Οικονομία και Περιβάλλον ΙΙ Διάλεξη 5η Οικονομία και Περιβάλλον ΙΙ Επιδίωξη της αποτελεσματικότητας, ανανεώσιμοι κοινόκτητοι φυσικοί πόροι Εαρινό εξάμηνο 2015 Διδάσκουσα: Οικονόμου Βέρα

VΙ. Επιδίωξη της αποτελεσματικότητας ?

α. Άμεσες διαπραγματεύσεις Παράδειγμα: Ένας αγρότης αποξηραίνει ένα βάλτο (υγρότοπο) που βρίσκεται μέσα στο κτήμα του για να καλλιεργήσει. Ο κάτοχος του αμέσως από κάτω χωραφιού παραπονιέται γιατί τα νερά της βροχής δεν αποστραγγίζονται πλέον και το κτήμα του πλημμυρίζει. Ποιος έχει δίκιο;

Άμεσες διαπραγματεύσεις Η διαφορά αυτή δεν περιλαμβάνει απλώς μια εξωτερικότητα αλλά προσδιορίζεται και από τα δικαιώματα ιδιοκτησίας. Έχει το δικαίωμα ο πρώτος αγρότης να κάνει ότι θέλει στο κτήμα του ή το δικαίωμα αυτό ελέγχεται από την κοινωνία.

Άμεσες διαπραγματεύσεις 1ος γεωργός(Χάρης): Καθαρή αξία καλλιέργειας 2000€ 2ος γεωργός(Μαίρη): Καθαρή αξία καλλιέργειας 6000€ Θα μπορούσαν να βρουν μία λύση;

Άμεσες διαπραγματεύσεις Δικαίωμα στον Χάρη Υποθέτουμε ότι η Μαίρη προσφέρει ένα ποσό 2.000-4.000€ στον Χάρη προκειμένου να μην αποξηράνει τον υγρότοπο. Προτιμά να χάσει 2.000-4000€ αντί για 6.000€ (αξία σοδειάς) Ο Χάρης αποδέχεται να διαθέσει τα «δικαιώματα διαχείρισης» του υγροτόπου καθώς το ποσό των 2.000-4000€ αντισταθμίζει ή υπερβαίνει την αξία της σοδειάς του (2000€).

Άμεσες διαπραγματεύσεις Υποθέτουμε ότι η πολιτεία δεν επιτρέπει καμία παρέμβαση στους υγροτόπους χωρίς τη συμφωνία των επηρεαζόμενων μερών. Δικαίωμα στην Μαίρη Η Μαίρη μπορεί να απαιτήσει το ποσό των 6.000 προκειμένου να παραχωρήσει την άδεια παρέμβασης στον υγρότοπο (ποσό που είναι πολύ μεγάλο για τον Χάρη). Συνεπώς, ο Χάρης δε θα αποξηράνει τον υγρότοπο.

Άμεσες διαπραγματεύσεις Υποθέτουμε ότι ο Χάρης ανακαλύπτει κάποια ποικιλία πολύ αποδοτική σε συνθήκες προ-υγροτοπικές (10.000€). Στην περίπτωση αυτή, μπορεί να επιτευχθεί συμφωνία των συμβαλλόμενων μερών: Ο Χάρης να προσφέρει 7.000€ στην Μαίρη και να αυξήσει και εκείνος τα έσοδα του σε 3.000€.

Άμεσες διαπραγματεύσεις Το θεώρημα του Coase O R. Coase (βραβείο Νόμπελ στην Οικονομία) δημοσίευσε το 1960 την εργασία «The Problem of Social Cost» στην οποία αποδεικνύει ότι: «Αν τα δικαιώματα ιδιοκτησίας είναι σαφώς ορισμένα τότε μπορεί να επιτευχθεί αποτελεσματική κατανομή των πόρων ακόμα και με την παρουσία εξωτερικοτήτων». Παραδοχές του θεωρήματος Coase: Ο αριθμός των συναλλασσόμενων είναι μικρός, έτσι ώστε να μπορέσει να υπάρξει συνεύρεση και καθορισμός του αντιτίμου. Το κόστος συναλλαγής (transaction cost) είναι μικρό, έτσι ώστε να μην αποθαρρύνονται οι συναλλασσόμενοι.

