ΛΕΞΙΚΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΟΡΩΝ ΚΕΡΑΜΙΚΗΣ της Εποχής του Χαλκού στο Αιγαίο 1 Πανεπιστήμιο Αθηνών Τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης Ερευνητικό Πρόγραμμα ΛΕΞΙΚΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΟΡΩΝ ΚΕΡΑΜΙΚΗΣ της Εποχής του Χαλκού στο Αιγαίο Αφρ. Χασιακού, με τη συνεργασία των: Δημ. Κουρνιώτου, Παν. Μιχαλόπουλου, Ι. Στεφάνου, Στ. Φουρίκη

βασικό «όπλο» του αρχαιολόγου για την κατανόηση της αρχαιότητας, 2 Κεραμική: βασικό «όπλο» του αρχαιολόγου για την κατανόηση της αρχαιότητας, αλλά με βασικό εμπόδιο την τεράστια σύγχυση που υπάρχει σχετικά με την ορολογία.

straight –sided cup calice cup tankard bowl κύπελλο με πόδι bol κύαθος 3 calice cup tankard bowl κύπελλο με πόδι bol κύαθος κύλιξ gobelet δέπας stemmed bowl φιαλίδιο φιάλη ποτήριον κωνικό κύπελλο κυαθίσκος σκύφος coupe one-handled bowl κύπελλο κυάθιο footed cup ouzo cup

► Ονοματοθεσία εστιασμένη στην αρχαιότητα: αμφορεύς, κύαθος, κυάθιον, σκύφος, οινοχόη, λέβης, κρατήρ, στάμνος, πελίκη, κοτύλη, κύλιξ ….. ► Ονοματοθεσία «αντικειμενική» εστιασμένη στη γεωμετρία: αμφικωνική βάση, ελλειψοειδές χείλος, σφαιρικό σώμα ► Ονοματοθεσία εστιασμένη στην «απρόσωπη» περιγραφή: κύπελλο με πόδι, ποτήρι με λαβή ► Ονοματοθεσία εστιασμένη στη χρήση: αγγείο πόσης, αγγείο αποθήκευσης, αγγείο μεταφοράς 4 ψυκτήρ

ούζο… κρασάκι…. ή μπύρα; 5 γιορτές....... feasting...... ούζο… κρασάκι…. ή μπύρα; Αμφιβολίες και υποθέσεις για τη χρήση των αγγείων

περιθλασιμετρία ακτίνων Χ 6 περιθλασιμετρία ακτίνων Χ fine ware deep bowl αναγωγική όπτηση έσω νεύον χείλος céramique minyenne πορώδης πηλός floral style αλλουβιακές αποθέσεις vase fermé dégraissant grog gritty θέουσα σπείρα αμείβοντες coarse ware τροπιδωτό κύπελλο close style collar neck μπισκότο

7

Πολυδεύκους, Ονομαστικόν 8 Πολυδεύκους, Ονομαστικόν

εγχάρακτη και εμπίεστη διακόσμηση 9 Κύπελλο Κεφτί Καμαραϊκή κεραμική εγχάρακτη και εμπίεστη διακόσμηση Πτερυγιόσχημες αποφύσεις

λ. ΧΕΙΛΟΣ *αναδιπλούμενο χείλος 10 *αναδιπλούμενο χείλος *ανοιγόμενο χείλος ≈ διευρυνόμενο χείλος *απεστρογγυλευμένο χείλος *γυρτό χείλος *γωνιώδες ή γωνιούμενο χείλος *διακεκριμένο χείλος ≠ *μη διακεκριμένο χείλος *διευρυνόμενο χείλος ≈ ανοιγόμενο χείλος *εξέχον - *έξω νεύον χείλος - *εξώστροφο *εισέχον- *έσω νεύον χείλος - *εσώστροφο *κοίλο χείλος *κυματοειδές χείλος *λοξό χείλος, λοξά κομμένο χείλος *μη διακεκριμένο χείλος ≠ *διακεκριμένο χείλος *οριζόντιο χείλος *πεπλατυσμένο χείλος * πολύλοβο χείλος *σύνθετο χείλος *τρίλοβο χείλος λ. ΧΕΙΛΟΣ Όλοι οι όροι μαζί στο συνθετικό λήμμα (γενική εικόνα για την έννοια «χείλος») αλλά και ο κάθε όρος στην αλφαβητική του θέση με την αντίστοιχη επεξήγηση.

