Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, 8 ο εξάμηνο, Διάλεξη 11 η, 12/4/2016 Διδάσκουσα: Ασημίνα Χριστοφόρου.

Παρουσίαση με θέμα: "Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, 8 ο εξάμηνο, Διάλεξη 11 η, 12/4/2016 Διδάσκουσα: Ασημίνα Χριστοφόρου."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οικονομικών Σπουδών, Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, 8 ο εξάμηνο, Διάλεξη 11 η, 12/4/2016 Διδάσκουσα: Ασημίνα Χριστοφόρου ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΚΥΚΛΟΣ, ΕΝΟΤΗΤΑ ΙΙΙ: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΝΩΣΗ

2 2 ΔΙΑΛΕΞΗ 11: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΕ Γ. Ανισότητες μεταξύ των περιφερειών σε επίπεδο ΕΕ 1.Στο επίπεδο της ΕΕ έχει διαμορφωθεί ιστορικά ένα πρότυπο περιφερειακών ανισοτήτων, το οποίο έχει χαρακτηριστεί κατά καιρούς ως πρότυπο «κέντρου – περιφέρειας» ή πρότυπο «Βορρά – Νότου». Όχι μόνο έχει μείνει σε σημαντικό βαθμό αναλλοίωτο τις τελευταίες δεκαετίες, αλλά μετά την ένταξη των λιγότερο ανεπτυγμένων χωρών της Ανατολικής Ευρώπης επεκτείνεται σε σχήμα «Δύσης-Ανατολής». 2.Οι ανεπτυγμένες περιοχές είναι συγκεντρωμένες σε έναν άξονα που ξεκινάει από το Λονδίνο στο Βορρά και καταλήγει στη Βόρειο Ιταλία στο Νότο, περιλαμβάνοντας δυναμικές βιομηχανικές και μητροπολιτικές περιφέρειες της Ολλανδίας, του Βελγίου και της Γερμανίας. Στον αντίποδα αυτού του άξονα βρίσκονται οι περιμετρικές περιοχές της ΕΕ οι οποίες υπάρχουν στη Νότια και Ανατολική Ευρώπη και χαρακτηρίζονται από σχετικά χαμηλά επίπεδα ανάπτυξης.

3 3 ΔΙΑΛΕΞΗ 11: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΕ 3. ΧΑΡΤΗΣ:  Περιφέρειες με κατά κεφαλήν ΑΕΠ κάτω του 75% υπάρχουν σε χώρες της Νότιας και Ανατολικής Ευρώπης. Πρόκειται για περιφέρειες που, όπως θα δούμε, δικαιούνταν χρηματοδότηση ως περιφέρειες του λεγόμενου «Στόχου 1», δηλ. ως περιφέρειες με αναπτυξιακή καθυστέρηση στις οποίες η χρηματοδότηση αποβλέπει στην προώθηση της ανάπτυξης και της διαρθρωτικής προσαρμογής. Μετά την αναθεώρηση του δημοσιονομικού πλαισίου 2007-2013 θα δούμε ότι αρκετές περιφέρειες που εντάσσονταν στο στόχο των περιφερειών με αναπτυξιακή καθυστέρηση δεν ανήκουν πια στο στόχο αυτό. Και τούτο όχι διότι οι περιφέρειες αυτές πέτυχαν απαραίτητα αύξηση του ρυθμού μεγέθυνσης και του επιπέδου του κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Δεν ανήκουν πλέον στην κατηγορία αυτή επειδή λόγω της ένταξης των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης, ο κοινοτικός μέσος όρος μειώθηκε, ώστε περιφέρειες που ήταν κάποτε κάτω του κοινοτικού μέσου, τώρα να είναι πάνω και έτσι να μη δικαιούνται χρηματοδοτήσεως.  Στην άλλη άκρη της κλίμακας, οι περιοχές με κατά κεφαλήν ΑΕΠ πάνω από 100, συμπεριλαμβάνουν περιοχές της Ν. Βρετανίας, Δανίας, Σουηδίας, Φινλανδίας, Ιρλανδίας, Β. Ιταλίας, Δυτικής Γερμανίας, καθώς και μητροπολιτικές περιοχές ανά την Ευρώπη.

