Τι δικαστηριακό διερμηνέα χρειάζεται η ελληνική δικαιοσύνη; Στέφανος Βλαχόπουλος Η έρευνα έχει συγχρηματοδοτηθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό.

Παρουσίαση με θέμα: "Τι δικαστηριακό διερμηνέα χρειάζεται η ελληνική δικαιοσύνη; Στέφανος Βλαχόπουλος Η έρευνα έχει συγχρηματοδοτηθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Τι δικαστηριακό διερμηνέα χρειάζεται η ελληνική δικαιοσύνη; Στέφανος Βλαχόπουλος Η έρευνα έχει συγχρηματοδοτηθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και εθνικούς πόρους στο πλαίσιο του επιχειρησιακού προγράμματος »Εκπαίδευση και δια βίου μάθηση" του Εθνικού Στρατηγικού Πλαισίου Αναφοράς (NSRF) – Πρόγραμμα Χρηματοδότησης Έρευνας: ΑΡΧΙΜΗΔΗΣ III. Επένδυση στην κοινωνία της γνώσης μέσω του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου.

2 Γενικά για το έργο ΔΙΔΙ: Δικαστηριακή Διερμηνεία στην Ελλάδα Ερευνητική ομάδα: Στέφανος Βλαχόπουλος (TEI Ηπείρου) Επιστημονικός υπεύθυνος Περικλής Τάγκας (TEI Ηπείρου) Θεμιστοκλής Γκόγκας (TEI Ηπείρου) Ελευθερία Δογορίτη (TEI Ηπείρου) Νικήτας Χατζημιχαήλ (Πανεπιστήμιο Κύπρου) Φρειδερίκη Μπατσαλιά (Πανεπιστήμιο Αθηνών) Θεόδωρος Βυζάς (TEI Ηπείρου) Χρήστος Κατσής (TEI Ηπείρου) Αικατερίνη Φλώρου (TEI Ηπείρου) Άννα Χήτα (TEI Ηπείρου) Γιώργος Ίσερης (TEI Ηπείρου) Σπύρος Δραγομάνοβιτς (ανεξάρτητος ερευνητής)

3 Στόχοι Να διερευνηθεί η πραγματικότητα της διερμηνείας στα αστυνομικά τμήματα και τις αίθουσες δικαστηρίων στην Ελλάδα. Να χυθεί φως στα προβλήματα εξαιτίας της μη ύπαρξης κατάλληλα εκπαιδευμένου σώματος νομικών μεταφραστών στην Ελλάδα. Να ευαισθητοποιηθούν τα εμπλεκόμενα μέρη. Να παραχθεί πακέτο προτάσεων που θα μπορούσαν να βελτιώσουν την κατάσταση.

4 Στάδια του έργου 1 1. Ορισμός και περιγραφή της νομικής διερμηνείας, νομικές επιπτώσεις που συνδέονται με τη διερμηνεία στο δικαστήριο και διεθνής εμπειρία. 2. Επικοινωνία με τις ελληνικές αρχές: από τη σκοπιά του μη ελληνόφωνου ομιλητή. 3. Επικοινωνία με τις ελληνικές αρχές: από τη σκοπιά της ελληνικής πλευράς.

5 Στάδια του έργου 2 4. Σύνθεση της ελληνικής και διεθνούς εμπειρίας. 5. Το προφίλ του Έλληνα νομικού διερμηνέα. 6. Δημιουργία οδηγού καλών πρακτικών. 7. Δημοσιοποίηση (φάκελος για τα εμπλεκόμενα μέρη, δημοσίευση των αποτελεσμάτων, συνέδριο, κλπ.).

6 Τι είναι διερμηνεία; Ο Pöchhacker (2004: 11) εξηγεί ότι: «η διερμηνεία είναι μια μορφή μετάφρασης στην οποία η πρώτη και τελική απόδοση σε μια άλλη γλώσσα παράγεται με βάση την άπαξ παρουσίαση ενός εκφωνήματος σε μια γλώσσα πηγή». ενώ επιπλέον: δίνει έμφαση στον ρόλο χωρικών και γνωστικών παραγόντων και προτείνει τρόπους συγκερασμού των προσεγγίσεων για να δημιουργηθεί μια κατά το δυνατόν ολιστική προσέγγιση με άξονα τη διαδικασία.