11 Δέπας αμφικύπελλον ; Οδ γ 63 Ιλ Α 584

Τα περισσότερα ονόματα αγγείων προέρχονται από την κοινή ρίζα √ κυ- 12 Τα περισσότερα ονόματα αγγείων προέρχονται από την κοινή ρίζα √ κυ- και το ρήμα κυέω = εγκυμονώ, εμπεριέχω: κύαθος σ κύ φος κύλιξ κύμβη κύπελλον > κύπη, κούπα > cup, coupe

Λήμματα Διακόσμηση Διάταξη *ελεύθερη *οργανωμένη *οριζόντια *κατακόρυφη *λοξή *σε μετόπες *σε ζώνες *μετωπική *περίκεντρη *συμμετρική Τεχνολογία κατασκευής όπτηση *ψήσιμο *οξειδωτική όπτηση ≠ *αναγωγική όπτηση (και πυρά, ατμόσφαιρα, περιβάλλον κλιβάνου) οπές εξαερισμού κλιβάνου αλάβαστρο *απιόσχημο *αρτόσχημο *κυλινδρικό *πεπιεσμένο *σφαιρικό *ψηλό Σχήματα Αρχαιομετρικές προσεγγίσεις *χημική ανάλυση *πετρογραφική ανάλυση

κύπελλο (το), σκύφος (ο) Ελληνικά Αγγλικά Γαλλικά απόφυση lug tenon δακτύλιος ring anneau ιχθυάκανθα herringbone arête de poisson κύλιξ kylix, goblet calice, coupe κύμβη sauce-boat saucier κύπελλο (το), σκύφος (ο) bowl bol (le), jatte (la) όστρακο sherd tesson προχοή (η) spout bec πρόχους (η) jug cruche (la) στίλβωση burnishing bruinissage (le) σχήμα shape forme (la) ψευδόστομος αμφορέας stirrup jar vase à étrier (le)

καλαθόσχημο αγγείο (το) jarre (la) à anse de panier coarse ware Αγγλικά Ελληνικά Γαλλικά angular, carinated γωνιώδης, τροπιδωτός anguleux, caréné basket jar καλαθόσχημο αγγείο (το) jarre (la) à anse de panier coarse ware χονδροειδής κεραμική (η) céramique grossière firing όπτηση cuisson (la) ground βάθος ,φόντο fond (le) inverted rim έσω νεύον χείλος bord rentré (le) pictorial style εικονιστικός ρυθμός style figuré (le) rounded rim αποστρογγυλευμένο χείλος (το) lèvre arrondie (la) slip επίχρισμα engobe (le) tray δίσκος plateau (le) vase, pot αγγείο, σκεύος (το) vase (la) wall τοίχωμα paroi (la)

πίθος, αμφορέας, κλειστό αγγείο jar marin (style) θαλάσσιος ρυθμός Γαλλικά Ελληνικά Αγγλικά anse (la) λαβή handle biseau (lèvre en) λοξότμητο χείλος (το) beveled rim couvercle (le) πώμα lid épaule (la) ώμος shoulder four (le) κλίβανος (ο) kiln incisé (décor) εγχάρακτη διακόσμηση incised decoration jarre (la) πίθος, αμφορέας, κλειστό αγγείο jar marin (style) θαλάσσιος ρυθμός marine style ouverture ronde (vase à) ευρύστομο αγγείο whole mouthed vase peint (décor) γραπτή διακόσμηση painted decoration relief (décor en) ανάγλυφη, πλαστική διακόσμηση relief applied decoration tour (le) (κεραμικός) τροχός (o) potter’s wheel

