ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ και ΑΘΗΡΟΣΚΛΗΡΩΗ Παλαιώτερα και Νεώτερα Δεδομένα Νικόλαος Λ. Κατσιλάμ π ρος

Διατροφή και αθηρoσκλήρωση Υπάρχει σχέση; Ο ρόλος της προσλαμβανόμενης ενέργειας –Παχυσαρκία Ο ρόλος της σύνθεσης της διατροφής –Λίπος –Υδατάνθρακες –Πρωτεΐνες –Αντιοξειδωτικά-βιταμίνες

Διατροφή και αθηρoσκλήρωση Υπάρχει σχέση; Πρώτα δεδομένα: μελέτες Anitschkow, Σήμερα: Οι περισσότεροι συμφωνούν ότι υπάρχει στενή σχέση. Οι μηχανισμοί αλλά και τα βλαβερά/ωφέλιμα συστατικά της διατροφής για την καρδιά αποτελούν ακόμη αντικείμενο διχογνωμίας

Μηχανισμοί μέσω των οποίων η διατροφή σχετίζεται με την αθηρoσκλήρωση Λιπίδια Γλυκόζη Οξειδωτικό stress HDL-C Ινσουλινοευαισθησία Φλεγμονή LDL-C Πηκτικότητα Ενδοθηλιακή λειτουργία Trgl Αρτηριακή πίεση Ομοκυστεΐνη Διατροφή Κίνδυνος ΚΔΝ

Διατροφή και αθηρoσκλήρωση Υπάρχει σχέση; Υπάρχει σχέση; Ο ρόλος της προσλαμβανόμενης ενέργειας –Παχυσαρκία Σύνθεση της διατροφής Σύνθεση της διατροφής –Λίπος –Υδατάνθρακες –Πρωτεΐνες –Αντιοξειδωτικά-βιταμίνες Συνολικός τρόπος διατροφήςΣυνολικός τρόπος διατροφής

Η αθηρoσκλήρωση των στεφανιαίων στους νέους σχετίζεται με την παχυσαρκία Fatty Streaks Men: Age BMI (kg/m 2 ) > < 25 Raised Lesions Men: Age Adiposity Index CategoryHDL (mg/dL)Glycohemoglobin %Smoking Prevalence HTN Prevalence BMI, kg/m 2 < > Adapted from McGill Jr et al. Circulation. 2002;105:

Παχυσαρκία ΚΔΝ Αύξηση ενεργειακών υποστρωμάτων  Λιπώδης μάζα Διαταραχή ΑΝΣ ΦΛΕΓΜΟΝΗ ΚΥΤΤΑΡΟΚΙΝΕΣ Οξειδωτικό stress Υπερινσουλιναιμία Αντίσταση στην ινσουλίνη Ενδοθηλιακή δυσλειτουργία Υπέρταση ΣΔ τύπου 2 Δυσλιπιδαιμία  Αθηροσκλήρωση Αρτηριακή σκλήρυνση Μυοκαρδιοπάθεια ΒΑΣΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ

Cardiovascular risk factors and angiographic severity of CAD (obesity and number of vessels with narrowing >50%) Traditional coronary risk factors CAD (-) negative CAD (+) positive 1 vessel involved (single) 2 vessels involved (double) 3 vessels involved (triple) p value mean BMI (Kg/m 2) 28± ±3.828± ± =NS Obesity (%) =NS obesity: no significant determinant of CAD severity!!! Koliaki C, Sanidas E, Dalianis N, Panagiotakos DB, Papadopoulos D, Votteas V, Katsilambros N. Angiology 2010 (ahead of print)

Διατροφή και αθηρoσκλήρωση Υπάρχει σχέση; Υπάρχει σχέση; Ο ρόλος της προσλαμβανόμενης ενέργειας Ο ρόλος της προσλαμβανόμενης ενέργειας –Παχυσαρκία Ποιoτικά στoιχεία –Λίπος –Υδατάνθρακες –Πρωτεΐνες –Αντιοξειδωτικά-βιταμίνες Συνολικός τρόπος διατροφήςΣυνολικός τρόπος διατροφής

Λιπαρά οξέα της διατροφής και αθηρoσκλήρωση ΚΛΑΣΣΙΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ Ευνοϊκή επίδρασηΑρνητική επίδραση ΜονοακόρεσταΚορεσμένα λιπαρά οξέα Πολυακόρεστα trans- λιπαρά οξέα –ω-6 –ω-3

