Χρήστος Λιονής, ΜD, PhD, HonFRCGP Καθηγητής Γενικής Ιατρικής και Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγειάς Τμήμα Ιατρικής Πανεπιστήμιο Κρήτης Ψυχοκοινωνικές συνιστώσες των χρόνιων νοσημάτων με έμφαση στα καρδιομεταβολικά νοσήματα: από τη θεωρία στην πράξη

Ερωτήματα που θα κατευθύνουν τη συζήτηση 1.Η ιστορική εξέλιξη στο θεωρητικό αιτιο-παθογενετικό υπόβαθρο της νόσου 2.Ψυχοκοινωνικοί προσδιοριστές και χρόνια νοσήματα: Γιατί το ενδιαφέρον; 3.Τι λέει η βιβλιογραφία; Επιλεγμένες αναφορές 4.Τι λένε οι συστηματικές ανασκοπήσεις; Κάποια από την Ελλάδα 5.Οι ψυχοκοινωνικοί προσδιοριστές στην Ελλάδα-αποτελέσματα εμπειρικής έρευνας από την Κρήτη 6.Οι ψυχοκοινωνικοί προσδιοριστές στην Ελλάδα- Θέματα και εμπειρίες από πρωτοβουλίες στην Κρήτη 7.Χρειαζόμαστε επιπρόσθετη τεκμηρίωση;- τι είδους έρευνα απαιτείται;

Charles Darwin ( ) Source:

The Input of modern philosophy Η συμβολή της σύγχρονης Φιλοσοφίας Rene Descartes ( o) ▫“father of modern philosophy “ ▫Mathematician, Physicist, Writer and Philosopher ▫The Cartesian Method  Four Laws of Reasoning I.Accept nothing as true, only if recognized very clear II.Break down complex ideas into simple elements III.Simple ideas to complex ideas IV.Induction and deduction methods to make a correct enumeration of the data Source:

The Input of Biological Sciences Η συμβολή των Βιολογικών Επιστημών Rudolf Virchow ( ) ▫ “the father of pathology” Prominent German Physician – 19 th century Disproved that phlebitis causes most diseases ▫Coined the term “thrombosis” Science of Bacteriology ▫No single cause of a disease Source: Source:

The Input of Social Sciences Η συμβολή των Κοινωνικών Επιστημών The Sick Role Theory Talcott Parsons, American Sociologist Theoretical system for the analysis of society Analysis in depth of social systems The First to analyze “the social control function of medicine within a social system.” Source: ct/Timeline/ASAPresidents.html Source: Bowling, Ann. (2000). Research methods in health, Investigating health and health services. Second edition. Maidenhead, Philadelphia: Open University Press. (29-30).

The Input of Psycho-Social Sciences Η συμβολή των Ψυχοκοινωνικών Επιστημών  Buffers to stress  Reducing how stress impacts the individual  Influence of social support in health  Practical assistance, emotional and financial support Source: Bowling, Ann. (2000). Research methods in health, Investigating health and health services. Second edition. Maidenhead, Philadelphia: Open University Press. Hans Selye ( ) fa/selye

The Bio-psychosocial Model in Medicine Βίο-ψυχοκοινωνικό Μοντέλο στην Ιατρική Theorized by psychiatrist, George L. Engel (1977) Biological, psychological and social factors play a vital role in human functioning in regards to disease and illness Health can be better understood with a mixture of all these factors, rather than only biological. Source: Source: George Engel, M.D. (1913–1999) American Journal of Psychiatry, t/full/162/11/2039

A general salutogenetic theory ”Sense of coherence” Η θεωρία της «Αίσθησης συνεκτικότητας» What creates health and search for "the origin of health" rather than to look for the causes of disease. Three components in the theory: Aaron Antonovsky 1 Comprehensibility 2 Meaningfulness 3 Manageability

Source: The Cochrane Collaboration. m Cochrane Collaboration Influential book, Effectiveness and Efficiency: Random Reflections on Health Services (1972) Importance of using evidence Health of the population ▫Study of randomized controlled trials Epidemiology as a Science Source: The Cochrane Collaboration Η μελέτη της αποτελεσματικότητας και ο Archie Cochrane ( )