4 4 ΔΙΑΛΕΞΗ 11: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΕ 4. Γενικότερο συμπέρασμα: Ακόμα και αν η ένταση των ανισοτήτων μεταβλήθηκε, λόγω αύξησης ρυθμών μεγέθυνσης πριν την κρίση, κυρίως των χωρών της Νότιας Ευρώπης, φαίνεται ότι δεν έχει επηρεαστεί η φύση των ανισοτήτων. Το πρότυπο «κέντρου - περιφέρειας» παραμένει ισχυρό και αναμένεται να ενισχυθεί ακόμη περισσότερο, λόγω διεύρυνσης προς την Ανατολή (καθώς η ΕΕ-25 και η ΕΕ-28 περιλαμβάνει μεγάλο αριθμό νέων χωρών και περιφερειών με κατά κεφαλήν εισόδημα κάτω από το 50% του μέσου όρου της ΕΕ-15) και της οικονομικής κρίσης στο Νότο.

5 5 ΔΙΑΛΕΞΗ 11: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΕ Δ. Ανισότητες μεταξύ περιφερειών σε επίπεδο χώρας 1.Από τη δεκαετία του 1980 μέχρι πριν την κρίση φαίνεται να υπάρχουν δύο εν δυνάμει αντίρροπες δυναμικές στο χωρικό επίπεδο της ΕΕ:  οι ανισότητες αυξάνουν στο εσωτερικό των χωρών  οι ανισότητες μειώνονται μεταξύ των κρατών μελών 2.Τούτο οφείλεται στο γεγονός ότι η σύγκλιση των χωρών συνοχής επιτεύχθηκε κυρίως με την ενίσχυση των μητροπολιτικών κέντρων και περιφερειών που διέθεταν μία δυναμική ανάπτυξης. 3.Έτσι, από τη δεκαετία του ‘80 και μετά, οι περιφερειακές ανισότητες οφείλονται σε μεγαλύτερο βαθμός σε ανισότητες στο εσωτερικό των χωρών και σε μικρότερο βαθμό σε ανισότητες μεταξύ χωρών.

6 6 ΔΙΑΛΕΞΗ 11: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΕ 4. Η μείωση των ανισοτήτων μεταξύ κρατών μελών ως τα μέσα της δεκαετίας του 2000 οφείλεται σε: α. ταχύτερους ρυθμούς ανάπτυξης στις τέσσερις χώρες συνοχής: Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία, Ιρλανδία Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ αυξήθηκε από 65% του μέσου της ΕΕ-15 το 1989 σε 78% το 1999 (+13 ποσοστιαίες μονάδες). Ιδιαίτερα στο διάστημα από 1994- 2005, ο ετήσιος ρυθμός οικονομικής μεγέθυνσης σε όλες τις χώρες συνοχής, με εξαίρεση την Πορτογαλία, ήταν πάνω από το μέσο όρο της ΕΕ-15.  Ιρλανδία: ο μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης του κατά κεφαλήν ΑΕΠ ήταν 4 ποσοστιαίες μονάδες > μέσο όρο της ΕΕ-15  Ισπανία: 0,7 ποσοστιαίες μονάδες > μέσο όρο της ΕΕ-15  Ελλάδα: 1,5 ποσοστιαία μονάδα > μέσο όρο της ΕΕ-15 ώστε να έχει κατά κεφαλήν ΑΕΠ στο 85% του μέσου της ΕΕ-27 το 2005  Πορτογαλία: ήταν πάνω από το μέσο όρο της ΕΕ-15 ως το 1999, αλλά έκτοτε άρχισε να φθίνει, ώστε να έχει κατά κεφαλήν ΑΕΠ στο 74% του μέσου της ΕΕ-27, κάτω από την Τσεχία και Σλοβενία.