Arrival of pilot study group in Crete, Greece, 1957

Ολική θνησιμότητα στη μελέτη 7C Menotti A. et al. Ann Med 1997;29: From Mediterranean diets, ed. A.P. Simopoulos and F. Visioli, Karger 2000

Διατροφή και ολική θνησιμότητα στη μελέτη 7C H θνησιμότητα παρουσίασε θετική συσχέτιση με: –την ενεργειακή πρόσληψη από SAFA (Κορεσμένα) H θνησιμότητα παρουσίασε αρνητική συσχέτιση με: –την ενεργειακή πρόσληψη από MUFA (Μονοακόρεστα) Η θνησιμότητα παρουσίασε αρνητική συσχέτιση με το πηλίκο MUFA προς SAFAΗ θνησιμότητα παρουσίασε αρνητική συσχέτιση με το πηλίκο MUFA προς SAFA Keys A. et al Am J Epidem;124:903-15

ΑΝΤΙΦΑΤΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ

Χοληστερόλη στη διατροφή και χοληστερόλη στο αίμα Ερμηνεία αντιφάσεων μεταξύ των μελετών Εκτιμάται ότι μόνον 15-25% του πληθυσμού είναι «ευαίσθητοι» στη διατροφική χοληστερόλη 100mg ημερησίως διατροφικής χοληστερόλης → – ↑2.84mg/dl στους «ευαίσθητους» (hyper-responders) – ↑0.76mg/dl στους «μη ευαίσθητους» (hypo-responders) Πιστεύεται ότι ομοιοστατικοί μηχανισμοί μειώνουν την απορρόφηση και την de novo σύνθεση χοληστερόλης στους «μη ευαίσθητους» Curr Ather Rep 2009;11:

Conclusions Higher consumption of eggs (up to one egg per day) is not associated with increased risk of coronary heart disease or stroke. The increased risk of coronary heart disease among diabetic patients and reduced risk of hemorrhagic stroke associated with higher egg consumption in subgroup analyses warrant further studies. Egg consumption and risk of coronary heart disease and stroke: dose-response meta-analysis of prospective cohort studies Ying Rong et al BMJ 2013;346:e8539 doi: /bmj.e8539 (Published 7 January 2013)

A changing view on SFAs and dairy: from enemy to friend Arne Astrup Editorial AJCN. First published ahead of print October 29, 2014 CONCLUSIONS The totality of evidence does not support that dairy SFAs increase the risk of coronary artery disease or stroke or CVD mortality. In contrast, lean dairy is clearly associated with decreased risk of type 2 diabetes, and this effect is partly independent of any effect of body fat loss. In addition, lean dairy does not increase body fatness but tends to preserve lean body tissue. There is no evidence left to support the existing public health advice to limit consumption of dairy to prevent CVD and type 2 diabetes. Cheese and other dairy products are, in fact, nutrient dense foods that give many people pleasure in their daily meals.

Κατειργασμένο Κρέας

The FDA's sister agency, the U.S. Department of Agriculture, does have a formal, working definition for “natural” for the meat and poultry products that fall under its regulation, and some contend that the FDA should simply adopt that. According to the USDA's site, it defines natural products as those “containing no artificial ingredient or added color” and “only minimally processed.” It states that minimal processing means that the product “was processed in a manner that does not fundamentally alter the product," and that the label "must include a statement explaining the meaning of the term natural (such as 'no artificial ingredients; minimally processed)." The FDA's sister agency, the U.S. Department of Agriculture, does have a formal, working definition for “natural” for the meat and poultry products that fall under its regulation, and some contend that the FDA should simply adopt that. According to the USDA's site, it defines natural products as those “containing no artificial ingredient or added color” and “only minimally processed.” It states that minimal processing means that the product “was processed in a manner that does not fundamentally alter the product," and that the label "must include a statement explaining the meaning of the term natural (such as 'no artificial ingredients; minimally processed)."The FDA's sister agency, the U.S. Department of Agriculture, does have a formal, working definition for “natural” for the meat and poultry products that fall under its regulation, and some contend that the FDA should simply adopt that. According to the USDA's site, it defines natural products as those “containing no artificial ingredient or added color” and “only minimally processed.” It states that minimal processing means that the product “was processed in a manner that does not fundamentally alter the product," and that the label "must include a statement explaining the meaning of the term natural (such as 'no artificial ingredients; minimally processed)." DEFININITION OF NATURAL FOODS