αγγλ. handle γαλλ. anse (θηλ) 17 ΛΑΒΗ (η) αγγλ. handle γαλλ. anse (θηλ) Πρόσθετο, λειτουργικό αν και προαιρετικό εξάρτημα αγγείου ή σκεύους, το οποίο διευκολύνει τη χρήση του. Η λαβή ή οι λαβές επιτρέπουν στον χρήστη να σηκώσει ή να κρεμάσει, να κρατήσει ή να μεταφέρει το αγγείο και, γενικά, να το αξιοποιήσει καλύτερα. Ορισμός

18 Τεχνικές επεξηγήσεις Η λαβή κατασκευάζεται χωριστά από τον αγγειοπλάστη και προσαρμόζεται στο τοίχωμα του αγγείου μετά την *κατασκευή του σώματος και πριν την *όπτηση με δύο τρόπους: Οι αστερίσκοι παραπέμπουν στα αντίστοιχα λήμματα

Τεχνικές επεξηγήσεις για την προσαρμογή της λαβής 19 Τεχνικές επεξηγήσεις για την προσαρμογή της λαβής α) ο αγγειοπλάστης επικολλά τη λαβή στα εξωτερικά τοιχώματα του αγγείου με τη βοήθεια αραιού πηλού και ελαφράς πίεσης

Τεχνικές επεξηγήσεις για την προσαρμογή της λαβής 20 Τεχνικές επεξηγήσεις για την προσαρμογή της λαβής β) ο αγγειοπλάστης ανοίγει οπή στο τοίχωμα του αγγείου, στο σημείο, όπου επιθυμεί να τοποθετήσει τη λαβή, την «περνάει» προς το εσωτερικό του σκεύους σαν έμβολο και ολοκληρώνει την προσαρμογή της με τη χρήση αραιού πηλού και ελαφράς πίεσης. Αυτό συχνά διακρίνεται στο εσωτερικό του αγγείου.

21 Επεξηγήσεις Η λαβή διαφοροποιείται από την *απόφυση, το *ωτίο ή το *κομβίο λόγω του διαφορετικού τρόπου προσαρμογής της στα τοιχώματα του αγγείου, του μεγαλύτερου μεγέθους της και του σαφώς λειτουργικού της χαρακτήρα. Οι αστερίσκοι παραπέμπουν στα αντίστοιχα λήμματα με τις αντίστοιχες επεξηγήσεις.

Οι αστερίσκοι παραπέμπουν στα αντίστοιχα λήμματα, 22 Κατατάξεις Οι λαβές περιγράφονται και κατατάσσονται ως προς διάφορα χαρακτηριστικά τους: Ως προς τον αριθμό τους: Ένα αγγείο χωρίς λαβές αποκαλείται *άωτο (χωρίς ώτα, σύμφωνα με την ανθρωπομορφική περιγραφή των αγγείων) και, έπειτα, ανάλογα με τον αριθμό των λαβών που διαθέτει: *μόνωτο, *δίωτο, *τρίωτο, *τετράωτο ή *εξάωτο. Οι αστερίσκοι παραπέμπουν στα αντίστοιχα λήμματα, όπου και επεξηγούνται

ΑΩΤΟ αγγείο (βλ. και λ. *ΛΑΒΗ και λ. *ΩΤΑ) 23 ΑΩΤΟ αγγείο (βλ. και λ. *ΛΑΒΗ και λ. *ΩΤΑ) αγγλ. handleless vase γαλλ. vase sans anse Αγγείο χωρίς λαβές. Κωνικά κύπελλα Νεοανακτορικής περιόδου από τα Χανιά: http://www.flickr.com/photos/5telios/7906894840/ ΠΕ ΙΙ φιάλη: Wiencke. M. H., The architecture, stratification and pottery of Lerna III, Cincinnati 2000, pl. 9. 597 ΠΕ ΙΙΙ άωτος πίθος: Rutter, J., The pottery of Lerna IV, Princeton 1995, fig. 83.1050