7 7 ΔΙΑΛΕΞΗ 11: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΕ β. ταχύτερους ρυθμούς ανάπτυξης στις νεοεισερχόμενες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης i.Ο ρυθμός μεταβολής του κατά κεφαλήν ΑΕΠ άγγιζε το 2000 το 6% ii.Στο διάστημα 1995-2005, ο ρυθμός αύξησης του κατά κεφαλήν ΑΕΠ σε όλες τις χώρες που εντάχθηκαν μετά το 2004, με εξαίρεση την Κύπρο, ξεπερνούσε το μέσο ρυθμό αύξησης της ΕΕ-27. Από το 2000, ο ρυθμός οικονομικής μεγέθυνσης ήταν υψηλότερος για τις χώρες με το χαμηλότερο επίπεδο του κατά κεφαλήν εισοδήματος. iii.Στην Ουγγαρία, Εσθονία, Σλοβακία, Λετονία, Πολωνία, Λιθουανία, Ρουμανία και Βουλγαρία, ο ρυθμός οικονομικής μεγέθυνσης μεταξύ 2000-2005 ήταν 5 ποσοστιαίες μονάδες > του μέσου όρου της ΕΕ-27 (1,4%). Οι χώρες αυτές πέτυχαν ρυθμούς ανάπτυξης από 5-9%, με εξαίρεση την Πολωνία που δεν υπερέβαινε το 3%. iv.Στις λοιπές νεοεισερχόμενες χώρες με το υψηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ, οι ρυθμοί μεγέθυνσης, αν και σχετικά χαμηλότεροι, ήταν 0,6-1,8 ποσοστιαίες μονάδες πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ-27, με εξαίρεση την Κύπρο, που ήταν κάτω του κοινοτικού μέσου.

8 8 ΔΙΑΛΕΞΗ 11: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΕ v. Αξίζει να σημειώσουμε εδώ ορισμένες από τις ιδιαιτερότητες των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης:  Η προσχώρηση των χωρών εντάσσεται σε μία προσπάθεια ταύτισης των οικονομικών και γεωγραφικών συνόρων της ευρωπαϊκής Ηπείρου, έπειτα από μακρά περίοδο συγκρούσεων και Ψυχρού Πολέμου.  Πρόκειται για χώρες που τελούσαν υπό το καθεστώς του Υπαρκτού Σοσιαλισμού, που στηρίχτηκε στον κεντρικό κρατικό σχεδιασμό της οικονομίας και όχι στους μηχανισμούς της αγοράς. Την εποχή της ένταξης των χωρών είχε ήδη καταρρεύσει το καθεστώς αυτό και οι χώρες διένυαν και διανύουν ακόμα μία περίοδο μετάβασης στο καθεστώς των οικονομιών της αγοράς. Ξεκίνησαν οι χώρες αυτές, με χαμηλό κατά κεφαλήν ΑΕΠ, σε σχέση με τις λοιπές χώρες της ΕΕ και το πείραμα είναι κατά πόσο η συμμετοχή των χωρών αυτών στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης θα συμβάλλει ή όχι στην ανάπτυξη των χωρών αυτών και τη σύγκλισή τους με τη λοιπή ΕΕ.  Μάλιστα, οι χώρες της διεύρυνσης χαρακτηρίζονται από έντονες διακρατικές ανισότητες μεταξύ τους στα επίπεδα ανάπτυξης, ώστε να αναπαράγεται και εδώ ένα πρότυπο κέντρου-περιφέρειας: υψηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ έχουν η Σλοβενία, η Τσεχία, η Ουγγαρία και η Πολωνία, ενώ ακολουθούν οι Βαλτικές χώρες – Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία – και τελευταίες είναι οι δύο βαλκανικές χώρες, Βουλγαρία και Ρουμανία.  Σε επίπεδο χωρών, είναι ξεκάθαρη η υστέρηση των χωρών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης σε σχέση με τις υπόλοιπες υπό ένταξη χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης σε όρους: Απόδοσης (επίπεδο / ρυθμοί μεταβολής του κατά κεφαλήν ΑΕΠ) Διάρθρωσης της οικονομίας (εκσυγχρονισμός των υποδομών και παραγωγική εξειδίκευση)