Η εισαγωγή της Evidence-Based Medicine David Sackett, Professor Emeritus, Clinical Epidemiology & Biostatistics Continued Cochrane’s emphasis of randomized controlled trials “Coined the term clinical epidemiology” Source: rde/davidsacke Iατρική με βάση τις ενδείξεις ως την πρακτική «που ενσωματώνει τις καλύτερες ενδείξεις που πηγάζουν από την έρευνα με την κλινική εμπειρία και τις αξίες του ασθενούς ώστε να επιτευχθεί η καλύτερη δυνατή αντιμετώπιση του ασθενούς» (Sackett, et al 2000)

Μέτρηση της διαγνωστικής ακρίβειας και η συμπερασματολογική στατιστική

Ερωτήματα που θα κατευθύνουν τη συζήτηση 1.Η ιστορική εξέλιξη στο θεωρητικό αιτιο-παθογενετικό υπόβαθρο της νόσου 2.Ψυχοκοινωνικοί προσδιοριστές και χρόνια νοσήματα: Γιατί το ενδιαφέρον; 3.Τι λέει η βιβλιογραφία; Επιλεγμένες αναφορές 4.Τι λένε οι συστηματικές ανασκοπήσεις; Κάποια από την Ελλάδα 5.Οι ψυχοκοινωνικοί προσδιοριστές στην Ελλάδα-αποτελέσματα εμπειρικής έρευνας από την Κρήτη 6.Οι ψυχοκοινωνικοί προσδιοριστές στην Ελλάδα- Θέματα και εμπειρίες από πρωτοβουλίες στην Κρήτη 7.Χρειαζόμαστε επιπρόσθετη τεκμηρίωση;- τι είδους έρευνα απαιτείται;

14

Risk Factors for Coronary Artery Disease Risk Factors for Coronary Artery Disease Source: Medscape January 2012,

Η έρευνα για νέους παράγοντες κινδύνου στη ΣΝ Source: Robert Beaglehole and Paul Magnus.International Journal of Epidemiology 2002

Ερωτήματα που θα κατευθύνουν τη συζήτηση 1.Η ιστορική εξέλιξη στο θεωρητικό αιτιο-παθογενετικό υπόβαθρο της νόσου 2.Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες και χρόνια νοσήματα: Γιατί το ενδιαφέρον; 3.Τι λέει η βιβλιογραφία; Επιλεγμένες αναφορές 4.Τι λένε οι συστηματικές ανασκοπήσεις; Κάποια από την Ελλάδα 5.Οι ψυχοκοινωνικοί παράγοντες στην Ελλάδα-αποτελέσματα εμπειρικής έρευνας από την Κρήτη 6.Οι ψυχοκοινωνικοί προσδιοριστές στην Ελλάδα- Θέματα και εμπειρίες από πρωτοβουλίες στην Κρήτη 7.Χρειαζόμαστε επιπρόσθετη τεκμηρίωση-τι είδους έρευνα απαιτείται;

Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες και έμφραγμα μυοκαρδίου

Ο έλεγχος παραγόντων στο περιβάλλον της εργασίας στη ΣΝ Source: M G Marmot, et al. The Lancet “Compared with men in the highest grade (administrators), men in the lowest grade (clerical and office- support staff) had an adjusted odds ratio of developing any new CHD of 1.50”

Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες και καρδιαγγειακή νόσος Source: Alan Rozanski, et al. Circulation 1999.

Ψυχοκοινωνικοί προσδιοριστές για τη Σ.Ν. Source: Kop WJ, Psychosom Med. 1999Psychosom Med.

Source: Rozanski, et al. The Journal of American College of Cardiology 2005 Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες στην καρδιολογία Source: Suadicani, et al. Ahterosclerosis 1993; Rugules,et al Am J Prev Med 2002

Οι διαιτώμενοι παρουσίασαν στο τέλος: χαμηλότερη κατά 12.5% ολική χοληστερόλη σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου (p < 0.001), κατά 15.9% χαμηλότερη LDL χοληεστερόλη (p < 0.001) και κατά 1.5% χαμηλότερο BMI (p < 0.001). Ακόμα λόγος LDL/HDL ήταν χαμηλότερος στους διαιτώμενους in fasters (6.5%, p < 0.05) σε σύγκριση με την ομάδα ελέγχου Source: Sarri KO, et al. BMC Public Health, 2003.

