e-mail: nikopap@uth.gr Γεωργική Ζωολογίας Νίκος Παπαδόπουλος e-mail: nikopap@uth.gr Tel: 24210 93285 http://www.agr.uth.gr/main/staff/cv/papad_gr.html

Ύλη http://eclass.uth.gr/SGEA110/ 25/09/2014 Εισαγωγή στη Ζωολογία και στα φύλα του ζωικού βασιλείου. Βασικές έννοιες – ορισμοί. Προέλευση ζωής. 02/10/2014 Αρχές ονοματολογίας και ταξινόμησης ζωικών οργανισμών 09/10/2014 Βασίλεια ζωικών οργανισμών και φύλα του ζωικού βασιλείου 16/10/2014 Porifera και Knidaria 23/10/2014 Platyelminthes, και Annelidae 30/10/2014 Αναπαραγωγή ζωικών οργανισμών 06/11/2014 Ανάπτυξη, βιολογιά και βασικά στοιχεία πληθυσμιακή βιολογίας 13/11/2014 Ζωικοί εχθροί καλλιεργειών και βασικές αρχές αντιμετώπισης τους 20/11/2014 Γενικά για τους Νηματώδεις σκώληκες 27/11/2014 Φυτοπαρασιτικοί νηματώδης Ι 04/12/2014 Αρθρόποδα και Ακαρολογία 11/12/2014 Ακάρεα Γεωργικής σημασίας 18/12/2014 Μαλάκια – Σαλιγκάρια 08/01/2015 Χορδωτά επιζήμια στη γεωργία 15/01/2015 Επαναληπτικό μάθημα

Στοιχεία ακαρολογίας – ακάρεα γεωργικής σημασίας

Σύνοψη της σημερινής διάλεξης Εισαγωγή στην ακαρολογία Κυριότερες τάξεις και υποτάξεις ακάρεων Parasitiformes Mesostigmata Metastigmata Acariformes Prostigmata Astigmata Cryptostigmata Μορφολογία ακάρεων Εξωτερική Εσωτερική Ανάπτυξη Φυτοφάγα Teteanychidae Αρπακτικά Phytoseiidae Ακάρεα και φυτό ξενιστές Ανακεφαλαίωση – συμπεράσματα

Ακαρολογία Phylum Arthropoda

Αρθρόποδα

Arthropoda Uniramia [Insecta (Εντομα)]

Arthropoda Myriapoda

Arthropoda Chelicomorpha (Αrachnida) Κρότωνες(Τσιμπούρια) Αράχνες Σκορπιοί Αράχνες Τετράνυχοι

Crustacea (Οστρακόδερμα)

Trilobitomorpha (Τριλωβίτες)

Φύλο Arthropoda Γενικά χαρακτηριστικά Αμφίπλευρη συμμετρία Σωματικά τμήματα αρθρωτά Σωματικά εξαρτήματα αρθρωτά Σκληρό δερμάτιο, εξωσκελετός Σώμα που διαιρείται σε κεφαλή θώρακα και κοιλιά Στην κεφαλή στοματικά μόρια, αισθητήρια όργανα και σύνθετους οφθαλμούς Θώρακας με κινητήρια όργανα Πλήρες πεπτικό σύστημα Ανοικτό κυκλοφορικό σύστημα

Φύλο Arthropoda υποφύλα

Κλάση Arachnida Τα πλέον επιτυχημένα χειλικερωτά Σχεδόν όλα χερσαία Γενικά χαρακτηριστικά πρόσωμα (ή κεφαλοθώρακα), (6 τουλάχιστον μεταμερή) οπισθόσωμα (ή κοιλία), (11-13 μεταμερή) H μεταμέρεια μπορεί να μην είναι εμφανής, εξ αιτίας της σύντηξης, του περιορισμού ή του εκφυλισμού ορισμένων ή όλων των μεταμερών. Τα κοινά εξαρτήματα, στο πρόσωμα. Δεν υπάρχουν κεραίες και σιαγόνες

οι ποδοπροσακτρίδες και τέσσερα ζευγάρια βαδιστικών ποδιών. Στο πρόσωμα έξι ζευγάρια εξαρτημάτων: τα χειλικέρατα, οι ποδοπροσακτρίδες και τέσσερα ζευγάρια βαδιστικών ποδιών.