Άμεσες διαπραγματεύσεις Δικαίωμα στη ρύπανση «σε περίπτωση ρύπανσης σε έναν πόρο ελεύθερης πρόσβασης, αν παραχωρηθεί το δικαίωμα ιδιοκτησίας σε οποιοδήποτε από τα δύο μέρη (τον παραγωγό ή τον αποδέκτη της ρύπανσης) θα αναπτυχθεί αυτόματα μηχανισμός συναλλαγής που θα οδηγήσει στο άριστο επίπεδο ρύπανσης»

Παράδειγμα Χαλυβουργία – Γεωργική εκμετάλλευση Το όφελος που έχει ο Χ με το να μην επεξεργάζεται τα απόβλητα ή να μην περιορίζει την παραγωγή του, συνοδεύεται από κόστος για τον Υ. Η επιχείρηση Χ είναι ο παραγωγός εξωτερικού κόστους Η επιχείρηση Υ είναι ο αποδέκτης του εξωτερικού κόστους Η χρήση του φυσικού πόρου δεν είναι αποδοτική γιατί δεν μεγιστοποιείται το όφελος των δύο χρηστών. Παράλληλα, ο φυσικός πόρος υποβαθμίζεται και μειώνεται η χρησιμότητα του για άλλους σημερινούς ή μελλοντικούς χρήστες.

Δικαιώματα ιδιοκτησίας στον ρυπαίνοντα O Υ (γεωργική εκμετάλλευση) πληρώνοντας ποσό By απαιτεί μείωση της ρύπανσης τουλάχιστον μέχρι το Ρy Για ποσό By ο παραγωγός είναι διατεθειμένος να μειώσει τη ρύπανση μόνο μέχρι το Px Εναλλακτικά, για περιορισμό της ρύπανσης μέχρι το σημείο Py απαιτεί αμοιβή Cx Κόστη, οφέλη σε € MC Cx Βy Εάν τα δικαιώματα ιδιοκτησίας ανήκουν στον ρυπαίνοντα αυτός επιλέγει Qmax ενώ αν τα δικαιώματα ιδιοκτησίας ανήκουν στον υπομένοντα την εξωτερικότητα αυτός επιλέγει Qmin Καμιά από τις επιλογές αυτές δεν μεγιστοποιεί την κοινωνική (συνολική) ωφέλεια MB Pmax Παραγωγή, μείωση ρύπανσης Pmin Px Py Qmax Qmax Qmax Qmin Qmin Qmin

Δικαιώματα ιδιοκτησίας στον αποδέκτη Κόστη, οφέλη σε € Ο Χ (Χαλυβουργία) πληρώνοντας το ποσό Cx τη συμφέρει να περιορίσει τη ρύπανση μόνο μέχρι το Px Για το ποσό Cx ο Υ απαιτεί μείωση της ρύπανσης τουλάχιστον μέχρι το σημείο Py Εναλλακτικά, είναι διατεθειμένος να δεχθεί ρύπανση Px για μία αμοιβή By MC Βy Cx MB Pmax Παραγωγή, μείωση ρύπανσης Pmin Px Py Qmax Qmin

Άμεσες διαπραγματεύσεις Στη θεωρία, αν μπορούσαμε να ορίσουμε δικαιώματα ιδιοκτησίας σχετικά με τις εξωτερικότητες, δε θα χρειαζόταν κρατική παρέμβαση. Άτομα και επιχειρήσεις θα διαπραγματεύονταν τα περιβαλλοντικά ζητήματα μεταξύ τους από τη στιγμή που θα ήταν ξεκάθαρο ποιος έχει δικαίωμα ή όχι να ρυπάνει. Αυτή η προσέγγιση καλείται περιβαλλοντισμός της ελεύθερης αγοράς.

Περιβαλλοντισμός της ελεύθερης αγοράς Στόχος είναι να μεταφερθεί το περιβάλλον στην αγορά ώστε να δημιουργηθεί ένα σύστημα δικαιωμάτων ιδιοκτησίας για το περιβάλλον και να ανατεθεί στην ελεύθερη αγορά ο ρόλος της ρύθμισης της ρύπανσης και χρήσης των πόρων.