Stress και ΣΝ

Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες και ΣΝ Source: Philip C Strike and Andrew Steptoe. Progress in Cardiovascular Diseases 2004 The fact that traditional risk factors only account for approximately two thirds of cases of CAD has stimulated increasing interest in the relationship between CAD and psychosocial factors There is evidence to support a casual relationship between chronic stress, socioeconomic status, personality, depression and social support Several pathophysiologic mechanisms Reducing the CV risk due to these psychosocial factors one of the major health care challenges in the future

“Presence of psychosocial stressors is associated with increased risk of acute myocardial infarction” Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες και οξύ έμφραγμα-Η μελέτη των 52 χωρών (INTERHEART study) Source: Annika Rosengren, et al. The Lancet 2004.

Παχυσαρκία, Stress και ΣΝ Source: Yudkin et al. Atherosclerosis, 2000

Ψυχολογική λειτουργία και σωματική υγεία Source: Alan Rozanski and Laura Kubsansky. Psychosomatic Medicine 2005

Εξέταση: τόσο των παραδοσιακών ψυχολογικών παραγόντων (π.χ. κατάθλιψη) όσο και αυτών που σχετίζονται άμεσα με το γυναικείο φύλο (stress με υπευθυνότητες στο σπίτι ή πολλαπλούς ρόλους)Συζήτηση: για εντοπισμό γυναικών με υψηλό κίνδυνο και δυνατές παρεμβάσεις Source: Carissa A.et al, Psychosom Med, 2010.

Stress και διαταραχές του stress Source: Chrousos GP. Nat Rev Endocrinol 2009

Stress και συναφείς διαταραχές: υπόβαθρο η φλεγμονή Source: Cohen S. Proc Natl Acad Sci 2012.

Depression and Diabetes 30% of individuals with diabetes report depressive symptoms Rates of depression are high in individuals with Type 2 Diabetes and less in Type 1 Diabetes (due to age) Diagnosing major depression using DSM-IV or ICD-10 criteria International differences in rates of depression in people with diabetes ▫ e.g. African Americans tend to have higher rates of diabetes and depression compared with Caucasian populations. ▫ More research needed to examine if international variations are due to socioeconomic / environmental/culture differences. Source: W. Katon, M. Maj, N. Sartorius. Depression and Diabetes. John-Wiley & Sons

Source: Dekker R L. Cognitive behavioral therapy for depression in patients with heart failure: a critical review. Nursing Clinics of North America 2008; 43(1):

Source: Thombs B D, de Jonge P, Coyne J C, Whooley M A, Frasure-Smith N, Mitchell A J, Zuidersma M, Eze-Nliam C, Lima B, B, Smith C G, Soderlund K, Ziegelstein R C. Depression screening and patient outcomes in cardiovascular care: a systematic review. JAMA 2008; 300(18):

Source: Sikorski et al. BMC Health Services Research 2012.

Source: Anand SS, Yusuf S, Jacobs R, et al. Risk factors, atherosclerosis, and cardiovascular disease among Aboriginal people in Canada: The Study of Health Assessment and Risk Evaluation in Aboriginal Peoples (SHARE-AP). Lancet 2001;358: Κοινωνικοί προσδιοριστές και καρδιαγγειακή νόσος

Κοινωνικοί προσδιοριστές της ΣΝ και ΣΔ Source: Liburd, et al. Am J Prev Med 2005.

Εχθρότητα και κοινωνική υποστήριξη και αθηροσκλήρωση Οι γυναίκες με οικογενειακή προδιάθεση περισσότεροι ευαίσθητες Source: Sarah Knox, et al. Am J Cardiol 2000

Εχθρότητα και κοινωνική υποστήριξη και αθηροσκλήρωση-II Source: Peter Angerer, et al. Journal of the American College of Cardiology Ασθενείς με ΣΝ και συναισθηματικές εξάρσεις…

Κοινωνική απομόνωση και ΣΝ Source: Brummett BH et al. Psychosomatic Medicine 2001.

