ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Εβδομάδες 2-3η Θεωρία καταναλωτή ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗ ΜΙΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Εβδομάδες 2-3η Θεωρία καταναλωτή ΣΤΑΥΡΟΣ ΔΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΤΜΗΜΑ ΜΙΘΕ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ sdrakop@phs.uoa.gr webpage: http://users.uoa.gr/~sdrakop/index.htm

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ H σύγχρονη έκφραση του υποδείγματος του Homo Economicus είναι η Θεωρία Ορθολογικών Αποφάσεων (ΘΟΑ). Η θεωρία είναι θεμελιώδους σημασίας για την σύγχρονη νεοκλασική οικονομική. Η (ΘΟΑ) αποτελεί την βάση της θεωρίας κατανάλωσης και άρα της θεωρίας ζήτησης, της θεωρίας επένδυσης, της θεωρίας διαχρονικής κατανομής των οικονομικών πόρων και άλλων βασικών θεωριών της νεοκλασικής Επίσης χρησιμοποιείται και σε πολλούς άλλους κλάδους της οικονομικής όπως στην οικονομική της εργασίας, στη δημόσια οικονομική και ως μικροοιοκονομική βάση για ένα μεγάλο αριθμό μακροοικονομικών υποδειγμάτων

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Για πολλούς νεοκλασικούς οικονομολόγους, η σύγχρονη φορμαλιστική διατύπωση της ΘΟΑ έχει συμβάλλει στο σημερινό υψηλό επιστημονικό της οικονομικής επιστήμης. Δεν σημαίνει όμως ότι δεν έχει δεχθεί και δεν συνεχίζει να δέχεται σοβαρές κριτικές. Δομή: Νεοκλασική Θεωρία Αποφάσεων: Α. Αξιώματα και βασικές Υποθέσεις. Β. Θεωρία Καταναλωτή Γ. Κατασκευή καμπύλης ζήτησης Δ. Παραδείγματα εφαρμογής ΘΟΑ σε άλλα πεδία Βασικές κριτικές της ΘΟΑ: Έθιμα, συνήθειες, κανόνες, νόρμες . Ενδείξεις από συγγενείς κοινωνικές επιστήμες (Veblen, Keynes, Simon, Allais) Ετερόδοξες Θεωρίες: Ιεραρχική θεωρία αποφάσεων και συνέπειες υποδείγματος (θεωρία καταναλωτή και ζήτησης, ιεραρχικό συνδικάτο, ικανοποίηση από τη εργασία).

2.ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΗ ΘΟΑ Επιλογή μεταξύ διαφορετικών ομάδων αγαθών ή υπηρεσιών . Το λογικό άτομο έχει προτιμήσεις οι οποίες χαρακτηρίζονται από τα ακόλουθα αξιώματα (υπό καθεστώς βεβαιότητας): (όπου R σημαίνει «προτιμητέο ή τουλάχιστον όσο καλό όσο το»). 1) Ανακλαστικότητα: κάθε ομάδα αγαθών είναι πάντα καλή από μόνη της. Για κάθε ομάδα αγαθών χι, χi R χi 2) Πληρότητα: Κάθε ομάδα αγαθών μπορεί πάντα να συγκριθεί με άλλη ομάδα. Γιά κάθε δύο αγαθά χι καί χκ, ήτε χι R χκ ή χκ R χι, 3) Μεταθετικότητα: αν χι R χκ καί χκ R χλ τότε χι R χλ

2.ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΗ ΘΟΑ 4) Συνέχεια: Δοθέντων δύο αγαθών στη ομάδα αγαθών, είναι δυνατόν να αυξήσουμε την ποσότητα τού ενός και να μειώσουμε την ποσότητα τού άλλου έτσι ώστε το άτομο να μείνει αδιάφορο μεταξύ των δύο. π.χ. για δύο ομάδες αγαθών χ και ψ, ισχύει (χ1, ψ1 ) Ρ (χ2, ψ2) Η σχέση μπορεί να αντιστραφεί αν αυξηθεί το χ2. Υπάρχει μία ποσότητα χ > χ2 έτσι ώστε (χ, ψ2) Ρ (χ1,ψ1)