9 9 ΔΙΑΛΕΞΗ 11: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΕ γ. χαμηλότερους ή αρνητικούς ρυθμούς ανάπτυξης σε περιφέρειες του παραδοσιακού κέντρου της Βόρειας Δυτικής Ευρώπης, όπως η Γαλλία, η Γερμανία και η Ιταλία. i.Με άλλα λόγια, περιφέρειες με υψηλότερα επίπεδα κατά κεφαλήν εισοδήματος άρχιζαν να αντιμετωπίζουν προβλήματα, ενδεχομένως κατόπιν του διεθνούς ανταγωνισμού και μετατόπισης των δυνάμεων συγκέντρωσης και ανάπτυξης στην ευρύτερη περιφέρεια. ii.Ωστόσο, οι ευνοϊκές συνθήκες επιτάχυνσης της ανάπτυξης στην περιφέρεια δεν καλύπτουν όλες τις περιοχές και ούτε οι δυσοίωνες συνθήκες επιβράδυνσης της ανάπτυξης στο παραδοσιακό κέντρο παρατηρούνται σε όλες τις περιοχές του κέντρου. Τούτο μας παραπέμπει σε ανάλυση του τι συμβαίνει με τις περιφερειακές ανισότητες εντός των χωρών.

10 10 ΔΙΑΛΕΞΗ 11: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΕ 5. Η σύγκλιση στην ΕΕ ήταν αποτέλεσμα σύγκλισης χωρών και όχι περιφερειών. α. Ως προς το κατά κεφαλήν ΑΕΠ κατά την περίοδο 1994-2005:  Αυστρία: οι περιφερειακές ανισότητες περιορίστηκαν  Γερμανία, Γαλλία, Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία, Βέλγιο, Φινλανδία: η κατάσταση παραμένει σχετικά στάσιμη  ΗΒ, Σουηδία, Ολλανδία, Πορτογαλία: οι ανισότητες αυξήθηκαν  Πολωνία, Ουγγαρία, Τσεχία, Ρουμανία, Βουλγαρία: οι ανισότητες διευρύνονται σημαντικά. Σλοβακία: διεύρυνση, αλλά σε μικρότερη κλίμακα.

11 11 ΔΙΑΛΕΞΗ 11: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΕ β. Τούτο οφείλεται κυρίως στη συγκέντρωση της οικονομικής δραστηριότητας στις μητροπολιτικές περιφέρειες. i.Οι μητροπολιτικές περιφέρειες αύξησαν το μερίδιό τους στο εθνικό ΑΕΠ, ιδιαίτερα στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης (Βαρσοβία, Πράγα, Βουδαπέστη, Σόφια, Βουκουρέστι). Κατά μέσο όρο, οι μητροπολιτικές περιφέρειες της ΕΕ-27 αύξησαν το μερίδιό τους στο εθνικό ΑΕΠ κατά 9%, ενώ ο πληθυσμός τους αυξήθηκε κατά 2% (χωρίς να συμπεριλαμβάνεται ο πληθυσμός που μετακινείται προς τις πόλεις καθημερινά για την απασχόλησή του ή άλλες δραστηριότητες). Εξαιρέσεις είναι το Βερολίνο και το Δουβλίνο που γνώρισαν πτώση στο μερίδιό τους στο εθνικό ΑΕΠ – 10% και 3% αντίστοιχα. ii.Η συγκέντρωση της οικονομικής δραστηριότητας είναι αποτέλεσμα της προσέλκυσης επιχειρήσεων και πληθυσμού λόγω των εσωτερικών και εξωτερικών οικονομιών κλίμακας που χαρακτηρίζουν τις μητροπολιτικές περιφέρειες και προέρχονται από την ύπαρξη μεγάλων αγορών, καθώς και οικονομιών αστικής συγκέντρωσης και χωρικής συσπείρωσης. Ωστόσο, η κατάσταση αυτή δημιουργεί κόστος, λόγω της συμφόρησης, της μείωσης της ποιότητας του αστικού περιβάλλοντος και την κατακόρυφη αύξηση των τιμών της γης. Η ισόρροπη ανάπτυξη μεταξύ των περιφερειών της χώρας θα επέτρεπε μείωση του κόστους και τη διασπορά του οφέλους.