Κριτική & υπεράσπιση του θεωρήματος Coase Κριτική: Οι δύο παραδοχές δεν είναι εύκολο να επιτευχθούν στην πράξη. Παραβιάζεται η αρχή ‘Ο ρυπαίνων πληρώνει’ και γίνεται αποδεκτή η δυνατότητα να πληρώνει ο θιγόμενος για την περιβαλλοντική υποβάθμιση, ενθαρρύνοντας τις ρυπαίνουσες δραστηριότητες. Υπεράσπιση: Ο στόχος του θεωρήματος είναι να αναδείξει τη σημασία των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας των περιβαλλοντικών πόρων και τη συμβολή του μηχανισμού της αγοράς στην αποδοτική χρήση τους.

β. Κανόνες Νομικής Ευθύνης Στις περιπτώσεις στις οποίες η λύση της άμεσης διαπραγμάτευσης δεν είναι δυνατή τότε μπορούν τα δικαστήρια να καταφύγουν σε κανόνες νομικής ευθύνης (liability rules). Τα δικαστήρια επιδικάζουν χρηματικές αποζημιώσεις στα θιγόμενα μέρη μετά τη δημιουργία ενός εξωτερικού κόστους Αν και οι κανόνες νομικής ευθύνης χειρίζονται προβλήματα που έχουν ήδη συντελεστεί, οι χρηματικές επιδικάσεις λειτουργούν αποτρεπτικά στο μέλλον καθώς υπάρχει το δεδικασμένο και άρα δημιουργούνται κίνητρα για αποτελεσματικό προσδιορισμό του επιπέδου της δραστηριότητας.

γ. Εσωτερίκευση θετικής εξωτερικότητας Θα ήταν υπέρ του κοινωνικού συνόλου το κράτος να παρέχει κίνητρα για τη διατήρηση της αγροτικής γης (π.χ. επιδοτήσεις, μείωση της φορολόγησης, αγορά δικαιωμάτων ανάπτυξης).

Θετικές Εξωτερικότητες Προσφορά (ιδιωτικό κόστος) Τιμή Επιδότηση Ιδιωτικό κόστος με επιδότηση Ισορροπία PΑΡΙΣΤΗ = PΑΓΟΡΑΣ Άριστο Κοινωνικό οριακό όφελος Ζήτηση (Ιδιωτικό οριακό όφελος) QΑΓΟΡΑΣ QΑΡΙΣΤΗ Ποσότητα

δ. Εσωτερίκευση αρνητικής εξωτερικότητας Ο περιορισμός της περιβαλλοντικής πίεσης/βλάβης προϋποθέτει τη διόρθωση της ανεπάρκειας της αγοράς… Με την εφαρμογή μίας περιβαλλοντικής πολιτικής το εξωτερικό περιβαλλοντικό κόστος (ή μέρος του) ενσωματώνεται στο ιδιωτικό κόστος και λαμβάνεται υπόψη στις αποφάσεις και συμπεριφορές των παραγωγών ή/και των καταναλωτών. Με ποια εργαλεία επιτυγχάνεται η εσωτεριίκευση του εξωτερικού κόστους; Ποιο είναι το οικονομικά βέλτιστο επίπεδο περιορισμού της περιβαλλοντικής πίεσης;

Εναλλακτικές κρατικής παρέμβασης… - Πλήρης απαγόρευση της παραγωγικής δραστηριότητας - Υποχρέωση σε χρήση αντιρρυπαντικής τεχνολογίας ή/και άλλων καθαρότερων (και ακριβότερων) πρώτων υλών & ενεργειακών πόρων. - Επιδότηση νέας αντιρρυπαντικής τεχνολογίας - Επιβολή φόρου για την αντιστάθμιση του εξωτερικού κόστους που επιβαρύνει την κοινωνία. → Αύξηση κόστους παραγωγής → μετατόπιση της καμπύλης προσφοράς → αύξηση τιμής→ μείωση της ζήτησης - Επιβολή χαμηλότερου επιπέδου παραγωγής (μείωση της προσφοράς → αύξηση τιμής)