Θεωρία Καταναλωτή 2.ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΗ ΘΟΑ 5) Μη-κορεσμός: Μία ομάδα αγαθών προτιμάται από μία άλλη αν περιέχει τουλάχιστον ένα αγαθό περισσότερο. Θεωρία Καταναλωτή Συνάρτηση Χρησιμότητας: Εισάγεται μία συνάρτηση η οποία περιέχει αγαθά ή ομάδες αγαθών. Κάθε συνάρτηση η οποία ικανοποιεί α) u(χ1) = u(χ2) αν και μόνο αν χ1 = χ2 β) u(χ1) > u(χ2) αν και μόνο αν χ1 > χ2 Καμπύλες Αδιαφορίας 6) Κυρτότητα (Strict convexity)

2.ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΗ ΘΟΑ Στο απλό παράδειγμα δύο αγαθών και με συνάρτηση χρησιμότητας: U = f(χ1, χ2), η καμπύλη αδιαφορίας είναι: U = f(χ1, χ2) = k (όπου k είναι μία σταθερά) Για κάθε καμπύλη αδιαφορίας το ολικό διαφορικό είναι εξ ορισμού ίσο με το μηδέν. dU = (∂U/∂χ1)dχ1 +(∂U/∂χ2)dχ2 = 0

2.ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΗ ΘΟΑ όπου: ∂U/∂χ1 = MUχ1 και ∂U/∂χ2 = MUχ2 Άρα: dU = (MUχ1)dχ1 +(MUχ2)dχ2 = 0 Και η κλίση της καμπύλης: dχ1/dχ2 = -MUχ2/ MUχ1 = MRSχ1χ2 ή dχ2/dχ1 = -MUχ1/ MUχ2 = MRSχ2χ1

2.ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΗ ΘΟΑ

2.ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΗ ΘΟΑ Το πρόβλημα της ορθολογικής απόφασης καταναλωτή Παράδειγμα δύο αγαθών: max U(χ1,χ2) υπό τον εισοδηματικό περιορισμό Μ = p1χ1 + p2χ2 (όπου p1,p2 είναι οι αντίστοιχες τιμές των αγαθών) Λύση L = U(χ1,χ2) – λ(p1χ1 + p2χ2 – Μ) (1) ∂L/∂χ1 = ∂U/∂χ1 –λp1 = 0 (2) ∂L/∂χ2 = ∂U/∂χ2 –λp2 = 0 (3) ∂L/∂λ = p1χ1 + p2χ2 – Μ = 0 (4)

-∂U/∂χ2 2.ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΗ ΘΟΑ Οι (2) και (3) γράφονται και ∂U/∂χ1 = λp1 ή MUχ1= λp1 ∂U/∂χ2 = λp2 ή MUχ2 = λp2 Με διαίρεση των (2) και (3) έχουμε MUχ1/ MUχ2 = p1/p2 (5) (συνθήκη ισορροπίας) (Κλίση καμπύλης αδιαφορίας = κλίση ευθείας εισοδηματικού περιορισμού) ↓ ↓ -∂U/∂χ2 ∂x1/∂χ2 = -------- και χ1 = Μ/p1 – (p2x2)/p1 με ∂x1/∂χ2 = -p2/p1 ∂U/∂χ1 ή MUχ1/ MUχ2 = p1/p2 ή MUχ1/ p1 = MUx2/p2

2.ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΗ ΘΟΑ (Κατασκευή καμπύλης ζήτησης Γενικά το πρόβλημα είναι: max U(χ1,χ2, …,χn) x1,…,xn s.t. Σpixi ≤ Mi ; xi ≥ 0 (i = 1,…,n) L = U (χ1,χ2, …,χn) –λ(Σpixi –M) Με συνθήκες πρώτης τάξης ∂L/∂χi = ∂U/∂χi –λΡi = 0 (i = 1,…,n) ∂L/∂λ = Σpixi –M = 0 ∂U/∂χ1 ∂U/∂χ2 ∂U/∂χn -------- = ---------- = … ------- p1 p2 pn

2.ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΗ ΘΟΑ Παράδειγμα δύο αγαθών με συγκεκριμένη μορφή συνάρτησης χρησιμότητας maxU = αχ1χ2 με α>0 s.t. Μ = p1χ1 + p2χ2 L = αχ1χ2 – λ(p1χ1 + p2χ2 – Μ) = 0 (1) ∂L/∂χ1 = αχ2 –λp1 = 0 ή αχ2 = λp1 (2) ∂L/∂χ2 = αχ1 –λp2 = 0 ή αχ1 = λp2 (3) ∂L/∂λ = p1χ1 + p2χ2 – Μ = 0 ή p1χ1 + p2χ2 = Μ (4) Με διαίρεση των (2) και (3) έχουμε x2/χ1 = p1/p2 ή p1χ1 = p2χ2 (5)

