Παναγιώτης Λαδόπουλος Η επίμονη ταυτότητα. Μια διαγενεακή προσέγγιση των Μικρασιατών προσφύγων στους Φιλίππους της Καβάλας Παναγιώτης Λαδόπουλος Φοιτητής του τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης
Το Ιστορικό πλαίσιο Η σύμβαση της Λοζάνης του Ιανουαρίου του 1923 καθορίζει τις σχέσεις μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας και την ανταλλαγή των πληθυσμών. Όλοι οι ορθόδοξοι χριστιανοί της Μικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις πατρίδες τους και να εγκατασταθούν σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας.
Το πεδίο Το χωρίο/ η κοινότητα των Φιλίππων της περιφέρειας Καβάλας
800 κάτοικοι διαφόρων ηλικιών. Ένα εξατάξιο δημοτικό σχολείο, μια εκκλησία αφιερωμένη στη Κοίμηση της Θεοτόκου, χτισμένη από τους πρόσφυγες. Τρείς βρύσες σε τρία διαφορετικά σημεία από όπου οι κάτοικοι προμηθεύονταν νερό στα σπίτια τους. Στο κέντρο του χωριού υπάρχει μνημείο για τα θύματα της Βουλγαρικής κατοχής των ετών 1941-1945. Ο πολιτιστικός σύλλογος του χωριού.
Θεωρητικές και μεθοδολογικές προϋποθέσεις Η "προσφυγική ταυτότητα" στους Φιλίππους. Διαγενεακή προσέγγιση. Γιατί εξακολουθούμε να αποκαλούμε, συνειδητά ή όχι, τους εαυτούς μας "πρόσφυγες", παρόλο που έχουν περάσει πολλά χρόνια από την άφιξη και την εγκατάσταση των προσφύγων? "Υπάρχουν πολλές γενιές προσφύγων?" Η εθνογραφική μέθοδος και ειδικά οι συνεντεύξεις με τους κατοίκους.
Η πρώτη γενιά προσφύγων Θεωρούν τους εαυτούς τους πρόσφυγες, καθώς ήταν αυτοί που ήρθαν από τις πατρίδες τους και εγκαταστάθηκαν στο χωριό. Όταν αναφέρονται στους τόπους καταγωγής τους χρησιμοποιούν τον όρο πατρίδα Έθιμα που έφεραν από τις πατρίδες τους Η χρήση τοπικών διαλέκτων Τα προβλήματα που αντιμετώπισαν κατά τα πρώτα χρόνια Η διαμάχη για την αφιέρωση της εκκλησίας
Η δεύτερη γενιά προσφύγων Η δεύτερη γενιά προσφύγων γεννήθηκε στην Ελλάδα κατά την διάρκεια του μεσοπολέμου. Ανέπτυξαν αρνητικά συναισθήματα για τους Τούρκους τους οποίους θεωρούσαν υπεύθυνους για τον "ξεριζωμό" τους. Προσπάθησαν να διατηρήσουν στοιχεία της παράδοσης των προγόνων τους. Πολλοί από αυτούς θέλουν ακόμη να επισκεφθούν τους τόπους καταγωγής των γονιών τους.
Η τρίτη γενιά προσφύγων Η τρίτη γενιά προσφύγων ακόμη διατηρεί αρκετά στοιχεία της παράδοσης των παππούδων τους. Η δεύτερη γενιά προσφύγων ακολούθησε σε μεγάλο βαθμό το δρόμο της μετανάστευσης μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η διαγενεακή επικοινωνία μεταξύ της πρώτης και της τρίτης γενιάς. Η τρίτη γενιά καταλάμβανε τουλάχιστον την διάλεκτο ή την γλώσσα των παππούδων της. Θεωρούσαν την Μικρά Ασία ή την Ανατολική Θράκη, αν όχι πατρίδα τους, τουλάχιστον τόπο καταγωγής τους.
Η τέταρτη γενιά προσφύγων Η συλλογική μνήμη αρχίζει να εξασθενεί επειδή δεν είχαμε τη δυνατότητα να ζήσουμε με τους πρόσφυγες της πρώτης γενιάς. Σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της ταυτότητας έπαιξε ο πολιτιστικός σύλλογος του χωριού. Η τέταρτη γενιά δεν κατανοεί την γλώσσα των παππούδων της. Η εικόνα που έχουν για τους Τούρκους δεν διαμορφώθηκε από τις ιστορίες των προγόνων, αλλά από το σχολείο, διάβασμα, την τηλεόραση και το Διαδίκτυο.
Συμπεράσματα Η επιβεβαίωση της άποψης του Fredrik Barth ότι :"οι εθνικές ταυτότητες διαμορφώνονται από την επαφή και όχι από την απομόνωση". Η "προσφυγική" ταυτότητα είναι στις μέρες μας "αποκατεστημένη" και όχι πια "στιγματισμένη". Τη χρησιμοποιούμε για να αποδείξουμε ότι διαφέρουμε αλλά ταυτόχρονα ότι είμαστε ανώτεροι από τους άλλους.