Mozaffarian et al Όμως ως προς τα πολυακόρεστα ουδέν άλλαξε για την ευενή τους επίδραση στο καρδιαγ. σύστημα

Rosqvist F…..Rizerus U Thirty-nine young and normal-weight individuals were overfed muffins high in SFAs (palm oil) or n-6 PUFAs (sunflower oil) for 7 weeks. Liver fat, visceral adipose tissue (VAT), abdominal subcutaneous adipose tissue (SAT), total adipose tissue, pancreatic fat, and lean tissue were assessed by magnetic resonance imaging. Transcriptomics were performed in SAT. In conclusion, overeating SFAs promotes hepatic and visceral fat storage, whereas excess energy from PUFAs may instead promote lean tissue in healthy humans.

Μονοακόρεστα λιπαρά οξέα Σε σχέση με τα υπόλοιπα φυτικά έλαια, το ελαιόλαδο περιέχει επιπλέον : –Φαινόλες ( mg/kg) Ισχυρή αντιοξειδωτική δράση

Oleocanthal has been found to have anti-inflammatory and antioxidant properties in vitro. Similar to classical non- steroidal anti-inflammatory drugs, it is a non-selective inhibitor of cyclooxygenase (COX). 50g (more than three and a half tablespoons) of a typical extra virgin olive oil per day contains an amount of oleocanthal with similar in vitro anti- inflammatory effect as 1/10 of the adult ibuprofen dose.anti-inflammatory antioxidantin vitronon- steroidal anti-inflammatory drugscyclooxygenaseibuprofen 1)Extra-virgin olive oil mimics painkiller"1)Extra-virgin olive oil mimics painkiller". Nature Publishing Group. 31 August )Beauchamp GK, Keast RS, Morel D, et al. (September 2005). "Phytochemistry: ibuprofen-like activity in extra-virgin olive oil". Nature 437 (7055): 45–6. doi: /437045a. PMID doi /437045a PMID )Fogliano, Vincenzo; Raffaele Sacchi (January 2006). "Oleocanthal in olive oil: Between myth and reality". Molecular Nutrition & Food Research 50 (1): 5–6. doi: /mnfr PMID doi /mnfr PMID Oleocanthal is a phenylethanoid, a type of natural phenolic compound found in extra-virgin olive oil.phenylethanoidnatural phenolic compoundolive oil

The new england journal of medicine april 4, 2013 vol. 368 no. 14 Primary Prevention of Cardiovascular Disease with a Mediterranean Diet Estruch R et al

Μεταγευματική τριγλυκεριδαιμία μετά από λήψη γεύματος πλούσιου σε κορεσμένα vs. μονοακόρεστα λιπαρά οξέα P<0,05 Michailidou G, Perea D, Katsilambros N. 1997, Diab Med;14:406-07

Μεταβολικές επιδράσεις δίαιτας πλούσιας σε ελαιόλαδο ή ηλιέλαιο σε άτομα με διαβήτη τύπου 2 Crossover study N=13 (11 men, 2 women) Start 14 days Run-in Sunflower oil Olive oil 4 months Sunflower oil Olive oil 4 months Crossover End Katsilambros N, Kostalas G, Michalakis N, Kapantais E, Manglara E, Kouzeli Ch, Maragos M, Alevizou V, Sakellariou Ch, Richardson SC. 1996, Nutr Metab Cardiovasc Dis;6:164-67

Μεταβολικές επιδράσεις δίαιτας πλούσιας σε ελαιόλαδο ή ηλιέλαιο σε άτομα με διαβήτη τύπου 2 Αποτελέσματα Έναρξη4 ος μήνας8 ος μήναςP Γλυκόζη8,709,958,35 NS Ολική χοληστερόλη 5,646,325,75 NS Συμπεραίνεται ότι οι δίαιτες που είναι πλούσιες σε MUFA ή PUFA είναι ισοδύναμες ως προς τη γλυκαιμία και τη λιπαιμία των ατόμων με διαβήτη Katsilambros N, Kostalas G, Michalakis N, Kapantais E, Manglara E, Kouzeli Ch, Maragos M, Alevizou V, Sakellariou Ch, Richardson SC. 1996, Nutr Metab Cardiovasc Dis;6:164-67