2.ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΗ ΘΟΑ Για την καμπύλη ζήτησης του χ1, αντικαθιστούμε την (5) στην (4) 2 p1χ1= Μ => χ1 = (1/2 p1)Μ (6) το ίδιο και για τη καμπύλη ζήτησης του τoυ χ2 χ2 = (1/2 p2)Μ (7) Οι (6) και (7) είναι οι συναρτήσεις ζήτησης γενικής μορφής: χ1 = (p1, Μ) (8) Η (8) επίσης δείχνει ότι δεν υπάρχει αυταπάτη του χρήματος επειδή αν p και M αυξηθούν κατά το ίδιο ποσοστό, η (6) και η (7) μένουν οι ίδιες.

1) Ορθολογική Κυβέρνηση 3. Εφαρμογές ΘΟΑ Παραδείγματα εφαρμογής ΘΟΑ σε άλλα πεδία 1) Ορθολογική Κυβέρνηση Η ορθολογική κυβέρνηση μεγιστοποιεί μία συνάρτηση απασχόλησης (N) και σταθερότητας τιμών (π) υπό τον περιορισμό μίας σχέσης η οποία δείχνει την αρνητική υποκατάσταση μεταξύ απασχόλησης και σταθερότητας τιμών (π.χ. Phillips). max U(N,π) υπό τον περιορισμό π = g(N) με g’(N) < 0

3. Εφαρμογές ΘΟΑ L = U(N,π) - λ [π - g(N)] (1) ∂L/∂Ν = ∂U/∂Ν + λ g’(N) = 0 => ∂U/∂Ν = -λ g’(N) (2) ∂L/∂π = ∂U/∂π - λ = 0 => ∂U/∂π = λ (3) ∂L/∂λ = π - g(N) = 0 (4) Με διαίρεση των (2) και (3) έχουμε -∂U/∂Ν -------- = g’(N) (5) ∂U/∂π Η (5) είναι η συνθήκη ισορροπίας και δείχνει ότι η κλίση της καμπύλης αδιαφορίας της κυβέρνησης είναι ίση με την κλίση της καμπύλης τύπου Phillips.

3. Εφαρμογές ΘΟΑ Παράδειγμα με συγκεκριμένη μορφή συνάρτησης χρησιμότητας κυβέρνησης maxU = N + bπ2 s.t π = g(N) με g’(N) < 0 και g”(N) >0 Η λύση δίνει συνθήκη ισορροπίας: -1 = 2g’(N)bπ Με βάση την παραπάνω, βρίσκουμε την κλίση του equilibrium path. dπ -g"(Ν)π --- = -------- > 0 dN g'(Ν) Το equilibrium path έχει θετική κλίση

3. Εφαρμογές ΘΟΑ (Ορθολογική Κυβέρνηση) π PC2 PC1 EP π2 E2 E1 π1 U2 U1 N1 N2 N

2) Ορθολογικό εργατικό συνδικάτο 3. Εφαρμογές ΘΟΑ 2) Ορθολογικό εργατικό συνδικάτο Η συνάρτηση χρησιμότητας εργατικού συνδικάτου περιλαμβάνει εργατικούς μισθούς και απασχόληση μελών. Το συνδικάτο μεγιστοποιεί τη συνάρτηση αυτή υπό τον περιορισμό της συνάρτησης ζήτησης εργασίας: max U(w, N) s.t. N =N(w) με N’(w) < 0

3. Εφαρμογές ΘΟΑ L = U(w, N) - λ [N - N(w)] (1) ∂L/∂w = ∂U/∂w + λ N’(w) = 0 => ∂U/∂w = -λ N’(w) (2) ∂L/∂N = ∂U/∂N - λ = 0 => ∂U/∂N = λ (3) ∂L/∂λ = Ν - N(w) = 0 (4) Με διαίρεση των (2) και (3) έχουμε -∂U/∂w -------- = N’(w) (5) ∂U/∂N Η (5) είναι η συνθήκη ισορροπίας και δείχνει ότι η κλίση της καμπύλης αδιαφορίας συνδικάτου είναι ίση με την κλίση της καμπύλης ζήτησης εργασίας.

