Ορμόνες της υπόφυσης και του θυρεοειδούς

Νευροενδοκρινικό σύστημα Το νευροενδοκρινικό σύστημα ελέγχεται από την υπόφυση και τον υποθάλαμο και συντονίζει τις λειτουργίες του σώματος μεταδίδοντας μηνύματα ανάμεσα σε μεμονωμένα κύτταρα και ιστούς Το νευρικό σύστημα επικοινωνεί, σε τοπικό επίπεδο, με ηλεκτρικές ώσεις και με νευροδιαβιβαστές που κατευθύνονται διαμέσου νευρώνων σε άλλους νευρώνες ή σε συγκεκριμένα όργανα στόχους, όπως οι μύες ή οι αδένες Το ενδοκρινικό σύστημα απελευθερώνει ορμόνες στο αίμα, το οποίο μεταφέρει αυτούς τους χημικούς μεσολαβητές σε κύτταρα-στόχους παντού στο σώμα. Οι ορμόνες έχουν πολύ ευρύτερο φάσμα χρόνων απάντησης σε σχέση με τα νευρικά ερεθίσματα Τα δύο ρυθμιστικά συστήματα συνδέονται στενά μεταξύ τους

Υποθαλαμικές & Υποφυσιακές ορμόνες Eίναι πεπτίδια ή χαμηλού μοριακού βάρους πρωτεΐνες, που δρουν συνδεόμενες σε ειδικούς υποδοχείς στους ιστούς στόχους Οι ορμόνες της πρόσθιας υπόφυσης που παράγονται στα σώματα των κυττάρων του υποθαλάμου και φτάνουν στα κύτταρα της υποφύσεως με το υποφυσιακό πυλαίο σύστημα όπου ρυθμίζονται από νευροπεπτίδια Η αλληλεπίδραση των εκλυτικών ορμονών με τους υποδοχείς τους καταλήγει στην ενεργοποίηση των γονιδίων που προάγουν την σύνθεση πρόδρομων πρωτεϊνών και στη συνέχεια υφίσταται μεταμεταφραστική επεξεργασία προς τελικές ορμόνες και απελευθερώνονται στην κυκλοφορία Κάθε υποθαλαμική εκλυτική ορμόνη ελέγχει την απελευθέρωση μιας συγκεκριμένης ορμόνης από την πρόσθια υπόφυση Οι ορμόνες της πρόσθιας και οπίσθιας υπόφυσης χορηγούνται ενδομυϊκώς (ΕΜ), υποδορίως (ΥΔ) ή ενδορρινικώς, αλλά όχι από του στόματος, επειδή η πρωτεϊνική τους δομή τις καθιστά ευάλωτες σε διάσπαση από τα πρωτεολυτικά ένζυμα του πεπτικού σωλήνα

Αδρενοκορτικοτρόπος ορμόνη (ACTH ή κορτικοτροπίνη) Είναι προϊόν διεργασίας μετάμεταμετάφραστικής επεξεργασίας του πεπτιδίου « προοπιομελανοκορτίνης» Φυσιολογικά απελευθερώνεται από την υπόφυση σε ώσεις με την υψηλότερη συγκέντρωση να εμφανίζεται περίπου στις 6 π.μ. και τη χαμηλότερη το βράδυ Διεγείρεται η έκκριση της με το στρες και καταστέλλεται η απελευθέρωση της με την κορτιζόλη Όργανο στόχος είναι ο φλοιός των επινεφριδίων που οδηγεί σε σύνθεση και απελευθέρωση των αδρενοκορτικοειδών και των επινεφριδιακών ανδρογόνων