7 Τι είναι η νομική διερμηνεία? Η νομική διερμηνεία είναι εκείνη που λαμβάνει χώρα σε χώρο όπως η αίθουσα δικαστηρίου ή το γραφείο του δικηγόρου, όπου διεξάγεται κάποια διαδικασία που σχετίζεται με τον νόμο.

8 Ταυτόχρονη vs Διαδοχική Υπάρχει σημαντική διαφορά μεταξύ της ταυτόχρονης διερμηνείας ολόκληρης της διαδικασίας και της διαδοχικής διερμηνείας επιλεγμένων μερών της διαδικασίας. Η ταυτόχρονη δίνει τη δυνατότητα στον εναγόμενο να συμμετάσχει ενεργά στην υπεράσπισή του παρακολουθώντας την κατάθεση των στοιχείων και συνομιλώντας με τον συνήγορο όταν χρειάζεται.

9 Ευρωπαϊκή νομοθεσία Οδηγία 2010/64/ΕU σχετικά με το δικαίωμα σε διερμηνεία και μετάφραση κατά την ποινική διαδικασία Οδηγία 2012/13/ΕU σχετικά με το δικαίωμα ενημέρωσης στο πλαίσιο ποινικών διαδικασιών

10 Ελληνική νομοθεσία Δεν απαιτούνται ιδιαίτερα προσόντα Οποιοσδήποτε με απολυτήριο λυκείου μπορεί να εργαστεί ως διερμηνέας Κατά συνέπεια, οποιοσδήποτε ισχυρίζεται ότι μιλά μια ξένη γλώσσα μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει τα προσόντα και να οριστεί ως διερμηνέας

11 Ποιος είναι ο δικαστηριακός διερμηνέας στην Ελλάδα σήμερα; Κάποιος -Χωρίς εκπαίδευση -που δεν αξιολογείται -χωρίς επαγγελματική υπόσταση -με χαμηλές απολαβές, ενώ διαπιστώνεται και -χαμηλή εκτίμηση των δυνατοτήτων του διερμηνέα ως ειδικού στη διαπολιτισμική επικοινωνία ο οποίος δεν θεωρείται ειδικός στο πεδίο αυτό.

12 Επικοινωνία με τις ελληνικές αρχές: από τη σκοπιά του μη ελληνόφωνου Πώς Ερωτηματολόγια / συνεντεύξεις Πού φυλακές Κέρκυρας (ανδρικές) φυλακές Ιωαννίνων (ανδρικές) φυλακές Θηβών (γυναικείες) Πότε 15.10.2012 - 15.04.2013

13 Ερωτηματολόγιο αλλοδαπών I Δημογραφικά στοιχεία 15 ερωτήσεις (μια σελίδα, ερωτήσεις ναι/όχι, σύντομο κείμενο, κλίμακα Likert) Παρατηρήσεις και γνώμη του μη ελληνόφωνου ομιλητή

14 Ερωτηματολόγιο αλλοδαπών II Εθνικότητα: _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Φύλο: Α □ Θ □ Έτος γέννησης: _ _ _ _ _ _ _ _ _ Εκπαίδευση: Πρωτοβάθμια □ Δευτεροβάθμια □ Τριτοβάθμια □ 1. Υπήρχε διερμηνέας κατά την επαφή σας με τις αρχές και το δικαστήριο; 2. Εσείς επιλέξατε τον διερμηνέα; 3. Μιλούσε ο διερμηνέας τη μητρική σας γλώσσας; 4. Αν ΟΧΙ, ποια γλώσσα μιλούσε ο διερμηνέας; 5. Καταλαβαίνατε τον διερμηνέα;