3. Εφαρμογές ΘΟΑ (Ορθολογικό εργατικό συνδικάτο)

4. Επέκταση: Θεωρία Προσδοκώμενης Χρησιμότητας Το 1944, οι Von Neumann και Morgenstern ενσωματώνουν για πρώτη φορά τους όρους του ρίσκου και της αβεβαιότητας στην οικονομική θεωρία Το κριτήριο ορθολογικής λήψης αποφάσεων είναι η μεγιστοποίηση της προσδοκώμενης χρησιμότητας Αξιώματα: (Επέκταση) 6. Οι προτιμήσεις αυξάνουν με την πιθανότητα 7. Συνέχεια (Neumann- Morgenstern δείκτης προσδ. χρησιμ.) 8. Ανεξαρτησία (κάθε συστατικό ή στοιχείο μπορεί να αντικατασταθεί από κάποιο άλλο ισοδύναμο με αυτό). Μορφή συνάρτησης TU = pU(x) + (1-p) U(y).

4. Επέκταση: Θεωρία Προσδοκώμενης Χρησιμότητας Παράδειγμα εφαρμογής: Προσδ. προτιμήσεις Αν Α Ρ Β (μήλο προτ. από πορτοκάλι), τότε 10%Α Ρ 10%Β (10% πιθανότητα να κερδίσω ένα μήλο προτ. από 10% πιθανότητα να κερδίσω ένα πορτοκάλι). Αδιαφορία Α Κορώνα-Γράμματα: αν κορώνα τότε κέρδος 100Є, αν γράμματα 0 Є. Β 10% κέρδος 500Є και 90% κέρδος 0 Є ExpUA= 0.5(100 Є) + 0.5(0 Є) =50 Є ExpUΒ = 0.1(500 Є) + 0.9(0 Є) = 50 Є

5.ΚΥΡΙΕΣ ΚΡΙΤΙΚΕΣ T. VEBLEN Απέρριπτε την " ηδονιστική αντίληψη περί ανθρώπινης συμπεριφοράς". Πίστευε ότι ήταν υπερβολικά απλή και μη-ρεαλιστική. J. M. KEYNES Έβρισκε "απογοητευτική την απλοποίηση της οικονομικής επιστήμης σε μία μαθηματική εφαρμογή τού ηδονιστικού λογισμού τού Bentham." (Keynes,1973) «Πιο πιθανό, οι αποφάσεις μας να κάνουμε κάτι θετικό, οι συνέπειες των οποίων θα φανερωθούν στα επερχόμενα χρόνια, μπορούν μόνο να είναι αποτέλεσμα ζωικών ενστίκτων – μία αυθόρμητη ορμή για δράση παρά για μη-δράση, και όχι ένα προϊόν του σταθμισμένου μέσου ποσοτικών κερδών πολλαπλασιασμένα με ποσοτικές πιθανότητες» (Keynes, 1936, pp.161,2)

5.ΚΥΡΙΕΣ ΚΡΙΤΙΚΕΣ Α. Αμφισβήτηση της μεγιστοποίησης (Η.Simon) Η λήψη αποφάσεων κυριαρχείται από τις επιδράσεις της πολυπλοκότητας και των περιορισμένων ικανοτήτων των ανθρώπινων όντων να επεξεργαστούν πολλές πληροφορίες. Οι νέες εναλλακτικές λύσεις προκύπτουν από την τροποποίηση και σύνθεση των ήδη υπαρχόντων Οι εναλλακτικές προκύπτουν με διαδοχική σειρά, μία κάθε φορά και όχι ταυτόχρονα. Η αναζήτηση για μια εναλλακτική λύση πραγματοποιείται μόνο όταν είναι απαραίτητη, δηλαδή όταν με την υπάρχουσα λύση δεν επιτυγχάνονται οι στόχοι που έχουν τεθεί.

5.ΚΥΡΙΕΣ ΚΡΙΤΙΚΕΣ (Η.Simon) Με το κριτήριο της ικανοποιησιμότητας, (Satisficing) εφαρμόζεται η πρώτη λύση που είναι «αρκετά καλή». Οι στόχοι διαμορφώνονται σε όρους φιλοδοξιών (aspirations) και τροποποιούνται με προσαρμογή και μάθηση από εμπειρία. Η προσοχή που δίνει ο λήπτης αποφάσεων στην δομή του περιβάλλοντος προέρχεται από την μάθηση και την προσαρμογή που καθοδηγούνται από την εμπειρία.

