Ο ρόλος του Διαιτολόγου και η θέση της Διατροφής στο Εθνικό Σύστημα Υγείας: προτεραιότητα ή πολυτέλεια; Αριστομένης Ι. Συγγελάκης Οδοντίατρος, Πολιτικός & Διοικητικός Επιστήμων MSc Κοινωνικής Οδοντιατρικής, MSc Διοίκησης Μονάδων Υγείας Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών aristomenis.syngelakis@gmail.com Μάθημα: «Διατροφή και Πρόληψη Νοσημάτων» Τμήμα Επιστήμης Διαιτολογίας-Διατροφής  Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Καλλιθέα, 7.5.2015.

Το «Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τον Καρκίνο 2011-2015» (29.9.2012)

Η υγεία είναι πολύτιμη για τους πολίτες και την κοινωνία Υγεία Κοινωνική Ευημερία Ανθρώπινη Ανάπτυξη Ποιότητα Ζωής 3

Υγεία, οικονομική ανάπτυξη και δίκαιη κατανομή του πλούτου Υγεία Οικονομική Ανάπτυξη Δίκαιη κατανομή του πλούτου WHO 2008: Final Report of the Commission on Social Determinants of Health 4

Οι μείζονες προσδιοριστές της υγείας Κοινωνικοί: συνθήκες ζωής, εισόδημα & κοινωνική θέση, κοινωνικές ανισότητες, μορφωτικό επίπεδο, εργασία, κοινωνικά δίκτυα υποστήριξης Περιβάλλον: καθαρό νερό και αέρας, ασφαλής και υγιεινή κατοικία κ.α. Συμπεριφορικοί παράγοντες: διατροφή, φυσική δραστηριότητα, κάπνισμα, αλκοόλ, χρήση ουσιών κ.α. Γενετικοί παράγοντες και φύλο Σύστημα Υγείας

Ο ρόλος της διατροφής στην υγεία Με ποιες ασθένειες συνδέεται η διατροφή; Καρδιαγγειακά νοσήματα Διαβήτης Υπέρταση Παχυσαρκία Χρόνιες αναπνευστικές παθήσεις Καρκίνος Προβλήματα στοματικής υγείας Οστεοπόρωση Ψυχικές νόσοι Και πολλές άλλες ακόμη

Η σύνδεση της διατροφής με σοβαρά χρόνια νοσήματα

Ζητήματα διατροφικής ασφάλειας «Η διατροφή είναι η πρόσληψη της τροφής, σύμφωνα με τις διατροφικές ανάγκες του οργανισμού. Η καλή διατροφή - επαρκής, καλά ισορροπημένη διατροφή σε συνδυασμό με τακτική σωματική δραστηριότητα - είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της καλής υγείας.» «Η κακή διατροφή μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη ανοσία, αυξημένη ευαισθησία σε ασθένειες, μειωμένη σωματική και διανοητική ανάπτυξη, καθώς και μειωμένη παραγωγικότητα» (Ιστοσελίδα WHO, 2015).

Ζητήματα διατροφικής ασφάλειας (2) «Η ασφάλεια των τροφίμων και η διατροφή είναι άρρηκτα συνδεδεμένες, ιδιαίτερα σε μέρη όπου οι προμήθειες τροφίμων είναι επισφαλείς. Όταν το φαγητό καθίσταται είδος εν ανεπαρκεία, η υγιεινή, η ασφάλεια και η διατροφή συχνά αγνοούνται καθώς οι άνθρωποι στρέφονται σε λιγότερο θρεπτικές δίαιτες και καταναλώνουν περισσότερο «μη ασφαλή τρόφιμα» - στα οποία χημικοί, μικροβιολογικοί, ζωονοσογόνοι και άλλοι κίνδυνοι συνιστούν απειλές για την υγεία.» (Ιστοσελίδα WHO, 2015).

