ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΒΟΟΕΙΔΩΝ ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΙΔΙΚΗ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΩΝ ΖΩΩΝ Δρ. Παπανικολάου Θωμάς, Κτηνίατρος

ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΒΟΟΕΙΔΩΝ Υψηλή γαλακτοπαραγωγή από υγιή ζώα ????? Υψηλή παραγωγικότητα  αντικειμενική αδυναμία να καλυφθούν οι θρεπτικές ανάγκες των ζώων ???? Λάθη σιτηρεσίου, ελλειπής διατροφή, μη ισόρροπο σιτηρέσιο  δημιουργία προβλημάτων υγείας – μεταβολικά νοσήματα Τα μεταβολικά νοσήματα έχουν σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία, την ευζωία και την παραγωγικότητα των ζώων

ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΒΟΟΕΙΔΩΝ Στα βοοειδή τα σημαντικότερα μεταβολικά νοσήματα είναι:  Κέτωση  Υπασβεστιαιμία  Υπομαγνησιαιμία  Υποφωσφαταιμία  Λιπώδης εκφύλιση ήπατος  Υπερμαγνησιαιμία??  Τετανία της μεταφοράς????

ΚΕΤΩΣΗ (ketosis, Acetonemia, Ketonemia) Μεταβολική διαταραχή – μεταβολικό νόσημα Αύξηση της συγκέντρωσης κετονικών σωμάτων (ακετόνη, β-υδροξυβουτυρικό οξύ, ακετοτοξικό οξύ) στο αίμα (γάλα και ούρα) και μείωση γλυκόζης Εμφανίζεται συνήθως σε ζώα υψηλής γαλακτοπαραγωγής (και σε «ηλικιωμένα» ζώα) 10 – 60 ημέρες μετά τον τοκετό (πιο αυξημένο ρίσκο στην κορυφή της γαλακτοπαραγωγής – 2-6 εβδ μετά τοκετό) Πρωτογενούς ή δευτερογενούς αιτιολογίας Κλινική και υποκλινική κέτωση Μικρή αύξηση κετονικών σωμάτων μετά τοκετό δεν είναι πάντοτε παθολογική

ΚΕΤΩΣΗ – ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ & ΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ Αρνητικό ενεργειακό ισοζύγιο (αυξημένη γαλακτοπαραγωγή, μειωμένη πρόσληψη τροφής) – υψηλές απαιτήσεις σε γλυκόζη  κινητοποίηση σωματικών αποθεμάτων – λιπώδους ιστού ελεύθερα λιπαρά οξέα (μη εστεροποιημένα) αδυναμία ήπατος να μεταβολίσει τις ποσότητες ελεύθερων λιπαρών οξέων δημιουργία κετονικών σωμάτων αυξημένες συγκεντρώσεις μη εστεροποιημένων λιπαρών οξέων, κετονικών σωμάτων και μειωμένες συγκεντρώσεις γλυκόζης στον ορό

ΚΕΤΩΣΗ – ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ & ΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ Τύποι κέτωσης: ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ: απόρροια της μειωμένης γλυκονεογενετικής ικανότητας του ήπατος και συμβαίνει 3 – 6 εβδομάδες μετά τον τοκετό ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ: απόρροια άλλων νοσημάτων που μειώνουν την κατανάλωση τροφής (Υπομαγνησιαιμία, κατακράτηση πλακούντα, ενδομητρίτιδα, μαστίτιδα, χωλότητες, επιλόχεια υπασβεστιαιμική παράλυση, μετατόπιση ηνύστρου, τραυματική κεκρυφαλοπεριτονίτιδα)

ΚΕΤΩΣΗ – ΑΙΤΙΟΛΟΓΙΑ & ΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ Παράγοντες που επηρεάζουν την εμφάνιση κέτωσης - απότομες αλλαγές σιτηρεσίου - λάθη στη σύνθεση σιτηρεσίου χαμηλή περιεκτικότητα σε ενέργειαμη κάλυψη ενεργειακών αναγκών αυξημένες πρωτεΐνες στο σιτηρέσιοαυξημένη ενέργεια για μεταβολισμό περίσσειας αζώτου αυξημένα λίπη στο σιτηρέσιο (6%)κατανάλωσης τροφής.. κοβαλτιοπενία δραστηριότητας Μ.Κ  σύνθεσης Β12 που μεταβολίζει προπιονικό οξύ υψιενεργειακό σιτηρέσιο στην ξηρά περίοδο Δ.Θ.Κ (3,5++) μειωμένη πρόσληψη τροφής μετά τοκετό-μεγαλύτερη κινητοποίηση σωματικών αποθεμάτων - παθολογικές καταστάσεις – μείωση πρόσληψης τροφής

