Στοιχεία Λειτουργικής Γραμματικής και επεξεργασία κειμένων Τριανταφυλλιά Κωστούλη ΦΙΛΟΛΟΓΟΙ ΜΑΡΤΙΟΣ, ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2012

Στόχος της εισήγησης: Αρχές για την επεξεργασία κειμένων με τη λειτουργική γραμματική ΣΤΟΧΟΣ: Να παρουσιάσω τον τρόπο με τον οποίο οι βασικές θεωρητικές θέσεις της λειτουργικής προσέγγισης του Halliday επηρεάζουν και διαμορφώνουν νέες παιδαγωγικές πρακτικές που αφορούν τον τρόπο επιλογής και επεξεργασίας αυθεντικών κειμένων στη σχολική τάξη. Συγκεκριμένα: Η συζήτηση θα επικεντρωθεί στον τρόπο χρήσης της γραμματικής περιγραφής του Halliday για την επεξεργασία κειμένων στο πλαίσιο οργάνωσης μιας θεματικής ενότητας για την καλλιέργεια του κριτικού γραμματισμού σε σχολικές τάξεις.

ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Η θεωρία του Halliday: Οι λειτουργίες της γλώσσας. ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΑΓΩΓΕΣ Τρόπος αξιοποίησης της θεωρίας αυτής στη μελέτη κειμένων και στο σχεδιασμό μιας ενότητας. Βασικές ερωτήσεις: Πώς μπορεί να επιλέξει και να μελετήσει κανείς συγκριτικά κάποια κείμενα; Γιατί προτείνεται η συγκριτική (διακειμενική) ανάλυση;

Πρόγραμμα κριτικού γραμματισμού: 1. Καλλιέργεια κριτικής επίγνωσης Η παιδαγωγική του κριτικού γραμματισμού αποσκοπεί στο να είναι οι μαθητές/τριες σε θέση: Να διαγιγνώσκουν την ιδεολογική διάσταση της γλώσσας και των κειμένων. Τι σημαίνει αυτό; Να εντοπίζουν τον τρόπο που μέσα από τα γλωσσικά στοιχεία, τη γραμματική, το λεξιλόγιο και τον τρόπο οργάνωσης πληροφοριών κατασκευάζονται διαφορετικές οπτικές του κόσμου που εξυπηρετούν συγκεκριμένες ομάδες έναντι άλλων.

Προσεγγίσεις γραμματικών φαινομένων ΣΤΑΤΙΚΗ: Εντοπισμός γραμματικών στοιχείων στο κείμενο. ΔΥΝΑΜΙΚΗ: Αλληλεπίδραση γραμματικών στοιχείων (οριστική – προστακτική) σε διαφορετικά σημεία του κειμένου.

Πρόγραμμα κριτικού γραμματισμού: 2 Πρόγραμμα κριτικού γραμματισμού: 2. Αναστοχασμός της παιδαγωγικής πράξης Το πρόγραμμα επιδιώκει ώστε οι εκπαιδευτικοί και οι μαθητές/-τριες να είναι σε θέση να αποτιμούν το πώς οι κειμενικές πρακτικές – δηλαδή οι συγγραφικές και οι αναγνωστικές πρακτικές - που οικοδομούν (ή συνοικοδομούν με τη συνεργασία των μαθητών/-τριών) στις τάξεις τους δεν ενισχύουν την παραδοσιακή προσέγγιση της διδασκαλίας ως μετάδοσης γνώσεων αλλά προωθούν τη θέση μας για τη συνοικοδόμηση της γνώσης από εκπαιδευτικούς και μαθητές/-τριες.

