Κειμενικά είδη αφήγηση

Παρουσίαση με θέμα: "Κειμενικά είδη αφήγηση"— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 Κειμενικά είδη αφήγηση

2 Κειμενικά είδη «Στην καθημερινή μας ζωή, κάθε μέρα, όλη τη μέρα, όταν αλληλεπιδρούμε με τους άλλους μέσω της γλώσσας … διατυπώνουμε υποθέσεις προς δύο κατευθύνσεις. Βγάζουμε συμπεράσματα από την κατάσταση για το κείμενο, και από το κείμενο για την κατάσταση» (Halliday & Hasan 1989: 36).

3 Ο διαμεσολαβητικός ρόλος των κειμένων
Τα κειμενικά είδη αποτελούν «συστηματικές συσχετίσεις γλωσσικών και δομικών κειμενικών στοιχείων με λειτουργίες και στοιχεία περιεχομένου, σύμφωνα με το ρόλο που καλούνται να διαδραματίσουν στο κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον» (Γεωργακοπούλου & Γούτσος,1999: 63).

4 Το οργανωτικό σχήμα κάθε κειμενικού είδους πρέπει να είναι αρκετά παγιωμένο ώστε να καλύπτει πολλές παρόμοιες κοινωνικές περιστάσεις που μοιάζουν μεταξύ τους, αλλά και αρκετά εύκαμπτο ώστε να προσαρμόζεται σύμφωνα με τα διαφορετικά στοιχεία που μπορεί να έχουν. Τα κειμενικά είδη αποτελούν συστήματα σημασίας που βοηθούν στην κατασκευή της κοινωνικής πραγματικότητας στην οποία ζούμε και επομένως όσοι έχουν πρόσβαση στα προνομιακά είδη μιας κοινωνίας διαθέτουν σημαντικά πλεονεκτήματα σε σχέση με τους άλλους. Για το λόγο αυτό, η έννοια του κειμενικού είδους είναι ιδιαίτερα σημαντική στο χώρο της εκπαίδευσης όπου συντελείται η κοινωνικοποίηση των μελών της γλωσσικής κοινότητας.

5 Επικοινωνιακή – Κειμενοκεντρική διδασκαλία

6 Ταξινομήσεις των κειμενικών ειδων
Διακρίνονται τρία «γένη» του λόγου: η αφήγηση, η περιγραφή και η επιχειρηματολογία + εκθετικός λόγος Εκθετικός λόγος διαδικαστικός λόγος περιγραφή αφήγηση επεξήγηση επιχειρηματολογία διαδικασία

7 Είδη λόγου βαθεία δομή - προβολή + προβολή επιφανειακή δομή - εντολές
+ εντολές + διαδοχή + χρονολογικό πλαίσιο ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΑ ΔΙΑΔΙΚΑΣΤΙΚΑ - διαδοχή - χρονολογικό πλαίσιο ΕΚΘΕΤΙΚΑ ΠΑΡΑΙΝΕΤΙΚΑ Είδη Λόγου κατά Longacre (1976)

8 Θεμελιώδη είδη λόγου πομπός δέκτης μήνυμα πραγματικότητα αναφοράς
κείμενα προσωπικής ή συλλογικής έκφρασης > Το ημερολόγιο > η αυτοβιογραφία > ένα πολιτικό μανιφέστο ή ένα κείμενο διαμαρτυρίας > μια προσευχή > μια συνέντευξη ασθενούς σε ψυχαναλυτή Ένα πρόσωπο ή μια ομάδα "ανακοινώνει" σκέψεις, φαντασιώσεις, όνειρα, συναισθήματα ή πίστεις. κείμενα πειθούς εμπορική και πολιτική διαφήμιση ο πολιτικός λόγος η δικανική αγόρευση το εκκλησιαστικό κήρυγμα λογοτεχνία στόχος της επικοινωνιακής διαδικασίας το ίδιο το μήνυμα "κείμενα" αναφοράς στην πραγματικότητα ή πληροφοριακά "κείμενα« > Τα δελτία καιρού > τα ειδησεογραφικά δελτία > οι τηλεφωνικοί κατάλογοι (απεικόνιση της πραγματικότητας). > Επιστημονικά κείμενα (συστηματοποίηση της πραγματικότητας με εγκυρότητα - επιστήμες). > τα ερωτηματολόγια, οι συνεντεύξεις και τα σεμινάρια (υποθέτουν –αναζητούν- την πραγματικότητα

