Ψυχολογία Φυσικής Αγωγής ΜΚ208, Διάλεξη 6η ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ & ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ Συγχρηματοδότηση Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (Ε.Κ.Τ.) Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (Ε.Τ.Π.Α) ΕΙΔΙΚΗ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΠΕΑΕΚ Ψυχολογία Φυσικής Αγωγής ΜΚ208, Διάλεξη 6η Άγχος, Στρες, Διέγερση ΕΠΕΑΕΚ: ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΥ ΤΕΦΑΑ ΠΘ - ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ

Θέματα Η φύση της διέγερσης, του άγχους και του στρες Άγχος, διέγερση και αθλητική απόδοση Τρόποι μείωσης του άγχους των αθλητών

Η φύση της διέγερσης, του άγχους και του στρες Διέγερση: ενεργοποίηση ή κινητοποίηση ενέργειας Θετική και ευχάριστη Αρνητική και δυσάρεστη Αναφέρεται στην ένταση της συμπεριφοράς και όχι στην κατεύθυνσή της. Η διέγερση έχει ένα ελάχιστο σημείο (ύπνος) και ένα ανώτατο (πανικός).

Η φύση της διέγερσης, του άγχους και του στρες Άγχος Περιστασιακό Άγχος (state anxiety) «υποκειμενικά, συνειδητά αντιλαμβανόμενα αισθήματα ανησυχίας και έντασης, συνοδευόμενα ή σχετιζόμενα με ενεργοποίηση ή διέγερση του Αυτόνομου Νευρικού Συστήματος» Χαρακτηριστικό Άγχος (trait anxiety) «μια αποκτημένη συμπεριφορική προδιάθεση, η οποία προδιαθέτει το άτομο να αντιλαμβάνεται ένα μεγάλο αριθμό αντικειμενικά μη απειλητικών καταστάσεων ως απειλητικές και να απαντάει σε αυτές με αντιδράσεις περιστασιακού άγχους δυσανάλογες σε μέγεθος με το μέγεθος του αντικειμενικού κινδύνου» Spielberger (1966)

Η φύση της διέγερσης, του άγχους και του στρες Προαγωνιστικό άγχος Σωματικό άγχος: Αντίληψη του ατόμου για τη φυσιολογική διέγερση (αυξημένος καρδιακός παλμός, πρόσθετη τάση μυών, ιδρωμένες παλάμες, σφίξιμο στο στομάχι κ.λ.π.) Γνωστικό άγχος: Επίγνωση δυσάρεστων συναισθημάτων σχετικά με τον εαυτό ή εξωτερικά ερεθίσματα, ανησυχία και ενοχλητικές νοερές εικόνες Τα δύο είδη άγχους, αν και είναι πολύ στενά συνδεδεμένα, μεταβάλλονται το ένα ανεξάρτητα από το άλλο (Morris, Davis, & Hutchings,1981)

Η φύση της διέγερσης, του άγχους και του στρες Διακυμάνσεις του άγχους πριν τον αγώνα

Η φύση της διέγερσης, του άγχους και του στρες Στρες Φυσικές & ψυχολογικές απαιτήσεις περιβάλλοντος Δυνατότητα ανταπόκρισης ατόμου Αίσθηση ανισορροπίας Περιλαμβάνει: Περιβαλλοντικό ερέθισμα – απαιτήσεις στο άτομο. Αντίληψη για το ερέθισμα – πως θα αντιμετωπιστεί. Ενέργεια – απάντηση στο ερέθισμα. Συνέπειες της ενέργειας για το άτομο. Πως αντιλαμβάνεται το άτομο τις περιβαλλοντικές απαιτήσεις και τις δικές του δυνατότητες να ανταποκριθεί σε αυτές. McGrath (1970)