ΜΟΝΩΤΟ αγγείο (βλ. και λ. *ΛΑΒΗ και λ. *ΩΤΑ) 24 ΜΟΝΩΤΟ αγγείο (βλ. και λ. *ΛΑΒΗ και λ. *ΩΤΑ) αγγλ. one- handled vase γαλλ. vase à une anse Μόνωτο αποκαλείται το αγγείο που έχει μία μόνο λαβή. Στα μόνωτα αγγεία συνήθως η λαβή είναι κατακόρυφη. Όταν είναι οριζόντια, μπορεί να υπάρχει, αντιδιαμετρικά της, μία απόφυση.

ΔΙΩΤΟ αγγείο (βλ. και λ. *ΛΑΒΗ και λ. *ΩΤΑ) 25 ΔΙΩΤΟ αγγείο (βλ. και λ. *ΛΑΒΗ και λ. *ΩΤΑ) αγγλ. two-handled vase γαλλ. vase à deux anses Αγγείο με δύο λαβές, συνήθως του ίδιου τύπου, π. χ. ή οριζόντιες ή κατακόρυφες.  

αγγλ. three- handled vase γαλλ. vase à trois anses 26 ΤΡΙΩΤΟ αγγείο (βλ. και λ. *ΛΑΒΗ) αγγλ. three- handled vase γαλλ. vase à trois anses Αγγείο με τρεις λαβές. Συχνά οι δύο είναι οριζόντιες και η μία κατακόρυφη, π.χ. στις υδρίες. Όταν οι λαβές ενός αγγείου είναι τρεις ή περισσότερες, τότε μπορεί να έχουν διαφορετικά σχήματα (κυλινδρικές και ταινιωτές), διαφορετική τοποθέτηση στο αγγείο (κατακόρυφες και οριζόντιες) ή να βρίσκονται σε διαφορετικά ύψη των τοιχωμάτων. ΠΕ ΙΙ υδρία: Wiencke, H. M., The architecture, stratification and pottery of Lerna III, Cincinnati 2000, fig. II.45.793

ΤΕΤΡΑΩΤΟ αγγείο (βλ. και λ. ΛΑΒΗ) αγγλ. four- handled vase γαλλ ΤΕΤΡΑΩΤΟ αγγείο (βλ. και λ. *ΛΑΒΗ) αγγλ. four- handled vase γαλλ. vase à quatre anses Αγγείο με τέσσερεις λαβές. Όταν οι λαβές ενός αγγείου είναι τρεις ή περισσότερες, τότε μπορεί να έχουν διαφορετικά σχήματα (κυλινδρικές και ταινιωτές), διαφορετική τοποθέτηση στο αγγείο (κατακόρυφες και οριζόντιες) ή να βρίσκονται σε διαφορετικά ύψη των τοιχωμάτων. 27 Αγγείο άγνωστης προέλευσης από τη Συλλογή Γουλανδρή (αρ. 230), Ντούμας, Χρ. Πρωτοκυκλαδικός πολιτισμός, Συλλογή Ν.Π. Γουλανδρή, Αθήνα 2000, εικ. 82

ΕΞΑΩΤΟ αγγείο (βλ. και λ. *λαβή) 28 ΕΞΑΩΤΟ αγγείο (βλ. και λ. *λαβή) αγγλ. six- handled vase γαλλ. vase à six anses   Αγγείο με έξι λαβές, οι οποίες συνήθως βρίσκονται σε διάφορα ύψη των τοιχωμάτων του αγγείου. Πολλές λαβές έχουν συχνά οι πίθοι, για να διευκολύνεται η μεταφορά τους.

