Οικονομία και περιβάλλον ΙΙ Βασικά στοιχεία μικροοικονομίας Εαρινό εξάμηνο 2014 Διδάσκουσα: Οικονόμου Βέρα

Τα αγαθά Οικονομικά – Ελεύθερα Δημόσια – Ιδιωτικά Η απόκτηση τους συνεπάγεται θυσία, παραγωγική προσπάθεια/μπορούν να αποκτηθούν σε «απεριόριστες» ποσότητες χωρίς παραγωγική προσπάθεια Δημόσια – Ιδιωτικά Κοινή/ατομική ιδιοκτησία, αρχή της αδιαιρετότητας & ελεύθερης πρόσβασης/αρχή του αποκλεισμού της χρήσης Υλικά – Άυλα (υπηρεσίες) Ή προιόντα/Η απόκτηση των οποίων συνεπάγεται κάποια θυσία, παραγωγική προσπάθεια. Αντίθετα, τα ελεύθερα τα αγαθά που μπορούν να αποκτηθούν σε «απεριόριστες» ποσότητες, χωρίς παραγωγική προσπάθεια. Αντικείμενο κοινής ιδιοκτησίας, χαρακτηρίζονται από την αρχή της αδιαιρετότητας και της ελεύθερης πρόσβασης στη χρήση τους. Αντικείμενο ατομικής ιδιοκτησίας και χαρακτηρίζονται από την αρχή του αποκλεισμού χρήσης τους από εκείνους που δεν διατίθενται να καταβάλουν κάποιο αντίτιμο.

Γιατί τα αγαθά & υπηρεσίες του περιβάλλοντος αποκτούν οικονομική αξία;

Αξία αγαθών στη Νεοκλασική Θεωρία Ένα αγαθό αποκτά αξία όταν χαρακτηρίζεται από: Χρησιμότητα Σπανιότητα (στενότητα) «Ως κοινωνικό πλούτο θεωρώ όλα τα πράγματα, υλικά ή άυλα, (...), που είναι σπάνια, που σημαίνει, από τη μία μεριά, χρήσιμα σε εμάς και από την άλλη, διαθέσιμα σε εμάς μόνο σε περιορισμένη ποσότητα...» L. Warlas (1834-1910) Η αξία αυτή θεωρητικά αντανακλάται στην τιμή αγοράς του αγαθού.

Πώς καθορίζονται οι τιμές; Η αξία αυτή θεωρητικά αντανακλάται στην τιμή αγοράς του αγαθού. Η τιμή κάθε αγαθού ή υπηρεσίας καθορίζεται ανάλογα με τη ζήτηση και την προσφορά του. Η ζήτηση αντανακλά τη χρησιμότητα ενώ ή προσφορά τη σπανιότητα του.

Η ζήτηση των αγαθών

Η Ζήτηση των αγαθών Εκφράζει τις ανάγκες και τις επιθυμίες των ατόμων – καταναλωτών για ένα αγαθό ή υπηρεσία. Τα άτομα – καταναλωτές, δεδομένου του περιορισμένου εισοδήματος τους θα πρέπει να επιλέξουν συγκεκριμένους συνδυασμούς αγαθών και αντίστοιχες ποσότητες.

Εισοδηματικός περιορισμός Ταινίες (QF) 5 4 3 2 1 A G B C D Κάθε σημειο πάνω στην καμπύλη δηλώνει συνδυασμούς ποσοτηταων από 2 αγαθά που ο καταναλωτης εχει τη δυνατοτητα να αγοράσει με το εισοδημα του. K E F 0 2 4 6 8 10 (QΜ) Γεύματα

Κόστος ευκαιρίας Η ποσότητα ή αξία ενός αγαθού ή υπηρεσίας που «θυσιάζεται» προκειμένου να καταναλωθεί ένα άλλο αγαθό καλείται κόστος ευκαιρίας.