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΟΥ ΚΡΙΤΙΚΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ:Βασικά ζητήματα Η ΘΕΩΡΙΑ TOY HALLIDAY ΚΑΙ Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΓΝΩΣΗΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΕΙΔΗ, ΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΤΥΠΟΙ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΟΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΓΡΑΦΗ: ΑΝΑΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΩΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΔΙΑΛΟΓΟΥ ΚΑΙ ΑΠΟΔΟΜΗΣΗΣ ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΩΝ ΚΑΙ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΒΑΛΛΟΝΤΑΙ ΜΕΣΑ ΑΠΌ ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

Η Θεωρία του Halliday Στο πλαίσιο της Συστημικής Λειτουργικής Γραμματικής του Halliday επιχειρείται να γίνει κατανοητή η γραμματική ως κοινωνική-σημειωτική δομή: πώς οι συγγραφείς συσχετίζουν τη γλώσσα με λειτουργικούς παράγοντες, όπως είναι: το ΠΕΔΙΟ (τρόπος αναπαράστασης της πραγματικότητας- αναπαραστατική λειτουργία), ο ΤΟΝΟΣ (κατανόηση του πώς ο συγγραφέας μέσα από τις γλωσσικές και οπτικές του επιλογές τοποθετεί τον αναγνώστη μέσα από το κείμενο – διαπροσωπική λειτουργία) και ο ΤΡΟΠΟΣ επικοινωνίας (αν χρησιμοποιείται το γλωσσικό ή και το οπτικό κανάλι, αν χρησιμοποιείται προφορικός ή γραπτός λόγος, γλωσσικό υλικό και οπτικό υλικό κλπ.- κειμενική λειτουργία).

Βασικές θέσεις της θεωρίας του HALLIDAY Η γλώσσα εκλαμβάνεται ως ένα σύνολο επιλογών. Οι επιλογές αυτές δεν είναι τυχαίες, αλλά ιδεολογικά καθορισμένες, μια και οικοδομούν διαφορετικές αναπαραστάσεις της πραγματικότητας. Η γλώσσα αλλά και οι οπτικοί πόροι προσφέρουν επιλογές τις οποίες χρησιμοποιούμε και διαπλέκουμε για να κατασκευάσουμε συγκεκριμένες αναπαραστάσεις του κόσμου.

Βασικές θέσεις της θεωρίας του HALLIDAY: ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ Τα γραμματικά στοιχεία ως ενδείκτες κοινωνικών σχέσεων και ιδεολογιών: H προσέγγιση του Halliday. Η δομή μιας πρότασης δεν αντιμετωπίζεται με τον παραδοσιακό τρόπο (Υ,Ρ, Α) αλλά ως σύνολο κατηγοριών που προβάλλουν συγκεκριμένους τρόπους θέασης της πραγματικότητας υπέρ κάποιων κοινωνικών ομάδων έναντι άλλων.

ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΩΝ ΔΟΜΩΝ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΩΝ ΔΟΜΩΝ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΤΙΚΗ ΜΕΤΑ-ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ Πώς μια πρόταση (και ένα κείμενο) μιλά για ένα θέμα; Ποια οπτική προβάλλει; Ποια οπτική ‘κατασκευάζει’; Πώς αναπαριστά’ την πραγματικότητα; ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ, ΣΥΝΤΑΞΗ ΠΡΟΤΑΣΗΣ ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΜΕΤΑ-ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ Πώς τοποθετείται ο/η συγγραφέας απέναντι στις πληροφορίες που μεταδίδει (ΤΡΟΠΙΚΟΤΗΤΑ: πιθανότητα, βεβαιότητα) ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ (επίθετα, επιρρήματα, άρνηση. Λέξεις) Πώς συνομιλεί με τον αναγνώστη; Πώς εμπλέκει τον αναγνώστη και ‘θεατή’ του πολυτροπικού κειμένου του στα νοήματα που αναπαριστά μέσα από το κείμενό του. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ, καταλήξεις ρημάτων ΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΜΕΤΑ-ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ Με ποιο τρόπο ένα σύνολο εκφωνημάτων και τρόπων μετάδοσης νοημάτων (γλωσσικών και οπτικών) συνδέονται μεταξύ τους και συγκροτούν μια δομή με νόημα. ΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ, ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ, ΑΝΑΦΟΡΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΦΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ

Οι 3 μεταλειτουργίες Οι αναπαραστατικές δομές λεκτικά και οπτικά δομούν τη φύση των γεγονότων, τα αντικείμενα και τους συμμετέχοντες που εμπλέκονται σ΄ αυτά καθώς και τις συνθήκες που αυτά συμβαίνουν. Οι διεπιδραστικές/διαπροσωπικές λεκτικές και οπτικές πηγές δομούν τη φύση των σχέσεων ανάμεσα στους ομιλητές/συγγραφείς και ακροατές/αναγνώστες καθώς και ανάμεσα στους θεατές και στο θέαμα. Τα κειμενικά/συνθετικά νοήματα αφορούν στην κατανομή της πληροφοριακής αξίας ή της σχετικής έμφασης ανάμεσα στα στοιχεία του κειμένου και της εικόνας.

ΤΡΟΠΟΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΤΗΣ Αναπαραστατικής λειτουργίας Σημασία ρημάτων ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΡΗΜΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ KATAΣΤΑΣΙΑΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Δράστης - Υλική διαδικασία - Δέκτης Χρόνος ΔΡΑΣΗ Αυτός που ωφελείται από την πράξη Αυτός που αισθάνεται – Γνωστική διαδικασία - Φαινόμενο Αυτός που λέει κάτι – Λεκτική διαδικασία - Αυτό που κατατίθεται Συμμετέχων 1 - Συσχετιστική διαδικασία – Συμμετέχων 2

Η δομή μιας πρότασης δεν αντιμετωπίζεται με τον παραδοσιακό τρόπο (Υποκείμενο, Ρήμα, Αντικείμενο), αλλά ως σύνολο κατηγοριών που μέσα από την ανάλυση της σημασίας τους προβάλλουν συγκεκριμένους τρόπους θέασης της πραγματικότητας. Για να περιγράψουμε τη δομή μιας πρότασης λαμβάνουμε υπόψη το τι είδους διαδικασίες παρουσιάζουν τα ρήματα, τι είδους μετέχοντες/-ουσες εμπλέκονται στις διαδικασίες αυτές και αν αναφέρονται καταστασιακά στοιχεία (τόπος, χρόνος κλπ.) .

Ρηματικές διαδικασίες - μεταβιβαστικότητα Τα τρία είδη προτάσεων που αναγνωρίζονται είναι: Οι υλικές προτάσεις, που περιγράφουν δράσεις και γεγονότα που σχετίζονται με αλλαγές στον φυσικό κόσμο, άμεσα αντιληπτές ή αφηρημένες. Οι νοητικές προτάσεις, που αφορούν τις δράσεις του εσωτερικού κόσμου (σκέψεις, συναισθήματα)

Οι συσχετιστικές προτάσεις, που είτε αποδίδουν στις οντότητες χαρακτηριστικά (προτάσεις απόδοσης χαρακτηριστικών) ή διατυπώνουν σχέσεις ταυτότητας (ταυτοποιητικές). Ενδιάμεσα είδη προτάσεων θεωρούνται οι λεκτικές, οι υπαρκτικές και οι συμπεριφορικές.

Συσχετιστικές διαδικασίες Το ψωμί είναι φρέσκο [αποδοτική συσχετιστική διαδικασία- αποδίδει μια ιδιότητα σε κάτι] Μια σχέση δομείται ανάμεσα σε μια οντότητα [ένα αντικείμενο] και μια ποιότητα [φρέσκο]. Ο φορέας και η ιδιότητα.