Συνήθως 2 – 12 απλοί οφθαλμοί, Σε σπάνιες περιπτώσεις λείπουν τελείως. Τα χειλικέρατα βρίσκονται μπροστά από το στόμα και μπορεί να έχουν τη μορφή λαβίδας, χρησιμοποιούνται για τη σύλληψη τροφής και ίσως για το τσίμπημα.

Εισαγωγή στην ακαρολογία Υπόκλαση Acari Ακάρεα (mites) τσιμπούρια (Ticks) Γενικά χαρακτηριστικά των Αραχνοειδών (Arachnida) Μη εμφανείς Aranea Acari Με προέκταση Scorpiones Palpigradi (έλειψη καιρεών και γνάθων) Arachnida Σωματικοί δακτύλιοι Eμφανείς κοιλιακή περιοχής Χωρίς προέκταση Pseudocorpiones Opoliones

Γενικά στοιχεία για τα ακάρεα Πολυπληθέστερη ομάδα ζώων μετά τα έντομα (30000 είδη έχουν περιγραφεί) Αναπτύσσονται σε πλήθος ενδιαιτημάτων Χερσαία και θαλάσσια οικοσυστήματα εντός και εκτός του εδάφους Παρασιτικά ζώων και φυτών Αρπακτικά Σαπροφάγα Πολυπληθή σε δασικά, λιβαδικά και ερημικά οικοσυστήματα (Βιοδείκτες)

Οικονομική σημασία Εχθροί καλλιεργειών οικογένειες: Tetranychidae, Eriophyidae, Tarsonemidae, Tenuipalpidae, Tydeidae, Pyemotidae Αρπακτικά ακάρεα παράγοντες βιολογικής καταπολέμησης Ixodida: αιμοβόρα εκτοπαράσιτα θηλαστικών, πτηνών και ερπετών φορείς σοβαρών ασθενειών. Ακάρεα που προκαλούν αλλεργίες (Dermatophagoides) οικιακή σκόνη Κλινοσκεπάσματα Dermatophagoides, Pyemotes venticossus

Φυτοφάγα

Φυτοφάγα

Συστηματική Τάξεις Parasitiformes Mesostigmata Phytoseiidae Metastigmata Ixodoidea (Κρότωνες) Agrasoidea (Τσιμπούρια) Acariformes Prostigmata Tetranychidae Tenuipalpidae Tarsonemidae Tydeidae Pyemotidae Eriophyidae Astigmata Cryptostigmata Oribatidae

Εξωτερική μορφολογία Αναπνοή Εξωσκελετός Έκδυση Γναθόσωμα Χηλήκερες Αρσενικά σπερματοδάκτυλος Ιδιόσωμα Αναπνοή

Εξωτερική μορφολογία Γναθόσωμα Στιλοφόρος Στιλέτα Ποδοπροσακτρίδες αδένες ιστών αισθητήρια Ιδιόσωμα Ποδόσωμα Οπισθόσωμα

Αισθητήρια όργανα Αισθητήριες τρίχες μηχανικοδεκτικές χημικοδεκτικές Ζεύγος οπών στη ραχιαία πλευρα του ιδιοσώματος Απελευθέρωση φερομονών λήψη μηχανικοδεκτικών ερεθισμάτων Όραση Tetranychidae Δύο ζεύγη οφθαλμών

Γενετικός οπλισμός Tetranychidae

Αναπαραγωγικό σύστημα Tetranychidae Αρσενικά δύο όρχεις δύο εκφορητικούς αγωγούς κοινό εκφορητικό αγωγό αιδοιαγό (πολύ κοντά στη έδρα) Θηλυκά σπερμοθήκη μία ωοθήκη έναν ωαγωγό απολήγει στο γεννητικό άνοιγμα συσταλτό ωοθέτη