Μεγιστοποίηση χρησιμότητας Κύριος στόχος του καταναλωτή είναι η μεγιστοποίηση της χρησιμότητας του. Δεδομένου του εισοδηματικού περιορισμού, ο καταναλωτής θα πρέπει να επιλέξει αυτά τα αγαθά και σε αυτές τις ποσότητες έτσι ώστε να μεγιστοποιήσει τη συνολική χρησιμότητα του. Ορθολογικός καταναλωτής

Υποθέσεις της ορθολογικής συμπεριφοράς του καταναλωτή Δυνατότητα ιεράρχησης των διαφόρων συνδυασμών αγαθών ώστε να κάνει τις βέλτιστες επιλογές Ακριβής και πλήρης γνώση όλων των πληροφοριών που σχετίζονται με τις καταναλωτικές αποφάσεις. Ορθολογικές επιλογές, προσδοκίες και σταθερές προτιμήσεις

Χρησιμότητα Όφελος ή χρησιμότητα: η ικανοποίηση που παρέχει στον καταναλωτή ένα αγαθό ή υπηρεσία.

Νόμος της Φθίνουσας Οριακής Χρησιμότητας Κάθε επιπλέον μονάδα που καταναλώνεται επιφέρει μείωση στο ρυθμό αύξησης της συνολικής χρησιμότητας (μικρότερη οριακή χρησιμότητα).

Ο Νόμος της Ζήτησης Σύμφωνα με το νόμο της ζήτησης, η ζητούμενη ποσότητα ενός αγαθού μεταβάλλεται αντιστρόφως ανάλογα με την τιμή του. Πού οφείλεται αυτή η αρνητική σχέση; Γιατί η αγοραζόμενη ποσότητα ενός αγαθού ή υπηρεσίας αυξάνει όταν η τιμή αυτού του αγαθού ή υπηρεσίας μειώνεται; Υπάρχουν διάφοροι λόγοι. • Το αποτέλεσμα μεγέθους αγοράς (όσο η τιμή μειώνεται τόσο περισσότερα άτομα μπορούν να αγοράσουν το αγαθό, δηλαδή το μέγεθος της αγοράς μεγαλώνει). • Το αποτέλεσμα εισοδήματος (όσο η τιμή μειώνεται τόσο περισσότερο αυξάνει η αγοραστική δύναμη του καταναλωτή) • Το αποτέλεσμα υποκατάστασης (όσο η τιμή μειώνεται τόσο λιγότερη ποσότητα αγοράζουμε από αυτό το αγαθό διότι οι καταναλωτές προσφεύγουν σε υποκατάστατα αγαθά που εκπληρώνουν τις ίδιες ανάγκες αλλά είναι σχετικά φτηνότερα)

Η Ζήτηση των αγαθών Qd = a – b P Τιμή P (ευρώ) Η ζήτηση ενός αγαθού εκφράζει την ποσότητα που είναι διατεθειμένοι να αγοράσουν οι καταναλωτές σε διάφορες τιμές για μια συγκεκριμένη περίοδο, ceteris paribus (όταν οι άλλοι παράγοντες παραμένουν σταθεροί). Η ζητούμενη ποσότητα είναι αντιστρόφως ανάλογη με την τιμή του αγαθού (αρνητική κλίση καμπύλης) Qd = a – b P α Β 150 Α 100 b=dQ/dP (κλίση) -α/b 5 10 Ζητούμενη ποσότητα Q

Παράδειγμα: Υπολογισμός της καμπύλης ζήτησης Η τιμή ενός αγαθού κυμάνθηκε στο παρελθόν μεταξύ 5 και 10 €. Όταν η τιμή ήταν 5 €, η ζητούμενη ποσότητα ήταν 20 μονάδες και όταν η τιμή ήταν 10 €, η ζητούμενη ποσότητα μειώθηκε στις 10 μονάδες. Υπολογίστε την καμπύλη της ζήτησης θεωρώντας ότι η σχέση που συνδέει την ποσότητα με την τιμή είναι γραμμική.

Υπολογισμός καμπύλης ζήτησης Η εξίσωση ευθείας που περνά από δύο σημεία Α(χ1,y1) και Β(x2,y2) δίνεται από τη σχέση: y-y1 = (y2-y1/x2-x1) * (x –x1) Επομένως: P –P1 = (P2-P1/Q2-Q1) * (Q-Q1) P –5 = (10 –5/10-20) * (Q-20) P –5 = -0,5Q + 10 P = 15 –0,5Q ή Q = 30 –2P

Η αγοραία καμπύλη ζήτησης Σε κάθε τιμή ενός αγαθού ζητούνται πολλαπλάσιες ποσότητες από διαφορετικούς καταναλωτές.

