8ο. Η ναοδομία της εποχής των Μακεδόνων, των Κομνηνών και των Αγγέλων (10ος – 12ος αιώνας): ΙΙ. Η οικοδομική παράδοση στην Παλαιά Ελλάδα και την Ήπειρο (Α΄ μέρος) – Γενικά χαρακτηριστικά της λεγόμενης Προ-Ελλαδικής «σχολής» Ήπειρος: Κορωνησία, Κοίμηση Θεοτόκου. Λάμποβο, Κοίμηση Θεοτόκου. Δυτική Ελλάδα: Γαβρολίμνη, Παναγία Παναξιώτισσα. Νότια Ελλάδα και Αιγαίο: Μέτζενα Αχαΐας, βασιλική Κοίμησης Θεοτόκου. Μακεδονία: Βόντοτσα, Άγιος Λεόντιος. Θράκη: Μεσημβρία, Άγιος Ιωάννης. – Γενικά χαρακτηριστικά της οικοδομικής παράδοσης στην Παλαιά Ελλάδα Κεντρική Ελλάδα: Βοιωτία, μονή του Οσίου Λουκά, ναός Παναγίας και καθολικό.

Σύμφωνα με τον ακαδημαϊκό Π.Λ. Βοκοτόπουλο, η Προ-Ελλαδική «σχολή»: Προτιμά τους μεταβατικούς σταυροειδείς ναούς, αλλά υιοθετεί και βασιλικές, ελεύθερους σταυρούς, ημι-εγγεγραμμένους σταυροειδείς και ναούς με τρούλο και περίστωο. Στην οικοδομική τεχνική, χρησιμοποιούνται οι αδρά λαξευμένοι ντόπιοι λίθοι μέσα σε κονίαμα και τμήματα τούβλων στους οριζόντιους και κάθετους αρμούς, που με τον καιρό τοποθετούνται όλο και πιο κανονικά και με διακοσμητική διάθεση. Ως προς τα μορφολογικά χαρακτηριστικά, οι ναοί έχουν ενιαίες αδιάρθρωτες επιφάνειες, απλή και σαφή διάταξη των όγκων, σαφή περιγράμματα, κυλινδρικούς τρούλους και ημικυκλικές αψίδες.

Μέντζενα Αχαΐας, Κοίμηση Θεοτόκου (μέσα 10ου αι.)

Μέντζενα Αχαΐας, Κοίμηση Θεοτόκου

Γαβρολίμνη Αιτωλίας, Παναγία Παναξιώτισσα (10ος αι.)

Γαβρολίμνη Αιτωλίας, Παναγία Παναξιώτισσα

Βόντοτσα (Vodoča), ναός Αγίου Λεοντίου (10ος, 11ος και περ. 1100)

Μεσημβρία Βουλγαρίας, Άγιος Ιωάννης (10ος αι.)

Μεσημβρία Βουλγαρίας, Άγιος Ιωάννης

Κορωνησία Αμβρακικού, Κοίμηση Θεοτόκου (τέλη 10ου αι.)

Κορωνησία Αμβρακικού, Κοίμηση Θεοτόκου

Λάμποβο, Βορείου Ηπείρου, Κοίμηση Θεοτόκου (10ος αι.)

Λάμποβο, Β. Ηπείρου, Κοίμηση Θεοτόκου

Γενικά χαρακτηριστικά της Ελλαδικής οικοδομικής παράδοσης Τυπολογία ναών στην Παλαιά Ελλάδα: Σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός (απλός τετρακιόνιος, σύνθετος, ημισύνθετος, δικιόνιος, δίστυλος, συνεπτυγμένος, με συνεπτυγμένο το δυτικό σκέλος, τετράστυλος), οκταγωνικός ναός (σύνθετος), τρίκογχος και τετράκογχος (με ή χωρίς νάρθηκα που «αγκαλιάζει» τη δυτική κόγχη), καθώς και ναοί ιδιότυπης κάτοψης. σύνθετος σταυροειδής ημισύνθετος σταυροειδής δικιόνιος σταυροειδής με συνεπτυγμένο το δυτικό σκέλος απλός τετρακιόνιος

Μορφολογία Οι τοίχοι είναι απλοί, χωρίς πλαστική διάρθρωση, ενίοτε με παραστάδες που φέρουν πώρινα τόξα. Κυριαρχεί η καθαρότητα των μορφών και η γεωμετρική σαφήνεια στη διαγραφή των όγκων, ενώ εξωτερικεύεται η εσωτερική δομή στις κλιμακούμενες στέγες. Μεγάλη διακοσμητική διάθεση και γραφικότητα, που με τον καιρό ατονεί ή σχηματοποιείται.