Τα στατιστικά της ντροπής (1): υποσιτισμός και διατροφική ανασφάλεια 805 εκατομμύρια άνθρωποι (1/9 άνθρωποι παγκοσμίως) δεν έχουν αρκετό φαγητό για να ζήσουν μία υγιή και ενεργή ζωή. Η τεράστια πλειοψηφία των ανθρώπων που πεινούν ζουν στις αναπτυσσόμενες χώρες, όπου το 13,5% του πληθυσμού υποσιτίζεται! Στην Ασία ζουν τα 2/3 του συνολικού αριθμού των ανθρώπων που πεινούν στον πλανήτη. Όμως, η Υποσαχάρια Αφρική είναι η περιοχή με το υψηλότερο ποσοστό του πληθυσμού που πεινάει. 1 στους 4 ανθρώπους στην Υποσαχάρια Αφρική υποσιτίζεται!

Τα στατιστικά της ντροπής (2): ο υποσιτισμός των παιδιών Τα στατιστικά της ντροπής (2): ο υποσιτισμός των παιδιών Η κακή διατροφή προκαλεί το 45% των θανάτων σε παιδιά κάτω των πέντε ετών (3,1 εκατομμύρια παιδιά κάθε χρόνο). Ένα στα έξι παιδιά - περίπου 100 εκατομμύρια - στις αναπτυσσόμενες χώρες είναι λιποβαρή. Ένα στα τέσσερα παιδιά παγκοσμίως έχει ελλειμματική ανάπτυξη. 66 εκατομμύρια παιδιά, ηλικίας του δημοτικού, σε όλο τον αναπτυσσόμενο κόσμο, παρακολουθούν μαθήματα πεινασμένα. Εξ αυτών τα 23 εκατομμύρια είναι στην Αφρική. Υπολογίζεται ότι 3.2 δις US $ αρκούν (κάθε χρόνο) για να καλυφθούν οι διατροφικές ανάγκες των παιδιών αυτών Πηγή: Ιστοσελίδα WFP, 2015

Η οικονομική κρίση πλήττει και τα παιδιά των ανεπτυγμένων χωρών Πηγή: UNICEF, 2014

«Τα Παιδιά της Ύφεσης» 2,6 εκατομμύρια περισσότερα παιδιά βυθισμένα στη φτώχεια στις πλούσιες χώρες κατά τη διάρκεια της Ύφεσης. Στην Ιρλανδία, την Κροατία, τη Λετονία, την Ελλάδα και την Ισλανδία, τα ποσοστά παιδικής φτώχειας αυξήθηκαν περισσότερο από 50%. Στην Ελλάδα, το 2012 το μέσο οικογενειακό εισόδημα των νοικοκυριών με παιδιά βυθίστηκε στα επίπεδα του 1998 - το ισοδύναμο της απώλειας 14 χρόνων εισοδηματικής προόδου. Οι ισχυρότερες πολιτικές κοινωνικής προστασίας αποφασιστικός παράγοντας για την πρόληψη της φτώχειας. UNICEF 2014: Children of the Recession. The impact of the economic crisis on child well-being in reach countries.

Απελπιστική η κατάσταση στην Ελλάδα της κρίσης 600.000 παιδιά ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας στην Ελλάδα σύμφωνα με την UNICEF (Guardian, 6.8.2013) Το 25% των οικογενειών των παιδιών υπέφεραν από την πείνα Το 60% υπέφεραν από επισιτιστική ανασφάλεια. Στο 61% των περιπτώσεων ο 1 από τους 2 γονείς δεν είχε κανένα εισόδημα Το 17% των οικογενειών δεν έχουν κανένα εισόδημα. Το 11% των παιδιών δεν καλύπτονται από την κοινωνική ασφάλιση. Το 7% των οικογενειών είχαν διακοπή ηλεκτρικού ρεύματος για περισσότερο από μία εβδομάδα κατά τη διάρκεια του 2014. Το 3% των οικογενειών δεν είχαν ηλεκτρική ενέργεια κατά τη διάρκεια της διεξαγωγής της έρευνας (Πηγή: Prolepsis, 2015)

