Μ. Σαριδομιχελάκης Παθολογική Κλινική, Τμήμα Κτηνιατρικής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας 3. ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΟ Σ ΚΑΙ ΤΗ Γ

ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ- ΕΠΙΔΗΜΙΟΛΟΓΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ Συχνότητα: Σ Σ: η συχνότερη διαταραχή της συμπεριφοράς Γ Γ: η δεύτερη συχνότερη διαταραχή της συμπεριφοράς Επιδημιολογικά δεδομένα: Σ Σ: αρσενικά > θηλυκά, συχνότερη ηλικία 1-3 χρόνων, προδιάθεση φυλών (π.χ. English Springer spaniel, Cocker spaniel, German shepherd) Γ Γ: συχνότερα σε μεσήλικες, προδιάθεση φυλών (π.χ. Siamese) Η αιτιολογία της επιθετικότητας είναι πολυπαραγοντική και δεν εξαρτάται παρά μόνο σε μικρό βαθμό από τη φυλή

ΑΙΤΙΑ (Ι) Γενετικά (π.χ. φυλή, φύλο) Που συνδέονται με περιβαλλοντικές επιδράσεις (π.χ. ανεπαρκής ή αρνητική κοινωνικοποίηση στον άνθρωπο ή σε άλλα ζώα, ανεπαρκής εκπαίδευση από τη μητέρα και τον ιδιοκτήτη) ΓΑυξημένη εκδήλωση φυσιολογικής συμπεριφοράς (π.χ. επιθετικότητα που συνδέεται με το κυνήγι στη Γ)

ΑΙΤΙΑ (ΙΙ) Διαταραχές προσαρμογής στο περιβάλλον (π.χ. άγχος, φόβος) Σ Σ ΓΠαθολογικές καταστάσεις διαφόρων οργάνων και συστημάτων (π.χ. υποθυρεοειδισμός στο Σ, υπερφλοιοεπινεφριδισμός στο Σ, υπερθυρεοειδισμός στη Γ, επώδυνες παθολογικές καταστάσεις, νοσήματα του ΚΝΣ, τύφλωση, κώφωση, γεροντική άνοια) Διαταραχές μεταβολισμού λιπιδίων (μειωμένη συγκέντρωση χολοστερόλης, HDL, ω/3 Λ.Ο.), σεροτονίνης (αυξημένη επαναπρόσληψη)

ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΣΓΚλινικά η επιθετικότητα εκδηλώνεται με α) απειλητική στάση σώματος ή συμπεριφορά, β) ανεπιτυχή προσπάθεια επίθεσης, γ) επιτυχή προσπάθεια επίθεσης (Σ με τα δόντια, Γ με τα δόντια ή τα νύχια) ΣΓΗ ταξινόμηση της επιθετικότητας με βάση τις κλινικές της εκδηλώσεις είναι περίπου ίδια για το Σ και τη Γ, αν και υπάρχουν σημαντικές διαφορές αναφορικά με τη συχνότητα των διαφόρων επιμέρους κατηγοριών στα δύο αυτά ζωικά είδη Ταξινόμηση ανάλογα: α) με το πρόσωπο ή το ζώο απέναντι στο οποίο εκδηλώνεται η επιθετικότητα, β) με το υποκείμενο αίτιο ή ερέθισμα

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ή ΤΟ ΖΩΟ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟ ΟΠΟΙΟ ΕΚΔΗΛΩΝΕΤΑΙ Η ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ Α Επιθετικότητα σε ανθρώπους (Α) Ζ Επιθετικότητα σε ζώα (Ζ) Ο Οικείοι (Ο) ΜΟ Μη οικείοι (ΜΟ) ΙΕ Ίδιου είδους (ΙΕ) ΔΕ Διαφορετικού είδους (ΔΕ)