Είδη προτάσεων ΥΛΙΚΕΣ Προτάσεις με τις οποίες ο συγγραφές παραθέτει γεγονότα και σε αδρές γραμμές έχουν τη δομή: «Υποκείμενο δράσης – πράξη – προς τα πού κατευθύνεται η πράξη (στόχος)», ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ Προτάσεις με τις οποίες ο συγγραφέας παραθέτει τι νιώθει, τι αισθάνεται ή τι επιθυμεί κάποιο ιστορικό πρόσωπο ή ομάδα ανθρώπων και οι οποίες έχουν τη δομή: «Υποκείμενο που νιώθει, επιθυμεί κλπ κάτι – λειτουργία/ενέργεια – το φαινόμενο που επιδιώκεται, είναι επιθυμητό κλπ», ΛΕΚΤΙΚΕΣ Προτάσεις με τις οποίες ο συγγραφέας αναφέρει τι είπε/τι δήλωσε κάποιο ιστορικό πρόσωπο ή ομάδα ατόμων και το γενικό τους σχήμα είναι: «Υποκείμενο που λέει κάτι – λειτουργία – τι λέγεται (μήνυμα)», και τέλος ΣΥΣΧΕΤΙΣΤΙΚΕΣ Προτάσεις με τις οποίες ο συγγραφέας περιγράφει, ορίζει, προσδιορίζει ή αξιολογεί κάτι και έχουν συνήθως τη δομή: «Υποκείμενο που χαρακτηρίζεται, ορίζεται κλπ. – λειτουργία – γνώρισμα, ορισμός που του αποδίδεται».

Καταστασιακά στοιχεία Τα καταστασιακά στοιχεία περιλαμβάνουν προθετικές φράσεις χρόνου, τόπου, τρόπου κ.λπ. Μέσα από τη χρήση καταστασιακών στοιχείων προσδιορίζονται ο τρόπος όπου εκτυλίσσεται η δράση ή υπάρχει ασάφεια στο πού συμβαίνουν οι δράσεις. Έχουν οι δράσεις ισχύ σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο και έχουν γενική ισχύ - λειτουργούν ανεξαρτήτως πλαισίου;

Το κείμενο ως ιδεολογική δομή Τα κείμενα μέσα από τις προτασιακές τους δομές κατασκευάζουν τον κόσμο ως διαδικασία, ως υλική πραγματικότητα με σύνολο δράσεων ή ως αφηρημένη πραγματικότητα που εκφράζεται μέσα από συσχετίσεις ανάμεσα σε διαδικασίες. Η γλωσσική έκφραση μετεχόντων μέσα από τη γλώσσα ή μέσα από οπτικά μέσα προβάλλει συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες και τις πολιτισμικές, κοινωνικές και πολιτικές θέσεις τους έναντι άλλων. Η γλώσσα, τα κείμενα κατασκευάζουν εκδοχές και θεωρήσεις του κόσμου που υπηρετούν/προβάλλουν τα συμφέροντα μιας ιδιαίτερης ομάδας ως προς την κοινωνική τάξη, το φύλο, τον πολιτισμό.

Αναπαραστατική λειτουργία

Η ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ Η σύνταξη – το ποιος παρουσιάζεται σε θέση υποκειμένου σε μια πρόταση – αναπαριστά την αιτιότητα ενός γεγονότος: Καθορίζει ποιος παρουσιάζεται ως υπεύθυνος ή δράστης για μια πράξη, δηλαδή ποιος κάνει τι σε ποιον. Ο πρώτος συμμετέχων (έμψυχος ή άψυχος) που δρα ονομάζεται ΔΡΑΣΤΗΣ, ενώ ο συμμετέχων στον οποίο απευθύνεται η δράση ονομάζεται ΣΤΟΧΟΣ.

Τα ρήματα μπορεί να προσδιορίζουν διαδικασίες που δίνουν ύπαρξη στο Στόχο (δημιουργικές [creative]) ή σε διαδικασίες που μεταμορφώνουν έναν υπαρκτό Στόχο (μεταμορφωτικές [transformative]).

Υποκείμενα/ΔΡΑΣΤΕΣ – ΑΠΟΔΕΚΤΕΣ ΔΡΑΣΗΣ Ποιος αναφέρεται ως υποκείμενο ή ως δράστης μιας πράξης; γενικευτικοί και ασαφείς όροι (ο άνθρωπος) συγκεκριμένα άτομα (ατομική ευθύνη) θεσμικά όργανα (συλλογική ευθύνη) έμφαση σε άψυχους δράστες