Differential acute effects of two different isocaloric meals, one rich in saturated and one rich in mono-unsaturated fat, on endothelial function in subjects with type 2 diabetes mellitus Tentolouris N, Arapostathi C, Perrea D, Kyriaki D, Revenas C, Katsilambros N Diabetes Care Dec;31(12):2276-8

FMD during the experiment * *

LDL Cholesterol Measurements (mg/dl) Arapostathi et al Angiology 62(8): ,2011 DOI: /

EXPERIMENTAL DATA Figure adopted from: n engl j med 361;23 nejm.org december 3, 2009 High Protein Diet can be Harmful

CONCLUSIONS: Higher-protein diets probably improve adiposity, blood pressure and triglyceride levels, but these effects are small and need to be weighed against the potential for harms. Τα θετικά αποτελέσματα διαιτών με πολύ λεύκωμα είναι μικρά.Υπ’όψιν : οι δυνητικές βλάβες

Μία άλλη πλευρά – τα trans- λιπαρά οξέα Δυσμενείς επιδράσεις Μία άλλη πλευρά – τα trans- λιπαρά οξέα Δυσμενείς επιδράσεις  LDL-C  TG  HDL-C  Ευαισθησία στην ινσουλίνη  Φλεγμονώδης διεργασία  Δυσλειτουργία ενδοθηλίου

ω-3 Λιπαρά οξέα - Ευνοϊκές επιδράσεις  Κίνδυνος αρρυθμιών και συνεπώς αιφνιδίου θανάτου.  Κίνδυνος θρόμβωσης και συνεπώς ΟΕΜ και ΑΕΕ.  Τριγλυκερίδια.  Ρυθμός ανάπτυξης αθηροσκληρωτικής πλάκας (;). Βελτίωση ενδοθηλιακής λειτουργίας. Ελαφρώς  ΑΠ.  φλεγμονής

Lyon Diet Heart Study: Επιβίωση χωρίς νέον έμφραγμα του μυοκαρδίου De Lorgeril M et al. Circulation 1999;99: % Without Event Experimental (Med diet) Control P = Year 2345

Διατροφή και αθηρoσκλήρωση Υπάρχει σχέση; Υπάρχει σχέση; Ποσότητα της διατροφής Ποσότητα της διατροφής –Παχυσαρκία Ποιότητα της διατροφής Ποιότητα της διατροφής --Πρωτεΐνες --- Λίπος – Υδατάνθρακες –Αντιοξειδωτικά-βιταμίνες Συνολικός τρόπος διατροφήςΣυνολικός τρόπος διατροφής

Τα δύο γεύματα έχουν την ίδια σύνθεση: Υδατάνθρακες: 85γρ Πρωτεΐ νες: 54γρ Λίπος: 20γρ Θερμίδες:736 ΑΛΛΑ… Γλυκαιμικός δείκτης: 114 Γλυκαιμικό φορτίο: 121 Γλυκαιμικός δείκτης: 64,4 Γλυκαιμικό φορτίο: 39 Ρύζι Μπριζόλα Παντζάρια Κάσιους Φακές Καρότο

Το υψηλό γλυκαιμικό φορτίο που προέρχεται από επεξεργασμένους υδατάνθρακες αυξάνει τον κίνδυνο για στεφανιαία νόσο. (Nurses Health Study) 10y follow-up ( person-years) CI: 1.41, 2.77 Multivariate analysis with adjustment for all fats Liu S, Willett W, Stampfer M, Hu F, Franz M, Sampson L, Hennekens C 2000 Am J Clin Nutr;71:

Φυτικές ίνες και θάνατοι από καρδιαγγειακά αίτια Μετα-ανάλυση Pereira, M. A. et al. Arch Intern Med 2004;164: προοπτικές μελέτες ~ άτομα 2011 ΚΔ θάνατοι

Added Sugar Intake and Cardiovascular Diseases Mortality Among US Adults Quanhe Yang et al JAMA Intern Med. doi: /jamainternmed Published online February 3, 2014.

Διατροφή και αθηρoσκλήρωση Υπάρχει σχέση; Υπάρχει σχέση; Ποσότητα της διατροφής Ποσότητα της διατροφής –Παχυσαρκία Ποιότητα της διατροφής Ποιότητα της διατροφής –Λίπος – Υδατάνθρακες – Πρωτεΐνες –Αντιοξειδωτικά-βιταμίνες Συνολικός τρόπος διατροφήςΣυνολικός τρόπος διατροφής

Vitamin and Mineral Supplements in the Primary Prevention of Cardiovascular Disease and Cancer: An Updated Systematic Evidence Review for the U.S. Preventive Services Task Force Stephen P. Fortmann et al, Ann Intern Med. 2013;159: Conclusion: Limited evidence supports any benefit from vitamin and mineral supplementation for the prevention of cancer or CVD. Two trials found a small, borderline-significant benefit from multivitamin supplements on cancer in men only and no effect on CVD.