Γενετικός οπλισμός Phytoseiidae

Αναπαραγωγικό σύστημα Phytoseiidae Αρσενικά δύο όρχεις σπερματοδάκτυλοι σπερματοφόροι Θηλυκά σπερμοθήκη μία ωοθήκη

Εσωτερική μορφολογία

Εσωτερική μορφολογία Πεπτικό σύστημα Στόμα φάρυγγα οισοφάγο Φαγοκύτωση ή πυνοκύτωση Πεπτικό σύστημα Στόμα φάρυγγα οισοφάγο πρόσθιο έντερο οπίσθιο έντερο έδρα Δύο ειδών αποχωρήματα Μαύρα σφαιρίδια Λευκού χρώματος

Εσωτερική μορφολογία Νευρικό σύστημα Συγάγλιο (υπερ- και υπο- οισοφαγικά, οφθαλμών, χηληκεράτων στόματος ποδίων προσακτρίδων) Αναπνευστικό δύο τραχειακοί σωλήνες δύο στίγματα δύο περιτήματα Αδένες Ποδοκεφαλικοί

Ανάπτυξη βιολογικός κύκλος

Tetranychidae Αυγό Προνύμφη Πρωτονύμφη Δευτερονύμφη Ενήλικο

Tetranychidae

Ανάπτυξη - Περιβάλλον Θερμοκρασία Υγρασία Ταχύτητα ανάπτυξης Θερμοκρασία C 10 20 30 40 Θερμοκρασία Υγρασία Ευαίσθητα στην απώλεια υγρασίας εξαρτάται από το είδος το πώς ανταποκρίνονται στην υγρασία Ξενιστής πυκνότητα τριχών θρεπτικότατα χυμού (αυξημένη περιεκτικότητα σε άζωτο ευνοεί την ταχεία ανάπτυξη) αλκαλοειδή αρνητικά (αντοχή των φυτών σε ακάρεα)

Phytoseiidae Στάδια ανάπτυξης Αυγό Προνύμφη Πρωτονύμφη Δευτερονύμφη Ενήλικο

Phytoseiidae Παράγοντες που επηρεάζουν την ανάπτυξη Πυκνότητα λείας Θερμοκρασία Σχετική Υγρασία Διάρκεια Ζωής και αναπαραγωγική ικανότητα συνήθως έχουν μεγαλύτερη διάρκεια ζωής από τη λεία τους Εναλλακτική τροφή (λεία άλλη) πολυφάγα ολιγοφάγα

Φυτοφάγα ακάρεα Phylum Arthropoda

Φυτοφάγα

Φυτοφάγα

Ακάρεα και φυτά ξενιστές Αναπτύσσονται κυρίως στα φύλλα άλλα και σε άλλα όργανα Συμπτώματα Μεταχρωματισμούς Επιβράδυνση ανάπτυξης μείωση αριθμού οφθαλμών Κηκίδες, φλύκταινες, ερίνεα, διόγκωση, υπερπλασίες Κάψιμο από τις τοξίνες που εκκρίνουν

Ακάρεα και φυτά ξενιστές

Ακάρεα και φυτά ξενιστές

Ακάρεα και φυτά ξενιστές Μείωση της παραγωγής Υποβάθμιση της ποιότητας (πχ. Ανθοκομικά φυτά, φυτώρια) Ανθεκτικότητα φυτών σε ακάρεα κολλώδες έκκριμα (ειδικοί αδένες) (Aculus conrnutus) μικροί οφθαλμοί (Eriophyes sheldoni) πυκνότητα τριχών αλκαλοειδή, άλλες ουσίες