Η αγοραία καμπύλη ζήτησης D1 D2 DA

Η Ζήτηση των αγαθών εκτός από την τιμή του αγαθού Εξαρτάται από: το εισόδημα τις τιμές των συμπληρωματικών και των υποκατάστατων αγαθών τις προτιμήσεις των καταναλωτών (πρότυπα, μόδα, διαφήμιση κ.α.) τον αριθμό των καταναλωτών τις προσδοκίες για τη μελλοντική τιμή του αγαθού

Μετατόπιση της καμπύλης ζήτησης Π.χ. Μεταβολή στις προτιμήσεις ή το εισόδημα ΤιμήP Γ Α B Ρ1 Q3 Q1 Q2 Ζητούμενη ποσότητα Q

Μείωση τιμής και εισοδήματος ΤιμήP Β Α Ρ1 Ρ2 Γ Q2 Q1 Ζητούμενη ποσότητα Q

Τα περιβαλλοντικά αγαθά… Συνήθως δεν πωλούνται-αγοράζονται στην αγορά (μη αγοραία). Καμπύλη ζήτησης υπάρχει αλλά δεν τη γνωρίζουμε. Τιμή € P Ποσότητα Περιβαλλοντικού αγαθού

Η προσφορά των αγαθών

Ο Νόμος της προσφοράς Σύμφωνα με το νόμο της προσφοράς, η παραγόμενη και προσφερόμενη ποσότητα ενός αγαθού μεταβάλλεται ανάλογα με την τιμή του. Πού οφείλεται αυτή η θετική σχέση; Η θετική αυτή σχέση οφείλεται στο γεγονός ότι καθώς η τιμή αυξάνεται, αυξάνεται η διαφορά μεταξύ τιμής και κόστους παραγωγής και άρα το κέρδος ανά μονάδα προϊόντος. Συνεπώς, υπάρχει κίνητρο για την επιχείρηση να αυξήσει την παραγωγή της καθώς επίσης και για να αυξηθεί ο αριθμός των επιχειρήσεων. Αποτέλεσμα: Αύξηση της παραγωγής και της προσφοράς

Η καμπύλη της προσφοράς

Η παραγωγή των αγαθών Η συνάρτηση παραγωγής ενός αγαθού είναι μια τεχνολογική σχέση που συνδέει την ποσότητα του παραγόμενου προϊόντος με την ποσότητα των παραγωγικών συντελεστών που απαιτούνται για την παραγωγή του. Q=f(X1, X2,…, Xn), όπου X1,..n οι χρησιμοποιούμενοι παραγωγικοί συντελεστές (έδαφος, εργασία, κεφάλαιο …επιχειρηματικότητα)

Βασική επιδίωξη του επιχειρηματία είναι η μεγιστοποίηση του κέρδους, δηλαδή η μεγιστοποίηση της διαφοράς ανάμεσα στα έσοδα και στις δαπάνες. (ή ελαχιστοποίηση της ζημιάς σε περίπτωση που τα έξοδα υπερβαίνουν τα έσοδα)

Ο Νόμος της φθίνουσας απόδοσης Δείχνει τις μεταβολές του παραγόμενου προϊόντος όταν μεταβάλλονται ορισμένοι συντελεστές παραγωγής του ενώ άλλοι παραμένουν σταθεροί.

Παράδειγμα: Γεωργός που καλλιεργεί μια σταθερή έκταση εδάφους (10στρ Παράδειγμα: Γεωργός που καλλιεργεί μια σταθερή έκταση εδάφους (10στρ.) με μεταβαλλόμενες ποσότητες εργασίας για να παράγει κάποιο προϊόν (βραχυπρόθεσμο επίπεδο). Η φθίνουσα απόδοση ξεκινά εδώ

Μέσο προϊόν: ο λόγος του συνολικού προϊόντος προς τις μονάδες του μεταβλητού συντελεστή παραγωγής (π.χ. το προϊόν ανά εργάτη). Οριακό προϊόν: η μεταβολή που επέρχεται στο συνολικό προϊόν όταν μεταβληθεί ο συντελεστής παραγωγής κατά μια μονάδα (π.χ. προστεθεί ακόμα ένας εργάτης).