Οινοπνευματώδη- Πιθανοί Μηχανισμοί ευμενούς επιδράσεως  Ενδείξεων φλεγμονής και ενδοθηλιακής δυσλειτουργίας Diabetologia 2004;22:243  Παχους μέσου χιτώνος των αρτηριών Diabetes Care 2002;25:1425  Ταχύτητος του σφυγμικού κύματος Diabetes Care 2002;25:1223  HDL-C BMJ 1999;319:1523  Ινσουλινοευαισθησίας BMJ 1996;313:1040

Protective effect of lycopene on serum cholesterol and blood pressure: Meta-analysis of intervention trials Ried K, Fakler P. Maturitas 2011;68: Πρόσφατα δεδομένα καταδεικνύουν ότι:  Το λυκοπένιο (ουσία που δίνει το κόκκινο χρώμα στην τομάτα και το καρπούζι), όταν καταναλώνεται σε υψηλές δόσεις, μπορεί να μειώσει τα επίπεδα της λεγόμενης > χοληστερίνης κατά 10%  Η μείωση αυτή είναι συγκρίσιμη με αυτήν που επιτυγχάνεται με χαμηλές δόσεις φαρμάκων σε άτομα με ελαφρά αύξηση των λιπιδίων του αίματος  Επιπλέον, η κατανάλωση τροφών με λυκοπένιο μπορεί να ελαττώσει τα επίπεδα της πίεσης του αίματος σε άτομα με αυξημένες τιμές

Resveratrol improves health and survival of mice on a high-calorie diet Baur JA et al. Nature 01 Nov 2006

Results Survival

Conclusions The findings in this mice consuming excess calories towards that of mice on a standard diet, modulates known longevity pathways, and improves health, as indicated by a variety of measures including survival, motor function, insulin sensitivity and organ pathology. Notably, all these changes occurred without a significant reduction in body weight. The ability of resveratrol to prevent the deleterious effects of excess caloric intake and modulate known longevity pathways suggests that resveratrol and molecules with similar properties might be valuable tools in the search for key regulators of energy balance, health and longevity.

From : Alexiadou K and Katsilambros N, Eur J Internal Med in press

Total Mortality, According to Frequency of Nut Consumption (multivariate analysis) Nurses Health Study + Health Professionals’ study 3,038,853 person-years of follow-up Bao Y et al N Engl J Med 2013 HR

Η μεγαλύτερη συμμόρφωση στη μεσογειακή δίαιτα σχετίζεται με μείωση της ολικής και της καρδιαγγειακής θνησιμότητας Trichopoulou A, Kostakou T, Bamia C, Trichopoulos D 2003 N Engl J Med;348: HR %

Disappointing adherence to the Mediterranean dietary pattern of a sample of young Greek Navy recruits C. Dimosthenopoulos, K. Makrilakis, J. Doupis, K. Diamanti, D. Perrea, P. Tsiamalos, Y. Metaxas, T.A. Zografos, D.A. Tsipis, N. Katsilambros First Department of Propaedeutic Medicine Athens University Medical School Greece

NEJM, 2013, 368 :1575

There is certainly a strong argument that an overreliance in public health on saturated fat as the main dietary villain for cardiovascular disease has distracted from the risks posed by other nutrients such as carbohydrates. Yet replacing one caricature with another does not feel like a solution. It is plausible that both can be harmful or indeed that the relationship between diet and cardiovascular risk is more complex than a series of simple relationships with the proportions of individual macronutrients. ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ The evidence base for fat guidelines: a balanced diet Bahl R. Open Heart 2015;2:e doi: /openhrt

Γιατί ο ελέφας αφού τρώει χόρτα πλούσια σε κυτταρίνες παχαίνει ?

Δεδομένου ότι ο ελέφας δεν τρώει ζωικό (κεκορεσμένο λίπος) και ότι ζει επί μακρόν παθαίνει στεφανιαία νόσο? ΄Αν όχι από τι πεθαίνει?