ΚΕΤΩΣΗ - ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ Μειωμένη κατανάλωση τροφής (ειδικά συμπυκνωμένων ζωοτροφών – επιλογή χονδροειδών) Πτώση γαλακτοπαραγωγής (απότομη) Απώλεια βάρους Νωθρότητα, Κατάπτωση, Ληθαργικότητα Οσμή ακετόνης Κόπρανα καλυμμένα με βλέννη Ορισμένες περιπτώσεις νευρικά συμπτώματα (υπερευαισθησία - επιθετικότητα, ασταθές βάδισμα, πίεση κεφαλής σε σταθερά αντικείμενα, επίμονο μάσημα σταθερών αντικειμένων) - Συμπτώματα από άλλες παθολογικές καταστάσεις, που μπορεί να συνυπάρχουν (μητρίτιδα, μαστίτιδα κλπ)

ΚΕΤΩΣΗ - ΔΙΑΓΝΩΣΗ Κλινικά συμπτώματα Παράγοντες κινδύνου (πρώτες εβδ μετά τοκετό) Ανίχνευση κετονικών σωμάτων σε ούρα – γάλα Κετονικά σώματα στο αίμα (υποκλινική κέτωση: όχι συμπτώματα αλλά συγκεντρώσεις β-υδροξυβουτυρικου 1400μmol/l) Προσοχή: Πρώτες 48ώρες μετά τοκετό μπορεί να έχουμε αυξημένα κετονικά σώματα (ψευδώς θετικά αποτελέσματα) Συνδυασμός αποτελεσμάτων τεστ με κλινικά συμπτώματα Έλεγχος για συνυπάρχουσες παθολογικές καταστάσεις (μετατόπιση ηνύστρου, μαστίτιδα, μητρίτιδα, κατακράτηση Ε.Υ)

ΚΕΤΩΣΗ - ΘΕΡΑΠΕΙΑ Στόχος: αύξηση των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα Χορήγηση γλυκόζης ενδοφλέβια (500ml 50% ή 35% / 24 ώρες με πιθανή επανάληψη για 3-4 ημέρες) Χορήγηση γλυκορτικοειδών im (δεξαμεθαζόνη 5-20mg/24 ώρες-συνολική δόση ή 10-30μg/kg) – συνήθως όχι άλλη επανάληψη - αν χρειαστεί γίνεται μετά από 2 ημέρες Χορήγηση βιταμινούχου σκευάσματος συμπλ Β (catosal 25ml sc, im, ή προσεκτικά iv)

ΚΕΤΩΣΗ - ΘΕΡΑΠΕΙΑ Σε ήπιες περιπτώσεις χορήγηση προπυλενικής γλυκόλης (propylene glycol) PO 200ml 250mg + equal νερό BID για 5 ημέρες ή ανάλογα με το σκεύασμα Χορήγηση προπυλενικής γλυκόζης μπορεί να ακολουθήσει προηγούμενη θεραπεία ΠΡΟΣΟΧΗ !!! όχι υπερδοσία και υπερβολές γιατί μπορεί να παρουσιαστούν νευρικά προβλήματα --Αντιμετώπιση αιτιολογικών παραγόντων σε περίπτωση 2γενούς κέτωσης