5.ΚΥΡΙΕΣ ΚΡΙΤΙΚΕΣ (Μ. Allais) Σύμφωνα με την αρχή της ανεξαρτησίας, οι προτιμήσεις ανάμεσα στις εναλλακτικές επιλογές πρέπει να μένουν ανεπηρέαστες από τα αποτελέσματα που είναι κοινά στις επιλογές Συνεπώς, (όπως διατυπώθηκε από τον L. Savage), η διαγραφή ομοίων συνεπειών σε ένα πρόβλημα αποφάσεων βοηθάει τα οικονομικά άτομα να αναγνωρίσουνε ποια επιλογή στ’ αλήθεια προτιμούν σε συνθήκες ρίσκου και αβεβαιότητας οι προτιμήσεις που παρατηρήθηκαν από τον Allais παραβιάζουνε την αρχή της ανεξαρτησίας – sure – thing principle – και είναι ασύμβατες με την μεγιστοποίηση της χρησιμότητας, αφού αυτή απαιτεί την ικανοποίηση των αξιωμάτων της.

5.ΚΥΡΙΕΣ ΚΡΙΤΙΚΕΣ (Μ. Allais) Παράδειγμα 1o : Sure thing principle Α Κορώνα-Γράμματα: αν κορώνα τότε κέρδος 100 Є, αν γράμματα 0 Є. Β 46 Є σίγουρα ExpUA= 0.5(100 Є) +0.5(0 Є) =50 Є ExpUΒ = 1(46 Є) = 46 Є Περισσότεροι προτ. το Β. Αυτό παραβιάζει βασική αρχή της θεωρίας προσδ. χρησιμότητας.

5.ΚΥΡΙΕΣ ΚΡΙΤΙΚΕΣ (Μ. Allais) Παράδειγμα 2o 1 σενάριο 61% για κέρδος 520.000 Є (επιλ.Α) Ή 63% για κέρδος 500.000 Є (επιλ.Β) 2 σενάριο 98%για κέρδος 520.000 Є (επιλ.Γ) Ή 100% για κέρδος 500.000 Є (επιλ.Δ) Αν Α Ρ Β στο 1 τότε λογικά Γ Ρ Δ στο 2. Όμως οι περισσότεροι διαλέγουν Α Ρ Β και Δ Ρ Γ ExpUA= 317.200 Є Ή ExpUB= 315.000 Є ExpUΓ = 509.600 Є Ή ExpUΔ = 500.000 Є

5.ΚΥΡΙΕΣ ΚΡΙΤΙΚΕΣ (Τα συμπεριφορικά οικονομικά) Κυρίαρχες φιγούρες σε αυτό το ρεύμα είναι οι Daniel Kahneman & Amos Tversky αλλά και οικονομολόγοι όπως οι R. Thaler, C. Camerer, P. Slovic. Τα ψυχολογικά τους πειράματα αποδείχθηκαν πολύ χρήσιμα για τον έλεγχο της ορθολογικότητας στις οικονομικές αποφάσεις. «Η έρευνά μας ήταν μια απόπειρα απόκτησης ενός χάρτη περιορισμένης ορθολογικότητας μέσω εξερεύνησης των συστηματικών προκαταλήψεων που διαχωρίζουν τις πεποιθήσεις των ατόμων και τις επιλογές τους από τις βέλτιστες πεποιθήσεις και επιλογές που υιοθετούν τα μοντέλα του ορθολογικού ατόμου» (Kahneman, 2003).

5.ΚΥΡΙΕΣ ΚΡΙΤΙΚΕΣ (Τα συμπεριφορικά οικονομικά) Παράδειγμα Framing effects (Αποτέλεσμα πειράματος σε γιατρούς) Τα προσδοκώμενα αποτελέσματα μίας εγχείρησης τον πρώτο μήνα αντί για θεραπεία ακτινοβολίας είναι Α 90% επιβίωση τον πρώτο μήνα Β 10% θνησιμότητα τον πρώτο μήνα Το 84% των γιατρών επέλεξαν εγχείρηση αντί για ακτινοβολία όταν διατύπωση Α. Το 50% των γιατρών επέλεξαν ακτινοβολία αντί για εγχείρηση όταν διατύπωση Β.