Low socio-economic status Social isolation and lack of social support Stress at work and in family life Negative emotions including depression and hostility Ψυχοκοινωνικοί προσδιοριστές και Ευρωπαϊκή Εταιρία καρδιολογίας Source: Ian Graham, et al. Eur Hearth Journal 2007 “Positive psychological factors, including positive emotions, optimism and social support may diminish physiological hyper-responsiveness and reduce adverse clinical event rates” Source: Alan Rozanski and Laura Kubsansky. Psychosomatic Medicine 2005 New factors than they can alter the conventional clinical assessment especially for people initially identified as low risk

Ερωτήματα που θα κατευθύνουν τη συζήτηση 1.Η ιστορική εξέλιξη στο θεωρητικό αιτιο-παθογενετικό υπόβαθρο της νόσου 2.Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες και χρόνια νοσήματα: Γιατί το ενδιαφέρον; 3.Τι λέει η βιβλιογραφία; Επιλεγμένες αναφορές 4.Τι λένε οι συστηματικές ανασκοπήσεις; Κάποια από την Ελλάδα; 5.Οι ψυχοκοινωνικοί παράγοντες στην Ελλάδα-αποτελέσματα εμπειρικής έρευνας από την Κρήτη 6.Οι ψυχοκοινωνικοί προσδιοριστές στην Ελλάδα- Θέματα και εμπειρίες από πρωτοβουλίες στην Κρήτη 7.Χρειαζόμαστε επιπρόσθετη τεκμηρίωση-τι είδους έρευνα απαιτείται;

Ψυχο-κοινωνικοί παράγοντες και καρδιαγγειακός κίνδυνος: άρθρο ανασκόπησης Δημήτριος Ανυφαντάκης 1, Εμμανουήλ Κ. Συμβουλάκης 1, Χρήστος Λιονής 1 1 Κλινική Κοινωνικής και Οικογενειακής Ιατρικής Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Ηρακλείου “Το χρόνιο ψυχοκοινωνικό στρες (ΧΨΣ) μπορεί να ορισθεί ως η απόκριση του οργανισμού σε παράγοντες που διαταράσσουν την ομοιοστασία του, δηλαδή τη δυναμική του ισορροπία [9]”

Ψυχο-κοινωνικοί παράγοντες και καρδιαγγειακός κίνδυνος: άρθρο ανασκόπησης Δημήτριος Ανυφαντάκης 1, Εμμανουήλ Κ. Συμβουλάκης 1, Χρήστος Λιονής 1 1 Κλινική Κοινωνικής και Οικογενειακής Ιατρικής Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Ηρακλείου “ Τα ερωτήματα που έρχεται να απαντήσει αυτή η ανασκόπηση είναι: Σε ποιο βαθμό το ΧΨΣ σχετίζεται με την εμφάνιση της στεφανιαίας νόσου Σε ποιο βαθμό το ΧΨΣ αποτελεί αυτοδύναμο προσδιοριστή της ΣΝ ”

Πίνακας 1. Βασικά χαρακτηριστικά των μελετών που χρησιμοποιήθηκαν πρώτη αναζήτηση

Ερωτήματα που θα κατευθύνουν τη συζήτηση 1.Η ιστορική εξέλιξη στο θεωρητικό αιτιο-παθογενετικό υπόβαθρο της νόσου 2.Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες και χρόνια νοσήματα: Γιατί το ενδιαφέρον; 3.Τι λέει η βιβλιογραφία; Επιλεγμένες αναφορές 4.Τι λένε οι συστηματικές ανασκοπήσεις; Κάποια από την Ελλάδα; 5.Οι ψυχοκοινωνικοί παράγοντες στην Ελλάδα-αποτελέσματα εμπειρικής έρευνας από την Κρήτη 6.Οι ψυχοκοινωνικοί προσδιοριστές στην Ελλάδα- Θέματα και εμπειρίες από πρωτοβουλίες στην Κρήτη 7.Χρειαζόμαστε επιπρόσθετη τεκμηρίωση- τι είδους έρευνα απαιτείται;