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΟ ΑΙΤΙΟ ή ΤΟ ΕΡΕΘΙΣΜΑ (Ι) ΑΟΛόγω προστασίας της τροφής (Α-Ο): πιθανά υποκείμενα αίτια: άγχος, φόβος ΑΟΜΟΖΙΕΛόγω φόβου (Α-Ο και ΜΟ/Ζ-συνήθως ΙΕ): αμυντική στάση σώματος. Συχνά συνυπάρχει άγχος. Μαζί με την επιθετικότητα μπορεί να κάνουν και προσπάθειες διαφυγής ΑΟΜΟΛόγω πόνου (Α-Ο και ΜΟ) ΑΟΜΟΣτη διάρκεια του χαϊδέματος (Α-Ο και ΜΟ) ΑΟΜΟΖΙΕΣτη διάρκεια του παιχνιδιού (Α-Ο και ΜΟ/Ζ-συνήθως ΙΕ): πιθανό υποκείμενο αίτιο οι μειωμένες ευκαιρίες για παιχνίδι ΑΟ ΜΟΖΔΕ ΓΛόγω κυνηγιού (Α-Ο και ΜΟ/Ζ-ΔΕ): πιθανό υποκείμενο αίτιο οι μειωμένες ευκαιρίες για κυνήγι και η ανεπαρκής κοινονικοποίηση (π.χ. Γ που ζουν αποκλειστικά μέσα στο σπίτι). Συχνό θύμα τα μικρά παιδιά

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΟ ΑΙΤΙΟ ή ΤΟ ΕΡΕΘΙΣΜΑ (ΙΙ) ΑΟΜΟΖΙΕΔΕΛόγω προστασίας του χώρου (Α-Ο και ΜΟ/Ζ-ΙΕ και ΔΕ): συχνά συνυπάρχει άγχος ΑΟΜΟΖΙΕΔΕΕπανα-προσανατολιζόμενη (Α-Ο και ΜΟ/Ζ-ΙΕ και ΔΕ): μη εκδήλωση της επιθετικότητας προς το αίτιο που την προκαλεί αλλά προς διαφορετικό «στόχο» ΣΖΙΕΓΖΙΕΜεταξύ των Σ (Ζ-ΙΕ), μεταξύ των Γ (Ζ-ΙΕ): πιθανά αίτια φοβία, ιεραρχική επιθετικότητα, ιδιοπαθής επιθετικότητα ΑΟΜΟΖΙΕ ΔΕΙδιοπαθής (Α-Ο και ΜΟ/Ζ- ΙΕ και ΔΕ): πιθανά υποκείμενα αίτια η ανεπαρκής κοινωνικοποίηση και η αναζήτηση της προσοχής του ιδιοκτήτη

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΟ ΑΙΤΙΟ ή ΤΟ ΕΡΕΘΙΣΜΑ (ΙΙΙ) Αν και μερικές φορές δε γίνεται αντιληπτό, η αρχική εκδήλωση της επιθετικότητας αποτελεί προσπάθεια του ζώου να προστατεύσει κάτι πολύτιμο ή να απομακρύνει κάτι δυσάρεστο Από την ώρα όμως που θα εκδηλωθεί η επιθετικότητα και το ζώο πετύχει το στόχο του, η διαταραχή αυτή της συμπεριφοράς εγκαθίσταται (φαύλος κύκλος)

ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ

ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ (Ι) Η επιθετικότητα μπορεί να περιοριστεί αλλά δεν είναι δυνατό να πετύχουμε μόνιμη θεραπεία. Στόχος της θεραπείας είναι να μειωθεί η συχνότητα και η ένταση των επεισοδίων Α ΣΠρωταρχικός και άμεσος στόχος είναι να αποφύγουμε με κάθε τρόπο τις επιτυχείς επιθέσεις (ιδιαίτερα απέναντι σε Α) απομακρύνοντας τα αίτια ή ερεθίσματα, φροντίζοντας να ελέγχουμε συνέχεια το ζώο (π.χ. για το Σ να φοράει συνεχώς λουρί-περιλαίμιο ή λουρί που συνδέεται με ειδικό φίμωτρο) ενώ το υποψήφιο θύμα πρέπει να απομακρύνεται κάθε φορά που εμφανίζεται επιθετική συμπεριφορά. Στη συνέχεια προχωράμε στην απευαισθητοποίηση-ανάπτυξη αντισταθμιστικής συμπεριφοράς, τη φαρμακευτική αγωγή κλπ

ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ (ΙΙ) Αρκετές φορές ένα από τα κίνητρα για την εκδήλωση επιθετικότητας είναι η αναζήτηση της προσοχής του ιδιοκτήτη. Για το λόγο αυτό όταν εκδηλώνεται η παθολογική συμπεριφορά καλό είναι ο ιδιοκτήτης να αδιαφορεί (όταν αυτό είναι εφικτό) Η «θετική» «τιμωρία» δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να περιλαμβάνει την πρόκληση έντονου φόβου ή πόνου: κίνδυνος εμφάνισης φοβίας και ενδεχομένως στη συνέχεια επιθετικότητας λόγω φοβίας ή άμεση εμφάνιση επιθετικότητας λόγω πόνου Για τη φαρμακευτική αγωγή συνήθως αποφεύγεται η χορήγηση βενζοδιαζεπινών

ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ (ΙΙΙ) Σε περίπτωση που ο ιδιοκτήτης επιλέξει τη θεραπεία και όχι την ευθανασία καλό είναι να υπογράψει έντυπο όπου θα βεβαιώνει ότι: α) κατανοεί τη σχέση της επιθετικότητας με τη δημόσια υγεία, β) κατανοεί ότι ο μόνος τρόπος για να βεβαιωθούμε ότι το ζώο δε θα ξαναεκδηλώσει επιθετικότητα είναι η ευθανασία, γ) αναλαμβάνει την ευθύνη να λάβει κάθε δυνατό μέτρο για να αποφευχθούν μελλοντικές επιθέσεις, δ) αντιλαμβάνεται τυχόν ποινικές ευθύνες

ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΣΗ ΑΙΤΙΩΝ ή ΕΡΕΘΙΣΜΑΤΩΝ (Ι) ΣΛόγω παθολογικών καταστάσεων διαφόρων οργάνων και συστημάτων: αντίστοιχη θεραπεία (π.χ. χορήγηση θυροξίνης σε επιθετικούς Σ με υποθυρεοειδισμό) Λόγω προστασίας της τροφής: δεν ενοχλούμε το ζώο όταν τρώει (γεύμα σε ήσυχο χώρο με κλειστή την πόρτα) Λόγω φόβου: αποφεύγουμε στάσεις και ενέργειες που κάνουν το ζώο να νιώσει φόβο ή άγχος Λόγω πόνου: αποφεύγουμε στάσεις και ενέργειες που προκαλούν πόνο στο ζώο

ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΣΗ ΑΙΤΙΩΝ ή ΕΡΕΘΙΣΜΑΤΩΝ (ΙΙ) Στα διάρκεια του χαϊδέματος: διακοπή του χαϊδέματος μόλις διαπιστώσουμε τα πρώτα συμπτώματα της επιθετικότητας (επιθετική στάση σώματος ή συμπεριφορά) Στη διάρκεια του παιχνιδιού: αποφεύγουμε το «βίαιο» παιχνίδι, παίζουμε με το ζώο τουλάχιστον για 15min ημερησίως, διαμορφώνουμε το περιβάλλον ώστε να προσφέρει στο ζώο τη δυνατότητα να παίξει μόνο του (π.χ. διάφορα παιχνίδια για ζώα που τα αλλάζουμε σε τακτά χρονικά διαστήματα), ενδεχομένως εισαγωγή και δεύτερου ζώου του ίδιου είδους στο σπίτι