29 Κατατάξεις Οι λαβές περιγράφονται και κατατάσσονται ως προς τα διαφορετικά χαρακτηριστικά τους 2) Ως προς την τοποθέτησή τους στο αγγείο δηλαδή ως προς την κατεύθυνση προσαρμογής των άκρων τους στο αγγείο α) Οριζόντια λαβή και β) Κατακόρυφη λαβή

παράλληλα προς τον οριζόντιο άξονα του αγγείου ή, αλλιώς, 30 α) Οριζόντια λαβή: όταν τα άκρα της (τα σημεία πρόσφυσής στο σώμα του αγγείου) είναι τοποθετημένα παράλληλα προς τον οριζόντιο άξονα του αγγείου ή, αλλιώς, κάθετα ως προς τον κατακόρυφο άξονα του αγγείου.

31 β) Κατακόρυφη λαβή: όταν τα άκρα της (σημεία πρόσφυσης στο σώμα του αγγείου) είναι τοποθετημένα παράλληλα με τον κατακόρυφο άξονα του αγγείου. Ας σημειώσουμε ότι ορθή είναι η έκφραση «κατακόρυφη» λαβή και όχι «*κάθετη» λαβή.

Ως προς τη θέση τους στο αγγείο 32 Οι λαβές περιγράφονται και κατατάσσονται ως προς τα διαφορετικά χαρακτηριστικά τους Ως προς τη θέση τους στο αγγείο  Οι οριζόντιες λαβές: τοποθετούνται συνήθως στο ύψος των ώμων του αγγείου ή στην κοιλία του αγγείου -είτε στο σημείο της *μεγίστης διαμέτρου είτε χαμηλότερα από αυτήν- και, σπανιότερα, στο ύψος του χείλους ή πάνω από αυτό ή στο λαιμό.

άλλοτε φθάνουν μέχρι το ύψος του χείλους 33 Οι κατακόρυφες λαβές άλλοτε ανεβαίνουν / υψώνονται πάνω από το χείλος του αγγείου (λαβές «υπερυψωμένες του χείλους») άλλοτε φθάνουν μέχρι το ύψος του χείλους άλλοτε βρίσκονται χαμηλότερα, στο σώμα του αγγείου, είτε στους ώμους είτε στην κοιλία.

χείλος - λαιμός // χείλος – ώμοι // χείλος – κοιλία // 34 Οι κατακόρυφες λαβές συνδέουν εναλλακτικά πολλά διαφορετικά σημεία του αγγείου: χείλος - λαιμός // χείλος – ώμοι // χείλος – κοιλία // λαιμός –ώμοι // λαιμός –κοιλία // ώμοι – κοιλία // κοιλία – κοιλία // χείλος - υπερυψωμένη του χείλους –χείλος // χείλος - υπερυψωμένη του χείλους – λαιμός // χείλος - υπερυψωμένη του χείλους – ώμοι // χείλος - υπερυψωμένη του χείλους – κοιλία // ώμοι - υπερυψωμένη του χείλους – ώμοι // ώμοι - υπερυψωμένη του χείλους –κοιλία // κοιλία - υπερυψωμένη του χείλους – κοιλία. Λαβή που συνδέει ώμο με ώμο Λαβή που συνδέει ώμο με χείλος Λαβή που συνδέει κοιλιά με ώμο

Κλίση λαβών ◘ Οριζόντιες λαβές 35 Κλίση λαβών ◘ Οριζόντιες λαβές - Μερικές φορές είναι πραγματικά οριζόντιες, δηλαδή συνολικά κάθετες προς τον κατακόρυφο άξονα του αγγείου. - Όμως, πολύ συχνά, παρόλο που τα σημεία με τα οποία έχουν προσαρμοστεί στο αγγείο έχουν οριζόντια κατεύθυνση, το υπόλοιπο «σώμα» τους έχει κλίση λοξά προς τα πάνω ή, σπανιότερα, προς τα κάτω.

