Εκπαιδευτικές συνθήκες - Παραδείγματα Παράδειγμα

Οι μειονοτικές ομάδες στο σχολείο Διαδικασίες άμεσου ή έμμεσου αποκλεισμού, περιθωριοποίησης, Αντιπροτάσεις αναγνώρισης των διαφορετικών φωνών και παραχώρησης χώρου έκφρασης και δράσης

Κριτική Παιδαγωγική & Διαπολιτισμική εκπαίδευση Παράδειγμα 1 Κριτική Παιδαγωγική & Διαπολιτισμική εκπαίδευση

Θεωρητικές παραδοχές Το διαπολιτισμικό μοντέλο εκπαίδευσης αναφέρεται σε μια δυναμική προσέγγιση της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Ξεκινά από την παραδοχή ότι οι ομάδες δεν συγκροτούνται στη βάση ενός ομογενοποιητικού χαρακτηριστικού αλλά μέσα από την συνύπαρξη και την αλληλεπίδραση ατόμων με πολλαπλές ταυτότητες. Δεν κάνει λόγο, δηλαδή απλά για συνύπαρξη και παράλληλη ανάπτυξη των πολιτισμών (πολυπολιτισμικό μοντέλο) , αλλά για δυναμικές διαδικασίες αλληλεπίδρασης.

Ποιες πρακτικές διαχείρισης της διαφορετικότητας έχετε συναντήσει σε σχολεία είτε από την προσωπική σας εμπειρία είτε από την παρατήρηση;

Συνθήκη: ένα παράδειγμα Οι εκπαιδευτικοί, δεδομένου ότι έχουν στην τάξη πολλά παιδιά με εθνοτικές, γλωσσικές, θρησκευτικές και πολιτισμικές διαφορές και παράλληλα πολλές εντάσεις μέσα στην τάξη, αποφασίζουν να δουλέψουν το θέμα της διαφορετικότητας. Επιλέγουν δραστηριότητες που σχετίζονται με τις φυλές (ινδιάνοι, αφρικανοί, εσκιμώοι, κινέζοι). Μιλάνε για τις διαφορετικές φυλές, τις διατροφικές τους συνήθειες, τα σπίτια τους, τους χορούς τους και κάνουν τις αντίστοιχες δραματοποιήσεις.

Ερωτήματα Με ποιον τρόπο σχετίζονται οι θεωρητικές παραδοχές με την κατάσταση που περιγράφεται; Ποιες προτάσεις θα κάνατε στις εκπαιδευτικούς ώστε να οδηγήσουν τα παιδιά σε δυναμικές διαδικασίες αλληλεπίδρασης;

Ερμηνεία Οι εκπαιδευτικοί του παραδείγματος δεν έχουν υιοθετήσει το διαπολιτισμικό μοντέλο διαχείρισης της διαφορετικότητας. Κινούνται περισσότερο στην κατεύθυνση μιας πολυπολιτισμικής αντίληψης πρώιμης μορφής, που βασίζεται στα διαφοροποιητικά χαρακτηριστικά των ατόμων που εντούτοις παρουσιάζονται στατικά και φολκλορικά, όπου το μακρινό μοιάζει με «εξωτικό» . Η προσέγγισή τους είναι στερεοτυπική και δεν σχετίζεται καθόλου με το πλαίσιο της τάξης τους.

Προτάσεις Να «ακούσουν» και να λάβουν υπόψη τους τα ίδια τα παιδιά της τάξης και να δουλέψουν με αφορμή τα δικά τους βιώματα, σε μια κατεύθυνση αναζήτησης τόσο των διαφορετικών όσο και των κοινών στοιχείων που τα συνδέουν στην κατεύθυνση «όλοι διαφορετικοί όλοι ίσοι». Να δουλέψουν αρκετά με τη βοήθεια της τέχνης και να κάνουν ομαδικές δουλειές στις οποίες ο καθένας να αποτυπώνει τον εαυτό του και όλοι να συμβάλουν στο σύνολο (δημιουργικότητα - προσωπικό στίγμα – συμβολή σε μια συλλογική δημιουργία). Να δουλέψουν έμμεσα (π.χ. με αφορμή παιδικά βιβλία) την έννοια της διαφορετικότητας μέσα από διαδικασίες ενσυναίσθησης.