15 Ερωτηματολόγιο αλλοδαπών III 6. Σας εξήγησε ο διερμηνέας τη διαδικασία της διερμηνείας; 7. Ο διερμηνέας κρατούσε σημειώσεις; 8. Ο αξιωματικός/δικαστής απευθυνόταν σε εσάς κατά τη διαδικασία; 9. Αν ΟΧΙ, ο αξιωματικός/δικαστής απευθυνόταν στον διερμηνέα; 10. Ο διερμηνέας διερμήνευε όλα όσα λέγονταν κατά τη διαδικασία;

16 Ερωτηματολόγιο αλλοδαπών IV 11. Ο διερμηνέας χρησιμοποιούσε λεξικά, βιβλία ή άλλα βοηθήματα; 12. Νιώθατε ότι ο διερμηνέας ήταν ουδέτερος; 13. Αν ΟΧΙ, ο διερμηνέας ήταν υπέρ ή εναντίον σας; 14. Είστε γενικά ικανοποιημένος από τη διερμηνεία; 15. Θα ζητούσατε ξανά τον ίδιο διερμηνέα;

17 Δείγμα ΣύνολοΕθνικότηταΦύλοΕκπαίδευση ΔΞ/ΔΑ 193 191 2 189 4 177 14

18 Αποτελέσματα... 1 Υψηλό ποσοστό δήλωσε ότι δεν υπήρχε διερμηνέας (58%). Ο διερμηνέας δεν μιλούσε τη μητρική γλώσσα του υπόπτου (43%). Κάποιοι διερμηνείς μιλούσαν ελληνικά στον αλλοδαπό. 54% των αλλοδαπών δεν καταλάβαιναν πάντα τον διερμηνέα. Σε 74% των περιπτώσεων ο αλλοδαπός δεν είχε λάβει ενημέρωση για τη διερμηνευτική διαδικασία. Σε 55% των περιπτώσεων ο δικαστής απευθυνόταν στον διερμηνέα.

19 Αποτελέσματα... 2 Η πλειονότητα των αλλοδαπών δεν μπορούσαν να παρακολουθήσουν όλη τη διαδικασία (81%). Ο διερμηνέας δεν ήταν ουδέτερος (70%). 87% των αλλοδαπών είχαν την αίσθηση ότι ο διερμηνέας είχε στραφεί εναντίον τους. 7% έμεινε ικανοποιημένο από τη διερμηνεία (καλά, πολύ καλά). 11% θα ζητούσε πάλι τον ίδιο διερμηνέα (μέτρια, καλά, πολύ καλά).

20 Επικοινωνία με τις ελληνικές αρχές: από την οπτική γωνία των ελληνόφωνων Ερωτηματολόγιο διανεμήθηκε: - στις ελληνικές αστυνομικές και λιμενικές αρχές - σε δικαστές και εισαγγελείς - σε δικηγόρους

21 Δείγμα 161 ερωτηματολογίων

22 Ερωτηματολόγιο (επαγγελματίες) I 1.Συνεργαστήκατε ποτέ με διερμηνέα ; 2. Είναι ικανοποιητική η ποιότητα των υπηρεσιών διερμηνείας; 3.1. Αριθμός περιπτώσεων συνεργασίας 3.2. Σε πόσες περιπτώσεις φαινόταν ο διερμηνέας να μην καταλαβαίνει απόλυτα τον αλλοδαπό; 3.3. Σε πόσες περιπτώσεις είχατε την εντύπωση ότι ο διερμηνέας δεν απέδιδε τα πάντα στα ελληνικά;

23 Ερωτηματολόγιο (επαγγελματίες) IΙ 3.4. Σε πόσες περιπτώσεις είχατε την εντύπωση ότι ο αλλοδαπός ήταν σε θέση να παρακολουθήσει πλήρως τη διαδικασία; 3.4.1 Πιστεύετε ότι αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο αλλοδαπός μιλάει ελληνικά; 4.1. Σε πόσες περιπτώσεις ο διερμηνέας είχε λάβει σχετική πληροφόρηση πριν από τη διαδικασία; 4.2. Σε πόσες περιπτώσεις ο διερμηνέας μετέφραζε όλα όσα λέγονταν στην αίθουσα;