◘ Κατακόρυφες λαβές Κλίση λαβών Συχνά είναι «όρθιες», 36 Κλίση λαβών ◘ Κατακόρυφες λαβές Συχνά είναι «όρθιες», πραγματικά κατακόρυφες, σχεδόν παράλληλες προς τον κατακόρυφο άξονα του αγγείου. άλλοτε έχουν κλίση, «γλιστρούν», γέρνουν προς τα κάτω. συχνά «ανοίγουν» λοξά προς τα έξω.

4) Ως προς το σχήμα της τομής τους: 37 Οι λαβές περιγράφονται και κατατάσσονται ως προς τα διαφορετικά χαρακτηριστικά τους 4) Ως προς το σχήμα της τομής τους:   ◘ Κυλινδρική λαβή: είναι λαβή κυκλικής τομής. Κυλινδρικές είναι στην πλειονότητά τους οι οριζόντιες λαβές. Συχνά, όμως, και οι κατακόρυφες, π.χ. στις πρόχους. ◘ Ταινιωτή ή ταινιοειδής ή ταινιόσχημη: είναι λαβή σε σχήμα ταινίας, παραλληλόγραμμης ή ελλειψοειδούς διατομής με παραλλαγές. Ταινιωτές είναι συνήθως οι κατακόρυφες λαβές, όπως π.χ. στους κανθάρους.

38 Στρεπτή λαβή

*Ταινιωτή *ελλειψοειδής (οβάλ) *Ταινιωτή *παραλληλόγραμμη Υποκατηγορίες: *Ταινιωτή *πεπλατυσμένη *Ταινιωτή *ελλειψοειδής (οβάλ) *Ταινιωτή *παραλληλόγραμμη *Ταινιωτή *παρ/μη με απεστρογγυλευμένα άκρα *Ταινιωτή παραλληλόγραμμη με *αυλάκωση ή εμβάθυνση *Ταινιωτή *επιπεδόκυρτη *Ταινιωτή *επιπεδόκοιλη *Ταινιωτή *διπλή ή *πολλαπλή («spaghetti”) *Ταινιωτή με *νεύρωση στο μέσον κατά μήκος 39 Αγγείο με ταινιωτή παραλληλόγραμμη λαβή με άκρα απεστρογγυλεμένα Wiencke, H. M., The architecture, stratification and pottery of Lerna III, fig.2.22.401 Ταινιωτή πολλαπλή (<<spaghetti>>) Wiencke, H. M., The architecture, stratification and pottery of Lerna III, Princeton, 2000, pl. 23.1148

5) Ως προς το περίγραμμά τους: *Γωνιώδης *Διχαλωτή ή δισκελής Οι λαβές περιγράφονται και κατατάσσονται ως προς τα διαφορετικά χαρακτηριστικά τους 5) Ως προς το περίγραμμά τους:   *Γωνιώδης *Διχαλωτή ή δισκελής *Καλαθόσχημη /καλαθοειδής *Μηνοειδής (ημισεληνοειδής) Π –σχημη ή τραπεζοειδής *Σιγμοειδής, σε σχήμα τελικού –ς ή ξένου ερωτηματικού *Σωληνωτή *Τοξοειδής / τοξωτή 40

Σε σχήμα *θηλιάς Με «κομβίο» ή «φακό» :συνήθως στο μέσον του μήκους των οριζόντιων και κυλινδρικών λαβών (« wish-bone» handle) Με απόφυση: μερικές φορές στο άνω ή κάτω άκρο των κατακόρυφων λαβών ή στα άκρα ή στο μέσον του μήκους των οριζόντιων λαβών. 41

42 Ιδιότυπες λαβές Μερικές λαβές έχουν μοναδικά σχήματα, όπως π.χ. μορφές ανθρώπων, ζώων ή αγγείων. Βολιμίδια. Αγγείο υφαντικής Λαβή ως ατροφικά χέρια Πώμα πυξίδας από το Μόχλο με ζωόμορφη λαβή Ανθρωπόμορφο αγγείο από τον Μύρτο με λαβή - αγγείο