WHO: Τhe double burden of malnutrition: Fighting hunger & obesity 104 εκατομμύρια παιδιά παγκοσμίως είναι λιποβαρή (2010) Περίπου το 1/3 όλων των θανάτων παιδιών οφείλονται σε υποσιτισμό Ο υποσιτισμός της μητέρας οδηγεί σε κακή ανάπτυξη του εμβρύου και αυξημένο κίνδυνο για επιπλοκές εγκυμοσύνης Αθροιστικά, ο υποσιτισμός της μητέρας και του παιδιού ευθύνονται για περισσότερο από 10% του παγκόσμιου νοσολογικού βάρους (Πηγή: Ιστοσελίδα WHO 2015) 1,5 δις άνθρωποι είναι υπέρβαροι σε όλο τον κόσμο, εκ των οποίων 500 εκατομμύρια είναι παχύσαρκοι (στοιχεία 2008) Περίπου 43 εκατομμύρια παιδιά κάτω των 5 ετών ήταν υπέρβαρα το 2010 Τα αυξανόμενα ποσοστά υπέρβαρων μητέρων οδηγούν σε υψηλότερο κίνδυνο επιπλοκών εγκυμοσύνης και παιδικής παχυσαρκίας Παγκοσμίως, τουλάχιστον 2,6 εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο ως αποτέλεσμα του ότι είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι

Η απάντηση της Μεσογειακής διατροφής 16

17

Χάρτης με μοντέλα οδοντιατρικής στην Ε.Ε. ΣΚΑΝΔΙΝΑΒΙΚΟ BEVERIDGE ΥΒΡΙΔΙΚΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΕΥΡΩΠΑΪΚΟ BISMARK ΝΟΤΙΟΕΥΡΩΠΑΪΚΟ

Συστήματα Υγείας στην Ευρώπη Μοντέλο Beveridge (Εθνικό Σύστημα Υγείας) Μεγάλος δημόσιος τομέας Πόροι από γενική φορολογία Καθολικότητα & παροχή πλήρους και ενιαίας δέσμης υπηρεσιών Σκανδιναβικό Μεγάλος δημόσιος τομέας, αποκεντρωμένο σύστημα Πόροι από γενική ή τοπική φορολογία Καθολικότητα & πλήρης παροχή φροντίδας υψηλής ποιότητας Μοντέλο Bismarck (Κοινωνικής Ασφάλισης) Συμβάσεις ταμείων με ιδιωτικό & δημόσιο τομέα Τριμερής (ή διμερής) χρηματοδότηση Σ.Κ.Α. Πλήρης παροχή, πρακτικά καθολική κάλυψη, υψηλή ποιότητα φροντίδας Νοτιοευρωπαϊκό Δημόσιο & ιδιωτικό σύστημα, έντονες ανισότητες, ρόλος οικογένειας Ανατολικοευρωπαϊκό (πρώην κομμουνιστικών χωρών) Ραγδαία ιδιωτικοποιούμενο σύστημα, υψηλές ιδιωτικές δαπάνες, δραματικές ανισότητες, κακοί δείκτες υγείας

«Μοντελοποιώντας» το σύστημα υπηρεσιών υγείας (αλυσίδα) Μερικές από τις ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ Ιατρικές Πράξεις Νοσηλευτική φροντίδα Διαδικασία διατροφής Διαχείριση Βιοϊατρικής Τεχνολογίας Διαχείριση κτιριακών εγκαταστάσεων Φιλοξενία Περιβάλλον Προμήθειες Διοικητικές υπηρεσίες Πηγή: Παππούς, 2005

Μια αλυσίδα είναι τόσο ισχυρή όσο ο πιο αδύναμος κρίκος της… …. και ακόμα λιγότερο !