5.ΚΥΡΙΕΣ ΚΡΙΤΙΚΕΣ (Τα συμπεριφορικά οικονομικά) Τα παραπάνω εμπειρικά ευρήματα σε συνδυασμό με την παραβίαση του αξιώματος της ανεξαρτησίας (βλέπε Allais) και την κριτική του Simon για περιορισμένη ορθολογικότητα έδειχναν να καταστούν άκυρη την κανονιστική δύναμη της θεωρίας προσδοκώμενης χρησιμότητας. Σύμφωνα με τους Kahneman and Tversky, η θεωρία προσδοκώμενης χρησιμότητας αποκλίνει συστηματικά από τη συμπεριφορά των οικονομικών ατόμων στον πραγματικό κόσμο. Επίσης, με την παραβίαση του αξιώματος της συνέπειας, παραβιάστηκαν και όλα τα υπόλοιπα κανονιστικά μοντέλα επιλογής, όπως αυτό της θεωρίας λύπης (regret theory), που είχε αναπτυχθεί από τους Bell, Loomes & Sugden

5.ΚΥΡΙΕΣ ΚΡΙΤΙΚΕΣ (Ιεραρχικές Αποφάσεις) Β. Αμφισβήτηση Αξιωμάτων (Ιεραρχικές Αποφάσεις) Η αμφισβήτηση τού αξιώματος της συνέχειας είναι η βάση για το λεξικογραφικό σύστημα αποφάσεων. 1) Στενό λεξικογραφικό σύστημα (περιορισμένη υποκατάσταση αγαθών) Δύο ομάδες αγαθών: (χ1, ψ1 ) και (χ2, ψ2) τότε (χ1, ψ1 ) Ρ (χ2, ψ2) Αν και μόνο αν 1) χ1 > χ2 ή 2) χ1 = χ2, ψ1 > ψ2

5.ΚΥΡΙΕΣ ΚΡΙΤΙΚΕΣ (Ιεραρχικές Αποφάσεις) 2) Ιεραρχικό υπόδειγμα (σημαντικός βαθμός υποκατάστασης με βάση την έννοια τού στόχου) (χ1, ψ1 ) Ρ (χ2, ψ2) Αν και μόνο αν χ2 < χ1 < χ* ή 2) χ2 = χ1 < χ* και ψ2 <ψ1 ή 3) χ2 < χ* < χ1 ή 4) χ* < χ1, χ2 και ψ2 < ψ1 (Ν.Georgescu-Roegen, I.M. Little, J. Encarnacion)

5.ΚΥΡΙΕΣ ΚΡΙΤΙΚΕΣ (Ιεραρχικές Αποφάσεις) Συνέπειες: Θεωρία Καταναλωτή Καμπύλες ημι-αδιαφορίας από το ιεραρχικό υπόδειγμα

5.ΚΥΡΙΕΣ ΚΡΙΤΙΚΕΣ (Ιεραρχικές Αποφάσεις) Η ευθεία abc δεν είναι καμπύλη αδιαφορίας γιατί τα σημεία της είναι διατεταγμένα (π.χ. b P a) αλλά έχει μερικά χαρακτηριστικά της καμπύλης: όλα τα σημεία δεξιά της είναι προτιμητέα από αυτά αριστερά. Η κάθετη κλίση της ευθείας σημαίνει ότι δεν υπάρχει υποκατάσταση μεταξύ χ και y παρά μόνο όταν το χ είναι μεγαλύτερο από χ*. Το δεύτερο κριτήριο απεικονίζεται από τις καμπύλες ff’ οι οποίες όπως και η abc καλούνται καμπύλες ημι-αδιαφορίας: c P b (e.g. Little,1957).

5.ΚΥΡΙΕΣ ΚΡΙΤΙΚΕΣ (Ιεραρχικές Αποφάσεις) Καμπύλη ζήτησης Μπορούμε να δούμε ότι αν ο καταναλωτής έχει εισοδηματικό περιορισμό ο οποίος είναι μικρότερος από την δαπάνη των αναγκαίων αγαθών (Μ ≤ p1x1) (π.χ. για υψηλές τιμές του χ), η καμπύλη ζήτησης για το καλάθι αγαθών χ θα είναι καμπύλη ως το σημείο χ* . Μετά θα γίνει γραμμική γιατί μέρος του Μ δαπανάται στο y. x1 = Μ/p1 για x1 < x* x1 = a –bp1 για x1 > x* (με a, b > 0) Για, Μ > p1x1, η μορφή της καμπύλης θα είναι όπως πριν (για χ > χ* ) και ένα κάθετο τμήμα για χ = χ* αντί για την καμπύλη.