Υποκειμενικοί χαρακτηρισμοί λαβής 43 Υποκειμενικοί χαρακτηρισμοί λαβής Κατά την περιγραφή συχνά οι λαβές χαρακτηρίζονται με διάφορα επίθετα, που αφορούν υποκειμενικές εκτιμήσεις του συγγραφέα, οι οποίες συνήθως προκύπτουν από σύγκριση μεταξύ του περιγραφόμενου χαρακτηριστικού και αυτού που συνήθως και γενικά απαντάται στον αντίστοιχο «τύπο» του αγγείου.   ▪ Επιμήκης ▪ Κοντή ▪ Στενή ▪ Πλατιά ▪ Μικρή ▪ Μεγάλη ▪ Ογκώδης

ΑΠΟΦΥΣΗ (βλ. και λ. *λαβή) Συνθετικό λήμμα ΑΠΟΦΥΣΗ (βλ. και λ. *λαβή) αγγλ. lug γαλλ. tenon Προεξοχή που απαντάται σε διάφορα σημεία ενός αγγείου, συνήθως στους ώμους ή στην κοιλία. Κατασκευαστικά Κατασκευάζεται είτε με «τσίμπημα» και «τράβηγμα» του πηλού του τοιχώματος του αγγείου σε συγκεκριμένο σημείο, είτε με προσθήκη / επικόλληση στο τοίχωμα του αγγείου επιπλέον μάζας πηλού που διαμορφώνεται σε συγκεκριμένο σχήμα -πάντα πριν την όπτηση. Περαιτέρω διευκρινήσεις Η απόφυση μπορεί να είναι συμπαγής (άτρητη) ή διάτρητη (με μία ή περισσότερες οπές). Ορισμός 44

Η απόφυση είναι σχεδόν συνώνυμη με το. ωτίο ή το Η απόφυση είναι σχεδόν συνώνυμη με το *ωτίο ή το *κομβίο, αλλά διαφοροποιείται από τη *λαβή, τόσο ως προς την κατασκευή όσο και ως προς τη λειτουργικότητα. Μία απόφυση είναι συνήθως μικρότερη από μία λαβή και δεν έχει τόσο σημαντικό λειτουργικό ρόλο, όσο η λαβή. Εντούτοις, χρησιμεύει συχνά για να κρατήσει ο χρήστης το σκεύος ή να το σηκώσει ή να ρυθμίσει με τη βοήθειά της τη ροή του περιεχομένου του αγγείου. Όταν, μάλιστα, η απόφυση είναι διάτρητη, είναι σαφές ότι υποβοηθά την ανάρτηση του αγγείου με τη βοήθεια σχοινιού ή λωρίδων δέρματος. Σε αυτή την περίπτωση τα όρια μεταξύ των όρων «λαβή» και «απόφυση» είναι ασαφή. Σε άλλες περιπτώσεις οι αποφύσεις έχουν μάλλον διακοσμητικό χαρακτήρα, όπως π.χ. οι κερατοειδείς αποφύσεις στο μέσον ορισμένων λαβών ή και οι μαστοειδείς αποφύσεις στις πρόχους. 45 Επεξηγήσεις

*Κομβιόσχημη ή κομβίον *Κυλινδρική (επιμήκης ή μικρή) 46 Είδη αποφύσεων: *Κερατοειδής *Κομβιόσχημη ή κομβίον *Κυλινδρική (επιμήκης ή μικρή) *Κυλινδρική με διευρυνόμενα άκρα: *«τρομπετόσχημη ή *πηνιόσχημη *Μαστοειδής *Μηνοειδής ή ημισεληνοειδής (άτρητη απόφυση ή λαβή) *Πτερυγιόσχημη *Σωληνωτή ή σωληνοειδής (απόφυση ή λαβή) *Τοξωτή απλή και διπλή *Ωτόσχημη ή *ωτίον

Η έρευνα συνεχίζεται…….