Giroux Οι δάσκαλοι μπορούν να δημιουργούν σχέσεις γνώσης / ισχύος μέσα από τις οποίες οι μαθητές να έχουν τη δυνατότητα να διαβάζουν τον κόσμο με διαφορετικούς τρόπους, να αντιστέκονται στην εξουσία και τα προνόμια και να μπορούν να οραματίζονται εναλλακτικές δημοκρατικές κοινότητες

Κριτική παιδαγωγική & Διγλωσσία Παράδειγμα 2 Κριτική παιδαγωγική & Διγλωσσία

Θεωρητικές Παραδοχές Σύμφωνα με επιστημονικά δεδομένα, τα αλλόγλωσσα παιδιά που δεν κατέχουν τη γλώσσα του σχολείου για να την κατακτήσουν έχουν ανάγκη από δραστηριότητες : α) που να σχετίζονται με τα βιώματα ή/και τα ενδιαφέροντά τους και να έχουν επικοινωνιακό χαρακτήρα και β) που να είναι νοητικά απαιτητικές ώστε να ενεργοποιούν τη σκέψη τους.

Να αναφέρετε πρακτικές εκπαιδευτικών σε τάξεις με πολλά αλλόγλωσσα ή δίγλωσσα παιδιά

Συνθήκη: ένα παράδειγμα Η εκπαιδευτικός, θέλοντας να μη δυσκολέψει και αποθαρρύνει τα παιδιά, ξεκινά από την εκμάθηση απλών λέξεων με τη βοήθεια εικόνων που τις δείχνει καθημερινά στα παιδιά ώστε μέσω της επανάληψης να τους τις μάθει. Αποφεύγει να φέρει στα παιδιά βιβλία, αλλά και όταν το κάνει, επιλέγει βιβλία για παιδιά μικρότερης ηλικίας. Προβληματίζεται όμως γιατί τα παιδιά ξεχνούν τις λέξεις που τους μαθαίνει στα ελληνικά και δεν ενδιαφέρονται για δραστηριότητες που σχετίζονται με τα βιβλία.

Ερωτήματα Με ποιον τρόπο πιστεύετε ότι σχετίζονται οι θεωρητικές παραδοχές με το πρόβλημα που περιγράφει το σενάριο; Με ποια επιχειρήματα θα πείθατε τον εκπαιδευτικό να υιοθετήσει διαφορετικές πρακτικές και τι θα του προτείνατε;

Ερμηνεία Η εκπαιδευτικός έχει υιοθετήσει πρακτικές που δεν συμφωνούν με τα σύγχρονα ερευνητικά δεδομένα. Είναι εγκλωβισμένη σε μια στάση που άρρητα συνδέει τις δυσκολίες των παιδιών στη γλώσσα με δυσκολίες στο νοητικό επίπεδο. Με τις επιλογές της δεν δημιουργεί ερεθίσματα στα παιδιά για ανάπτυξη, γνωστική και κοινωνικο-συναισθηματική, και εμμέσως προδιαγράφει για αυτά μια συγκεκριμένη σχολική πορεία…

Προτάσεις Τα παιδιά για να κινητοποιηθούν έχουν ανάγκη από νοητικά απαιτητικές δραστηριότητες που τα ενδιαφέρουν και ενεργοποιούν τη σκέψη τους. Οι επικοινωνιακού τύπου δραστηριότητες που έχουν νόημα για τα παιδιά είναι αυτές που τα κινητοποιούν ώστε να επιθυμήσουν να εκφραστούν στην ελληνική γλώσσα.