24 Ερωτηματολόγιο (επαγγελματίες) IΙΙ 4.3. Γνωρίζατε τα προσόντα του διερμηνέα; 4.4. Ο υπεύθυνος για τη διαδικασία απευθυνόταν στον διερμηνέα; 4.5. Απευθυνόταν κατευθείαν στον αλλοδαπό; 4.6. Σε πόσες περιπτώσεις ο διερμηνέας χρησιμοποίησε το τρίτο πρόσωπο;

25 Ερωτηματολόγιο (επαγγελματίες) IV 4.7. Σε πόσες περιπτώσεις ο διερμηνέας χρησιμοποίησε το πρώτο πρόσωπο; 4.8. Σε πόσες περιπτώσεις χρησιμοποιήθηκαν διαφορετικοί διερμηνείς; 4.9. Ελήφθη υπόψη η κόπωση του διερμηνέα σε κάποια δεδομένη στιγμή; 4.10. Κρατούσε σημειώσεις ο διερμηνέας;

26 Ερωτηματολόγιο (επαγγελματίες) V 4.11. Ο διερμηνέας συμβουλεύτηκε λεξικά ή άλλα βοηθήματα; 5. Πιστεύετε ότι ο διερμηνέας θα έπρεπε να παίζει ρόλο ειδικού σε διαπολιτισμικά ζητήματα; 6. Ο διερμηνέας πρέπει να μεταφράζει λέξη προς λέξη ή με λειτουργικό τρόπο;

27 Ερωτηματολόγιο (επαγγελματίες) VΙ 7. Πιστεύετε ότι οι αμοιβές είναι ικανοποιητικές; 8. Πιστεύετε ότι απαιτούνται κατάρτιση και αξιολόγηση; 9. Πιστεύετε ότι το ισχύον σύστημα διορισμού διερμηνέα είναι ικανοποιητικό;

28 Απαντήσεις επαγγελματιών I 77% των επαγγελματιών είχε συνεργαστεί με διερμηνέα 40% εξ αυτών θεωρούν ότι η ποιότητα των υπηρεσιών διερμηνείας είναι μάλλον ή πολύ απογοητευτική σε μόνο 10% των περιπτώσεων ο διερμηνέας φαινόταν να καταλαβαίνει πλήρως τον αλλοδαπό μόνο 6% των επαγγελματιών είχε την εντύπωση ότι ο διερμηνέας απέδιδε τα πάντα στα ελληνικά

29 Απαντήσεις επαγγελματιών IΙ 50% απάντησε ότι ο υπεύθυνος της διαδικασίας δεν απευθυνόταν στον αλλοδαπό αλλά στον διερμηνέα ενώ 33% απάντησε ότι ο υπεύθυνος της διαδικασίας συνήθως απευθυνόταν στον αλλοδαπό μόνο 13% απάντησε ότι ο διερμηνέας συνήθως απευθυνόταν κατευθείαν στον αλλοδαπό σε πρώτο πρόσωπο 33% απάντησε ότι υπήρχε ο ίδιος διερμηνέας και για τον ενάγοντα και για τον εναγόμενο περίπου το 50% των επαγγελματιών είχε την εντύπωση ότι στις περισσότερες περιπτώσεις ο αλλοδαπός αδυνατούσε να παρακολουθήσει τη διαδικασία

30 Απαντήσεις επαγγελματιών IΙΙ περίπου το 50% των επαγγελματιών ήταν σίγουρο ότι οι αλλοδαποί δεν είχαν ενημερωθεί πριν από τη διαδικασία σχετικά με τη διερμηνεία 20% θεώρησε ότι ο διερμηνέας δεν μετέφραζε όλα όσα λέγονταν στο δικαστήριο ενώ 40% απάντησε ότι ο διερμηνέας μετέφραζε τα πάντα σε λίγες μόνο περιπτώσεις το 70% αγνοούσε τα προσόντα του διερμηνέα

31 Απαντήσεις επαγγελματιών IV 33% απάντησε ότι η κόπωση του διερμηνέα δεν ελήφθη υπόψη σε καμιά περίπτωση ενώ ένα άλλο 33% απάντησε ότι η κόπωση του διερμηνέα ελήφθη συχνά υπόψη 67% απάντησε ότι ο διερμηνέας σπανιότατα κρατούσε σημειώσεις 60% απάντησε ότι ο διερμηνέας ποτέ δεν ανέτρεξε σε λεξικά ή άλλα γλωσσικά βοηθήματα