9 Ματσαγγούρας, 2007 ΕΙΔΗ ΛΟΓΟΥ Κειμενικά είδη Κειμενικοί τύποι
ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΟ ΚΑΘΟΔΗΓΗΤΙΚΟ ΑΝΑΦΟΡΙΚΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ Κειμενικά είδη Διακηρυκτικό Πρωτοπρόσωπης αφ. Διαλογικό Συμβουλευτικό Διαδικαστικό Χειραγωγικό Τριτοπρόσωπη αφ. περιγραφικό εκθετικό επεξηγηματικό πραγματολογικό πεζό Ποιητικό αφηγματικό Κειμενικοί τύποι Όρκος Ευχές Επιστολές Διακηρύξεις Αυτοβιογραφία Ημερολόγιο Επιχειρηματολογία Διδαχές Οδηγίες χρήσης Συνταγές Διαφημίσεις Ιστορική διήγηση Ανταπόκριση Περιγραφές οργανισμών, χώρων, αντικειμένων Περιγραφές φυσ. Φαινομένων Περιγραφές κοιν. δρώμενων Αναλύσεις Ταξινομήσεις Παρουσιάσεις Αιτιοκρατική επεξήγηση Ερμηνεία κοιν. Φαιν. Ανάλυση ατομικών περιπτώσεων Επίλυση προβλημάτων Δοκίμιο Επιστημονική έρευνα Παραμύθια Διηγήματα θέατρο Έπος τραγωδίες Ματσαγγούρας, 2007

10 Κειμενικά είδη: δομικά χαρακτηριστικά και γλωσσικά μέσα
Κοινωνικές διαδικασίες που περιγράφουν εξηγούν καθοδηγούν επιχειρηματολογούν αφηγούνται μέσω της διαδικασίας της κατηγοριοποίησης των πραγμάτων σε κοινά/καθημερινά και τεχνικά πλαίσια νοήματος μέσω της διαδικασίας της διαδοχής των φαινομένων με σχέσεις χρονικότητας ή/και αιτιότητας μέσω της διαδικασίας της λογικής διαδοχής δραστηριοτήτων ή συμπεριφορών μέσω της διαδικασίας της ανάπτυξης μιας πρότασης ώστε να πείσει για την αποδοχή μιας άποψης μέσω της διαδικασίας της διαδοχής προσώπων και γεγονότων στο χώρο και το χρόνο Χρησιμοποιούνται συνήθως σε Προσωπικές περιγραφές Καθημερινές περιγραφές Τεχνικές περιγραφές Περιγραφικές αναφορές Επιστημονικές αναφορές Ορισμοί Εξηγήσεις (πώς) Εξηγήσεις (γιατί) Πραγματείες Εξηγήσεις μέσω παραδειγμάτων Διαδικαστικές συμβουλές Οδηγίες Εγχειρίδια Συνταγές Πειράματα Κατευθυντήριες οδηγίες Δοκίμια Εκθέσεις Αντιπαραθέσεις/ Συζητήσεις Ερμηνείες Αξιολογήσεις Προσωπικές διηγήσεις Ιστορικές διηγήσεις Ιστορίες Μύθοι Παραμύθια Αφηγήσεις Από Knapp & Watkins, 2005: 27