Διάπαυση Εναλλαγή περιόδων έντονης δραστηριότητας και ανάπτυξης με περιόδους μειωμένης δραστηριότητας Quiesence: αμέση επίδραση περιβαλλοντικών παραγόντων – παύση μετά την πάροδο του παράγοντα Διάπαυση (ανάπαυση, σταμάτημα, διακοπή): εποχική αδράνεια, νευροορμονικά ελεγχόμενη, χαμηλής μεταβολικής δραστηριότητας, μειωμένης μορφογένεσης, μεταβολής της συμπεριφοράς και αυξημένης αντοχής σε δυσμενής περιβαλλοντικές συνθήκες. Εμβρυική διάπαυση, προνυμφική, νυμφική, αναπαραγωγική (στα ενηλίκα) Μορφολογικές διαφορές μεταξύ διαπαυόντων και μη ατόμων Χρώμα αυλακώσεις ιδιοσώματος Eriophyidae Πρωτογυνές και δευτερογυνές

Διάπαυση Πρόκληση Φωτοπερίοδος Περάτωση ψύχος, φωτοπερίδος, υγρασία, υψηλές θερμοκρασίες

Χημική επικοινωνία Φυσικά και χημικά ερεθίσματα Φερομόνες Συναγερμού (τερπένια – τραυματισμός), συνάθροισης (Ixodoidea – καλώς διατραφέντα), συγκέντρωσης, σεξουαλικές (Tetranychidae)

Ο ρόλος των ιστών Δομικά στοιχεία κυρίως πρωτεΐνες Γιατί αποτίθενται 1. Ευκολία μετακίνησης 2. Προστασία από φυσικούς εχθρούς (αυγά, άλλα στάδια). 3. Μικροκλίμα (αύξηση υγρασίας) – προστασία από καιρικά φαινόμενα 4. Σεξουαλική συμπεριφορά (Tetranychidae) Διευκόλυνση αρσενικών αποτροπή άλλων συζεύξεων. 5. Επιθετικότητα αρσενικών 6. Διασπορά 7. ανταγωνισμός

Διασπορά Μετακίνηση προς τους οπωρώνες από ζιζάνια θέσεις διαχείμασης Τρόποι διασποράς Ενεργητική – παθητική Βάδιση Δια του ανέμου (νημάτια, λαμβάνοντας χαρακτηριστική στάση) Παθητική μέσω άλλων ζώων Συνθήκες που ευνοούν τη διασπορά Υψηλοί πληθυσμοί – υψηλή προσβολή φυτών χαμηλή σχετική υγρασία

Ακάρεα οικονομικής σημασίας

Tetranychidae Tetranychus urticae Άλλα είδη viennensis, turkestani, tumidius Ξενιστές > 150 είδη φυτών θερμοκηπιακές καλλιέργειες μεγάλες καλλιέργειες Δενδρώδεις Βιολογία διαχείμαση ως ενήλικο σε προφυλαγμένες θέσεις κόκκινο πορτοκαλί χρώμα Παράγει ιστούς Αυγό – ενήλικο = 12 ημέρες στους 30 C.

Tetranychidae

Αντιμετώπιση Tetranychus urticae Βιολογική Phytoseiulus persimilis Amblyseius californicus Typhlodromus occidentalis Ανθεκτικές ποικιλίες Cucurbitacin σε αγγουριά, φαινόλες σε φράουλες αδενώδεις τρίχες, πάχος επιδερμίδας Χημική δεν συνίστανται χειμερινοί ψεκασμοί

Αντιμετώπιση

Αντιμετώπιση

Tetranychidae Panonychus ulmi citri Κόκκινος τετράνυχος Ξενιστές φυλλοβόλα και κυρίως μηλιά, αχλαδιά ροδακινιά κυδωνιά Δευτερεύοντες ξενιστές φράουλα, αμπέλι κ.α. Βιολογία διαχείμαση ως αυγό (έντονα κόκκινο χρώμα, μη διαχειμάζοντα αυγά κίτρινα Δεν παράγει ιστούς 5 – 10 γενιές το έτος.