Αδρενοκορτικοτρόπος ορμόνη (ACTH ή κορτικοτροπίνη) Χρήση: ως διαγνωστικό μέσο για τη διαφορική διάγνωση της πρωτοπαθούς επινεφριδικής ανεπάρκειας ( π.χ. νόσος Addison) και τη δευτεροπαθή επινεφριδική ανεπάρκεια (ανεπάρκεια έκκρισης ACTH από την υπόφυση) Παρασκευή: από εκχυλίσματα της πρόσθιας υπόφυσης οικιακών ζώων ή συνθετική ανθρώπινη ACTH Ανεπιθύμητες ενέργειες: τοξικότητα , αντισώματα εναντίον της ACTH που παράγεται από ζωικές πηγές

Αυξητική ορμόνη (σωματοτροπίνη) - GH - Είναι ένα μεγάλο πολυπεπτίδιο, που απελευθερώνεται από την πρόσθια υπόφυση ως απάντηση στην εκλυτική ορμόνη GHRH η οποία παράγεται στον υποθάλαμο Η έκκριση της αναστέλλεται από τη σωματοστατίνη και μειώνεται με την αύξηση της ηλικίας Φυσιολογικά παράγεται σε ώσεις με τα μεγαλύτερα επίπεδα να παρατηρούνται κατά τη διάρκεια του ύπνου και συνθετικά με τη μέθοδο του ανασυνδυασμένου DΝΑ Διεγείρει διεργασίες πρωτεϊνικής σύνθεσης προάγοντας τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων και την ανάπτυξη των οστών και αυξάνει τη σύνθεση χόνδρων Χρησιμοποιείται για τη θεραπεία της ανεπάρκειας αυξητικής ορμόνης (GH) σε παιδιά Έχει χρησιμοποιηθεί ως «αντιγηραντική ορμόνη» και από αθλητές με σκοπό την βελτίωση της απόδοσης τους αλλά αυτές οι χρήσεις δεν έχουν εγκριθεί Αντενδείξεις: Η σωματοτροπίνη και η σωματρέμη δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται σε άτομα που έχουν κλειστές επιφύσεις ή αναπτυσσόμενη ενδοκρανιακή μάζα

Ανασταλτική ορμόνη της αυξητικής ορμόνης (σωματοστατίνη) Είναι ένα μικρό πολυπεπτίδιο που απομονώθηκε αρχικά από τον υποθάλαμο και βρίσκεται επίσης σε νευρώνες σε ολόκληρο το σώμα, καθώς επίσης στο έντερο και το πάγκρεας Αναστέλλει την έκκριση της αυξητικής ορμόνης, της ινσουλίνης, της γαστρίνης και της γλυκαγόνης Οκτρεοτίδη Η οκτρεοτίδη είναι ένα συνθετικό οκταπεπτίδιο, ανάλογο της σωματοστατινης Έχει πολύ μεγαλύτερο χρόνο ημίσειας ζωής από τη φυσική xημική ένωση Έχει χρησιμοποιηθεί για τη θεραπεία της μεγαλακρίας (οφείλεται σε ορμονοπαραγωγούς όγκους) και της εκκριτικής διάρροιας [που σχετίζεται με όγκους που παράγουν αγγειοδραστικό εντερικό πεπτιδιο (VIP)] Οι ανεπιθύμητες ενέργειες: μετεωρισμός, ναυτία, στεατόρροια και χολιστερολινικοί χολόλιθοι με μακροχρόνια θεραπεία

Ορμόνη που διεγείρει την έκκριση γοναδοτροπινών (GnRH) /γοναδορελίνης Είναι ένα δεκαπεπτίδιο που παράγεται στον υποθάλαμο και προκαλεί την απελευθέρωση της θυλακιοτρόπου (FSH) και της ωχρινοποιητικής (LΗ) ορμόνης από την υπόφυση και την αναστολή της απελευθέρωσης γοναδοτροπινών Μπορεί να διεγείρει ή να καταστέλλει την παραγωγή γοναδοτροπινών και για αυτό το λόγο χρησιμοποιείται στον υπογοναδισμό και στη θεραπεία του καρκίνου του προστάτη, της ενδομητρίωσης και της πρόωρης ήβης Ανεπιθύμητες ενέργειες: υπερευαισθησία, δερματίτιδα, κεφαλαλγία, στις γυναίκες : εξάψεις, εφιδρώσεις, ελάττωση της libido, κατάθλιψη και κύστεις ωοθηκών και στους άντρες: οστικά άλγη, εξάψεις, οίδημα γυναικομαστία και μειωμένη libido Αντενδείξεις: κύηση , γαλουχία