32 Απαντήσεις επαγγελματιών V 75% απάντησε ότι ο διερμηνέας θα έπρεπε να χρησιμεύει ως εμπειρογνώμονας σε πολιτιστικά ζητήματα ενώ οι μισοί από αυτούς εκφράστηκαν υπέρ της λειτουργικής μετάφρασης 70% απάντησαν πως οι αμοιβές δεν ήταν ικανοποιητικές Πάνω από το 90% ήταν της γνώμης ότι κατάρτιση και αξιολόγηση ήταν απαραίτητες Τουλάχιστον το 90% έκρινε ικανοποιητικό το ισχύον σύστημα διορισμού διερμηνέων

33 Οι γλώσσες με τη μεγαλύτερη ζήτηση ΓλώσσαΚατάταξη Αγγλική1η1η Άλλες γλώσσες (Τουρκική, Αραβική…) 2η2η Ιταλική3η3η Γαλλική4η4η Γερμανική5η5η Σερβική6η6η Ρωσική7η7η Βουλγαρική8η8η Αλβανική9η9η

34 Τι προτείνεται; Γενικό πλαίσιο I Δημιουργία σώματος καταρτισμένων δικαστηριακών διερμηνέων που να κατέχουν τόσο την ταυτόχρονη όσο και τη διαδοχική διερμηνεία. Ενθάρρυνση της συνεργασίας μεταξύ αφενός των διερμηνέων και αφετέρου των αστυνομικών και λιμενικών αρχών, δικαστών, εισαγγελέων και δικηγόρων. Ενθάρρυνση της διαρκούς επιμόρφωσης των ανωτέρω επαγγελματιών και των διερμηνέων με έμφαση σε θέματα διαπολιτισμικής φύσεως.

35 Τι προτείνεται; Γενικό πλαίσιο IΙ Καταγραφή των αναγκών σε διερμηνείς σε ολόκληρη τη χώρα. Δημιουργία του προφίλ του διερμηνέα με τις εξής προτεραιότητες: συνθήκες εργασίας, φόρτος εργασίας, αμοιβές. Δημιουργία κώδικα δεοντολογίας βασισμένου σε πρότυπα διεθνών φορέων και επαγγελματικών συλλόγων. Δημιουργία οδηγού καλής πρακτικής που θα απευθύνεται σε δημοσίους υπαλλήλους (αστυνομικούς, δικαστικούς κλπ) που συνεργάζονται με διερμηνείς.

36 Διερμηνεία: προτεινόμενες τακτικές Καθώς ο αλλοδαπός δεν μπορεί να παρακολουθήσει τι λέγεται μεταξύ τρίτων, απαιτείται ψιθυριστή ταυτόχρονη διερμηνεία (chuchotage). Πάντως, ακόμη και οι ειδικοί φαίνεται να πιστεύουν ότι κατά την ακροαματική διαδικασία χρειάζεται διαδοχική διερμηνεία. Οι διερμηνείς θα πρέπει να εξοικειωθούν με τις νέες τεχνολογίες ώστε να είναι σε θέση να παρέχουν υπηρεσίες διερμηνείας σε περιοχές της Ελλάδας όπου δεν υπάρχει διερμηνέας για την αντίστοιχη γλώσσα.

37 Τι διερμηνέα χρειάζονται τα ελληνικά δικαστήρια? Έναν καταρτισμένο διερμηνέα Έναν διερμηνέα που αξιολογείται συστηματικά Έναν καλύτερα αμειβόμενο διερμηνέα Έναν διερμηνέα που να μπορεί να χρησιμεύσει ως ειδικός σε ζητήματα (δια)πολιτισμικής επικοινωνίας.

38 Ευχαριστώ ! Στέφανος Βλαχόπουλος ΤΕΙ Ηπείρου Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Ηγουμενίτσα stefanos@teiep.gr