Tetranychidae

Αντιμετώπιση Panonychus ulmi Βιολογική Typhlodromus pyri Χειμερινοί ψεκασμοί, ψεκασμοί την άνοιξη πριν την εκκόλαψη των αυγών

Tetranychidae Panonychus citri Κόκκινος τετράνυχος Ξενιστές εσπεριδοειδή Ζημιές κηλίδες χλωρωτικές και μαύρισμα φύλλων και βλαστών. Προσβάλει και καρπούς Βιολογία Δεν παράγει ιστούς αυγό - ενήλικο = 14 ημέρες στους 26 C

Αντιμετώπιση Panonychus citri Βιολογική Euseius hibisci

Αντιμετώπιση Χημική Ακαρεοκτόντα Θειούχες ουσίες Ορυκτέλαια Dicofol Tetradifon Propagite Dinobuton Dienochlor Tebunfepyrad clofentezine amitraz Αβερμεκτίνες Εντομοκτόνα - μυκητοκτόνα

Eriophyidae Σκωληκόμορφα ακάρεα πολύ μικρού μεγέθους 150 – 250 εκατοστά του χιλιοστού Γναθόσωμα και ιδιώσωμα Δύο ζεύγη ποδιών Νωτιαίος θυρεός Γονιμοποίηση με τη βοήθεια σπερματοφόρων Στάδια ανάπτυξης Αυγό – πρωτονύμφη – δευτερονύμφη – ενήλικο Δύο μορφές θηλυκών Πρωτόγυνες Δευτερόγυνες (διαχειμάζουσες μορφές) Ζουν ελεύθερα ή προστατευμένα

Eriophyidae

Eriophyidae Ζημιές Συνήθως δεν προκαλούν αξιόλογη μηχανική βλάβη στα φυτά Εκκρίνουν ρυθμιστικές της ανάπτυξης των φυτών ουσίες που προκαλούν διαφόρων ειδών παραμορφώσεις (φλύκταινες, κηκίδες, ερίνεα) Εκκρίνουν τοξίνες που προκαλού μεταχρωματισμούς (σκωριόχρωμους, ή αργυρόχρωμους) Σε διαφορετικά φυτά μπορούμε να έχουμε διαφορετικές τοξίνες και διαφορετικά συμπτώματα

Σημαντικά Eriophyidae Αμπέλι Colomerus vitis Καρυδιά Eriophyes erineum, E. tristriatus Σιτηρά E. tulipae

Σημαντικά Eriophyidae Αμπέλι Colomerus vitis

Σημαντικά Eriophyidae Πυρηνόκαρπα Aculus cornutus, A. fockuei Γιγαρτόκαρπα Phytoptus pyri A. schlechtentali

Σημαντικά Eriophyidae Εσπεριδοειδή E. sheldoni Ελιά

Αντιμετώπιση Eriophyidae Θείο βρέξιμη σκόνη σκόνη επίπαυσης Θειούχο ασβέστιο Αβερμεκτίνες άλλα σκευάσματα (Propagite, dicofol, fenbutadin, oxide, hexythiazox diflubenzuron

Δενδρόγραμμα Ζωικών Οργανισμών

Mollusca (Μαλάκια)

Τέλος

Ερωτήσεις Ποιες είναι οι χαρακτηριστικές ζημιές και συμπτώματα που προκαλούν τα ακάρεα της οικογένειας Tetranychidae και Eryophiidae Μορφολογικές διαφορές στα ακάρεα των οικογενειών Tetranychidae και Eryophiidae Ποιά είναι τα στάδια ανάπτυξης των ακάρεων της οικογένειας Tetranychidae και Phytoseidae Ποιά είναι η σημασία των ιστών στη βιολογία των ακάρεων Πως αντιδρούν τα φυτά στην προσβολή από τα ακάρεα. Μορφολογικές διαφορές μεταξύ φυτοφάγων και αρπακτικών ακάρεων Τι γνωρίζετε για τη διάπαυση Ποιά τα σημαντικότερα είδη της οικογένειας Teranychidae; Με ποιούς τρόπους αντιμετωπίζονται τα ακάρεα των οικογενειών Tetranychidae και Eryophiidae