11 Το αναλυτικό πρόγραμμα: Παιδί και γλώσσα- Στόχοι (ΔΕΠΠΣ: 2001)
Προφορική επικοινωνία Γραπτός λόγος ομιλία ακρόαση ανάγνωση γραφή •Διήγηση / Αφήγηση •Περιγραφή •Εξήγηση / Ερμηνεία •Επιχειρηματολογία •Εμπλουτισμός λεξιλογίου •Φωνολογική / Φωνημική επίγνωση •Επαφή με διαφορετικά είδη έντυπου λόγου (ενημερωτικά, περιγραφικά, αφηγηματικά, επιστολές, φυλλάδια, ιστοσελίδες, χάρτες, κ.ά.). •Άντληση πληροφοριών από διαφορετικές πηγές •Χρήση της βιβλιοθήκης •Διάκριση διαφορετικών σημειωτικών συστημάτων και αλφαβήτων •Υιοθέτηση βασικών συμβάσεων ανάγνωσης •Πίνακες αναφοράς •Γραφοφωνημικές αντιστοιχίσεις •Συνειδητοποίηση της χρήσης του γραπτού λόγου •Παραγωγή (ατομικά ή/και ομαδικά) κείμενων με διαφορετικούς επικοινωνιακούς στόχους (π.χ. ενημερωτικά φυλλάδια, κάρτες, αφηγηματικά κείμενα). •Υπαγόρευση κείμενων στην/στον εκπαιδευτικό (π.χ. επιστολές, προσκλήσεις) •Γραφή του ονόματος.

12 Η αφήγηση στο νηπιαγωγείο
Τρόποι οργάνωσης της ανθρώπινης εμπειρίας και σκέψης Παραδειγματικός Πώς λειτουργεί ο κόσμος Σχετίζεται με την επιστήμη Αφηγηματικός Γιατί; (κατανόηση του κόσμου) Σχετίζεται με την τέχνη (Bruner, 1986)

13 χρονικά και αιτιολογικά επιρρήματα και σύνδεσμοι
Στοιχεία της αφήγησης Δομικά Γλωσσικά στοιχεία Χωροχρονικό πλαίσιο (πού, πότε) Ήρωες της δράσης (ποιος/οι) Πρόβλημα Εξωτερική δράση Εσωτερική αντίδραση (συναισθήματα) Λύση προβλήματος Σχόλια και αξιολογήσεις (> κριτικός γραμματισμός) (ενδ. Ματσαγγούρας, 2007, Curenton & Lucas, 2007) σύνταξη λεξιλόγιο χρονικές και αιτιολογικές προτάσεις ρήματα αισθήσεως και νοήσεως σημαντικά ρήματα σε χρόνο αόριστο ή άχρονο ενεστώτα χρονικά και αιτιολογικά επιρρήματα και σύνδεσμοι ειδικό λεξιλόγιο επίθετα

14 Αφήγηση Αφήγηση ορίζεται κάθε μορφή λόγου που διατάσσει ανθρώπινες εμπειρίες και δράσεις με τρόπο ώστε να διαφαίνεται η χρονική τους εξέλιξη και η αιτιοκρατική τους σχέση (Ματσαγγούρας, 2007, Knapp & Watkings, 2005). Τα συστατικά μέρη της αφήγησης (Labov & Walesky, 1972) είναι: > χωροχρονικό πλαίσιο > δράση > ήρωες > λύση > πρόβλημα > αξιολόγηση

15 Αφήγηση και αποπλαισιωμένος λόγος
Η ικανότητα να παράγεις (προφορικά ή γραπτά) έναν συνεκτικό και δομημένο αφηγηματικό κειμενικό τύπο προϋποθέτει την ικανότητα οργάνωσης και ελέγχου του περιεχομένου, σύνθεσης των προτάσεων και των μεταξύ τους συνδέσεων, και ειδικό, ακριβές λεξιλόγιο. Προϋποθέτει την ικανότητα να χρησιμοποιείς τη γλώσσα με τρόπο τέτοιο, ώστε να υποστηρίζεται και λεκτικά και συντακτικά η χρονική και η αιτιολογική σύνδεση των νοημάτων και των επιμέρους δράσεων. Συμπερασματικά, απαιτείται η χρήση εκτενούς, επεξεργασμένου, αποπλαισιωμένου λόγου (ενδ. Cassell, 2004).

