Ενδοσχολική βία - Θυματοποίηση στο χώρο του σχολείου Κατάσταση κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή, την καταδυνάστευση και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός σχολείου.

Υπάρχουν πολλά είδη σχολικού εκφοβισμού όπως:  Ο λεκτικός εκφοβισμός (συστηματική χρησιμοποίηση υβριστικών εκφράσεων, βρισιές, προσβολές, απειλές και κοροϊδίες)  Ο σωματικός εκφοβισμός και βία (αφορά όλες τις μορφές επιθέσεων ή τις απειλές σωματικών επιθέσεων, χειρονομίες, σπρωξιές, ξυλοδαρμούς, μπουνιές, χτυπήματα)  O εκφοβισμός με εκβιασμό (εκούσια απόσπαση χρημάτων ή προσωπικών αντικειμένων)

 Ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός (cyber-bullying) (αποστολή απειλητικού ή υβριστικού υλικού μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή μηνυμάτων SMS)  Ο κοινωνικός αποκλεισμός(Περιθωριοποίηση κάποιων μαθητών από μία ομάδα άλλων μαθητών)

Ποιος αντιλαμβάνεται περισσότερα;  Έρευνες δείχνουν ότι το ποσοστό σχολικού εκφοβισμού έχει αυξανόμενη τάση, στην χώρα μας.  Οι περισσότερες περιπτώσεις σχολικής επιθετικότητας συμβαίνουν εν αγνοία των γονέων και των εκπαιδευτικών.  Ο εκφοβισμός είναι μια ‘υπόγεια’ δραστηριότητα την οποία συχνά δεν αντιλαμβάνονται οι ενήλικες. Οι εκπαιδευτικοί αντιλαμβάνονται ένα μικρό ποσοστό των περιστατικών ενδοσχολικής βίας που συμβαίνουν. Εμείς οι μαθητές όμως καταλαβαίνουμε πολύ περισσότερα.

Γιατί συμβαίνει αυτό;  Τα περισσότερα θύματα διστάζουν να ενημερώσουν κάποιο ενήλικα λόγω αισθημάτων ντροπής, φόβου για μη κατανόηση από τους ενήλικες, φόβου για εκδίκηση από τους θύτες.

Τι μπορούμε να κάνουμε εμείς;  Η παρέμβαση είναι απαραίτητη: Η σχολική επιθετικότητα δεν επιλύεται μεταξύ του θύτη και του θύματος. Η ανισορροπία ισχύος είναι εναντίον του θύματος. Σημαντικό είναι τα θύματα να έχουν οικειότητα με τους φίλους και συμμαθητές τους, με σκοπό να έχουν το θάρρος να μιλήσουν για το πρόβλημά τους και να ζητήσουν βοήθεια.

Ποια είναι τα αίτια της ενδοσχολικής βίας;  ατομικά χαρακτηριστικά των παιδιών  χαρακτηριστικά του οικογενειακού τους περιβάλλοντος  διάφορες πλευρές του σχολικού περιβάλλοντος  το ψυχολογικό κλίμα του σχολείου  οι στάσεις των ίδιων των παιδιών, των γονέων και των εκπαιδευτικών απέναντι στη βία,

 ο τρόπος προβολής της βίας από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης,  γενικότερα κοινωνικά προβλήματα που ενισχύουν τις αντικοινωνικές συμπεριφορές.

Συνήθη χαρακτηριστικά του παιδιού που ασκεί ενδοσχολική βία :  Χαμηλή αυτοεκτίμηση και ανασφάλεια, με φαινομενική σιγουριά για τον εαυτό του.  Ιδιοσυγκρασία (δραστήριοι και παρορμητικοί) αδυναμία ελέγχου των συναισθημάτων του.  Σωματική δύναμη και κυρίαρχα (όχι απαραίτητα δημοφιλή) στην ομάδα των συνομηλίκων.  Επιρρεπή σε παραβίαση κανόνων και σε αντικοινωνικές συμπεριφορές με εμφανή την έλλειψη ηθικών ενδοιασμών και τύψεων για τις πράξεις τους.

 Είναι σύνηθες ένα παιδί που ασκεί την βία, να χαρακτηριστεί ως επιθετικό. Μερικές φορές όμως τα φαινόμενα απατούν. Υπάρχουν και παιδιά που χαρακτηρίζονται από παθητικό-επιθετική βία. Με τον όρο αυτό αναφερόμαστε στην υιοθέτηση προκλητικής συμπεριφοράς με στόχο την κινητοποίηση του θύματος και την παρέμβαση του δράστη.  Ορισμένες φορές, η άσκηση βίας σε κάποια άτομα έχει ως αποτέλεσμα την αντιστροφή των ρόλων μεταξύ του «θύματος και του θύτη»

Συνήθη χαρακτηριστικά του παιδιού που δέχεται ενδοσχολική βία.  Εσωστρεφή.  Παθητικά  Χαμηλή αυτοπεποίθηση και «διαφορετικά» χαρακτηριστικά (εμφάνιση,σωματική διάπλαση, προβλήματα έκφρασης)  Περιορισμένη αποδοχή από ομάδες συνομηλίκων  Τείνουν να μην αντιδρούν αποτελεσματικά όταν δέχονται επιθετικές πράξεις.  Έλλειψη ουσιαστικής επικοινωνίας στην οικογένεια και ιστορικό συναισθηματικών δυσκολιών σε αυτή.