Γοναδοτροπίνες Ανθρώπινη εμμηνοπαυσιακή γοναδοτροπίνη (hMG) Θυλακιοτρόπος ορμόνη (FSH) Ανθρώπινη χοριακή γοναδοτροπίνη (hCG) Είναι γλυκοπρωτεϊνες που παράγονται στην πρόσθια υπόφυση και ρυθμίζουν τις στεροειδείς ορμόνες των γονάδων Η μηνοτροπίνη (hMG) και λαμβάνεται από τα ούρα γυναικών κατά την εμμηνόπαυση και περιέχουν FSH και LΗ Η χοριακή γοναδοτροπίνη (hCG) είναι μια πλακουντική ορμόνη και αγωνιστής της LH με την οποία σχετίζεται δομικά και απεκκρίνεται στα ούρα Η ουροφολλιτροπίνη είναι FSH που λαμβάνετε από εμμηνοπαυσικές γυναίκες και έιναι κεκαθαρμένη από LH ενώ η φολλιτροπίνη βήτα είναι ανθρώπινη FSH που παρασκευάζεται με τεχνολογία ανασυνδυασμένου DNA

Γοναδοτροπίνες Χορήγηση: ενδομυϊκώς Χορήγηση: ενδομυϊκώς Η έγχυση hMG ή FSH για χρονική περίοδο 5-12 ημερών προκαλεί ανάπτυξη και ωρίμανση των ωοθυλακίων και η επακόλουθη έγχυση hCG προκαλεί ωοθυλακιορρηξία Θεραπευτική χρήση: θεραπεία της στειρότητας σε άνδρες και γυναίκες (Σε άνδρες με έλλειψη γοναδοτροπινών, η θεραπεία με hCG προκαλεί ανάπτυξη των εξωτερικών χαρακτήρων του φύλου και η επακόλουθη χορήγηση hMG προκαλεί σπερματογένεση) Aνεπιθύμητες ενέργειες: διόγκωση των ωοθηκών και πιθανή υποογκαιμία, πιθανές πολύδυμες κυήσεις γυναικομαστία αντρών

Προλακτίνη Είναι πεπτιδική ορμόνη με παρόμοια δομή με τη GH η οποία εκκρίνεται από την πρόσθια υπόφυση Η απέκκρισή της αναστέλλεται από τη ντοπαμίνη Διεγείρει και διατηρεί τη γαλουχία όπως επίσης μειώνει την σεξουαλική επιθυμία και την αναπαραγωγική δραστηριότητα Μηχανισμός δράσης: εισέρχεται στο κύτταρο, ενεργοποιεί μια τυροσινική κινάση και προάγει την φωσφορυλίωση τυροσίνης και την ενεργοποίηση γονιδίων Δεν υπάρχει φάρμακο για υποπρολακτιναιμία Η υπερπρολακτιναιμία (γαλακτόρροια και υπογοναδισμός) θεραπεύεται με αγωνιστές ντοπαμίνης (βρωμοκρυπτίνη και καρβεγολίδη)

ΟΡΜΟΝΕΣ ΤΗΣ ΟΠΙΣΘΙΑΣ ΥΠΟΦΥΣΗΣ Αγγειοπιεσίνη και Ωκυτοκίνη Είναι εννιαπεπτίδια με κυκλική δομή η όποια οφείλεται σε δισουλφιδική γέφυρα Δεν ρυθμίζονται από απελευθερωτικές ορμόνες αλλά συντίθενται στον υποθάλαμο, μεταφέρονται στην πρόσθια υπόφυση και απελευθερώνονται ως απάντηση σε ειδικά φυσιολογικά ερεθίσματα Χορηγούνται παρεντετρικά Έχουν πολύ μικρό χρόνο ημίσειας ζωής