16 ΑΦΗΓΗΣΗ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗΣ ΤΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΤΗΣ ΑΦΗΓΗΣΗΣ
ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΔΟΜΗ ΑΦΗΓΗΣΗ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΔΟΜΗ ( language structure) ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗ ΔΟΜΗ ( story structure) Αφηγηματικά Επίπεδα του Applebee Γραμματική της Ιστορίας των Stein & Glenn, (1979) Γραμματική Πολυπλοκότητα (Grammatical complexity) 1)Επικοινωνιακές Μονάδες (C-units) 2)M.L.C.U. 3)L.L.F. [εκτενείς] ονοματικές φράσεις, Επιρρήματα, Σύνδεσμοι, Λεκτικά, νοητικά και αισθήσεως σημαντικά ρήματα Λεξιλογική Ποικιλία (Lexical Diversity) T.T.R. N.D.W. D.

17 Γραμματική της ιστορίας
(κλίμακα του Applebee, 1978) 6. Αληθινή αφήγηση (true narrative) 5. Εστιασμένη αλληλουχία γεγονότων (focused chains) 4. Μη εστιασμένη αλληλουχία γεγονότων (unfocused chains) 3. Στοιχειώδεις αφηγήσεις (primitive narratives): Στο επίπεδο αυτό κατηγοριοποιούνται αφηγήσεις στις οποίες υπάρχει ένας συγκεκριμένος πυρήνας γύρω από τον οποίο περιστρέφονται τα γεγονότα τα οποία ενισχύουν ή διευκρινίζουν αυτόν τον πυρήνα και τα γεγονότα είναι συνδεδεμένα από μια κοινή κατάσταση. 2. Αλληλουχίες (sequences): Έχουν ιδέες ή γεγονότα, τα οποία είναι συνδεδεμένα χρονικά αλλά όχι αιτιακά. 1. Mάζες (heaps): Αποτελούνται από ιδέες ή γεγονότα τα οποία δεν είναι συνδεδεμένα χρονικά ή αιτιακά. Η οργάνωσή τους γίνεται τυχαία.

18 Ενδεικτικές δραστηριότητες
Πριν την ανάγνωση για ανάκληση σχετικών με το θέμα γνώσεων και εξασφάλιση ενδιαφέροντος (εξώφυλλο, έργα του ίδιου συγγραφέα, θέμα) Κατά την ανάγνωση: σύντομες διευκρινίσεις άγνωστων λέξεων ή φράσεων (π.χ. μεταφορών), συζήτηση για πιθανές δράσεις ή λύσεις, κτλ. Μετά την ανάγνωση: ερωτήσεις κατανόησης, ερωτήσεις εμβάθυνσης, ερμηνείας (ερωτήσεις υψηλής γνωστικής απαίτησης) Δραστηριότητες επέκτασης: δραματοποίηση, συγγραφή ιστορίας, διερεύνηση θεμάτων που τέθηκαν από την ανάγνωση, ηλεκτρονική μορφή βιβλίου, παρουσίαση του βιβλίου, κτλ.

19 Δραστηριότητα Αφήγησης
Πριν την ανάγνωση Κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης Μετά την ανάγνωση > Ερωτήσεις υψηλής γνωστικής απαίτησης για την ενίσχυση της αφηρημένης και κριτικής σκέψης μέσω χρήσης εκτενούς/αποπλαισιωμένου λόγου προβλέψεις, εξηγήσεις, αιτιολογήσεις, συνδέσεις, αναφορές σε προηγούμενες γνώσεις, συγκρίσεις, ανάλυση λεξιλογίου κτλ.

20 Ανάδειξη της σημασίας της γωνιάς βιβλιοθήκης, της ηχητικής ή ηλεκτρονικής βιβλιοθήκης και του δανεισμού Ενίσχυση της φιλαναγνωσίας Ενίσχυση των πρακτικών γραμματισμού στο οικογενειακό περιβάλλον Παραγωγή αφηγηματικών κειμένων