Πως αντιδρούν όμως οι δέκτες ενδοσχολικής βίας ;  Τα παιδιά που δέχονται ενδοσχολική βία συνήθως αντιδρούν παθητικά. Αυτό σημαίνει πως στην πραγματικότητα τα άτομα αυτά είναι αγχώδη, ανασφαλή ευαίσθητα, μοναχικά και μυϊκά αδύναμα.  Μερικοί δέκτες, όμως, σπανίως είναι προκλητικοί και εμπλέκονται διαρκώς σε αρνητικές πράξεις προκαλώντας τους δράστες.

Ποιες είναι οι επιπτώσεις σε θύμα και θύτη ;  Τα θύματα παρουσιάζουν συχνά έντονο φόβο και άγχος. Τα περιστατικά του σχολικού εκφοβισμού συμβάλουν στην χαμηλή αυτοεκτίμηση και κατάθλιψη που χαρακτηρίζει το θύμα, εξ’ αρχής. Πολύ συχνά παρατηρείται απόσυρση και ακόμα πιο σπάνια αυτοκαταστροφικές τάσεις.  Από την μεριά των θυτών,βέβαια, κυριαρχεί η σχολική αποτυχία. Ακόμα, τείνουν να αναπτύσσονται σε επιθετικούς ενήλικες με αυξημένες πιθανότητες να εμπλακούν σε εγκληματικές πράξεις. Τέλος αντιμετωπίζουν δυσκολίες προσαρμογής σε διάφορους τομείς όπως σχέσεις, εργασία και οικογένεια.

Εκπαίδευση των μαθητών στην ενεργητική παρέμβαση στα περιστατικά εκφοβισμού. Τι είναι εκφοβισμός ; Εκφοβισμός είναι όταν ένα άτομο ή μια ομάδα πληγώνει κάποιο άλλο άτομο επίτηδες χρησιμοποιώντας βρισιές, όταν του επιτίθεται σωματικά, ή όταν καταστρέφει τα πράγματά του.

Διαφορά Καρφώματος και Πληροφόρησης  Κάρφωμα: όταν ένας μαθητής λέει σε κάποιον ενήλικα τι έκανε ένας άλλος μαθητής απλά για να τον βάλει σε μπελάδες.  Πληροφόρηση: όταν ένας μαθητής λέει σε κάποιον ενήλικα τι έκανε κάποιος άλλος μαθητής επειδή οι πράξεις του συγκεκριμένου μαθητή ήταν επικίνδυνες ή έβλαψαν ένα άλλο άτομο. →‘Είναι σημαντικό να το λέμε στους ενήλικες όταν βλέπουμε κάτι το οποίο είναι επικίνδυνο ή βλάπτει τους άλλους ανθρώπους’.

 Σταματήστε αμέσως την πράξη εκφοβισμού (σταθείτε ανάμεσα σε δράστη-θύμα, μην απομακρύνετε κανέναν, μην ρωτήσετε για τους λόγους της πράξης)  Αναφερθείτε στο συμβάν και στους αντίστοιχους κανόνες του σχολείου (με σταθερή φωνή: «αυτό δεν επιτρέπεται στο σχολείο μας», «δεν επιτρέπεται να σπρώχνουμε/πονάμε τον άλλον με αυτό τον τρόπο») Παρέμβαση στην >

 Στηρίξτε το θύμα ώστε να επανακτήσει τον έλεγχο και να νιώσει ασφαλής από επανάληψη του επεισοδίου/εκδίκηση(μην ρωτήσετε το παιδί τι συνέβη μπροστά στους υπόλοιπους, δείτε το σε άλλη στγμή μόνο του, ενημερώστε τους καθηγητές του, αυξήστε εποπτεία)  Συμπεριλάβετε τους παρισταμένους στη συζήτηση και δώστε κατευθύνσεις παρέμβασης ή αναζήτησης βοήθειας για επόμενο επεισόδιο(μην κριτικάρετε την μη- παρέμβασή τους, επαινέστε τους αν προσπάθησαν να κάνουν κάτι – έστω κι αν δεν ήταν επιτυχημένο)

 Αν είναι δυνατόν, επιβάλλετε άμεσες (αφού όμως έχει εκτονωθεί η κατάσταση) επιπτώσεις στον/ους δράστες (π.χ. στέρηση προνομίων)  Μην απαιτήσετε να συναντηθούν οι μαθητές για «να τα βρούν» (πιθανότητα «επανατραυματισμού» θύματος, βοηθήστε τους δράστες να αναγνωρίσουν τις επιπτώσεις της συμπεριφοράς τους, να χρησιμοποιούν την δύναμή τους με πιο κοινωνικά αποδεκτούς τρόπους)

Ποιο θεωρούμε όμως το κύριο προσόν του διαμεσολαβητή; Απαραίτητο προσόν ενός διαμεσολαβητή είναι η συναισθηματική νοημοσύνη. Τι είναι όμως συναισθηματική νοημοσύνη; Ικανότητα αναγνώρισης, αποδοχής και έκφρασης των συναισθημάτων μας και αναγνώρισης και αποδοχής των συναισθημάτων των άλλων.