Η συσσώρευση των προβλημάτων . . . Δ1 Δ2 Δn «Ποιότητα» 99 % Διεργασίες / Βήματα Αν οι κρίκοι είναι 10 τότε η «Ποιότητα» στο αποτέλεσμα είναι περίπου 90%

Η συσσώρευση των προβλημάτων . . . Δ1 Δ2 Δn «Ποιότητα» 99 % «Ποιότητα» 50 % Διεργασίες / Βήματα Αν οι κρίκοι είναι 10 τότε η «Ποιότητα» στο αποτέλεσμα είναι περίπου 45%

Malnutrition – hospital costs Cost per patient ($) With the risk of complications much greater in those with a high likelihood of malnutrition compared to those with a low likelihood, Reilly evaluated whether health care costs were influenced. Reilly found that the cost of treating pneumonia, bowel surgery, and all complications was significantly higher in those with a high likelihood of malnutrition. This suggests that, compared to those who are well-nourished, patients with a high likelihood of malnutrition have greater and more costly complications. Reilly J et al. JPEN J Parenter Enteral Nutr 1988; 12(4): 372-376. Reilly J et al. JPEN 1988 24

Medical nutrition therapy and patients 30,4% of the patients consumed food other than offered from the hospital Cake - biscuits  28,8% Fresh fruits 28,8% Favorite food  21,2% Sandwich/ cheese pies  13,6% Όσον αφορά το είδος της θεραπευτικής διατροφής που χορηγούταν στους νοσηλευόμενους ασθενείς, το 43,5% των ασθενών κατανάλωνε τη συνήθη δίαιτα του νοσοκομείου, το 38,3% των ασθενών λάμβανε ειδικά διαμορφωμένο διαιτολόγιο, στο 11,3% των ασθενών χορηγούταν κάποιο πόσιμο συμπλήρωμα συνδυαστικά με τη διατροφή και το υπόλοιπο ποσοστό λάμβανε εντερική ή/και παρεντερική διατροφή. Όταν οι ασθενείς ρωτήθηκαν εάν καταναλώνουν φαγητό εκτός από το προσφερόμενο από το νοσοκομείο, το 30,4% του συνολικού δείγματος απάντησε θετικά με τις κυριότερες επιλογές να είναι κέικ και μπισκότα (28,8%), φρέσκα φρούτα (28,8%), το αγαπημένο φαγητό από το σπίτι (21,2%) και κάποιο σάντουιτς ή τυρόπιτα (13,6%). 25

Υπηρεσίες Νοσοκομείου Ιατρική Διοικητική Νοσηλευτική Τεχνική

Οργάνωση Τμήματος Διατροφής Νοσοκομειακής Μονάδας

Ο ρόλος του διαιτολόγου Κλινική διατροφή – σίτιση στο νοσοκομείο Υποστήριξη θρέψης Διατροφική συμβουλευτική Διατροφική επιμόρφωση άλλων επαγγελματιών υγείας Διατροφή και πρόληψη – αγωγή υγείας Έρευνα Διαχείριση

Υπηρεσίες Σίτισης 80 – 100% των νοσηλευόμενων ατόμων εξαρτώνται για τη σίτισή τους αποκλειστικά από τα τρόφιμα που τους προσφέρονται Η εξασφάλιση της καλύτερης δυνατής ποιότητας τροφίμων είναι απαραίτητη γιατί: Είναι μια υπηρεσία που παρέχεται 3 φορές την ημέρα κάθε μέρα – πέραν της σημασίας της αποτελεί και ένα είδος «διασκέδασης» για τον ασθενή Υπόκειται σε άμεσο έλεγχο και από τον ασθενή: ο ασθενής μπορεί να εκφράσει τη γνώμη του για την ποιότητα της τροφής, ενώ δεν μπορεί να κρίνει την ποιότητα της θεραπευτικής αγωγής

Σχεδιασμός μενού Πόσο συχνά θα αλλάζει Πόσα γεύματα θα παρέχονται καθημερινά Τι θα περιλαμβάνει κάθε γεύμα Δυνατότητα επιλογών Επιλογή κατάλληλων γευμάτων για διάφορες νόσους – ανάγκες ασθενών Πληροφορίες – ποσοτολόγιο για κάθε γεύμα Οικονομικός προϋπολογισμός

