Ο Μακεδονικός Αγώνας διήρκεσε, στην ένοπλη φάση του, από το 1904 έως το 1908. Πρόκειται για τον ανταγωνισμό μεταξύ κυρίως ελληνικών και βουλγαρικών ενόπλων σωμάτων, όταν έγινε αντιληπτό ότι η επόμενη εδαφική απώλεια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας θα ήταν η Μακεδονία.

Με την Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου ιδρύεται η Μεγάλη Βουλγαρία που περιλαμβάνει σχεδόν όλη την Μακεδονία και αποτελεί για τον τσάρο το μέσο για την ποθητή διέξοδο στο Αιγαίο.

Οι υπόλοιπες δυνάμεις αντιδρούν Οι υπόλοιπες δυνάμεις αντιδρούν. Η Βούλγαροι, όμως, συνεχίζουν να ονειρεύονται τη Μ. Βουλγαρία! Με προπαγάνδα και εκβιασμούς προσπαθούν να προσηλυτίσουν τους Μακεδόνες και να τους αφομοιώσουν ψυχικά και γλωσσικά.

Βουλγαρικό ανταρτικό σώμα (κομιτατζήδες)

Οι Έλληνες δίνουν σκληρό αγώνα για να προστατεύσουν τα σχολεία και τις εκκλησιές τους. Η άγρια δολοφονία από βουλγαρόφρονες του Καστοριανού δασκάλου Βασιλείου Μελεγκάνου τον Μάρτιο του 1905 που δίδασκε στο Κεφαλάρι προκάλεσε την πάγκοινη οργή

Η ελεύθερη Ελλάδα διστάζει να αναμειχθεί, μετά την ήττα της στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Ο πατριάρχης όμως στέλνει τολμηρούς ιεράρχες, όπως τον Γερμανό Καραβαγγέλη στην Καστοριά.

Όταν η κυβέρνηση Θεοτόκη αναλαμβάνει δράση , τοποθετεί πρόξενο στη Θεσ/κη τον Λ. Κορομηλά. Αξιωματικοί του ελληνικού στρατού και ναυτικού αγωνίζονται και δίνουν τη ζωή τους για την Μακεδονία.

Οι συγκλονιστικές περιγραφές της Π Οι συγκλονιστικές περιγραφές της Π.Δέλτα στα Μυστικά του βάλτου έχουν συνδέσει τον Μακεδονικό Αγώνα με τις επιχειρήσεις στην ελώδη λίμνη των Γιαννιτσών.

Ο καπετάν Άγρας(Τέλλος Αγαπηνός) στη λίμνη των Γιαννιτσών

Έλληνες ένοπλοι στο βάλτο των Γιαννιτσών (1904-1908) Έλληνες ένοπλοι στο βάλτο των Γιαννιτσών (1904-1908)

Ο Κώττας Χρήστου (Καπετάν Κώττας) με τους γιους του, Δημήτριο και Σωτήριο και τον υπασπιστή του Σίμο Ιωαννίδη Οι Μακεδονομάχοι Καπετάν Φαρμάκης, Καπετάν Τηλιγάδης & Καπετάν Τρομάρας

Ανεφοδιασμός Ελλήνων ανταρτών (εκβολές Αλιάκμονα, 1904-1908)

Τον Φεβρουάριο του 1904 μπήκαν στη Μακεδονία οι πρώτοι Έλληνες αξιωματικοί, μεταξύ των οποίων και ο Παύλος Μελάς (1870-194), αξιωματικός του πυροβολικού και γαμπρός επ’ αδελφή του Ίωνα Δραγούμη. Έλαβε μέρος στον πόλεμο του 1897 και μπήκε μυστικά για πρώτη φορά στη Μακεδονία τον Φεβρουάριο του 1904.

Έδρασε στη Μακεδονία με το ψευδώνυμο καπετάν Μίκης Ζέζας, σύνθεση των ονομάτων των παιδιών του. Στις 13 Οκτωβρίου 1904 προδόθηκε στους Τούρκους και σκοτώθηκε σε συμπλοκή με τουρκικά στρατεύματα στη Στάτιστα Καστοριάς (το σημερινό Μελά).

Ο θάνατός του γενίκευσε τη συμμετοχή Ελλήνων ενόπλων στον Μακεδονικό αγώνα, γεγονός που αναπτέρωσε τις ελπίδες των Μακεδόνων κι ανέκαμψε το έργο των βουλγαρικών κομιτάτων. Ο Μητροπολίτης Γερμανός Καραβαγγέλης έλεγε σε γνωστό του: «Όπου να ’ναι φτάνουν από κάτω και ελληνικά σώματα. Κρητικοί και Μανιάτες. Θα δεις κάθε κλαδί και παλικάρι».

Οι Κρητικοί αρχηγοί Δ. Μακεδονίας (Γ. Δικώνυμος-Μακρής, Ι. Καραβίτης, Γ. Βολάνης) 1903-1908

Το 1908 ξέσπασε η επανάσταση των Νεότουρκων, που υπόσχονταν συναδέλφωση και ελευθερία όλων των εθνοτήτων που ζούσαν στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Δόθηκε αμνηστία και οι ένοπλοι που δρούσαν στα ορεινά (Έλληνες και Βούλγαροι) κατέβηκαν από τα κρυσφήγετά τους στις μακεδονικές πόλεις.

Αυτή η στάση των Νεότουρκων οδήγησε σε συνένωση τους Βαλκανικούς λαούς Αυτή η στάση των Νεότουρκων οδήγησε σε συνένωση τους Βαλκανικούς λαούς. Το 1913 οι Βούλγαροι, αν και υποτιθέμενα σύμμαχοι, επιτέθηκαν αιφνιδιαστικά κατά των Ελλήνων και Σέρβων προσπαθώντας να καταλάβουν εδάφη της Μακεδονίας. Το 1913 με την Συνθήκη του Βουκουρεστίου και τη λήξη του Β΄ Βαλκανικού πολέμου η Μακεδονία απελευθερώνεται και ενώνεται με την υπόλοιπη ελεύθερη Ελλάδα

Επιμέλεια: Κουϊμτζή Αντιγόνη Μουσική: Εμβατήριο Παύλου Μελά, Γιάννης Σπανός Επιμέλεια: Κουϊμτζή Αντιγόνη