12 12 ΔΙΑΛΕΞΗ 11: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΕ iii. Μόνο σε τρεις χώρες υπάρχουν δευτερογενείς πόλοι ανάπτυξης που αντισταθμίζουν την οικονομική ισχύ των μητροπόλεων:  Ισπανία: Μαδρίτη vs Βαρκελώνη  Ιταλία: Ρώμη vs Μιλάνο (αν και η Νάπολη στο Νότο δεν μπορούσε να ανταγωνιστεί καμία από τις δύο αυτές πόλεις του Βορρά και έτσι να μειώσει τις ανισότητες μεταξύ Βορρά και Νότου)  Γερμανία: Βερολίνο vs Μόναχο, Φρανκφούρτη, Αμβούργο.

13 13 ΔΙΑΛΕΞΗ 11: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΕ E. Nijkamp (1993) 1.Συγκέντρωση μελετών που επιχείρησαν να χαρτογραφήσουν τον οικονομικό χώρο της ΕΕ-12, δηλ. τη χωρική κατανομή των πόρων μετά την ενοποίηση. α. Το αναπτυξιακό πρότυπο της Ευρώπης έχει χαρακτηριστεί στο παρελθόν ως:  «μπανάνα»  «μπλε αστέρι»  «πράσινα σταφύλια»  «οίκος των επτά διαμερισμάτων» β. Κάθε τίτλος αντιστοιχεί σε ένα χάρτη της ΕΕ-12, όπου ομαδοποιούνται οι περιοχές της Ευρώπης, με βάση ορισμένα χαρακτηριστικά. γ. Όλοι οι χάρτες που προκύπτουν επιβεβαιώνουν το σχήμα «κέντρου- περιφέρειας» στη χωρική κατανομή της οικονομικής δραστηριότητας και ανάπτυξης στην ΕΕ.

14 14 ΔΙΑΛΕΞΗ 11: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΕ 2. Στη διαμόρφωση του σχήματος αυτού συμβάλλουν τρεις βασικοί παράγοντες (θυμηθείτε τα υποδείγματα μη ισόρροπης ανάπτυξης): i.H αύξηση του ρόλου της αγοράς και του περιορισμού του δημόσιου τομέα, μέσα από μία διαδικασία απορρύθμισης, αποκέντρωσης και ιδιωτικοποίησης, η οποία υλοποιείται με τη μεταβίβαση κοινωνικών και οικονομικών ευθυνών στους τοπικούς δημόσιους οργανισμούς και σε ιδιωτικούς αγοραίους φορείς και αναμένεται να φέρει μείωση των δημοσίων ελλειμμάτων, την αύξηση του ανταγωνισμού των περιφερειών ή των πόλεων, ή την ευελιξία της αγοράς σε τοπικό επίπεδο. ii.Η κατάργηση των εμπορικών συνόρων οδηγεί σε συγκέντρωση πληθυσμών και επιχειρήσεων στις μεγαλύτερες πόλεις, ιδιαιτέρως του ευρωπαϊκού κέντρου, που είναι πιο καλά δικτυωμένες (τεχνολογικά βελτιωμένα έργα υποδομής). iii.Την ίδια στιγμή δημιουργείται μία οικονομία δικτύων που υποστηρίζει την κινητικότητα των συντελεστών και αγαθών, η οποία μπορεί, με κατάλληλη παρέμβαση και επέκταση σε όλες τις περιφέρειες της Ευρώπης να επιτρέψει διάχυση των πόρων και της ανάπτυξης (ιδιαίτερα μέσα από τη διάχυση της τεχνολογίας). Η περιορισμένη υποδομή δικτύωσης δεν είναι συμβατή με μία ισόρροπη, ανταγωνιστική και βιώσιμη ανάπτυξη στην ΕΕ μετά την οικονομική ολοκλήρωση.