Συστήματα σίτισης Ανάλογα με τον τρόπο παρασκευής των γευμάτων Cook/serve Παρασκευή και άμεση κατανάλωση Cook/chill Παρασκευή και συντήρηση (0-40C) max για 5 ημέρες Cook/freeze Παρασκευή και συντήρηση για max 3 μήνες (-180C) Cook/conserve  αεροστεγής συσκευασία και συντήρηση ή κατάψυξη Ανάλογα με τον τρόπο διανομής τους Αποκεντρωμένη διανομή Κεντρική διανομή

Η διαδικασία της διατροφικής φροντίδας Αξιολόγηση της διατροφικής κατάστασης του ατόμου Εντοπισμός των διατροφικών προβλημάτων ή ιδιαίτερων αναγκών Καθορισμός των στόχων της διατροφικής φροντίδας Εφαρμογή των διατροφικών παρεμβάσεων-εκπαίδευσης Αξιολόγησή της

Υποθρεψία Η υποθρεψία αποτελεί συνέπεια της ανεπαρκούς κάλυψης των διατροφικών αναγκών ως αποτέλεσμα: των αυξημένων διατροφικών αναγκών της μειωμένης διατροφικής πρόσληψης της μειωμένης απορρόφησης και αξιοποίησης των θρεπτικών συστατικών

Κακή Θρέψη - ορισμός Ορίζεται η ελάττωση της καθαρής σωματικής μάζας συγκριτικά με την ηλικία, το φύλο, το ύψος και τη δραστηριότητα του ατόμου. Ο όρος περιγράφει ένα ευρύ φάσμα κλινικής έκφρασης που διατρέχει από ήπια έως και σοβαρή διαταραχή. Σοβαρή κακή θρέψη: ΔΜΣ<16 Απώλεια  10% συνήθους βάρους σε 3 μήνες ή  15% σε 6 μήνες Αλβουμίνη ορού <3g/ dl

Ο υποσιτισμός συχνά δεν ανιχνεύεται και δεν αντιμετωπίζεται Στο νοσοκομείο ~60 - 70% δεν αναγνωρίζεται (Kelly et al, 2000) και (Mowe et al 1991) Εκτός νοσοκομείου 45-100% δεν αναγνωρίζεται (Miller et al 1990) Ιδρύματα ~ 100% δεν αναγνωρίζεται (26 ιδρύματα στο Ην. Βασίλειο (Abbasi & Rudman 1990) 35

Ασθενείς σε κίνδυνο Νευρολογικές διαταραχές Χειρουργικοί ασθενείς Καρκίνος Aids Ψυχιατρικά περιστατικά Ηλικιωμένοι Ασθενείς με προβλήματα ΓΣ Παιδιά Nutrition Week 2008

Αίτια της υποθρεψίας Κατά την εισαγωγή στο νοσοκομείο : Κυρίως σχετίζεται με την υποκείμενη νόσο και συνδέεται με : Μείωση της όρεξης Μείωση της ικανότητας κατάποσης Μείωση της ικανότητας πέψης των τροφών Αύξηση των ενεργειακών αναγκών λόγω υποκείμενης νόσου

Συνέπειες της υποθρεψίας Αδυναμία, κακουχία, μυικός καταβολισμός Αυξημένος κίνδυνος επιπλοκών και αύξηση του χρόνου νοσηλείας Δυσλειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος και αυξημένο κίνδυνο λοιμώξεων Αύξηση του χρόνου επούλωσης τραυμάτων Θάνατος

Στόχος ο ασθενής – Μεγιστοποίηση της πρόσληψης τροφής Βοήθεια στη σίτιση Κατάλληλα σκεύη σίτισης Αποφυγή άσκοπων εξετάσεων - Μείωση του χρόνου που ο ασθενής παραμένει με «ουδέν Per os” Αντιμετώπιση από ομάδα διατροφικής υποστήριξης Προστασία των ωρών σίτισης!