Εμπειρικές μελέτες στην Κρήτη

Case 1 Case 2 Μελέτες για τα ψυχοκοινωνικά προσδιοριστικά της ΣΝ στην αγροτική Κρήτη

SPILI PROJECT: A FOLLOW UP STUDY OF A CRETAN RURAL POPULATION Sense of Coherence (SOC), biological markers and cardiovascular disease – Some preliminary data CASE 1

Case I-The Spili Project Spili project, the initial sample (1988) 432 inhabitants aged examined for CV risk factors and morbidity (160 males – 173 females) Participation rate: 77.31% High smoking rate (44%) High alcohol consumption High cholesterol levels High prevalence of diabetes and hypertension Source: Lindholm, et al, Eur Heart J, 1992

Case I-The Spili Project People aged (n=249, attendance 82%) - Hypertension, diabetes, obesity and hypercholesterolaemia were found to be at least as prevalent in Spili as in Sweden. Metabolic Syndrome X with Insulin resistance and hyperinsulinaemia. Patients with tese conditions had higher insulin and C-peptide than normals Source: Koutis, et al, Eur Heart Journal, 1992

The Spili Project-Phase II- Population description

A general salutogenetic theory ”Sense of coherence” What creates health and search for "the origin of health" rather than to look for the causes of disease. Three components in the theory: Comprehensibility Meaningfulness Manageability

The Spili Project-Phase II Source: Karalis, et al. BMC Public Health 2007

Source: Lionis et al. BMC Research Notes 2010

Κείμενο σε χειρόγραφο-πρώτα δεδομένα

ASSESSMENT of ELDERLY PEOPLE HEALTH STATUS living in the ISOLATED AREA of VIANNOS, CRETE, GREECE Ioanna Stefanaki, PhD student Professor Christos Lionis, Promotor Health Centre of Viannos and Clinic of Social and Family Medicine, University of Crete, Greece Case II

Setting ARVI VIANNOS

Δεδομένα από άλλες εμπειρικές μελέτες

Δημογραφικά δεδομένα και επίδραση στην υγεία (χρόνια νοσήματα) Μελέτη του ΕΚΚΕ (Ομάδα συντονισμού: Χ. Συμεωνίδου, Ι. Υφαντόπουλος, Χ. Λιονής- αδημοσίευτα δεδομένα) Κατηγορία νοσημάτων Φύλο Σύνολο Στατιστική σημαντικότητα (Pearson Chi-Square) ΆνδραςΓυναίκα Χρόνια νοσήματα κυκλοφορικού – αγγείων 362 (30,2%) 482 (37%) 844 (33,8%) P< Χρόνια νοσήματα μεταβολισμού 317 (26,5%) 386 (29,6%) 703 (28,1%) P=0.077 Ψυχικές διαταραχές 41 (3,4%) 173 (13,3%) 214 (8,6%) P< Χρόνια νοσήματα πεπτικού 72 (6,0%) 82 (6,3%) 154 (6,2%) P=0.765 Χρόνια νοσήματα αναπνευστικού 72 (6,0%) 100 (7,7%) 172 (6,9%) P=0.099 Χρόνια νοσήματα μυοσκελετικού 264 (22,0%) 613 (47,1%) 877 (35,1%) P< Χρόνια νοσήματα δέρματος 33 (2,8%) 54 (4,1%) 87 (3,5%) P=0.058

Δημογραφικά δεδομένα και επίδραση στην υγεία (καρδιοαγγειακή νόσος) Μελέτη του ΕΚΚΕ (Ομάδα συντονισμού: Χ. Συμεωνίδου, Ι. Υφαντόπουλος, Χ. Λιονής- αδημοσίευτα δεδομένα) Χρόνια Νοσήματα Κυκλοφορικού - Αγγείων Ηλικιακή ομάδα Άνδρας 149 (18,46%) 213 (54,48%) Γυναίκα 205 (22,55%) 277 (70,48%) Σύνολο 354 (20,63%) 490 (62,5%) Στατιστική σημαντικότ ητα (Pearson Chi-Square) P=0,037P<0.0001