Η φύση της διέγερσης, του άγχους και του στρες Στρες Η φύση της διέγερσης, του άγχους και του στρες Η διαδικασία του στρες (Weinberg & Gould,1995) Στάδιο Παράδειγμα 1ο:Απαιτήσεις από το περιβάλλον (φυσιολογικές – ψυχολογικές) Ο δύσκολος αγώνας 2ο: Η αντίληψη του ατόμου για τις απαιτήσεις του περιβάλλοντος. Μέγεθος αντιλαμβανόμενης ψυχολογικής ή φυσικής «απειλής» Πολύ δύσκολα θα κερδίσω αυτό τον αγώνα. Η ικανότητά μου δεν είναι αρκετή 3ο: Απάντηση Διέγερση Περιστασιακό άγχος Αυξημένη τάση μυών Αυξανόμενος καρδιακός παλμός Ταχύτερη αναπνοή Αρνητικές σκέψεις Αύξηση τάσεις μυών 4ο:Συμπεριφορά Μειωμένη απόδοση

Η φύση της διέγερσης, του άγχους και του στρες Αιτίες προαγωνιστικού άγχους Συγκεκριμένο στάνταρ για να κρίνουν οι αθλητές την απόδοσή τους. Ακριβής εκτίμηση των δυνατοτήτων τους. Εκτίμηση ότι η απόδοσή τους θα είναι σύμφωνη με τις δυνατότητές τους Αντίληψη για το αν η απόδοσή τους θα καθορίσει το αποτέλεσμα Αβεβαιότητα για το αποτέλεσμα Καθορίζεται Αντιλαμβανόμενη σημασία του αποτελέσματος Από τις εξωτερικές ή εσωτερικές αμοιβές που συνοδεύουν το αποτέλεσμα καθορίζεται Η αντιλαμβανόμενη δυσκολία των στόχων για τον αγώνα και η πιθανότητα επιτυχίας προβλέπει το προαγωνιστικό άγχος (Lane et al.,1995; Newton & Duda, 1995)

Η φύση της διέγερσης, του άγχους και του στρες Αιτίες προαγωνιστικού άγχους Η φύση της διέγερσης, του άγχους και του στρες Μειωμένη αυτοπεποίθηση Αμφίδρομες αρνητικές σχέσεις αυτοπεποίθησης – γνωστικού και σωματικού άγχους (Krane, Wiliams & Feltz,1992) Η συνοχή ομάδας. Στα ομαδικά αθλήματα όταν υπάρχει η αντίληψη για υψηλή συνοχή στην ομάδα, υπάρχει λιγότερο άγχος (Prapavessis & Carron,1996) Οι James &Collins,(1997) αναφέρουν και άλλες αιτίες προαγωνιστικού άγχους: Αμφιβολίες για τις συνθήκες του αγώνα και για περιβαλλοντικούς παράγοντες Ετοιμότητα για φυσική κατάσταση, τεχνική Η δυσκολία ή το επίπεδο του αγώνα Μη απόδοση στα απαιτούμενα στάνταρ ή στους καθορισμένους στόχους Η αντιλαμβανόμενη ετοιμότητα. Αρνητική σχέση με το προαγωνιστικό άγχος (Hanton &Jones, 1995)

Άγχος, διέγερση και αθλητική απόδοση Άγχος, διέγερση και αθλητική απόδοση Τα αποτελέσματα των ερευνών για τη σχέση άγχους και απόδοσης είναι αντικρουόμενα. Η αρνητική σχέση άγχους και απόδοσης επηρεάζεται από τους παράγοντες: Φύλο Επίπεδο αθλητών Είδος αθλήματος Στις αθλήτριες Στους νεαρούς αθλητές/τριες Στο χαμηλότερο επίπεδο αθλητών/τριών Στα ομαδικά αθλήματα Είναι ισχυρότερη

Άγχος, διέγερση και αθλητική απόδοση Απόψεις για τη σχέση άγχους – απόδοσης Άγχος, διέγερση και αθλητική απόδοση Το μοντέλο του αντεστραμμένου U (Oxedine, 1970) Η σχέση διέγερσης και απόδοσης δεν είναι γραμμική αλλά έχει τη μορφή καμπύλης και εξαρτάται από το βαθμό πολυπλοκότητας της δεξιότητας Η υπερβολικά μεγάλη ή υπερβολικά μικρή διέγερση Ανασταλτική για την απόδοση αθλήματα δύναμης – ταχύτητας Η υψηλή διέγερση Αθλήματα που απαιτούν λεπτές μυϊκές δραστηριότητες Χαμηλή διέγερση Πρακτικά προβλήματα του μοντέλου: Το ιδανικό επίπεδο διέγερσης είναι δύσκολο να προσδιορισθεί. Σε κάθε άθλημα υπάρχουν πολλές δεξιότητες με διαφορετικές απαιτήσεις. Σύγχρονες έρευνες δείχνουν ότι διαφορετικές μορφές άγχους επηρεάζουν διαφορετικά την απόδοση