Σε όλους τους ασθενείς εφαρμόζεται ανίχνευση διατροφικού κινδύνου κατά την εισαγωγή τους και επανεκτιμώνται κάθε εβδομάδα. Όλοι οι ασθενείς έχουν ένα θεραπευτικό πρόγραμμα που έχει στόχο την αναγνώριση των διατροφικών αναγκών τους και την κάλυψή τους Κάθε νοσοκομείο πρέπει να περιλαμβάνει οδηγίες για τις υπηρεσίες σίτισης και τη διαδικασία της διατροφικής φροντίδας στον κανονισμό λειτουργίας του. Οι ασθενείς πρέπει να συμμετέχουν στο σχεδιασμό&τις τροποποιήσεις της σίτισής τους Εφαρμογή της «προστασίας των ωρών σίτισης» προκειμένου να εξασφαλιστεί ο χρόνος και το περιβάλλον στον ασθενή να καταναλώσει το γεύμα του Το προσωπικό να έχει τις κατάλληλες γνώσεις και δεξιότητες προκειμένου να εξασφαλίζεται η κάλυψη των αναγκών του ασθενούς. Συχνή εκπαίδευση Ευελιξία στις δομές και τις παροχές του νοσοκομείου με επίκεντρο τον ασθενή και στόχο την παροχή εξαιρετικού φαγητού 24 ώρες το 24ωρο Εφαρμογή πολιτικών «ασθενοκεντρικών»,σύμφωνων με τις πολιτικές κάθε κυβέρνησης Εξασφάλιση της ασφάλειας των χορηγούμενων γευμάτων. Υποστήριξη από το νοσοκομείο μιας ομαδικής προσέγγισης της διατροφικής φροντίδας του ασθενούς, όπου ο ασθενής θα είναι μέρος της ομάδας.

Η σημασία της παρουσίας διαιτολόγου στα Κ.Υ. του ΕΣΥ ‘The longer the presence of a dietician on an island, the lower the likelihood of observing the prevalence of hypertension, hypercholesterolemia, diabetes and obesity above the median rate of the population studied.’ Tyrovolas S, Polychronopoulos E, Tountas Y, Panagiotakos DB. Modelling nutritional services in relation to the health status of older individuals living on Mediterranean islands. Rural & Remote Health 2011;11(3):1776

Η στελέχωση του ΕΣΥ με διαιτολόγους: τα πώς και τα γιατί Ο αριθμός των οργανικών θέσεων διαιτολόγων στα νοσοκομεία εξαρτάται από τον αριθμό των κλινών (Nόμος 4052/2012, ΦΕΚ 41Α’/1.3.2012). 1 διαιτολόγος ανά 80 κλίνες και δύο ανά νοσοκομείο Προβλέπεται διαιτολόγος και στα Κ.Υ. Όμως, η κάλυψη των θέσεων εξαρτάται από τη Διοίκηση του ΕΣΥ και την κυβερνητική πολιτική. Σήμερα υπηρετούν περίπου 140 διαιτολόγοι στο ΕΣΥ (στοιχεία Συλλόγου Νοσοκομειακών Διαιτολόγων, 2015).

Οι θετικές αλλαγές στο ΕΣΥ (νόμος 4052/2012, άρθρο 134) Οι θετικές αλλαγές στο ΕΣΥ (νόμος 4052/2012, άρθρο 134) Κατόπιν διαβούλευσης με εκπροσώπους του κλάδου: Ορίστηκε η στελέχωση και η δημιουργία του Τμήματος Κλινικής Διατροφής Θεσπίστηκε ως υποχρεωτική η ανίχνευση δυσθρεψίας κατά την εισαγωγή στο νοσοκομείο Ορίστηκε η δημιουργία, η στελέχωση και η λειτουργία των ομάδων υποστήριξης θρέψης (ιατρός - διαιτολογος - νοσηλευτής - φαρμακοποιός) Ενίσχυση ρόλου και αρμοδιοτήτων διαιτολόγων στο ΕΣΥ Θεσμοθετήθηκε η λειτουργία «Συμβουλευτικών Γραφείων Διατροφής» (ως απογευματινών εξωτερικών γραφείων διαιτολόγων), με την προϋπόθεση να λειτουργούν και αντίστοιχο πρωινό.