Προτάσεις Η αξιοποίηση της εικόνας έχει νόημα όταν αυτή εντάσσεται σε ένα πλαίσιο. Η αξιοποίηση των εικόνων βιβλίων που ως προς το περιεχόμενο ενδιαφέρουν τα παιδιά αποτελούν ένα ιδιαίτερα χρήσιμο εκπαιδευτικό υλικό για την ενίσχυση του προφορικού λόγου. Σε αυτή την προοπτική μπορούν να λειτουργήσουν μικτές ομάδες που αναλαμβάνουν να εργαστούν πάνω σε θέματα που ενδιαφέρουν τα παιδιά

Freire H γνώση γεννιέται με τη συνεχή ανακάλυψη, που «πετυχαίνεται μέσω της ασίγαστης, ανυπόμονης, συνεχούς, γεμάτης ελπίδας αναζήτησης που οι άνθρωποι κάνουν στον κόσμο, μαζί με τον κόσμο και ο ένας με τον άλλο»

Αναμόρφωση της γνώσης Οι εκπαιδευτικοί με αφετηριακό παιδαγωγικά σημείο τα πολιτισμικά, φυλετικά, ταξικά, ιστορικά και έμφυλα περιβάλλοντα οφείλουν να αναπτύξουν «παιδαγωγικές μορφές που ενσωματώνουν τη διαφορά, την πολλαπλότητα και τη γλώσσα της καθημερινότητας ως κεντρικά στοιχεία στην παραγωγή και τη νομιμοποίηση της μάθησης»

Απώτερος στόχος η διαμόρφωση ενεργών-δυναμικών πολιτών Οι μαθητές αντιλαμβάνονται την πραγματικότητα της καταπίεσης «όχι ως ένα κλειστό κόσμο από τον οποίο δεν υπάρχει διαφυγή, αλλά ως μια περιοριστική κατάσταση την οποία μπορούν να μετασχηματίσουν»

Κριτική Παιδαγωγική & Κοινωνικές Ανισότητες Παράδειγμα 3 Κριτική Παιδαγωγική & Κοινωνικές Ανισότητες

Θεωρητικές παραδοχές Σύμφωνα με επιστημονικά ερευνητικά πορίσματα, παρά τις σημαντικές προσπάθειες που έχουν γίνει τις τελευταίες δεκαετίες στο δυτικό κόσμο στην προοπτική της άμβλυνσης των κοινωνικών ανισοτήτων, αυτές όχι μόνο συνεχίζουν να διέπουν τα σύγχρονα εκπαιδευτικά συστήματα αλλά δείχνουν και να βαθαίνουν. Πολλές έρευνες δείχνουν ότι τα παιδιά ανάλογα με την κοινωνική/πολιτισμική τους προέλευση φθάνουν στο σχολείο όχι στον ίδιο βαθμό εξοικειωμένα με τη γλώσσα και την κουλτούρα του.

Με βάση τις προσωπικές σας εμπειρίες από τα μαθητικά σας χρόνια αλλά και από τις επισκέψεις σας στα νηπιαγωγεία στο πλαίσιο της πρακτικής άσκησης πώς προσλαμβάνουν αυτές τις διαφορές οι εκπαιδευτικοί, πού δηλαδή τις αποδίδουν, και πώς τις διαχειρίζονται;

Συνθήκη: ένα παράδειγμα Στα νηπιαγωγεία μια εργατικής συνοικίας σε μια κωμόπολη οι νηπιαγωγοί δεν λαμβάνουν υπόψη τους την κοινωνική και πολιτισμική προέλευση των παιδιών. Αποδίδουν έτσι τις όποιες διαφορές και τις δυσκολίες κάποιων παιδιών σε εγγενή χαρακτηριστικά (κάποια είναι περισσότερο και κάποια λιγότερο έξυπνα) ή σε αδιαφορία των γονέων.