ΚΕΤΩΣΗ – ΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ (αναλυτικά) Μετά τον τοκετό η παραγωγή γάλατος αυξάνεται συνεχώς. Για τη σύνθεσή του είναι απαραίτητες μεγάλες ποσότητες θρεπτικών συστατικών  ζώο δεν ικανοποιεί ανάγκες του ενώ δίνεται από τον οργανισμό του μεταβολική προτεραιότητα στην παραγωγή γάλακτος  κάλυψη αναγκών από κινητοποίηση σωματικών αποθεμάτων. Κεντρικός ρόλος στην παθογένεια ο μεταβολισμός υδατανθράκων και η κινητοποίηση ΜΕΛΟ σε συνθήκες με αρνητικό ισοζύγιο. Πρόσληψη υδατανθράκων με την τροφήζύμωση μικροργανισμοί ΜΚ  παραγωγή λιπαρών οξέων (οξικό, προπιονικό και βουτυρικό) απορρόφηση από βλεννογόνο Οξικό – καύσιμο από ιστούς και για παραγωγή λιπαρών οξέων γάλατος, προπιονικό – ήπαρ για σύνθεση γλυκόζης μέσω εισόδου σε κύκλο του Krebs και γλυκονεογένεσης, βουτυρικό - καύσιμο από ιστούς και παραγωγή λίπους γάλατος

ΚΕΤΩΣΗ – ΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ (αναλυτικά) κινητοποίηση των σωματικών αποθεμάτων λίπους  αυξημένη συγκέντρωση των Μ.Ε.Λ.Ο. στο ήπαρ όπου είτε εισέρχονται στα μιτοχόνδρια είτε επανεστεροποιούνται Σε συνθήκες έλλειψης γλυκόζης μειώνεται η ενδοκυτταρική συγκέντρωση του ακέτυλο-CoA και αυξάνεται η δράση της παλμιτικής τρανσφεράσης της καρνιτίνης I (η οποία είναι απαραίτητη για τη μεταφορά των Μ.Ε.Λ.Ο. στα Μιτοχόνδρια). Με αυτόν τον τρόπο διευκολύνεται η είσοδος Μ.Ε.Λ.Ο. στα μιτοχόνδρια. Εκεί τα Μ.ΕΛ.Ο. είτε οξειδώνονται (γλυκονεογένεση) είτε μετατρέπονται σε κετονικά σώματα. Το ήπαρ έχει περιορισμένη ικανότητα οξείδωσης των Μ.Ε.Λ.Ο., καθώς το ακέτυλο-CoA, δηλαδή το τελικό προϊόν της οξείδωσης τους, δε μπορεί να χρησιμοποιηθεί επαρκώς από τον κύκλο του Kreb’s όταν τα επίπεδα του οξαλοξικού είναι χαμηλά (έλλειψη γλυκόζης). Έτσι, η περίσσεια ακέτυλο-CoA μετατρέπεται σε ακετοξικό και β-υδροξυβουτυρικό και σε μικρότερο βαθμό σε ακετόνη (κετονικά σώματα).

ΚΕΤΩΣΗ – ΠΑΘΟΓΕΝΕΙΑ (αναλυτικά) Τα κετονικά σώματα χρησιμοποιούνται ως ένα επιπλέον καύσιμο από τους μύες υποκαθιστούν τη χρήση της γλυκόζης με αποτέλεσμα την αύξηση της συγκέντρωσής της. Λειτουργούν ως ρυθμιστές της απελευθέρωσης Μ.Ε.Λ.Ο. - μειώνουν τη λιπόλυση στο λιπώδη ιστό. Η κινητοποίηση των λιπαρών οξέων από τον λιπώδη ιστό επηρεάζεται και από διάφορες άλλες ορμόνες (ινσουλίνη, γλυκαγόνη, επινεφριδιοφλοιοτρόπος ορμόνη, γλυκοκορτικοειδή και ορμόνες του θυροειδή). Οι ιστοί, κυρίως οι σκελετικοί μύες και η καρδιά, μπορούν λοιπόν να χρησιμοποιήσουν τα κετονικά σώματα ως πηγή ενέργειας. Οι μηχανισμοί προσαρμογής του οργανισμού σε συνθήκες αρνητικού ενεργειακού ισοζυγίου οδηγούν στην καύση των λιπών, τα οποία είναι διαθέσιμα, αντί της γλυκόζης που δεν είναι διαθέσιμη. Όμως, εάν η παραγωγή των κετονικών σωμάτων ξεπεράσει το βαθμό χρησιμοποίησής τους, η συγκέντρωσή τους αυξάνεται με αποτέλεσμα υποκλινική ή κλινική κέτωση