Πόσο πρέπει να περιοριστεί η ρύπανση; Η μείωση της ρύπανσης δημιουργεί όφελος στην κοινωνία (ή κάποια μέλη της) Το εξωτερικό κόστος που αποφεύγεται Όμως, η μείωση της ρύπανσης δημιουργεί και ένα κοινωνικό κόστος: Στους παραγωγούς, λόγω αύξησης του κόστους παραγωγής Στους καταναλωτές, λόγω αύξησης της τιμής των προϊόντων και αποστέρησης από χρήσιμα αγαθά που συμβάλλουν στην ευημερία τους. Ποιο είναι το άριστο επίπεδο της ρύπανσης;

Υπάρχει άριστο επίπεδο ρύπανσης που να μην είναι το μηδέν;

Οι οικονομολόγοι θα έδιναν την απάντηση ότι… «με μηδενικό επίπεδο ρύπανσης έχουμε μηδενικό επίπεδο παραγωγής».

Άριστο επίπεδο ρύπανσης της αγοράς MC Οριακό κόστος ελέγχου της ρύπανσης. Αφορά στον ρυπαίνοντα. MB οριακό όφελος από τον έλεγχο της ρύπανσης (ή οριακή βλάβη ή οριακό εξωτερικό κόστος). Αφορά στον αποδέκτη. € ΜB MC Γ Β Α Καθώς οι ρύποι είναι απαραίτητα συνακόλουθα της παραγωγικής διαδικασίας και καθώς η μείωσή τους έχει υψηλό και αυξανόμενο κόστος (MC: οριακό κόστος ελέγχου), το «άριστο» επίπεδο ρύπανσης δεν μπορεί να είναι μηδενικό Αν μειωθεί λιγότερο η ρύπανση το κόστος που αποφεύγει ο παραγωγός είναι μικρότερο από το όφελος που θα μπορούσε να έχει ο αποδέκτης Αν μειωθεί περισσότερο η ρύπανση το επιπλέον κόστος που καταβάλει ο παραγωγός είναι μεγαλύτερο από το όφελος που θα έχει ο αποδέκτης Ε* Έλεγχος Ρύπανσης P2 P1 «Άριστο» επίπεδο ρύπανσης (Ε*): max καθαρό κοινωνικό όφελος (οριακό κόστος ελέγχου = με το οριακό όφελος)

Γιατί άριστο; Στο άριστο επίπεδο ρύπανσης μεγιστοποιείται το κοινωνικό όφελος, δηλαδή η διαφορά μεταξύ: Του οφέλους που απολαμβάνει ο αποδέκτης από τη μείωση της ρύπανσης Του κόστους που πληρώνει ο παραγωγός για τη μείωση της ρύπανσης

Επιβολή φόρου και εσωτερικοποίηση του κόστους (Pigovian tax= «η αρχή ο ρυπαίνων πληρώνει») Α: Ιδιωτικός κόστος παραγωγής Β: Πλεόνασμα Παραγωγού Γ: Πλεόνασμα καταναλωτή Α’+Δ: Κόστος Ρύπανσης Δ: Καθαρό κοινωνικό κόστος Άριστο επίπεδο ρύπανσης € D (ΜB) MC (με το φόρο) Γ S Δ Β Α’ Α Ποσότητα-(Ρύπανση) P2 P1 Καθαρό κοινωνικό όφελος: Β+Γ-Δ Αν αυξανόταν η ζήτηση του παραγόμενου προϊόντος τι θα συνέβαινε; Συνεπώς καθώς μεγεθύνεται η οικονομία μεγαλώνει το επίπεδο ρύπανσης που γίνεται αποδεκτό.