15 15 ΔΙΑΛΕΞΗ 11: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΕ 3. Οικονομική και πολιτική συνοχή i.Αν και η βελτίωση των δικτύων θα βελτιώσει την οικονομική συνοχή, δεν είναι απαραίτητο ότι θα εξασφαλίσει και την πολιτική συνοχή. ii.Η πολιτική συνοχή εξαρτάται από το κοινό αίσθημα ταύτισης με την ΕΕ, που φαίνεται να μην υπάρχει, καθώς οι πολίτες των κρατών μελών εκδηλώνουν ισχυρή επιθυμία για πολιτισμική και κοινωνική ταυτότητα και διαφοροποίηση χωρίς τη γραφειοκρατία των Βρυξελλών και την τεχνοκρατική της παρέμβαση. iii.Παρά την τάση για μια πιο συνεκτική ευρωπαϊκή κοινωνία δικτύων, οι περιφερειακές ανισότητες είναι σημαντικές.

16 16 ΔΙΑΛΕΞΗ 11: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΕ 4. Κυρίως με βάση το κριτήριο της οικονομικής μεγέθυνσης και της βιομηχανικής διάρθρωσης των περιφερειών διακρίνουμε: i.τη «μπανάνα»: αντανακλά το σχήμα που προκύπτει αν σκιαγραφήσουμε την περιοχή που περικλείει τις πλέον ανεπτυγμένες περιφέρειες της ΕΕ-12 στις αρχές του 90. [Άξονας που ξεκινά από το Λονδίνο στο Βορρά και καταλήγει στη Βόρειο Ιταλία στον Νότο, περιλαμβάνοντας δυναμικές βιομηχανικές και μητροπολιτικές περιφέρειες της Ολλανδίας, του Βελγίου, και της Γερμανίας] ii.το «μπλε αστέρι»: είναι ένα πιο δυναμικό σχήμα που αντανακλά την κατεύθυνση της ανάπτυξης αλλά δεν απομακρύνεται από το νόημα της «μπανάνας» iii.τα «πράσινα σταφύλια»: μια διαφορετική προσέγγιση που αποκλίνει από την ιδέα της «μπανάνας» ή του «μπλε αστεριού» υποστηρίζει ότι ο χάρτης της Ευρώπης θα απαρτίζεται από ένα ευρύ σύνολο ανταγωνιστικών αστικών σχηματισμών, μικρότερου και μεγαλύτερου μεγέθους, οι οποίοι θα διαμορφώνουν τους κόμβους της ευρωπαϊκής δικτυακής οικονομίας. Η απήχηση του προτύπου αυτού έγκειται στις ευκαιρίες ανάπτυξης όλων των περιοχών της Ευρώπης, αρκεί να μπορέσουν να ανταποκρίνονται στον ανταγωνισμό.

