Λαογραφικές σπουδές και εθνική ταυτότητα στην Ελλάδα και την Τουρκία Ευάγγελος Αυδίκος Λαογραφικές σπουδές και εθνική ταυτότητα στην Ελλάδα και την Τουρκία

Λαογραφία Συνδέεται με το ρομαντισμό και τη δημιουργία εθνικών κρατών Συνδέεται με το ρομαντισμό και τη δημιουργία εθνικών κρατών Συγκροτήθηκε ως εφαρμοσμένη επιστήμη για να ενισχύσει την προσπάθεια δημιουργίας εθνικής συνείδησης και πολιτισμικής ομοιογένειας Παρά την αρχική αυτή σύνδεση με το κίνημα υπέρ των εθνικών κρατών, διαφέρει ως επιστήμη από χώρα σε χώρα

Αγγλία: Folklore Η νεωτερικότητα ισοπεδώνει τις προβιομηχανικές κοινωνικές δομές Πόνος από την απώλεια του οικείου – η λαογραφία διασώζει τις συλλογικές μνήμες Παράγωγο της αντίθεσης πόλεως και υπαίθρου στο πλαίσιο της Βιομηχανικής Επανάστασης Νοσταλγία για τον τρόπο ζωής που εξαφανίστηκε Σχεδόν θεραπευτικές ιδιότητες απέναντι στη σκληρότητα της νέας βιομηχανικής πραγματικότητας

ΗΠΑ Πολιτικό πρόβλημα λόγω διαφορετικών εθνοτήτων και πολιτισμικής ανομοιογένειας Κυριότερο ζήτημα το περιεχόμενο και ο τρόπος οργάνωσης του κράτους Μνήμη αμερικάνικου κράτους: αγγλοσαξονική Μνήμη αυτόχθονων κατοίκων (Ινδιάνων): ανοίκεια Καθοριστικός ρόλος λαογραφίας στη συγκρότηση νέας – κοινής – μνήμης

Βαλκάνια Κλασικό παράδειγμα αξιοποίησης του λαϊκού πολιτισμού για διαμόρφωση εθνικής συνείδησης και ομοιογένειας Ιστορική συνύπαρξη και κατοχή τροφοδοτούν προκαταλήψεις και στερεότυπα Ευαίσθητες συνοριακές γραμμές Διασυνοριακές ζώνες: βιότοπος εθνικών φαντασμάτων και φαντασιώσεων Τα εθνικά κράτη ενίσχυσαν τα στερεότυπα στην προσπάθειά τους να δημιουργήσουν εσωτερικούς συνεκτικούς δεσμούς

Ελλάδα και Τουρκία Ελλάδα: ως εθνικό κράτος άντλησε υλικό και νομιμοποίηση από την αρχαία κληρονομιά Τουρκία: συρρίκνωση Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αναζήτηση αρχετυπικών μύθων και συνεκτικών δεσμών. Συγκροτήθηκε από πολλές εθνότητες, με πιο δυναμική την κουρδική.

Λαογραφία στην Ελλάδα Η λαογραφική κίνηση ξεκινά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και θεσμοποιείται το 1909 με την ίδρυση της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας Ηγέτης της κίνησης ο Νικόλαος Πολίτης Η λαογραφία λειτουργεί ως πεδίο σύγκλισης και έκφρασης απόψεων πληθώρας διανοουμένων για τη σημασία του λαϊκού πολιτισμού Το πλαίσιο είναι η προσπάθεια ενίσχυσης της εθνικής ταυτότητας

Λαογραφία στην Ελλάδα Ο Πολίτης και οι σύγχρονοί του αντιμετωπίζουν τη λαογραφία ως μέσο διαχωρισμού των πολιτισμικών επιδράσεων και ανάδειξης του “πραγματικού” ελληνικού πολιτισμού Επαναστατικό κλίμα εποχής, σημαντικός για τους διανοούμενους ο ρόλος της λαογραφίας στην εθνική αναγέννηση Η καταστροφή της Σμύρνης διαλύει τη Μεγάλη Ιδέα και όλες τις ελπίδες αναγέννησης που είχε δημιουργήσει

Λαογραφία στην Τουρκία 1908 επανάσταση Νεότουρκων, αμφισβητεί την εξουσία του Σουλτάνου Σταδιακή διαμόρφωση εθνικής συνείδησης Ziya Gokalp: ανάγκη διαμόρφωσης κοινής τουρκικής γλώσσας Τουρκικός πολιτισμός θα χρησιμεύσει ως μηχανισμός για την επιβίωση του κράτους Ιδεολογικό και πολιτικό οπλοστάσιο του κινήματος των Νεότουρκων

Λαογραφία στην Τουρκία 1912 “Τουρκικές Εστίες”, ρόλος αντίστοιχος της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας Προσπαθεί να ενισχύσει την τουρκική εθνική ταυτότητα Αποτελεί πολιτικό πλαίσιο για την υλοποίηση της Τουρκικής Ιδέας (Παντουρκισμός) Η Τουρκική Ιδέα φτάνει στην κορύφωσή της με τη Μικρασιατική καταστροφή το 1922