Κυριαρχεί το πλινθοπερίκλειστο σύστημα τοιχοποιίας Κυριαρχεί το πλινθοπερίκλειστο σύστημα τοιχοποιίας. Η πλινθοδομή είναι σπάνια. Κάτω από την ποδιά της πρώτης σειράς παραθύρων υπάρχουν κυρίως γωνιόλιθοι σε β’ χρήση, που ενισχύουν τη βάση των κτιρίων, ενώ απαντούν και διακοσμητικοί σταυροί σε σειρά (μέσα του 11ου αι. κ.εξ). Οι πλίνθοι δεν πλαισιώνουν απλώς τους ορθογωνισμένους πωρόλιθους, αλλά σχηματίζουν ποικίλα κεραμοπλαστικά κοσμήματα: Οδοντωτές ταινίες Κουφικά ή ψευδοκουφικά (τέλη 10ου – μέσα 11ου αι.) - Διακοσμητικά κομμένα τούβλα, κουφίζοντα όρθια τούβλα.

Παράθυρα Δίλοβα και τρίλοβα ελεύθερης τοξοστοιχίας (τέλη 10ου – μέσα 11ου αι), με περιβάλλον τόξο (αρχές 11ου – 13ος αι.) Τρίλοβα με περιβάλλον τόξο και με το μεσαίο λοβό ψηλότερο (τέλη 11ου – 13ος αι.) «Αθηναϊκός» τρούλος Οκτάπλευρος ραδινός τρούλος, διακοσμημένος στις γωνίες με μαρμάρινους ημικιονίσκους. Οι πλευρές του τυμπάνου διατρυπώνται από μονόλοβα ή δίλοβα παράθυρα και απολήγουν σε ημικύκλιο που τονίζονται με μαρμάρινα λοξότμητα γείσα. Στα σημεία γένεσης των καμπύλων γείσων υπάρχει λίθινη υδρορροή.

Βοιωτία, μονή Οσίου Λουκά (896-953) (β’ μισό 10ου και 11ος αι.)

Βοιωτία, μονή Οσίου Λουκά, συγκρότημα καθολικού

Βοιωτία, Μονή Οσίου Λουκά, φάσεις συγκροτήματος κατά Π. Μυλωνά

Βοιωτία, Μονή Οσίου Λουκά, ναός Παναγίας

Βοιωτία, Μονή Οσίου Λουκά, ναός Παναγίας

Βοιωτία, Μονή Οσίου Λουκά, κρύπτη

Βοιωτία, Μονή Οσίου Λουκά, καθολικό

Βοιωτία, Μονή Οσίου Λουκά, φάσεις καθολικού κατά Π. Μυλωνά

Βοιωτία, Μονή Οσίου Λουκά, καθολικό, τοιχοποιίες

Χρονολογική κατάταξη ναών Ναοί 10ου αι. Βόρεια Ήπειρος: Λάμποβο, Κοίμηση Θεοτόκου. Νότια Ελλάδα: Μέντζενα Αχαΐας, Κοίμηση Θεοτόκου. Κεντρική και Δυτική Ελλάδα: Κορωνησία, Κοίμηση Θεοτόκου. Γαβρολίμνη, Παναγία Παναξιώτισσα. Βοιωτία, Παναγία του Οσίου Λουκά. Μακεδονία: Βόντοτσα, Άγιος Λεόντιος. Θράκη: Μεσημβρία, Άγιος Ιωάννης. Ναοί 11ου αι. Κεντρική Ελλάδα: Μονή Οσίου Λουκά, καθολικό. Τυπολογική κατάταξη ναών Βασιλική: Μέντζενα Αχαΐας, Κοίμηση Θεοτόκου. «Μεταβατικός» - δρομικός σταυροειδής εγγεγραμμένος: Γαβρολίμνη, Παναγία Παναξιώτισσα. Βόντοτσα, Άγιος Λεόντιος. Μεσημβρία, Άγιος Ιωάννης. Σταυροειδής ημιεγγεγραμμένος: Κορωνησία, Κοίμηση Θεοτόκου. Ναός με τρούλο και περίστωο: Λάμποβο, Κοίμηση Θεοτόκου. Σταυροειδής εγγεγραμμένος: Παναγία του Οσίου Λουκά. Οκταγωνικός σύνθετος: Καθολικό Οσίου Λουκά.

Ημι-εγγεγραμμένος σταυροειδής Σύνοψη Προελλαδική «σχολή» Ελλαδική «σχολή» Βασιλική Ημι-εγγεγραμμένος σταυροειδής Σύνθετος εγγεγραμμένος σταυροειδής και οκταγωνικός σύνθετος Ναός με τρούλο και περίστωο