Ερωτήματα Με ποιον τρόπο συσχετίζονται οι θεωρητικές παραδοχές με τα προβλήματα που περιγράφει το συγκεκριμένο παράδειγμα; Με ποια επιχειρήματα θα μπορούσαν να προβληματιστούν οι εκπαιδευτικοί για τις συγκεκριμένες αυθαίρετες επιστημονικά προσεγγίσεις;

Προτάσεις Οι εκπαιδευτικοί καλούνται να διερευνήσουν σε ποιο βαθμό: οι γνώσεις και οι αξίες που το σχολείο μεταδίδει είναι πολιτικά ουδέτερες οι επιλογές τους περιορίζουν ή και αποκλείουν παιδιά συγκεκριμένης κοινωνικής προέλευσης, ερμηνεύουν την πολιτισμική διαφορά ως πολιτισμική στέρηση.

Εναλλακτική κριτική προοπτική Μέσα σε αυτό το στοχαστικό κλίμα μπορεί οι εκπαιδευτικοί να αναζητήσουν εργαλεία ερμηνείας της ανισότητας των παιδιών αλλά και τρόπους δουλειάς κατάλληλους για όλα τα παιδιά (διαφοροποιημένη παιδαγωγική).

Κριτική Παιδαγωγική «πώς οι αποκλεισμένες πλειονότητες μπορούν να αναπτύξουν θεσμούς, αξίες και πρακτικές που εξυπηρετούν τα δικά τους συμφέροντα στην προοπτική ενός ριζοσπαστικού μετασχηματισμού της εκπαίδευσης»

Κριτική Παιδαγωγική Για τους κριτικούς παιδαγωγούς τα σχολεία πρέπει να μετατραπούν από μηχανισμοί ταξινόμησης, που ευνοούν συγκεκριμένες ομάδες μαθητών με βάση τη φυλή, την κοινωνική τάξη και το φύλο, σε φορείς προσωπικής και κοινωνικής ενδυνάμωσης όλων των μαθητών και κυρίως των μη προνομιούχων και των μη ευνοημένων στην προοπτική της ισότητας και της χειραφέτησης

Κριτική Παιδαγωγική & Σχέση Σχολείου - Οικογένειας Παράδειγμα 4 Κριτική Παιδαγωγική & Σχέση Σχολείου - Οικογένειας

Θεωρητικές Παραδοχές Σύμφωνα με σύγχρονα ερευνητικά επιστημονικά πορίσματα η σχέση σχολείου-οικογένειας είναι ένας πολύ βασικός παράγοντας που επηρεάζει συνολικά τη σχέση των παιδιών με το σχολείο και την αποτελεσματικότητα των σχολικών προγραμμάτων.

Η σημασία της συνεργασίας σχολείου και οικογένειας Η επικοινωνία και οι συζητήσεις μεταξύ εκπαιδευτικού και γονέων, τόσο στην αρχή της σχολικής χρονιάς όσο και κατά τη διάρκεια της είναι πολύ σημαντικές για δυο κυρίως λόγους:   Α) Συμβάλλουν στη δημιουργία ενός ολοκληρωμένου προφίλ του μαθητή. Οι οικογένειες έχουν πολύτιμες πληροφορίες για τη ζωή του παιδιού εκτός σχολείου οι οποίες εμπλουτίζουν ή/και συμπληρώνουν την εικόνα του μέσα στο νηπιαγωγείο. Β) Συμβάλλουν στη συνέχεια της μάθησης μεταξύ σχολείου και σπιτιού/οικογένειας. Είναι ερευνητικά αποδεδειγμένο ότι η οικογένεια λειτουργεί, όπως και το σχολείο, ως ‘μαθησιακό περιβάλλον’. Η συνεργασία και ο συντονισμός των προσπαθειών και των στόχων σχολείου-οικογένειας συμβάλλει σημαντικά στη συναισθηματική, κοινωνική και γνωστική ανάπτυξη των παιδιών.