Πολιτικές Παρέμβασης του Κράτους Περιορισμοί - απαγορεύσεις - π.χ. Επιβολή ανώτατων ορίων στη ρύπανση Περιβαλλοντικοί φόροι Επιδοτήσεις- οικονομικά κίνητρα Εμπορεύσιμα δικαιώματα

VΙΙ. ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΟΙ ΚΟΙΝΟΚΤΗΤΟΙ ΦΥΣΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ

Ανανεώσιμοι φυσικοί πόροι Ανανεώσιμοι είναι οι φυσικοί πόροι των οποίων το απόθεμα μπορεί συνεχώς να ανανεώνεται. Ορισμένοι – έμβιοι πληθυσμοί - είναι και αυτοί εξαντλήσιμοι εάν δεν τύχουν αποτελεσματικής διαχείρισης. Κρίσιμο κατώφλι: αν ο πληθυσμός τους πέσει κάτω από ένα κρίσιμο επίπεδο μπορεί να μην ανακάμψει και το είδος να εξαφανιστεί

Διαδραστικοί πόροι: το μέγεθος του αποθέματος του πόρου (ο πληθυσμός) συγκαθορίζεται από βιολογικούς παράγοντες και από τις ενέργειες στις οποίες προβαίνει η κοινωνία. Υπολογισμός του οικονομικά αποτελεσματικού ρυθμού εκμετάλλευσης

Το βιολογικό υπόδειγμα Το υπόδειγμα του Schaefer (1957) Υπάρχει μια συγκεκριμένη μέση σχέση μεταξύ του μεγέθους του πληθυσμού και της μεταβολής του Μεταβολή πληθυσμού G(S*) Μέγιστη αειφόρος απόδοση Φυσική ισορροπία Ασταθής ισορροπία S S* S Πληθυσμός Όταν ο πληθυσμός μειώνεται πέρα από S δεν είναι ικανός να επιβιώσει (min viable population) Στο θα παρέμενε ο πληθυσμός αν δεν υπήρχαν εξωτερικές παρεμβάσεις (πέρα από αυτό θα ξεπερνούσε τη φέρουσα ικανότητα του ενδιαιτήματος) S

Οικονομική ανάλυση βασισμένη στις αρχές της βιολογίας Οικονομική ανάλυση βασισμένη στις αρχές της βιολογίας Αν η καμπύλη της κατανομής του πληθυσμού διαβαστεί ανάποδα (από δεξιά προς τα αριστερά) τότε συνιστά την καμπύλη προϊόντος. Παράδειγμα: αλιεία αλιεύματα – παραγωγική προσπάθεια (αρ. σκαφών-ημερών)

Οικονομική ανάλυση βασισμένη στις αρχές της βιολογίας Οικονομική ανάλυση βασισμένη στις αρχές της βιολογίας F(S) H1 Βιώσιμη συγκομιδή/ Αειφόρος απόδοση: η αλιευθείσα ποσότητα = αύξηση της ιχθυομάζας Μέγιστη αειφόρος απόδοση= S* (μέγιστη πληθυσμιακή αύξηση) H2 F(S1) H3 S S S1 S΄ S* S΄΄ S Αλιευτική προσπάθεια Πληθυσμός ψαριών + + Αν ψαρέψουμε H1 είναι δυνατό βραχυπρόθεσμα αλλά μακροπρόθεσμα το είδος θα εξαφανιστεί Αν ψαρέψουμε H2 τότε θα έχουμε τη μέγιστη αειφόρο απόδοση Αν ψαρέψουμε H3 τότε θα έχουμε ισορροπία είτε στο S΄ είτε στο S΄΄ 3.1. Αν ο αρχικός πληθυσμός είναι {S΄΄, S΄} τότε οδηγούμαστε στο S΄ 3.2. Αν ο αρχικός πληθυσμός είναι {S΄,S΄΄}, π.χ. S1 τότε, καθώς H3<F(S1) έχουμε αύξηση του πληθυσμού μέχρι να φτάσουμε το S΄

Παγκόσμιος αλιευτικός στόλος και ποσότητα αλιευμάτων 1970-1990 Παγκόσμιος αλιευτικός στόλος και ποσότητα αλιευμάτων 1970-1990 Πηγή: G 2006

Το επίπεδο μέγιστης αειφόρου απόδοσης ταυτίζεται με το επίπεδο οικονομικής αποτελεσματικότητας; Θα πρέπει να εξετάσουμε επιπροσθέτως και τα κόστη για να μπορέσουμε να προσδιορίσουμε το μέγιστο καθαρό οικονομικό όφελος.