Ερωτήσεις Ποια είναι τα πιο σημαντικά φυτοφάγα ακάρεα; Ποια είναι τα στάδια ανάπτυξης της οικογένειας Tetranychidae και ποια της οικογένειας Eryophiidae; Ποια είναι τα συμπτώματα πο προκαλουν στα φυτά ξενιστές τα ακάρεα; Ποιός είναι ο ρόλος των ιστών στη βιολογία των τετρανύχων; Ποιοι είναι οι σημαντικλοτεροι τρόποι αντιμετώπισης των τετρανύχων και των ειδών της οικογένειας Eryophiidae; Τι γνωρίζετε για τη διάπαυση των ακάρεων και πως αυτή επηρεάζει την αντιμετώπιση τους; Ποιές είναι οι μορφολογικές διαφορές διαπαυόντων και μη διαπαυόντων ατόμων της οικογένειας Tetranychidae και Eryophiidae Τι γνωρίζεται για την ανθεκτικοτητα των φυτων στα ακάρεα; Ποιες είναι οι σημαντικότερες μορφολογικές διαφορές μεταξύ Tetranychidae και Eryophiidae Ποιες είναι οι κύριες ταξινομικές κατηγορίες στα ακάρεα

Ερωτήσεις Ποια είναι η συστηματική κατάταξη των ακάρεων με βάση τα μορφολογικά τους χαρακτηριστικά; Ποια η οικονομική σημασία των ακάρεων και ποιες οι σημαντικότερες ομάδες με οικονομική σημασία; Τι γνωρίζεται για την αναπαραγωγή των ακάρεων ενηλίκων των οικογενειών Eriophyidae και Tetrnychidae; Ποιες ζημιές προκαλούν τα ακάρεα των οικογενειών Eriophyidae και Tetrnychidae; Τι γνωρίζεται για το βιολογικό κύκλο των τετράνυχων και ποια τα στάδια ανάπτυξης τους; Ποιοι είναι οι σημαντικότεροι παράγοντες που επηρεάζουν την ανάπτυξη των οικογενειών Phytoseiidea και Tetrnychidae; Ποια η σημασία των ιστών στη βιολογία των τετρανύχων; Πως αντιδρούν τα φυτά στις προσβολές από ακάρεα και πως προκύπτει η ανθεκτικότητα τους; Με ποιους τρόπου αντιμετωπίζονται τα φυτοφάγα ακέρεα των οικογενειών Eriophyidae και Tetrnychidae; Τι γνωρίζεται για τη διάπαυση των ακέρεων και πως αυτή μπορεί να επηρεάσει την αντιμετώπιση τους;

Healthy leaves produce excellent strawberries

The spider mite is the worst arthropod pest in Florida

Spider mites affect leaves and reduce production

Strawberry leaves with spider mites

Predator mites (Phytoseiulus persimilis) give better control

2,000 predatory mites / bottle

Release five predatory mites for every five plants

Natural beneficial insects stay

Pesticides compatible with Phytoseiulus persimilis predators: Bacillus thuringiensis Vendex® fenbutatin-oxide Captan WP Quadris ® azoxystrobin Elevate ® fenhexamid

Pesticides to use with some caution: Sulphur Agri-Mek® abamectin Diazinon ® M-Pede soap Malathion

Pesticides not compatible with P. persimilis predators Guthion® azinphosmethyl Brigade® bifenthrin Danitol ® fenpropathrin Sevin® carbaryl Lorsban®, Dursban ®, chlorpyrifos Thiodan® endosulfan Lannate ® methomyl Dibrom ® naled Parathion ® Kelthane ® dicofol Benlate ® benomyl Topsin M ® thiophanate-methyl

Benefits of P. persimilis predators Control mites Excellent late season control Conserve natural beneficial insects No dangers to workers

Problems with P. persimilis predators Spider mites increase before control Some incompatible pesticides