Παράδειγμα ασυμφωνίας οικογένειας και σπιτιού Η Ελένη είναι νήπιο και φοιτά για 2η χρονιά στο συγκεκριμένο νηπιαγωγείο με την ίδια Νηπιαγωγό. Η νηπιαγωγός της Ελένης σε ερώτηση της ερευνήτριας σχετικά με τις δραστηριότητες που προτιμά η Ελένη αναφέρει: «Η Ελένη δεν ασχολείται με κατασκευές, ποτέ δεν την έχω δει να παίζει στο οικοδομικό υλικό…»  Αντίθετα η μητέρα της δηλώνει: ««Ναι, της αρέσει να κάνει κατασκευές. Φτιάχνει με κουτιά κουζίνα, ντουλάπια. Κάνει και φάρμες, σπίτια. Μου εξηγεί πάντα τι φτιάχνει. Ναι, τις βάζει στο παιχνίδι της. Βάζει ζωάκια, ανθρωπάκια, κούκλες και φτιάχνει ιστορίες».  

2ο παράδειγμα Η Σοφία είναι νήπιο και φοιτά για 2η χρονιά στο συγκεκριμένο νηπιαγωγείο με καινούργια Νηπιαγωγό.  Σε ερώτηση της ερευνήτριας σχετικά με προσπάθειες γραφής που πιθανόν κάνει η Σοφία στο νηπιαγωγείο η νηπιαγωγός αναφέρει: «Γράφει το όνομά της στις εργασίες της, αλλά σπάνια να γράψει κάτι άλλο, δεν δείχνει να την ενδιαφέρει και πολύ»   Αντίθετα η μητέρα της δηλώνει: «Κάνει πολλές προσπάθειες, τις αρέσει πολύ να γράφει, όχι κανονικά έχει ένα δικό της τρόπο, φωνήεντα βάζει σπάνια …ίσως μόνο στο όνομά της. Στις ζωγραφιές της γράφει πάντα το όνομά της, αλλά μερικές φορές γράφει και τις ιστορίες που ζωγραφίζει Όταν γράφω για το σουπερ μάρκετ έρχεται και γράφει κι αυτή μαζί μου τη δικής της λίστα, γράφει και τις συνταγές. Όταν παίζει στο δωμάτιό της γράφει, φτιάχνει πινακίδες, εισιτήρια … »

Εκπαιδευτικές Συνέπειες Και στις δυο περιπτώσεις οι Νηπιαγωγοί , όπως φαίνεται από τις αναλυτικές περιγραφές των γονιών, δεν γνωρίζουν όλα τα μέσα επικοινωνίας και έκφρασης που προτιμούν τα παιδιά και τον τρόπο με τον οποίο τα χρησιμοποιούν έξω από το νηπιαγωγείο. Η Ελένη στο σπίτι αξιοποιώντας διάφορα υλικά δημιουργεί κατασκευές και αντίστοιχες ιστορίες, εμπλουτίζει το συμβολικό παιχνίδι της και αλληλεπιδρά με τη μητέρα της. Η Σοφία στο σπίτι εκδηλώνει συμπεριφορές γραμματισμού που είναι άγνωστες στη Νηπιαγωγό της.  

Εκπαιδευτικές συνέπειες Και στις δυο περιπτώσεις οι νηπιαγωγοί αγνοούν σημαντικές διαστάσεις της προσωπικότητας αυτών των παιδιών. Αυτό σημαίνει ότι δεν είναι σε θέση να τις αξιοποιήσουν και να υποστηρίξουν επαρκώς την ανάπτυξη και τη μάθηση τους. Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία τέτοιου είδους πληροφορίες τροφοδοτούν και υποστηρίζουν το σχεδιασμό της εκπαιδευτικής διαδικασίας, και βοηθούν τον εκπαιδευτικό να συνδεθεί με τη ζωή των παιδιών εκτός σχολείου και να ανταποκριθεί στις ιδιαιτερότητές τους (Yelland et al. 2008).

Ο ρόλος του/της εκπαιδευτικού Ο ρόλος του/της εκπαιδευτικού στη διαμόρφωση αυτής της σχέσης είναι καθοριστικός.