Όμως 3 χρόνια μετά, ο νόμος δεν έχει εφαρμοστεί πλήρως… Οι ομάδες υποστήριξης θρέψης έχουν υλοποιηθεί μόνο στο 10% των νοσοκομείων του ΕΣΥ Ο ΕΟΠΥΥ δεν έχει θέσει ως προαπαιτούμενο για την έγκριση της δαπάνης (για το ΕΣΥ) την συνταγογράφηση των εντερικών σκευασμάτων από διαιτολόγο. Ακόμη δεν έχει οριστεί το αντίτιμο της επίσκεψης για τη λειτουργία απογευματινών εξωτερικών γραφείων διαιτολόγων.

Νέες προκλήσεις Πιστοποίηση του επαγγέλματος (προσοντολόγιο – καθηκοντολόγιο κ.α.) Προσλήψεις στο ΕΣΥ – δέσμευση νέου Υπουργού Κανόνες και προσλήψεις στον ιδιωτικό τομέα (κατοχύρωση του ρόλου διαιτολόγου στα ιδιωτικά νοσοκομεία, πιστοποίηση επαγγέλματος κ.α.) Η γήρανση του πληθυσμού και τα χρόνια νοσήματα απαιτούν παρέμβαση στη διατροφή

Η κρίση ως απειλητική αξιολόγηση: Δυτικός, Ιουδαιο-Χριστιανικός Πολιτισμός

Το Καντονέζικο Ιδεόγραμμα “Wei Chi” – Η Κρίση ως Κίνδυνος και Ευκαιρία ταυτόχρονα!!!

Συμπεράσματα Η Διατροφή αποτελεί μείζον ζήτημα δημόσιας υγείας και έχει βαρύνουσα σημασία στην πρόληψη και την θεραπεία πλήθους νοσημάτων Η κρίση επιτείνει τα προβλήματα διατροφής Οι σύγχρονες κοινωνίες αντιμετωπίζουν μία διπλή πρόκληση: παχυσαρκία και υποσιτισμό! Η Διατροφή, για λόγους ιατρικούς, οικονομικούς, κοινωνικούς, πρέπει να αποτελέσει προτεραιότητα του νέου ΕΣΥ Το μέλλον για το επάγγελμά σας προοιωνίζεται ευοίωνο!

Και μην ξεχνάμε: η υγεία είναι κοινωνικό αγαθό και θεμελιώδες δικαίωμα όλων! Αιμορραγίαααα... Πηγή: Ακοκαλίδης, 2006

Θερμές ευχαριστίες Ευχαριστώ την Λιάνα Πούλια, Αντιπρόεδρο του Πανελλήνιου Συλλόγου Διαιτολόγων για τις, εξειδικευμένες στα ζητήματα διαιτολογίας, διαφάνειες που μου εμπιστεύτηκε και τον Χρήστο Παπαβαγγέλη, Πρόεδρο του Πανελλήνιου Συλλόγου Νοσοκομειακών Διαιτολόγων για τις πληροφορίες που μου έδωσε. Ευχαριστώ ιδιαιτέρως τον Αν. Καθηγητή Ευάγγελο Πολυχρονόπουλο για την τιμητική πρόσκληση!

51

Το παζλ των αποφάσεων στον τομέα της Υγείας Κοινωνικές προτεραιότητες Ανισότητες Σας ευχαριστώ! Επιστημονικές & τεχνολογικές εξελίξεις Πολιτικές επιλογές Ποιότητα Οικονομική κρίση