5.ΚΥΡΙΕΣ ΚΡΙΤΙΚΕΣ (Ιεραρχικές Αποφάσεις) Καμπύλη ζήτησης

5.ΚΥΡΙΕΣ ΚΡΙΤΙΚΕΣ (Ιεραρχικές Αποφάσεις) Μακροοικονομικές Συνέπειες Η παραπάνω τεθλασμένη καμπύλη ζήτησης σε συνολικό επίπεδο μπορεί να δώσει μια επιπλέον εξήγηση για υπερβάλλουσα συνολική προσφορά και άρα non-market clearing: Αν σε περίοδο ύφεσης, η D μετακινηθεί σε D’, οι επιχειρήσεις κρατούν τη τιμή σε p0 ενώ η ποσότητα πέφτει από q σε q’ Σε περίπτωση σταθερής παραγωγής (fixed capacity) αυτό σημαίνει υπερβάλλουσα συνολική προσφορά qq’

5.ΚΥΡΙΕΣ ΚΡΙΤΙΚΕΣ (Ιεραρχικές Αποφάσεις: Μακροοικονομικές συνέπειες)

6.Εφαρμογές Ιεραρχικού υποδείγματος:Ιεραρχικό Συνδικάτο Αν υποθέσουμε ότι υπάρχει ένας βασικός μισθολογικός στόχος w*, η συνάρτηση συνδικάτου είναι U(w,N) = {U1 (w,N), U2 (w,N)} (1) όπου U(w,N) = U1 για w < w* U(w,N) = U2 για w > w* Με συγκεκριμένη μορφή wN για w < w* U = γ(w-w*)N + w*N για w > w* με 0 ≤ γ ≤1

6.Εφαρμογές Ιεραρχικού υποδείγματος:Ιεραρχικό Συνδικάτο Η κλίση της καμπύλης αδιαφορίας συνδικάτου είναι w - --- < 0 για w < w* N dw --- = dN -(γw - γw* + w*) ------------------ < 0 για w > w* γN

6.Εφαρμογές Ιεραρχικού υποδείγματος: Ιεραρχικό Συνδικάτο Καμπύλη αδιαφορίας συνδικάτου

Ικανοποίηση από την Εργασία ΚΥΡΙΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΚΗΣ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗΣ Η ικανοποίηση από την εργασία έχει σημαντικές προσωπικές, επιχειρησιακές αλλά και γενικές κοινωνικο-οικονομικές συνέπειες, πέρα από την ευχαρίστηση καθεαυτή που μπορεί να απολαμβάνει κάποιος από την εργασία του. Οι ερευνητές έχουν επισημάνει τις βασικές συνέπειες και τα πιθανά αποτελέσματα της εργασιακής ικανοποίησης.

Ικανοποίηση από την Εργασία Α. Επίδραση στην ατομική ευημερία ή στην ικανοποίηση από τη ζωή Β. Επίδραση στην απουσία από την εργασία Γ. Επίδραση στην αντικατάσταση προσωπικού Δ. Επίδραση στην ατομική εργασιακή απόδοση και παραγωγικότητα Ε. Επίδραση στην εργασιακή υγεία και ασφάλεια

Ικανοποίηση από την Εργασία ΚΥΡΙΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΚΗΣ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗΣ Πολλοί ερευνητές συμφωνούν ότι η ικανοποίηση από την εργασία επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες. Αυτοί οι παράγοντες μπορεί να έχουν θετική, αρνητική ή αβέβαια επίδραση στην εργασιακή ικανοποίηση. Η θετική επίδραση σημαίνει ότι η αύξηση του επιπέδου ενός παράγοντα προκαλεί και αύξηση στην ικανοποίηση από την εργασία (η μείωση του προκαλεί μείωση στην ικανοποίηση από την εργασία). Αντίθετα, η αρνητική επίδραση σημαίνει ότι αύξηση ενός παράγοντα επιφέρει μείωση στην εργασιακή ικανοποίηση (η μείωση του προκαλεί αύξηση στην ικανοποίηση από την εργασία). Αβέβαια επίδραση σημαίνει ότι δεν είμαστε σίγουροι για το είδος της επίδρασης παρόλο που γνωρίζουμε ότι επιδρά.