Οι καμπύλες του Συνολικού, Μέσου και Οριακού Προϊόντος Ι. Αύξουσα απόδοση ΙΙ. Φθίνουσα απόδοση ΙΙΙ. Αρνητική απόδοση Συνολικό προϊόν (TP) ΙΙ ΙΙΙ Μέσο προϊόν (AP) Ι Οριακό προϊόν (MP)

Γιατί ισχύει ο Νόμος της Φθίνουσας απόδοσης; Οι συντελεστές παραγωγής (έδαφος και εργασία) συνδυάζονται με τον καλύτερο τρόπο όταν βρίσκονται σε μια συγκεκριμένη αναλογία (π.χ. 10 στρ. και 4 εργάτες, όταν δηλ. max AP). Μετά το σημείο αυτό η απόδοση των παραγωγικών συντελεστών μειώνεται, ώσπου γίνεται και αρνητική.

Το κόστος παραγωγής Το κόστος παραγωγής είναι οι χρηματικές δαπάνες της επιχείρησης για την αγορά των παραγωγικών συντελεστών.

Συνολικό κόστος παραγωγής Μεταβλητό κόστος Μεταβάλλεται ανάλογα με την παραγόμενη ποσότητα π.χ. α’ ύλες, ενέργεια, εργασία κ.τ.λ. Σταθερό κόστος Ανεξάρτητο από την παραγόμενη ποσότητα π.χ. ενοίκιο, μηχανήματα κ.τ.λ. .

Καμπύλες Συνολικού, Μεταβλητού και Σταθερού Κόστους ΣΚ ΜΚ ΣτΚ

Μέσο κόστος Μέσο κόστος παραγωγής: ο λόγος του κόστους παραγωγής προς την παραγόμενη ποσότητα. Μ.Κ. = Κόστος παραγωγής Παραγόμενη ποσότητα Ανάλογα με την κατηγορία κόστους έχουμε αντίστοιχα το μέσο συνολικό κόστος, το μέσο σταθερό και μέσο μεταβλητό κόστος.

Καμπύλες Μέσου Κόστους ΜΣΚ ΜΣΚ ΜΜΚ Αρχικά, το προϊόν αυξάνεται πιο γρήγορα από το κόστος του μεταβλητού συντελεστή παραγωγής (γι’ αυτό και AVC φθίνει) ενώ στη συνέχεια το αντίθετο – Νομός Φθίνουσας Απόδοσης)

Το οριακό κόστος Οριακό κόστος: η μεταβολή του συνολικού κόστους όταν το προϊόν μεταβάλλεται κατά μία μονάδα.

Καμπύλες Μέσου Συνολικού και Οριακού Κόστους MC AVC

Παράδειγμα: Υποθέτουμε ότι ο γεωργός πληρώνει 100€ το στρ Παράδειγμα: Υποθέτουμε ότι ο γεωργός πληρώνει 100€ το στρ. (ενοίκιο) και 200€ για κάθε εργάτη, ανά περίοδο.

Η προσφορά των αγαθών εκτός από την τιμή… εξαρτάται επίσης από: α. την τεχνολογία β. τις τιμές των παραγωγικών συντελεστών

Π3 Π1 Π2 P Q3 Q1 Q2

Μακροχρόνια λειτουργία Όλοι οι συντελεστές παραγωγής μπορεί να μεταβληθούν. Μπορεί να επιτύχει μείωση κόστους: Υπάρχει δυνατότητα για μεγαλύτερη εξειδίκευση της εργασίας (οπότε να επιτύχει αποδοτικότερους συνδυασμούς των σ.π.). Υπάρχει δυνατότητα να χρησιμοποιήσει αποδοτικότερη τεχνολογία. Η συνεχής όμως μεγέθυνση της επιχείρησης δε σημαίνει και συνεχή μείωση του μέσου κόστους. Το κόστος αυξάνεται λόγω αυξημένων διοικητικών δυσκολιών.

Μακροχρόνια λειτουργία Μεταβολή Παραγωγής – Παραγωγικών Συντελεστών Μακροχρόνια λειτουργία Μεταβολή Παραγωγής – Παραγωγικών Συντελεστών Αύξουσες αποδόσεις (οικονομίες) κλίμακας (Δπ.σ. < Δπαραγωγή) Σταθερές αποδόσεις κλίμακας (Δπ.σ. = Δπαραγωγή) Φθίνουσες αποδόσεις (αντιοικονομίες) κλίμακας (Δπ.σ. > Δπαραγωγή)

Προσδιορισμός της τιμής στην αγορά

Προσδιορισμός της τιμής στην αγορά Στην ανταγωνιστική (τέλεια) αγορά η τιμή προσδιορίζεται από την τομή των καμπυλών προσφοράς και ζήτησης, το σημείο δηλαδή που οι ζητούμενες ποσότητες από τους καταναλωτές είναι ίσες με τις προσφερόμενες ποσότητες από τους παραγωγούς.