17 17 ΔΙΑΛΕΞΗ 11: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΕ iv. Τέλος, συνεκτιμώντας την ένταξη των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης στο διεθνή ανταγωνισμό της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας αγοράς (το άρθρο δε μιλάει για την ένταξη στην ΕΕ) ο οίκος της Ευρώπης χωρίζεται σε επτά επιμέρους διαμερίσματα ή σε επτά κοινωνικό-πολιτικές και οικονομικο-γεωγραφικές περιφέρειες:  Μεσογειακή (οριζόντια) ζώνη (1) (Mediterranean sunbelt), που εκτείνεται από την Κωνσταντινούπολη ως τη Λισσαβόνα, και θεωρείται αγροτική/ τουριστική περιφέρεια και περιοχή εφαρμογής της υψηλής τεχνολογίας του ευρωπαϊκού κέντρου (όχι μόνο στην παραγωγή, αλλά τις μεταφορές και την ενέργεια), ενώ αποκτά σημασία λόγω των λιμανιών και των διασυνδέσεων με την Αφρική και τη Μέση Ανατολή.  Τεχνολογικό δίκτυο της Δύσης (2) (Technology Network West), που συνδέεται με την παρουσία κλάδων υψηλής τεχνολογίας, υπηρεσιών του τριτογενούς τομέα και κέντρων Ε&Α, ενώ αναπαράγει το σχήμα της «μπανάνας» επεκτείνοντάς την προς την Ιρλανδία και τη Σκωτία στο Βορρά και προς την Τεργέστη στο Νότο.  Εταίροι της Βόρειας Θάλασσας (3) (North Sea Partners) και ο Bαλτικός (4) οίκος (Baltic House) που χαρακτηρίζονται από δραστηριότητες σχετιζόμενες με τη θάλασσα, όπως λιμάνια, ναυπηγεία, διυλιστήρια, παραγωγή ενέργειας (θα έλεγα και αλιεία)  Μητροπόλεις της Μέσης Ευρώπης (5) (Middle European Capitals) που θεωρούνται το μελλοντικό τεχνοκρατικό κέντρο διοικητικών δραστηριοτήτων, έρευνας και ανάπτυξης στις κοινωνικές επιστήμες, εμπορίου και βαριάς βιομηχανίας.  Ανατολική Σλαβική Ομοσπονδία (6) (East Slavian Federation), που θα παράγει πρώτες ύλες (φυσικό αέριο) και αγροτικά προϊόντα.  Περιφέρεια της Βαλκανικής απογείωσης (7) (Balkan take-off area) για την παραγωγή και διάθεση τροφίμων και οικιακών αγαθών.

18 18 ΔΙΑΛΕΞΗ 11: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΕ 5. Για το συγγραφέα, οι χάρτες αυτοί αποκαλύπτουν τη σημασία που έχουν για τη χωρική κατανομή της οικονομικής δραστηριότητας δύο παράγοντες: i.Μητροπολιτικοί κόμβοι στην ευρωπαϊκή δικτυακή οικονομία ii.Διεθνείς δικτυακές διασυνδέσεις Άρα, η πλημμελής δικτύωση μεταξύ όλων των ευρωπαϊκών περιφερειών θα περιορίζει την κινητικότητα και αποτελεσματικότητα και ιδιαίτερα την ολοκλήρωση, που αποβλέπει όχι μόνο στην οικονομική σύγκλιση, αλλά και στην πολιτική ταύτιση. Ενώ στα πρώτα στάδια ανάπτυξης προβλέπεται ότι θα ευνοηθούν τα κέντρα του ευρωπαϊκού δικτύου, ιδιαιτέρως στη Βόρεια ηπειρωτική Ευρώπη, αναμένεται ότι η οικονομική μεγέθυνση θα εξαπλωθεί στην περιφέρεια με παρόμοιο τρόπο όπως γίνεται εντός των εθνικών κρατών.

19 19 ΔΙΑΛΕΞΗ 11: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΑΝΙΣΟΤΗΤΕΣ ΣΤΗΝ ΕΕ 6. Τελικά, τι έγινε; i.Δεν ανατράπηκε το σχήμα «κέντρου – περιφέρειας» παρά τις επενδύσεις σε δίκτυα και την αύξηση των ρυθμών οικονομικής μεγέθυνσης της περιφέρειας στη Νότια Ευρώπη. ii.Διευρύνονται οι ανισότητες μεταξύ των περιφερειών εντός της χώρας περισσότερο από ό,τι μεταξύ χωρών, ενώ πριν οι ανισότητες μεταξύ χωρών ήταν πιο έντονες [Μήπως έχουμε «σταφύλι» παρά «μπανάνα»;] iii.Προστίθενται οι χώρες του πρώην Ανατολικού μπλοκ. Ίσως, λοιπόν, τα επτά διαμερίσματα να ανταποκρίνονται σε εξειδίκευση βάσει πλεονεκτήματος. Αλλά δεν φαίνεται να επιτυγχάνεται ισόρροπη ανάπτυξη, λόγω των περιορισμένων πόρων που έχουν στη διάθεσή τους οι μειονεκτούσες περιφέρειες για να αξιοποιήσουν τις ευκαιρίες της ενιαίας αγοράς, των δικτύων και των τοπικών δυνατοτήτων.