισμένο κρατικό σύνορο» Δεν είναι νομικώς δεσμευτικό κείμενο. Έχει «κανονιστική ακτινοβολία».

18 Η Σύμβαση της Αφρικανικής Ενότητας για την Προστασία και τη Βοήθεια στους εσωτερικά εκτοπισμένους (Η Σύμβαση της Καμπάλα, 2009) African Union Convention on the Protection and Assistance to internally displaced persons (The Kampala Convention)

19 Η Σύμβαση της Καμπάλα (2009/2012) Γενικά  Η πρώτη νομικώς δεσμευτική διεθνής (περιφερειακή) σύμβαση για την προστασία: «προσώπων ή ομάδων προσώπων που έχουν αναγκασθεί ή υποχρεωθεί να διαφύγουν ή να εγκαταλείψουν τις εστίες τους ή τους τόπους της συνήθους διαβίωσής τους, ειδικά, ως αποτέλεσμα των επιπτώσεων …. φυσικών ή ανθρωπογενών καταστροφών ή για να αποφύγουν τις επιπτώσεις φυσικών ή ανθρωπογενών καταστροφών, και δεν έχουν διασχίσει ένα διεθνές αναγνωρισμένο κρατικό σύνορο» (Άρθρο 1l. Ορισμοί)  Περιφερειακή διεθνής συμφωνία (πρότυπο;) με προοπτικές διεθνούς «κανονιστικής ακτινοβολίας» και δημιουργίας διεθνών εθίμων σε σειρά ζητημάτων που συνδέουν την κλιματική αλλαγή με τη μετανάστευση.  Στόχος η πρόληψη και ο μετριασμός των συνεπειών των αναγκαστικών ή βίαιων πληθυσμιακών μετακινήσεων εντός των συνόρων (εσωτερικές εκτοπίσεις).

20 Η Σύμβαση της Καμπάλα- Οι διατάξεις Δήλωση (Declaration): Η κλιματική αλλαγή αναγνωρίζεται ρητά ως λόγος, ο οποίος προκαλεί μεγάλης έκτασης αναγκαστικές εσωτερικές πληθυσμιακές μετακινήσεις. Δέσμευση των κρατών για αντιμετώπιση των προκλήσεων της κλιματικής αλλαγής και εξεύρεση διαρκών λύσεων στα προβλήματα προσφύγων και εσωτερικά εκτοπισμένων (ΕΕ).  Κρατική ευθύνη + Συλλογική ευθύνη των κρατών (σοβαρές παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ανθρωπιστικού δικαίου)+υποχρέωση των διεθνών οργανώσεων για παροχή προστασίας και βοήθειας στους ΕΕ.  Ανάπτυξη συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης, στρατηγικές μείωσης και αντιμετώπισης των κινδύνων «στις περιοχές πιθανών εκτοπίσεων», εθνικά αρχεία για την καταγραφή των ΕΕ, κατάλληλα μέτρα για την επιστροφή, την επανένταξη ή την μετεγκατάσταση, αποζημιώσεις, λογοδοσία των μη-κρατικών παραγόντων (βλ. πολυεθνικών εταιριών).  Σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα/ Περιφερειακή συνεργασία/ Αλληλεγγύη.

21

22

23 Η μετανάστευση στις συμφωνίες για την κλιματική αλλαγή  Απόφαση 1.CP/16 para. 14 (f) για την Προσαρμογή, Cancun, 2010 «Τα κράτη να αποδώσουν σημασία στην μετανάστευση που προκαλείται από το κλίμα (climate induced migration), τη μετακίνηση και τη σχεδιασμένη μετεγκατάσταση»  Aπόφαση 3.CP/18 para. 7(a) (vi) Διεθνής Μηχανισμός της Βαρσοβίας για τις Απώλειες και Ζημίες. - Doha 2012  Επίσημη αναφορά για τους «μετανάστες» στο Προοίμιο της Συμφωνίας των Παρισίων, 2015. «Αναγνωρίζοντας ότι η κλιματική αλλαγή αποτελεί μία κοινή φροντίδα για το ανθρώπινο είδος, τα μέρη θα πρέπει, όταν δραστηριοποιούνται για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, να σέβονται, να προωθούν και να λαμβάνουν υπόψη τους τις αντίστοιχες υποχρεώσεις τους σχετικώς με τα ανθρώπινα δικαιώματα, το δικαίωμα στην υγεία, τα δικαιώματα ….. των μεταναστών, ….. και των ανθρώπων που βρίσκονται σε ευάλωτες καταστάσεις….».  Προτεινόμενες Εθνικώς Καθορισμένες Συμβολές (NAPAs)- αναφέρονται στη μετανάστευση.

24 Η Μετανάστευση στη Διακήρυξη της Ατζέντας του 2030 για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη (Declaration of the 2030 Agenda)

25  Σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων για όλους τους μετανάστες, ανεξάρτητα από τη μεταναστευτική τους κατάσταση.  Ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την τρωτότητα των μεταναστών, των προσφύγων και των προσώπων που είναι εκτοπισμένα στα εσωτερικά σύνορα των κρατών (IDPs).  Aναγνώριση της συνεισφοράς της μετανάστευσης στην παγκόσμια βιώσιμη ανάπτυξη.  Αντιμετώπιση του φαινομένου των αναγκαστικών πληθυσμιακών μετακινήσεων (εκτοπίσεων).  Αντιμετώπιση των ανθρωπιστικών κρίσεων.  Προαγωγή της διεθνούς συνεργασίας.  Ενδυνάμωση της ανθεκτικότητας των κοινοτήτων υποδοχής μεταναστών.  Υποστήριξη του δικαιώματος των πολιτών να επιστρέφουν στη χώρα καταγωγής τους.

26 Η Μετανάστευση στους Σκοπούς και τους Στόχους της Ατζέντας του 2030 για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη (Sustainable development goals and targets)  Διευκόλυνση της τακτικής (orderly), ασφαλούς (safe), κανονικής (regular) και υπεύθυνης (responsible) μετανάστευσης (10.7- ειδικός στόχος για τη Μετανάστευση).  Ενδυνάμωση και συγκράτηση της υγιούς εργατικής δύναμης στις αναπτυσσόμενες χώρες (3.c).  Εξάλειψη της εμπορίας ανθρώπων (human trafficking) (5.2, 8.7, 16.2)  Προστασία των εργασιακών δικαιωμάτων των μεταναστών εργατών (8.8)  Επιμερισμός των στατιστικών δεδομένων ανάλογα με τη μεταναστευτική κατάσταση (disaggregation by migratory status) (17.18).  Παροχή νομικής ταυτότητας (legal identity) σε όλους. Επίσημη καταγραφή των γεννήσεων (birth registration).

27 «Μετανάστευση με αξιοπρέπεια»

28 Ευχαριστώ για την προσοχή σας! Ερωτήσεις;