Μελέτη του ΕΚΚΕ, αδημοσίευτα δεδομένα

Ερωτήματα που θα κατευθύνουν τη συζήτηση 1.Η ιστορική εξέλιξη στο θεωρητικό αιτιο-παθογενετικό υπόβαθρο της νόσου 2.Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες και χρόνια νοσήματα: Γιατί το ενδιαφέρον; 3.Τι λέει η βιβλιογραφία; Επιλεγμένες αναφορές 4.Τι λένε οι συστηματικές ανασκοπήσεις; Κάποια από την Ελλάδα; 5.Οι ψυχοκοινωνικοί παράγοντες στην Ελλάδα-αποτελέσματα εμπειρικής έρευνας από την Κρήτη 6.Οι ψυχοκοινωνικοί προσδιοριστές στην Ελλάδα- Θέματα και εμπειρίες από πρωτοβουλίες στην Κρήτη 7.Χρειαζόμαστε επιπρόσθετη τεκμηρίωση- τι είδους έρευνα απαιτείται;

The effects of economic crisis and health – The Greek experience Health effects of financial crisis: omens of a Greek Tragedy Source: Kentikelenis et al., The Lancet The health outcomes have worsened especially in vulnerable groups An increase: on suicide rates on violence on people seeking sickness certificate

Multi-morbidity pattern and poverty detected at the Primary Care University Unit Most commonly reported diseases who were diagnosed prior their clinical visit: ▫Hypertension (19/39, 48.7%) ▫Hyperlipidemia (15/39, 38.5%) ▫Osteoporosis (11/39, 28.2%) ▫Diabetes mellitus type II (8/39, 20.5%) ▫Angina pectoris (7/39, 17.9%) Newly made diagnoses were mainly: ▫Hyperlipidemia (4/39, 10.26%) ▫Thyroid disorders (3/39, 7.69%) 77

Volunteer General Practice  The current number of medical employees are unable to cover the high number of registered patients that are attending the PCU  The extra number of non registered patients could fill in a contact paper where they could state the reason for their wish to be clinically examined along with their known medical problems  Selection criteria ◦ Uninsured ◦ No continuous access to primary health care Resources 78

Mountains’ University  The clinic of Social and Family Medicine in cooperation with the University of Mountains visits once per month:  Patients from isolated rural areas Medical History Clinical Examination Biometric data (blood pressure, body mass index) ECG Point of Care (Glucose, Haemoglobin, Cholesterol) Questionnaires/Tools for the detection of depression, dyspepsia, and musculoskeletal disorders Resources 79

Networking 80

EUWISE Project Title: Self-care Support for People with Long Term Conditions, Diabetes and Heart Disease: A Whole System Approach (Collaborative Projects) Acronyn: EU WISE FP7-Health two stage (10/2/2011 second stage evaluation) Theme: HEALTH : Analysis of integrated strategies for sustainable behaviour change Duration: 4 years Networking 81

Ερωτήματα που θα κατευθύνουν τη συζήτηση 1.Η ιστορική εξέλιξη στο θεωρητικό αιτιο-παθογενετικό υπόβαθρο της νόσου 2.Ψυχοκοινωνικοί παράγοντες και χρόνια νοσήματα: Γιατί το ενδιαφέρον; 3.Τι λέει η βιβλιογραφία; Επιλεγμένες αναφορές 4.Τι λένε οι συστηματικές ανασκοπήσεις; Κάποια από την Ελλάδα 5.Οι ψυχοκοινωνικοί παράγοντες στην Ελλάδα-αποτελέσματα εμπειρικής έρευνας από την Κρήτη 6.Οι ψυχοκοινωνικοί προσδιοριστές στην Ελλάδα- Θέματα και εμπειρίες από πρωτοβουλίες στην Κρήτη 7.Χρειαζόμαστε επιπρόσθετη τεκμηρίωση- τι είδους έρευνα και απαιτείται;