Πώς όμως ένας διαμεσολαβητής αναπτύσσει την συναισθηματική νοημοσύνη του ; Η ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης πρέπει να στηρίζεται :  Στο σεβασμό του εαυτού μου και του άλλου  Στην αποδοχή του εαυτού μου και του άλλου  Στην ανάδειξη των θετικών χαρακτηριστικών του εαυτού μου και του άλλου.

Ποιοι είναι οι στόχοι του προγράμματος συναισθηματικής ανάπτυξης;  Ο εντοπισμός και η έκφραση των συναισθημάτων.  Η αξιολόγηση και ο χειρισμός των συναισθημάτων.  Ο έλεγχος των παρορμήσεων και η ελάττωση του άγχους.  Η κατανόηση και η αποδοχή της άποψης του άλλου. ( ενσυναίσθηση )

Τι άλλο είναι απαραίτητο σε έναν διαμεσολαβητή; Ο σεβασμός στην διαφορετικότητα. Οι παλαιές και οι νέες μορφές διακρίσεων και μισαλλοδοξίας εξακολουθούν να διαιρούν τους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Οι διακρίσεις μπορούν να λάβουν πολλές μορφές, κρυφές ή ολοφάνερες, δημόσιες ή ιδιωτικές. Μπορεί να πάρουν τη μορφή του θεσμοθετημένου ρατσισμού ή της εθνοτικής διαμάχης και να εκδηλώνονται με επεισόδια μισαλλοδοξίας και απόρριψης πέρα από κάθε έλεγχο. Θύματα των διακρίσεων είναι τα άτομα ή οι ομάδες ατόμων που θεωρούνται διαφορετικοί, λόγω της φυλής, του χρώματος, του φύλου, της γλώσσας, της θρησκείας, των πολιτικών ή άλλων πεποιθήσεων, της εθνικής ή κοινωνικής προέλευσης, της περιουσιακής κατάστασης, του τόπου γέννησης, και της αναπηρίας.

Η Ιστορία έχει επιβεβαιώσει ότι οι διακρίσεις δεν έχουν καμία απολύτως θετική πλευρά. Υπονομεύουν την κοινωνική και οικονομική συνοχή της κοινωνίας. Σπαταλούν τα ταλέντα της. Περιθωριοποιούν μαθητές και καταπιέζουν τη δημιουργικότητά τους. Οφείλουμε να καταπολεμήσουμε τη μισαλλοδοξία και τα στενά συμφέροντα που γεννούν τις διακρίσεις. Το όραμα των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η απόλυτη αποφασιστικότητα και η ενέργειά τους έχουν αποδώσει καρπούς. Οι διακρίσεις δεν εξαφανίζονται μόνες τους. Πρέπει να τις καταπολεμούμε εκεί που εμφανίζονται.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ Ήταν κάποτε ένας παππούς που περπατούσε στην παραλία με τον εγγονό του. Το αγόρι μάζευε κάθε αστερία που έβρισκε μπροστά του και τον πετούσε στον ωκεανό. «Αν τους άφηνα εδώ θα ξεραίνονταν και θα πέθαιναν», είπε το αγόρι, «έτσι τους σώζω τη ζωή». Τότε είπε ο παππούς: «Αυτή η παραλία εκτείνεται για μίλια και έχει εκατομμύρια αστερίες. Αυτό που κάνεις δεν μπορεί να αλλάξει την κατάσταση». Το αγόρι κοίταξε τον αστερία που κρατούσε στο χέρι του, τον πέταξε στο νερό και απάντησε: «Για αυτόν τον αστερία την αλλάζει».

 ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ  Αρτινοπούλου, Β., Η σχολική Διαμεσολάβηση, Εκπαιδεύοντας μαθητές στη διαχείρηση της βίας και του εκφοβισμού. Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη, 2010  Ονησιφόρου, Μ., Ειρηνική Επίλυση Συγκρούσεων. Αθήνα: Δίοδος  Η διαμεσολάβηση στο σχολείο και την κοινωνία, επιστημονική επιμέλεια Θεόδωρος Β. Θάνος,Αθήνα: Πεδίο, 2011  diamesolavisi.blogspot.com  Εκπαιδευτικό Υλικό Αγωγής Υγείας «Στηρίζομαι στα πόδια μου »ΕΠΙΨΥ-ΟΚΑΝΑ  «Αγωγή Υγείας» ΥΠΕΠΘ-Διεύθυνση Σπουδών Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης-Γραφείο Αγωγής Υγείας-ΕΙΝ, Αθήνα 2000  Ζ. Αρχοντάκη-Δ. Φιλίππου, 205 βιωματικές ασκήσεις για εμψύχωση ομάδων ψυχοθεραπείας, κοινωνικής εργασίας,εκπαίδευσης, Εκδόσεις Καστανιώτη, 5η έκδοση