Ωκυτοκίνη Αρχικά προέρχονταν από την οπίσθια υπόφυση των ζώων, ενώ σήμερα παρασκευάζεται συνθετικά Χρήση: μόνο στη μαιευτική (χορηγείται για να διεγείρει τις συσπάσεις της μήτρας, να προκαλέσει ή να ενισχύσει τον τοκετό ή να προκαλέσει την έκκριση μητρικού γάλακτος) Για την έναρξη του τοκετού το φάρμακο χορηγείται ενδοφλεβίως ενώ για την γαλουχία χορηγείται με την μορφή ρινικού σπρέι Ανεπιθύμητες ενέργειες: έχουν αναφερθεί υπερτασικές κρίσεις, ρήξη της μήτρας, κατακράτηση υγρών και εμβρυϊκός θάνατος Η αντιδιουρητική και υπερτασική δράση της είναι πολύ μικρότερη από εκείνη της αγγειοπιεσίνης

Αγγειοπιεσίνη Αντιδιουρητική ορμόνη (ADH) Είναι εννιαπεπτίδιο που μοιάζει δομικά με την ωκυτοκίνη Παρασκευάζεται συνθετικά έχει αντικαταστήσει εκείνο που λαμβάνεται με εκχύλιση της οπίσθιας υπόφυσης ζώων Έχει αντιδιουρητική και υπερτασική δράση (συνδέεται με τον υποδοχέα V2 στο νεφρό και αυξάνει τη διαπερατότητα και την απορρόφηση ύδατος στα αθροιστικά σωληνάρια) Θεραπευτική χρήση: θεραπεία του άποιου διαβήτη( κύρια χρήση), έλεγχος της αιμορραγίας που οφείλεται σε κιρσούς οισοφάγου ή εκκολπώματα εντέρου Ανεπιθύμητες ενέργειες: υδατική δηλητηρίαση και η υπονατριαιμία (κυρίες τοξικές δράσεις), κεφαλαλγία, βρογχόσπασμος και τρόμος Προσοχή απαιτείται όταν χορηγείται σε ασθενείς με στεφανιαία νόσο, επιληψία και άσθμα.

Δεσμοπρεσίνη Επειδή η αγγειοπιεσίνη έχει υπερτασικές ιδιότητες, τροποποιήθηκε σε δεσμοπρεσίνη (desmopressin) (1-διαμινο-8-D-αργινινο-αγγειοπιεσίνη) για να μην προκαλεί συσπαστικές ενέργειες Το ανάλογο αυτό προτιμάται σήμερα για τον άποιο διαβήτη και τη νυκτερινή ενούρηση επειδή στερείται υπερτασικών δράσεων και έχει μεγαλύτερη διάρκεια δράσης από την αγγειοπιεσίνη Χορηγείται εύκολα ενδορινικώς, ωστόσο μπορεί να δημιουργήσει τοπικό ερεθισμό

ΘΥΡΕΟΕΙΔΙΚΕΣ ΟΡΜΟΝΕΣ Ο θυρεοειδής αδένας ευνοεί τη φυσιολογική ανάπτυξη και ωρίμανση, διατηρώντας στους ιστούς το άριστο επίπεδο μεταβολισμού για τη φυσιολογική τους λειτουργία Κύριες θυρεοειδικές ορμόνες: Τ3 (τριιωδοθυρονίνη, η πιο δραστική μορφή) Τ4 (θυροξίνη) Υποθυρεοειδισμός = η ανεπαρκής έκκριση θυρεοειδικών ορμονών που οδηγεί σε βραδυκαρδία, μειωμένη αντοχή στο ψύχος και επιβράδυνση των σωματικών και πνευματικών λειτουργιών Υπερθυρεοειδισμός = η υπερβολική έκκριση θυρεοειδικών ορμονών εμφανίζεται ταχυκαρδία και καρδιακές αρρυθμίες, απώλεια βάρους, νευρικότητα, τρόμος και υπερβολική παραγωγή θερμότητας