Ερωτήματα για μελλοντική έρευνα Προσδιορισμός ψυχοκοινωνικών χαρακτηριστικών στη χώρα μας Σε ποιο βαθμό θεωρούνται τα ψυχοκοινωνικά χαρακτηριστικά αυτοδύναμοι προσδιοριστές της ΣΝ; Ενιαίος ή πολλοί προσδιοριστές μαζί; Ψυχοκοινωνικά χαρακτηριστικά και stress

Background:  In recent years, attention has been drawn to the fact that compassion towards the patient seems to have decreased  Many healthcare professionals are keen to identify ways of restoring compassion  Patients who are treated with compassion, may recover faster, may manage chronic illness more effectively, and may experience a reduction in stress and anxiety,  The literature suggests that there could be certain biological processes which are activated via the attributes of compassion (such as kindness, empathy and mindfulness), which might lead to greater well- being and better physical health in both recipients and providers. Identifying an association between perceived compassion, psychosocial factors and biological measures amongst patients and general practitioners in primary care settings on Crete, Greece: a pilot study-I Source: Restoring humanity in health care through the art of compassion: an issue for the teaching and research agenda in rural health care. International Journal of Rural and Remote Health, editorial Proposal by Sue Shea in collaboration with the Clinic of Social and Family Medicine

Objectives of the study: Validation of Greek versions of instruments (where not already validated in Greek) for measuring physicians’ perceptions and patient experiences of providing/receiving compassionate care Investigate a possible correlation of the above with the well-being, and levels of stress/anxiety/depression of the physician Investigate a possible correlation of scores from the compassion-related measures and biomarkers in order to identify whether perceptions of compassion might have biological effects on the physicians themselves Obtain a basic understanding of a potential relationships between physicians scores on compassion-related measures, and patients perceptions of receipt of compassion Investigate possible effects of perceived compassion on the well being, and levels of stress/anxiety/depression of the patient Identify relationships between patient biomarkers and perceived receipt of compassionate care. Identifying an association between perceived compassion, psychosocial factors and biological measures amongst patients and general practitioners in primary care settings on Crete, Greece: a pilot study-II

Assessing the effects of Dance and Lifestyle on reduced CVD on Crete: cultural copying to promote health and social well-being in the UK and elsewhere’-I Background:  Cardiovascular Disease (CVD) - is a common disorder and a healthcare priority  The 7 Countries Study (Keys et al), found Cretan participants had reduced incidence of CVD, compared to other countries and other parts of Greece  Crete is rich in tradition, and with regard to music and dancing Possible psychosocial determinants:  Is the contribution of regular dance a factor?  Dance has obvious effect on physical health  Could dance also be beneficial in a spiritual sense, improving QoL/well-being, reducing social isolation?  Can dance activity reduce CVD risk factors in relation to stress? Proposal by Sue Shea in collaboration with the Clinic of Social and Family Medicine

Objectives of the study:  Gain a greater understanding of factors contributing to reduced CVD on rural Crete, by investigating the role of dance, together with other possible contributory factors  Utilise this information to develop an intervention aimed at decreasing CVD risk, improving quality of life, and modifying risk factors such as stress and social isolation in susceptible groups in Greece, UK, and elsewhere  Recruit participants with high CVD risk and allocate them to either an intervention consisting of dance activity and an educational programme, or to a programme consisting of educational information only  Obtain clinical, lifestyle, and pyschosocial measures, pre- and post-study  Conduct a comparison between the two groups  Monitor the effects of the intervention in terms of reduction in stress and CVD risk, reduced social isolation, and improvement of quality of life and well-being  Assess the effectiveness and acceptability of the intervention programme  Utilise the findings to help enhance health policies in the UK and Greece, and to promote multi-disciplinary and cross-cultural research Assessing the effects of Dance and Lifestyle on reduced CVD on Crete: cultural copying to promote health and social well-being in the UK and elsewhere’-II

 Στους συνεργάτες και συναδέλφους μου στον Τομέα Κοινωνικής Ιατρικής και στα Κέντρα Υγείας της Κρήτης  Στους δασκάλους και σε αυτούς που με ενέπνευσαν  Στους γονείς μου  Στη σύζυγο μου Πολλές ευχαριστίες

89