Η «τέλεια» αγορά Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός καταναλωτών και παραγωγών από τους οποίους κανένας δεν είναι τόσο ισχυρός ώστε να επηρεάσει σημαντικά την προσφορά ή τη ζήτηση ενός προϊόντος. Κάθε παραγωγός προσφέρει στην αγορά τον προϊόν του ανεξάρτητα από τους άλλους παραγωγούς (αντίστοιχα και για τους καταναλωτές). Το προϊόν είναι ομοιογενές Υπάρχει πλήρης πληροφόρηση παραγωγών και καταναλωτών για τις συνθήκες της αγοράς.

Η «τέλεια» αγορά Υπάρχει απόλυτη ελευθερία παραγωγής και διακίνησης των αγαθών. Υπάρχει ευκολία μετακίνησης παραγωγικών συντελεστών και προϊόντων με μικρό κόστος. Δεν υφίστανται εξωτερικές οικονομίες

Προσδιορισμός της τιμής στην αγορά έλλειμμα δημιουργεί – κάποιοι καταναλωτες να θελησουν να δώσων και μεγαλύτερη τιμή για να αποκτήσουν το αγαθό Οι παραγωγοί ζητούν μεγαλύτερη τιμή αφού δεν θα τους μείνει απουλητο προιον Όταν δημιουργείται πλεόνασμα ή έλλειμμα στην αγορά υπάρχει η τάση για πτώση ή άνοδο της τιμής αντίστοιχα. Θέση ισορροπίας της αγοράς

Προσδιορισμός της τιμής στην αγορά Προσφορά (S) Πλεόνασμα=23 Γ Δ Ε Όταν Α Έλλειμμα=42 Β Ζήτηση (D) Qz=Qπ 26 68

Μεταβολές της τιμής ισορροπίας Παράδειγμα 1: Αγροτικά προϊόντα Π3 Π1 Π2 E3 Καταστροφή παραγωγής από αγρότες π.χ. φρουτα E1 E2

Μεταβολές της τιμής ισορροπίας Παράδειγμα 2: Χώροι στάθμευσης Π1 Ε3 Παρατηρείται συνεχής αυξηση της τιμής για παρκινγκ στο κεντρο της Αθηνας, λόγω αυξησης των εισοδηματων και του πληθυσμού ενώ οι χώροι παραμένουν σταθεροί Ε2 Ε1 Ζ2 Ζ1 Ζ3

Μεταβολές της τιμής ισορροπίας Παράδειγμα 3: Επιβολή ανώτατης τιμής στην αγορά («καπέλο») Π Γ Ε1 «Καπέλο» Άμεση συνέπεια είναι η εμφάνιση ελλειμμάτων. Δεν θα αποκατασταθεί η ισορροπία, άλλοι καταναλωτές θα αγοράζουν στην ανώτατη τιμή άλλοι δε θα βρίσκουν Α Β Ζ

Βιβλιογραφία Γεωργακοπούλου Θ., Λιανού Θ., Μπένου Θ., Τσεκούρα Γ., Χατζηπροκοπίου Μ., Χρήστου Γ. (1998). Εισαγωγή στην πολιτική οικονομία, Έκδοση Ε’. Εκδόσεις Ευγ. Μπένου, Αθήνα. Begg D., Fischer S., Dornbusch R. (1998) Εισαγωγή στην Οικονομική. Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα. Καλιαμπάκος Δ., Δαμίγος Δ. (2008) Οικονομικά του Περιβάλλοντος και των Υδατικών Πόρων: Βασικές Αρχές, Μέθοδοι Αποτίμησης, Εφαρμογές. ΕΜΠ Μαυράκης Ε. Θεωρία της Χρησιμότητας και της Συμπεριφοράς του Καταναλωτή http://www.sdo.teicrete.gr/Micro_Mavrakis.pdf

Άσκηση Συνολική, μέση, οριακή πρόσοδος (έσοδα) Συνολικό, μέσο, οριακό κόστος Γραφική απεικόνιση Που μεγιστοποιεί η επιχείρηση τα κέρδη της;

Σας ευχαριστώ!!!