Ικανοποίηση από την Εργασία ΚΥΡΙΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΡΓΑΣΙΑΚΗΣ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗΣ 1) Μισθός (+) 2) Σχετικός ή μισθός σύγκρισης (-) 3) Ώρες εργασίας (-) 4) Μορφωτικό επίπεδο (-) 5) Ηλικία (+ από >50) 6) Φύλο (- άνδρες) 7) Εργατικά συνδικάτα (-) 8) Εργασιακές συνθήκες (+) 9) Εργασιακός τομέας (+ Δημόσιος)

6.Εφαρμογές Ιεραρχικού υποδείγματος: Ικανοποίηση από την Εργασία Η ατομική συνάρτηση εργασιακής ικανοποίησης είναι S = S(w,h,z) (1) Όπου: w είναι το επίπεδο της αμοιβής, h είναι οι ώρες εργασίας και z είναι ένα διάνυσμα προσωπικών χαρακτηριστικών αποτελούμενο από μεταβλητές που επιδρούν στην εργασιακή ικανοποίηση (π.χ. είδος συμβολαίου, ηλικία, φύλο, και τοποθεσία).

6.Εφαρμογές Ιεραρχικού υποδείγματος: Ικανοποίηση από την Εργασία Η ορθόδοξη προσέγγιση υποθέτει ότι υπάρχει πλήρης υποκατάσταση μεταξύ των μεταβλητών. Σε αντίθεση, το ιεραρχικό υπόδειγμα υποθέτει ότι τα άτομα έχουν ιεραρχημένους στόχους. Έτσι ο μισθός θεωρείται η σημαντικότερη μεταβλητή και θα πρέπει να ικανοποιηθεί πρώτα μέχρι το επίπεδο w* Άρα έχουμε μία συνάρτηση δύο μερών S(w,h,z) = {S1 (w,h,z), S2 (w,h,z)} (2) όπου S(w,h,z) = S1 for w < w* και S(w,h,z) = S2 for w > w*

6.Εφαρμογές Ιεραρχικού υποδείγματος: Ικανοποίηση από την Εργασία Με τις ακόλουθες συνθήκες S1/w > 0 , S2/w > 0 (3) S1/w > S2/w (4) Η συνθήκη (4) δείχνει ότι οι χαμηλόμισθοι εργαζόμενοι λαμβάνουν μεγαλύτερη εργασιακή ικανοποίηση από τον μισθό τους από ότι οι υψηλόμισθοι. Με βάση τα παραπάνω, σε ένα χώρο S και w, έχουμε το ακόλουθο σχήμα

6.Εφαρμογές Ιεραρχικού υποδείγματος: Ικανοποίηση από την Εργασία Ικανοποίηση από την Εργασία και μισθός

5.ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ: ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Σημαντικές συνέπειες μη-ορθολογικής συμπεριφοράς στην Νεοκλασική θεωρία. Μικροοικονομική: καμπτόμενες καμπύλες ζήτησης, Πολλαπλή ισορροπία, μη-άριστο επίπεδο παραγωγής της επιχείρησης, ακαμψίες στην αγορά εργασίας κ.α. Μακροοικονομική: Αυταπάτη του χρήματος, σοβαρή αμφισβήτηση της Θεωρίας Ορθολογικών Προσδοκιών. Γενικά μεγαλύτερη θεωρητική βαρύτητα σε Κευνσιανές και Μετα- Κευνσιανές προσεγγίσεις.

6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η ΘΟΑ είναι το θεμέλιο για τη σύγχρονη νεοκλασική οικονομική θεωρία. Οι ρίζες βρίσκονται στην κλασική αλλά κυρίως στους Οριακούς. Συνεχής κριτική από Veblen, Keynes. Σύγχρονες κριτικές Simon, Allais, Kahneman, Tversky. Σοβαρές μίκρο και μάκρο συνέπειες: Ακαμψία τιμών και μισθών, ανεργία και ανάγκη παρέμβασης. Η νεοκλασική προσέγγιση στην ορθολογικότητα δεν είναι αυταπόδεικτη και πέραν κάθε κριτικής. Σοβαρές θεωρητικές και εμπειρικές ενδείξεις για μία πιο «κοινωνική», «ψυχολογική» ορθολογικότητα.