Απόδοση χαμηλή διέγερση υψηλή Απόδοση χαμηλή υψηλή διέγερση Κόψιμο στο μπάσκετ Κόψιμο στο ποδόσφαιρο Υψηλή Άρση βαρών γκολφ Απόδοση χαμηλή χαμηλή διέγερση υψηλή Πρωταθλητής Υψηλή Αρχάριος Απόδοση χαμηλή χαμηλή υψηλή διέγερση

Άγχος, διέγερση και αθλητική απόδοση Απόψεις για τη σχέση άγχους – απόδοσης Άγχος, διέγερση και αθλητική απόδοση Η ζώνη Ιδανικής Ενέργειας (Zone of Optimal Functioning) (Hanin,1980) Κάθε αθλητής αποδίδει καλύτερα όταν η διέγερσή του είναι κοντά στα ιδανικά για αυτόν επίπεδα. Μπορεί να εντοπιστεί για τον κάθε αθλητή η ζώνη ιδανικής ενέργειας με συστηματική παρατήρηση πριν τον αγώνα και σχετίζοντας αυτή με την απόδοση. Αθλητής Α Ιδανική Ζώνη (καλύτερη απόδοση) Εκτός ιδανικής ζώνης Αθλητής Β Αθλητής Γ 30 40 50 60 Χαμηλό Επίπεδο περιστασιακού άγχους Υψηλό

Άγχος, διέγερση και αθλητική απόδοση Απόψεις για τη σχέση άγχους – απόδοσης Άγχος, διέγερση και αθλητική απόδοση Γνωστικό – σωματικό άγχος και απόδοση Υψηλή Σωματικό άγχος Απόδοση Γνωστικό άγχος Χαμηλή Χαμηλό Υψηλό Περιστασιακό άγχος Ένα επίπεδο σωματικού άγχους δεν είναι ανασταλτικό για την απόδοση, ίσως να είναι και ευεργετικό. Ακόμη και χαμηλό γνωστικό άγχος επηρεάζει αρνητικά την απόδοση

Άγχος, διέγερση και αθλητική απόδοση Απόψεις για τη σχέση άγχους – απόδοσης Άγχος, διέγερση και αθλητική απόδοση Το μοντέλο της καταστροφής (Hardy, 1990,1996) Το γνωστικό άγχος δεν έχει πάντα αρνητικές συνέπειες αλλά εξαρτάται από το βαθμό του σωματικού άγχους Σωματική διέγερση Χαμηλή Υψηλή Γνωστικό άγχος Χαμηλό Μέτρια απόδοση Υψηλό Υψηλή απόδοση Χαμηλή απόδοση Σε πολύ υψηλό γνωστικό άγχος μπορεί να υπάρξει απότομη πτώση της απόδοσης που δύσκολα μπορεί ο αθλητής/τρία να ανακάμψει Μέτρια επίπεδα γνωστικού άγχους μπορεί να βοηθήσει την απόδοση αν: συνδυάζεται με χαμηλή σωματική διέγερση ο αθλητής τα εκλάβει σαν υποβοηθητικά της απόδοσης

Άγχος, διέγερση και αθλητική απόδοση Το μοντέλο της καταστροφής (Hardy, 1990,1996) Άγχος, διέγερση και αθλητική απόδοση Υψηλή Απόδοση Χαμηλή Χαμηλή Υψηλή Φυσιολογική διέγερση