Σύνθεση και έκκριση θυρεοειδικών ορμονών Ο θυρεοειδής αδένας σχηματίζεται από πολλαπλά θυλάκια, τα οποία αποτελούνται από μονόστοιβο επιθήλιο που περιβάλλει έναν αυλό γεμάτο με κολλοειδές (θυρεοσφαιρίνη), το οποίο αποτελεί την αποθηκευτική μορφή των θυρεοειδικών ορμονών Η λειτουργία του θυροειδούς ελέγχεται από μια τροφική ορμόνη τη θυρεοτρόπο TSH που συντίθεται από την πρόσθια υπόφυση Η παραγωγή και η έκκριση της TSH ελέγχεται από την υποθαλαμική TRH Τα υψηλά επίπεδα θυροειδικής ορμόνης αναστέλλουν την έκκριση των ορμονών αυτών με μηχανισμό παλίνδρομης ρύθμισης Η μεγαλύτερη ποσότητα των ορμονών Τ3 και Τ 4 βρίσκεται συνδεδεμένη με την ΤGB του πλάσματος

ΘΥΡΕΟΕΙΔΙΚΕΣ ΟΡΜΟΝΕΣ Mηχανισμός δράσης Η Τ4 και η Τ3 εισέρχονται στα κύτταρα με διάχυση ή με ενεργή μεταφορά όπου Τ4 αποϊωδίωνεται ενζυμικά προς Τ3 , εισέρχεται στον πυρήνα και δεσμεύεται σε διάφορους υποδοχείς Η ενεργοποίηση των υποδοχέων προάγει την παραγωγή RNA και την σύνθεση των πρωτεϊνών που είναι υπεύθυνες για τις δράσεις της Τ4 Φαρμακοκινητική Απορροφώνται με χορήγηση από το στόμα Η τροφή, τα σκευάσματα ασβεστίου και τα αργιλούχα αντιόξίνα μπορεί να μειώσει την απορρόφηση της Τ4 αλλά όχι της Τ3 Μεταβολίζονται μέσω του μικροσωμικού συστήματος P-450

Θεραπεία του υποθυρεοειδισμού Οφείλεται στην αυτοάνοση καταστροφή του αδένα ή της υπεροξειδάσης Διάγνωση: αυξημένη TSH Θεραπεία: με λεβοθυροξίνη (Τ4) Τρόπος χορήγησης: 1 δόση ημερησίως επειδή έχει μεγάλο χρόνο ημίσειας ζωής ενώ σταθερή κατάσταση επιτυγχάνεται μετά από 6-8 εβδομάδες Η τοξικότητα σχετίζεται άμεσα με τα επίπεδα θυροξίνης και εκδηλώνεται ως νευρικότητα, αίσθημα παλμών και ταχυκαρδία, δυσφορία στη ζέστη και ανεξήγητη απώλεια βάρους

Θεραπεία του υπερθυρεοειδισμού (θυρεοτοξίκωση) Οφείλεται: σε ένα μεγάλο αριθμό ασθενειών (νόσος Graves, το τοξικό αδένωμα, η βρογχοκήλη και η θυρεοειδίτιδα) Διάγνωση: μειωμένα επίπεδα TSH Στόχος θεραπείας: είναι η μείωση της σύνθεσης ή/και της απελευθέρωσης των επιπλέον ποσοτήτων ορμόνης Τρόπος δράσης: αφαίρεση τμήματος ή ολόκληρου θυρεοειδή αδένα, αναστέλλοντας τη σύνθεση των ορμονών ή εμποδίζοντας την απελευθέρωση των ορμονών από τα θυλάκια Στη θυρεοειδική κρίση β-αναστολείς χωρίς συμπαθομιμητική δράση όπως η προπανολόλη είναι αποτελεσματικοί στην άμβλυνση της διάχυτης συμπαθητικής διέγερσης