18ος-19ος αιώ. Κοινό ιδεολογικό πλαίσιο το κίνημα του Διαφωτισμού Κοινό ιδεολογικό πλαίσιο το κίνημα του Διαφωτισμού Οι υπόδουλοι Έλληνες στρέφονται στο λαϊκό πολιτισμό ως προετοιμασία για τον αγώνα εθνικής ανεξαρτησίας Οι Οθωμανοί διανοούμενοι προσπαθούν να αποτρέψουν τη διάλυση του πολιτικού συστήματος, δημιουργώντας εννοιολογική ενότητα απέναντι στον αναδυόμενο εθνικισμό

Γλώσσα Οι Έλληνες διαφωτιστές θεωρούν τη γλώσσα απαραίτητο μηχανισμό για εθνική αυτοδιάθεση Οι Οθωμανοί διαφωτιστές συγκλίνουν σε αυτό, αλλά με διαφορετικό στόχο: Η οθωμανική διοίκηση και διανόηση αποβλέπει στον εκσυγχρονισμό της αυτοκρατορίας με τη δημιουργία εθνικής γλώσσας. Η γλώσσα του λαού αντιμετωπίζεται ως πολιτικό σωσίβιο.

Οθωμανική Αυτοκρατορία Μεγάλα προβλήματα εσωτερικής συνοχής απειλούν την ίδια την ύπαρξή της Για τους Έλληνες η ετερότητα είναι εθνική, για τους Οθωμανούς είναι πολιτική: χάσμα ανάμεσα στην ελίτ και τα υπόλοιπα κοινωνικά στρώματα Η στροφή στο λαϊκό πολιτισμό αποτελεί μέρος απεγνωσμένης προσπάθειας ανασυγκρότησης του πολιτικού συστήματος

Κεμάλ και Νερουλός Σημαντικοί διανοούμενοι που περιφρονούσαν το λαϊκό πολιτισμό Νερουλός: το μόνο άξιο μνημείο στην Ελλάδα είναι η Ακρόπολη, τα υπόλοιπα ντροπιάζουν την ελληνική ιστορία Κεμάλ: τον ενδιαφέρει μόνο η γλώσσα και η μορφή της, όχι τα δημιουργήματα. Απέχθεια προς τα λαϊκά παραμύθια Ελιτίστικες απόψεις. Λαϊκός πολιτισμός ως μηχανισμός και όχι ως αυταξία

Gokalp και Πολίτης Δίνουν έμφαση στο παρόν, στο λαϊκό πολιτισμό Πολίτης: οργανικός διανοούμενος του ελληνικού κράτους, αγωνίζεται για την ανανέωση της πνευματικής ζωής του τόπου Gokalp: Διαμορφώνει τις προϋποθέσεις για τη μετακίνηση από αυτοκρατορία σε εθνικό κράτος. Διαχωρίζει την τουρκικότητα από την οθωμανικότητα. Οθωμανικός πολιτισμός ως μίασμα. Τουρκοποίηση γλώσσας.

Κράτος - Έθνος Στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, σε αντίθεση με την Ευρώπη, αίτημα αποτελούσε το κράτος- έθνος Το κράτος διαμορφώνει τις προϋποθέσεις ώστε η κοινωνιολογική κατηγορία “Τούρκος” να μετασχηματιστεί σε εθνολογική Άρα προηγείται η συγκρότηση ενός διοικητικού μηχανισμού που θα δημιουργήσει το τουρκικό έθνος Επιλογή αποδοχής τουρκικότητας. Κύρια διαφορά με ελληνικό παράδειγμα

Εξελίξεις στην Ελλάδα Πολίτης, Κυριακίδης Η λαογραφία υπεύθυνη για τις σπουδές λαϊκού πολιτισμού. Θεωρία συνέχειας (ανάγκη ιστορικής πίστωσης), συγκριτική μέθοδος. Υποστήριξη από κράτος, εθνική επιστήμη. Ανακάλυψη εθνικού πνεύματος και τεκμηρίωση εθνικής συνέχειας.

Εξελίξεις στην Τουρκία Gokalp, Koprulu. Ακτιβιστές, όχι λαογράφοι, αργότερα συστρατεύονται πολιτικά. Πολιτική διαχείριση λαογραφικού υλικού. Η ενασχόληση και χρήση του είναι εθνική υπόθεση. Δεν αναπτύχθηκαν αυτόνομες λαογραφικές σπουδές, αντιμετωπίζονταν με επιφύλαξη. Αποκορύφωμα η δίκη Μποράταφ. Το τουρκικό κράτος ενδιαφέροταν περισσότερο για τον πολιτικό ακτιβισμό παρά για τη συστηματική έρευνα. Σύσταση εταιρειών για μελέτη τουρκικής γλώσσας. “Σπίτια του Λαού”.

Η δίκη Μποράταφ διαφοροποιεί το τουρκικό παράδειγμα από το ελληνικό. Στην Ελλάδα δεν υπήρξαν συγκρούσεις μεταξύ λαογραφικών σπουδών και κρατικής ιδεολογίας. Κλίμα δυσπιστίας μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων λαογράφων, λόγω τραυματικών εμπειριών της νεότερης ιστορίας. Τα τελευταία χρόνια αύξηση της διαπολιτισμικής οπτικής. Ανάγκη για ουσιαστική επικοινωνία και συνεργασία μεταξύ των λαογραφικών κοινοτήτων των δύο χωρών.