Στατική Αποτελεσματική Αειφόρος Απόδοση Συν. Κόστος, όφελος Αλιευτική προσπάθεια Υπόθεση: Σταθερή τιμή Σταθερό MC TC R(Eαρ) Εαρ: (στατικά) αποτελεσματικό επίπεδο της αλιευτικής προσπάθειας είναι αυτό το οποίο μεγιστοποιεί το καθαρό όφελος (ΤΒ(Ε)-ΤC(E)) ή MC=MB Εμ= μέγιστη αειφόρος απόδοση, ΜΒ=0 Εελευθ= ελεύθερης πρόσβασης, TC=TB ή MC=AB C(Eαρ) TB Eαρ Eμ Eελευθ. Et Αποτελεσματικό επίπεδο προσπάθειας Σταθερή τιμή και ανεξάρτητη από την πωλούμενη ποσότητα 2. Η ποσότητα που αλιεύεται ανα μοναδα αλιευτικής προσπάθειας είναι αναλογη με τον πληθυσμό των ψαριων. Εφόσον η τιμή των αλιευμάτων είναι σταθερή το σχήμα της συνάρτησης των εσόδων ακολουθεί την κατανομή του πληθυσμού. Κάθε επίπεδο αλιευτικής προσπάθειας αντιστοιχεί σε ένα επίπεδο ιχθυομάζας του προήγουμενου σχήματος. Το καθαρό οφελος εκφράζεται από τη διαφορά οφέλους (τιμη*αλιευθεισα ποσότητα) και κοστους (σταθερο οριακο κοστος* μοναδες αλιευτικής προσπαθειας). Για επίπεδα μεγαλύτερα από το Εε το κοστος που συνεπάγεται είναι μεγαλύτερο από το οφελος και αρα είναι οικονομικα αναποτελεσματικα Τιμή, κόστος Οριακό έσοδο Μέσο έσοδο Οριακό κόστος Eαρ Eμ Eελευθ Αλιευτική προσπάθεια

Υπάρχει λύση; Δικαιώματα ατομικής ιδιοκτησίας σε θαλάσσιες περιοχές (π.χ. Ιαπωνία) Ιχθυοτροφεία (1/3 της παγκόσμιας προσφοράς ψαριών): περιορισμός ψαριών (fish ranching) (π.χ. σολομός ειρηνικού ≠ σολομό του ατλαντικού) Αύξηση του κόστους αλίευσης (απαγόρευση τεχνικών-εργαλείων, μικρότερες αλιευτικές περιόδους, φόροι) Ατομικά μεταβιβάσιμα δικαιώματα Περιοχές προστασίας

Ατομικές μεταβιβάσιμες ποσοστώσεις (με βάση την ποσότητα και όχι τα σκάφη) Δικαίωμα στον κάτοχο τους να αλιεύει ένα συγκεκριμένο μερίδιο της συνολικά επιτρεπόμενης συγκομιδής ενός συγκεκριμένου τύπου ψαριού Το άθροισμα όλων των ποσοστώσεων ισούται με την αποτελεσματική συγκομιδή για τον ψαρότοπο Ελεύθερα μεταβιβάσιμες

Ατομικές μεταβιβάσιμες ποσοστώσεις Χώρες με συστήματα ατομικών μεταβιβάσιμων ποσοστώσεων: Αυστραλία, Καναδάς, Χιλή, Ισλανδία, Ολλανδία, Νέα Ζηλανδία, ΗΠΑ 1986 καθιερώθηκε στη Νέα Ζηλανδία

ΑΣΚΗΣΗ Αν τα σκάφη που δραστηριοποιούνται είναι 400, ποιο είναι το καθαρό κέρδος του κάθε σκάφους ξεχωριστά; Όταν ο αριθμός των σκαφών φτάσει τα 800, είναι επικερδές να εισαχθούν νέα αλιευτικά σκάφη στην παραγωγική δραστηριότητα; Μέχρι ποιο αριθμό σκαφών οι αλιείς θα συνεχίσουν να δραστηριοποιούνται και γιατί; Ποιος είναι ο οικονομικά αποδοτικός αριθμός σκαφών που θα έπρεπε να δραστηριοποιείται και γιατί;

Λύση άσκησης

Λύση άσκησης