Συνθήκη: ένα παράδειγμα Οι εκπαιδευτικοί, τόσο στην αρχή όσο και κατά τη διάρκεια της χρονιάς, καλούν τους γονείς για να τους ενημερώσουν για τους στόχους τους αρχικά και στη συνέχεια για να συζητήσουν για την πρόοδο των παιδιών τους. Οι γονείς που έρχονται είναι ελάχιστοι, κυρίως οι πιο μορφωμένοι και αυτοί που τα παιδιά τους δεν αντιμετωπίζουν κανένα πρόβλημα ούτε σε γνωστικό επίπεδο ούτε σε επίπεδο συμπεριφοράς. Οι εκπαιδευτικοί καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για αδιάφορους γονείς και «παραιτούνται» από την προσπάθεια να τους φέρουν κοντά στο σχολείο.

Ερωτήματα Πώς πιστεύετε ότι συσχετίζονται οι παραπάνω παραδοχές με τη συγκεκριμένη κατάσταση; Πώς θα μπορούσατε να πείσετε τους γονείς να αναζητήσουν άλλες διαδικασίες προσέγγισης των γονέων;

Ερμηνεία Οι εκπαιδευτικοί δεν φαίνεται να έχουν πειστεί για τη σημασία αυτής της σχέσης και για το ρόλο τους στην ανάπτυξη πλαισίου συνεργασίας ανάμεσα στο σχολείο και το σπίτι. Μοιάζουν διεκπεραιωτικοί σε σχέση με την προσπάθειά τους να φέρουν τους γονείς κοντά στο σχολείο και αποδίδουν την αποτυχία αυτής της προσπάθειας σε μια στερεοτυπική αντίληψη για τη σημασία που οι αλλοδαποί γονείς και οι γονείς από χαμηλά κοινωνικο-οικονομικά στρώματα αποδίδουν στο ρόλο του σχολείου.

Προτάσεις Να συνειδητοποιήσουν σε τι συμβάλει αυτή η σχέση και να προσπαθήσουν να προβληματιστούν ώστε να ερμηνεύσουν με άλλους όρους (π.χ. αμηχανία, φόβος, αδυναμία επικοινωνίας στην ελληνική γλώσσα κλπ) την «αδιαφορία» των γονιών για το σχολείο. Να προσπαθήσουν να εμπλέξουν τους γονείς σε δραστηριότητες της τάξης και να αξιοποιήσουν τα βιώματα και τις εμπειρίες τους (π.χ. αφήγηση παραμυθιού από γονιό παιδιού που προέρχεται από άλλη χώρα, πρόσκληση γονιού με σκοπό να εξηγήσει στα παιδιά το επάγγελμά του κλπ) . Αυτή η εμπλοκή βελτιώνει και την αυτοεικόνα των γονιών καθώς νιώθουν αποδεκτοί από το σχολείο και συμβάλλει στη βελτίωση της σχέσης τους με αυτό. Παράλληλα, βελτιώνει και την αυτοεικόνα των παιδιών τους για το σχολείο. Να χρησιμοποιούν διαμεσολαβητές για τους γονείς που δεν γνωρίζουν καλά ελληνικά τόσο για τη μετάφραση όλων των κειμένων που στέλνουν στα σπίτια των παιδιών όσο και για τις συναντήσεις τους μαζί τους.

Επαναστατική Παιδαγωγική Απομυθοποίηση με την οποία ελέγχεται και αμφισβητείται η φυσικότητα των κυρίαρχων λόγων και πρακτικών, καθώς αποκαλύπτεται η ιστορικότητά τους και η κοινωνική τους προέλευση. Ανάλυση πολιτικών συστημάτων και ιδεολογιών και δυνατότητα προβολής και υπεράσπισης από τους μαθητές των δικών τους - σε μεγάλο βαθμό αποκλεισμένων - λόγων. Διαμόρφωση μιας φιλοσοφίας της πράξης, μέσα από την ανάπτυξη και δοκιμή πρακτικών μετασχηματισμού του κοινωνικού συστήματος σε εναλλακτικές μη καπιταλιστικές πρακτικές.