Άγχος, διέγερση και αθλητική απόδοση Απόψεις για τη σχέση άγχους – απόδοσης Άγχος, διέγερση και αθλητική απόδοση Το μοντέλο του διευκολυντικού – ανασταλτικού άγχους (Jones, 1995) Δεν έχει τόση σημασία για την απόδοση η ύπαρξη άγχους όσο το πώς αντιλαμβάνεται και πως ερμηνεύει ο ίδιος ο αθλητής την κατάσταση. Αν πιστεύει ότι μπορεί να ελέγξει το στρες τότε αυτό θα έχει θετική επίδραση στην απόδοση. Θα πρέπει να διδαχθούν οι αθλητές να ερμηνεύουν την αυξημένη διέγερση σαν ένδειξη ετοιμότητας και ικανότητας και όχι σαν ένδειξη φόβου ή αδυναμίας

Άγχος, διέγερση και αθλητική απόδοση Απόψεις για τη σχέση άγχους – απόδοσης Άγχος, διέγερση και αθλητική απόδοση Το μοντέλο του διευκολυντικού – ανασταλτικού άγχους (Jones, 1995) Ερέθισμα Ατομικές διαφορές Έλεγχος; ΟΧΙ ΝΑΙ Αρνητικές προσδοκίες για: Ικανότητα αντιμετώπισης Επίτευξη στόχου Θετικές προσδοκίες για : Ικανότητα αντιμετώπισης Επίτευξη στόχου ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ερμηνεύονται ως ΔΙΕΥΚΟΛΥΝΤΙΚΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ερμηνεύονται ως ΑΝΑΣΤΑΛΤΙΚΑ

Άγχος, διέγερση και αθλητική απόδοση Απόψεις για τη σχέση άγχους – απόδοσης Άγχος, διέγερση και αθλητική απόδοση Το μοντέλο του διευκολυντικού – ανασταλτικού άγχους (Jones, 1995) Ερευνητικές επιβεβαιώσεις του μοντέλου του Jones Οι καλύτερες αθλήτριες της ενόργανης γυμναστικής θεωρούσαν το γνωστικό άγχος ως πιο διευκολυντικό και λιγότερο ανασταλτικό από τις αθλήτριες με πολύ χαμηλότερη απόδοση (Jones, Hanton, & Swain,1994) Κολυμβητές υψηλού επιπέδου δήλωσαν ότι όταν ξεκίνησαν τον αθλητισμό είχαν ενοχλητικές αρνητικές σκέψεις πριν τον αγώνα. Με τον καιρό όμως έμαθαν να ερμηνεύουν αυτές τις σκέψεις θετικά και να τις θεωρούν αναπόσπαστο κομμάτι της διαδικασίας. (Hanton & Jones, 1999)

Τρόποι μείωσης του άγχους των αθλητών Προτάσεις προς τους προπονητές Τρόποι μείωσης του άγχους των αθλητών Αναγνώριση των συμπτωμάτων Οι προπονητές δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν τα συμπτώματα του άγχους Μόνο το 25% των προπονητών μπορούσαν να προβλέψουν το περιστασιακό άγχος των αθλητών τους (Hanson & Gould, 1988) Συμπτώματα αυξημένου περιστασιακού άγχους και διέγερσης (Martens,1987) Κρύα χέρια Καλύτερη απόδοση σε ανταγωνιστικές συνθήκες Υπερβολική εφίδρωση Διαταραχές ύπνου Αυξημένη τάση μυών Αρνητικός αυτοδιάλογος Αδυναμία συγκέντρωσης Πονοκέφαλος Τσιμπήματα στο στομάχι Αφηρημένο βλέμμα

Τρόποι μείωσης του άγχους των αθλητών Προτάσεις προς τους προπονητές Τρόποι μείωσης του άγχους των αθλητών Μείωση της σημασίας του αποτελέσματος Ο σημαντικός αγώνας είναι πηγή άγχους, απειλή για την αυτοαξία του αθλητή. Σημαντικό για τα παιδιά: αλλαγές στις αμοιβές, εσωτερικές αμοιβές Εξάλειψη της αβεβαιότητας Η αβεβαιότητα είναι πηγή άγχους. Ξεκάθαρες προθέσεις και προσδοκίες Επικοινωνία μεταξύ προπονητή - αθλητή Να μάθουν οι αθλητές να βρίσκουν μόνοι τους το ιδανικό επίπεδο διέγερσης Το μοντέλο του ανεστραμμένου U Το ιδανικό επίπεδο διέγερσης είναι διαφορετικό για τον καθένα. Διδασκαλία τεχνικών ελέγχου της διέγερσης Για να μπορούν να προκαλούν το ιδανικό επίπεδο διέγερσης. Η μελέτη των τεχνικών να γίνει έγκαιρα.