ΑΠΟΜΑΚΡΥΝΣΗ ΑΙΤΙΩΝ ή ΕΡΕΘΙΣΜΑΤΩΝ (ΙΙΙ) Λόγω κυνηγιού: δεν επιτρέπουμε την επαφή του ζώου με μικρά παιδία χωρίς επίβλεψη, εισαγωγή παιχνιδιών που κινούνται και θυμίζουν θηράματα Λόγω προστασίας του χώρου: αποφεύγουμε στάσεις, ενέργειες και καταστάσεις που δημιουργούν στο ζώο άγχος Επανα-προσανατολιζόμενη: αποφεύγουμε τις καταστάσεις εκείνες που πυροδοτούν την επιθετικότητα (συχνά είναι ήπιες και διαφεύγουν της προσοχής) ΣΓΜεταξύ των Σ, μεταξύ των Γ: αποφεύγουμε την επαφή των δύο ζώων που εκδηλώνουν (και τα δύο ή το ένα από τα δύο) την επιθετικότητα Ιδιοπαθής: αδιαφορία όταν εκδηλώνεται η επιθετικότητα

ΑΠΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗ- ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΑΝΤΙΣΤΑΘΜΙΣΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ (Ι) Γενικές αρχές: Έχει ιδιαίτερη σημασία αν δεν είναι εφικτή η μόνιμη απομάκρυνση των αιτίων και ερεθισμάτων Ιδιαίτερα για ζώα που ζουν μέσα στο σπίτι βοηθάει σημαντικά να βρεθεί ένας «ασφαλής χώρος» (π.χ. δωμάτιο στο οποίο όταν μένει το ζώο μόνο του είναι ήρεμο). Κάθε φορά που εκδηλώνεται επιθετικότητα μαθαίνουμε στο ζώο να υπακούει εντολή και να πηγαίνει στον «ασφαλή χώρο» όπου το αφήνουμε μέχρι να ηρεμίσει

ΑΠΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗ- ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΑΝΤΙΣΤΑΘΜΙΣΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ (ΙΙ) Γενικές αρχές (συνέχεια): Σ ΓΕκθέτουμε το ζώο στο υπεύθυνο ερέθισμα, προοδευτικά και σε ελεγχόμενες συνθήκες (π.χ. φίμωτρο για Σ, κλουβί μεταφοράς για Γ), αρχικά σε μειωμένη ένταση-διάρκεια που προοδευτικά αυξάνει. Κάθε φορά που θα εκδηλώσει επιθετικότητα αδιαφορούμε, το μεταφέρουμε στον «ασφαλή χώρο» και στην επόμενη προσπάθεια μειώνουμε την ένταση-διάρκεια του ερεθίσματος. Κάθε φορά που θα εμφανίσει φυσιολογική συμπεριφορά το επιβραβεύουμε με μικρή ποσότητα τροφής

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ (Ι) Λόγω φόβου: εκθέτουμε προοδευτικά το ζώο στο ερέθισμα που του προκαλεί φόβο. Η ένταση και η διάρκεια του ερεθίσματος πρέπει στην αρχή να είναι μικρή και σταδιακά να αυξάνει. Επιβραβεύουμε το ζώο κάθε φορά που δεν εμφανίζει ούτε επιθετικότητα ούτε προσπάθεια διαφυγής Στη διάρκεια του χαϊδέματος: αυξάνουμε προοδευτικά το χρόνο που χαϊδέματος και επιβραβεύουμε το ζώο κάθε φορά που δεν εκδηλώνει επιθετικότητα Στα διάρκεια του παιχνιδιού: κάθε φορά που το ζώο εκδηλώνει επιθετικότητα αδιαφορούμε, σταματάμε το παιχνίδι και απομακρυνόμαστε («αρνητική» «τιμωρία»)