Τρόποι μείωσης του άγχους των αθλητών Προτάσεις προς τους προπονητές Τρόποι μείωσης του άγχους των αθλητών Ανάπτυξη της αυτοπεποίθησης των αθλητών Η έλλειψη αυτοπεποίθησης είναι βασική αιτία άγχους Καθορισμός ρεαλιστικών στόχων απόδοσης Οι στόχοι απόδοσης είναι ελεγχόμενοι, δεν προκαλούν άγχος όπως οι στόχοι αποτελέσματος Να διδαχθούν οι αθλητές να εξηγούν θετικά την αυξημένη διέγερση Το μοντέλο του Jones Να διδαχθούν οι αθλητές τεχνικές αντιμετώπισης στρεσογόνων καταστάσεων

Θέματα για συζήτηση Ποιες είναι οι δικές σας εμπειρίες από τη σχέση άγχους – απόδοσης στον αθλητισμό αλλά και στη ζωή. Η ομάδα του σχολείου που εργάζεστε παίζει κρίσιμο προκριματικό αγώνα στο Πανελλήνιο σχολικό πρωτάθλημα. Η νίκη σημαίνει ότι οι μαθητές θα δικαιούνται τα προνόμια αυτών που έχουν Πανελλήνια νίκη. Σε τι διλήμματα και τι προβλήματα πιστεύετε ότι θα βρεθείτε αντιμέτωποι σαν προπονητής – καθηγητής; Είναι εύκολο να διδαχθούν οι μικροί αθλητές/τριες να εξηγούν θετικά την αυξημένη διέγερση; Ποια προβλήματα θα αντιμετωπίσετε αν προσπαθήσετε να εφαρμόσετε το μοντέλο; Είστε προπονητής του τένις. Πως θα καθοδηγούσατε τους αθλητές σας σχετικά με τον έλεγχο της διέγερσης και του άγχους

Επίλογος Το άγχος, το στρες και η διέγερση ανεξάρτητα των διαφωνιών είναι σημαντικοί παράγοντες στην αθλητική απόδοση. Το άγχος διακρίνεται σε σωματικό και γνωστικό με τελείως ανεξάρτητη μεταβολή πριν και στη διάρκεια του αγώνα. Διάφορες θεωρίες ερμηνεύουν τη σχέση άγχους και απόδοσης και κάθε μια βλέπει τη σχέση από διαφορετικό πρίσμα. Ο προπονητής/τρια σαν καθοδηγητής των αθλητών θα πρέπει να δημιουργήσει το κατάλληλο περιβάλλον ώστε να περιορίζονται οι αρνητικές συνέπειες του άγχους απομονώνοντας τις στρεσογόνες πηγές. Επίσης να διδάξουν στους αθλητές τους τεχνικές και στρατηγικές ελέγχου της διέγερσης και κυρίως να αντιμετωπίζουν θετικά και αποτελεσματικά την υψηλή διέγερση.

Βιβλιογραφία Θεοδωράκης, Ι., Γούδας,Μ., Παπαϊωάνου,Α.(2001) Ψυχολογική Υπεροχή στον Αθλητισμό, Κεφάλαιο 7ο, σελ.133 - 152. Εκδόσεις Χριστοδουλίδη. Weinberg, R.,& Gould, D., (1995) Foundations of Sport and Exercise Psychology, Κεφάλαιο 6ο, σελ 91 – 113. Champaign, IL: Human Kinetics. Παπαϊωάννου, Α., Θεοδωράκης, Ι., Γούδας, Μ., (2003). Για μια καλύτερη Φυσική Αγωγή, Κεφάλαιο 10ο, σελ. 236 - 239. Εκδόσεις Χριστοδουλίδη.