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ (ΙΙ) Σ ΓΛόγω κυνηγιού σε μικρά παιδιά: εκθέτουμε το Σ (δεμένο με λουρί) ή τη Γ (μέσα σε κλουβί μεταφοράς) στο παιδί που αρχικά βρίσκεται σε μεγάλη απόσταση και για λίγη ώρα. Αν δεν εμφανιστεί επιθετικότητα επιβραβεύουμε το ζώο. Σταδιακά αυξάνουμε το χρόνο έκθεσης και μειώνουμε την απόσταση (πάντα όμως υπό ελεγχόμενες συνθήκες) Γ ΓΛόγω κυνηγιού Γ στον ιδιοκτήτη: όταν διαπιστώσουμε ότι η Γ παίρνει στάση επίθεσης ασκούμε «θετική τιμωρία» (π.χ. βρέξιμο με νεροπίστολο, την κοιτάμε επίμονα στα μάτια) ή προσπαθούμε να αποσπάσουμε την προσοχή της (π.χ. πετώντας στο πάτωμα ένα μπαλάκι). Αν η επιθετική συμπεριφορά σταματήσει την επιβραβεύουμε

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ (ΙΙΙ) ΣΓ ΣΓΕπιθετικότητα μεταξύ των Σ ή μεταξύ των Γ: φέρνουμε σε οπτική επαφή τους δύο Σ (δεμένους με λουρί) ή τις Γ (μέσα σε κλουβιά μεταφοράς) σε μεγάλη απόσταση και για λίγη ώρα. Αν δεν εμφανιστεί επιθετικότητα επιβραβεύουμε το ζώο (τα ζώα). Σταδιακά αυξάνουμε το χρόνο έκθεσης και μειώνουμε την απόσταση και στο τέλος φέρνουμε τα ζώα σε επαφή, αρχικά με και στη συνέχεια χωρίς μέτρα ασφαλείας (λουρί, φίμωτρο, κλουβί) Σ ΣΙεραρχική επιθετικότητα μεταξύ δύο Σ: αν είναι προφανές ποιος από τους δύο Σ είναι ανώτερος στην ιεραρχία τον μεταχειριζόμαστε προνομιακά (π.χ. τον ταΐζουμε πρώτο). Αν δεν είναι προφανές, τους μεταχειριζόμαστε ισότιμα

ΑΠΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗ- ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΑΝΤΙΣΤΑΘΜΙΣΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ (ΙΙΙ) Γενικές αρχές (συνέχεια): ΣΜαθαίνουμε στο Σ να εκτελεί τις εντολές «κάτσε», «μείνε», «ηρέμισε» και «κοίταξέ με». Στη συνέχεια όποτε εμφανίσει επιθετικότητα δίνουμε τις παραπάνω εντολές και εφόσον τις εκτελέσει τον επιβραβεύουμε με μικρή ποσότητα τροφής

ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΣΓΤρικυκλικά αντικαταθλιπτικά (Σ, Γ) Σ ΓΣΕκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (Σ, Γ): ίσως η φλουοξετίνη να είναι η ουσία εκλογής στο Σ ΣΓΠρογεσταγόνα (Σ, Γ): μόνο στα αρσενικά, μόνο σαν τελευταία λύση πριν την ευθανασία ΣΣΕνδεχομένως: αντιεπιληπτικά (Σ), κλονιδίνη (Σ) Συνήθως δεν ενδείκνυται η χορήγηση βενζοδιαζεπινών και βουσπιρόνης

ΔΙΑΦΟΡΑ Γ ΣF3, F4 στη Γ, DAP στο Σ (επιθετικότητα λόγω φόβου) Σ Σ ΓΣτείρωση: η αποτελεσματικότητα διαφέρει ανάλογα με το αίτιο και την κλινική εκδήλωση της επιθετικότητας. Στους αρσενικούς Σ είναι περισσότερο αποτελεσματική στην επιθετικότητα λόγω προστασίας του χώρου. Στους θηλυκούς Σ η αποτελεσματικότητά της αμφισβητείται. Για τις Γ και των δύο φύλων ενδείκνυται αν και η αποτελεσματικότητά της δεν έχει τεκμηριωθεί ΓΟνυχεκτομή, τενοντεκτομή στη Γ (?) Μέθοδοι μηχανικής συγκράτησης: λουρί, φίμωτρο κλπ (βλ. παραπάνω) Διατροφή: χαμηλή σε πρωτεΐνες + πλούσια σε τρυπτοφάνη (πρόδρομο μόριο για τη σύνθεση της σεροτονίνης)