Τα ενεργά υποκείμενα αναφέρονται, ονομάζονται ή αναπαριστώνται με όρους που παραπέμπουν στις μεταξύ τους σχέσεις (προσωπικές, συγγένειας ή εργασίας). Επίσης, μπορεί να προσδιορίζονται με φυσικά χαρακτηριστικά. Τι συνέπειες έχουν αυτές οι επιλογές;

Γνωστικές Πρόκειται για διαδικασίες που δεν λαμβάνουν χώρα στον εξωτερικό κόσμο αλλά στο εσωτερικό κόσμου του ανθρώπινου νου. ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΕΙΣ Οι γνωστικές διαδικασίες περιλαμβάνουν έναν έμψυχο συμμετέχοντα ή άψυχο στον οποίο όμως αποδίδονται ανθρώπινα χαρακτηριστικά. ΑΥΤΟΣ ΠΟΥ ΕΜΠΛΕΚΕΤΑΙ ΣΕ ΓΝΩΣΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ [ΝΟΙΩΘΕΙ ένα συναίσθημα, ΣΚΕΦΤΕΤΑΙ, ΑΝΤΙΛΑΜΒΑΝΕΤΑΙ κλπ.]

Η δεύτερη οντότητα ονομάζεται ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ και περιλαμβάνει πρόσωπο, αντικείμενο, αφηρημένη ιδέα ή και ‘ένα δεδομένο γεγονός’ ή μια θέση κλπ. Δεν κατάλαβα το ΚΕΙΜΕΝΟ Συνειδητοποίησα ότι [δεν θα την ξαναδώ ποτέ.]

Ποιος έχει τη δύναμη ως προς τη γνώση που το κείμενο προβάλλει; Ποιος παρουσιάζεται να μιλάει; Πως παρουσιάζονται οι απόψεις των διαφόρων κοινωνικών ομάδων; Ποιων τα λόγια παρουσιάζονται αυτούσια (ευθύς λόγος] και ποιων μέσα από επεξεργασία [πλάγιος λόγος]. Τι έκταση δίδεται στις απόψεις των διαφόρων ατόμων; Ποιος παρουσιάζεται να δρα και ποιος να σκέφτεται και ποιος να μιλά σε άλλες ομάδες;

Κλίμακα αιτιότητας Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις συντακτικές επιλογές που χρησιμοποιούνται για τη δόμηση μιας πράξης, δηλαδή τη χρήση μεταβατικών/αμετάβατων ρημάτων, ενεργητικής-παθητικής σύνταξης, επιλογή ουσιαστικού-ρήματος, και τις συνέπειες που αυτές οι επιλογές έχουν στο βαθμό με τον οποίο ενοχοποιείται ο δράστης για την πράξη του – δημιουργείται μια κλίμακα αιτιότητας.

Οι συντακτικές επιλογές έχουν τη δυνατότητα να δώσουν έμφαση ή να μετριάσουν το ρόλο του δράστη.

Κλίμακα αιτιότητας σε υλικές διαδικασίες ΈΜΦΑΣΗ ΣΤΟ ΔΡΑΣΤΗ Η ρύπανση καταστρέφει το περιβάλλον ΜΕΤΡΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΔΡΑΣΤΗ Το περιβάλλον καταστρέφεται από τη ρύπανση ΑΠΑΛΟΙΦΗ ΤΟΥ ΔΡΑΣΤΗ Το περιβάλλον καταστρέφεται ΑΠΑΛΟΙΦΗ ΟΠΟΙΟΥΔΗΠΟΤΕ ΔΡΑΣΤΗ Το περιβάλλον πεθαίνει

H κατάταξη σε αυτά τα τέσσερα είδη προτάσεων ή διαδικασιών, εξαρτάται από το συνολικό νόημα της πρότασης κι όχι μόνο από το κύριο ρήμα της. Επίσης, αν το υποκείμενο, το αντικείμενο και το κατηγορούμενο των προτάσεων εξεταστούν υπό τη στενή γραμματική τους έννοια δυσχεραίνουν την εξαγωγή ορθού νοήματος και άποψης για το είδος της καθεμιάς πρότασης.

Στα κείμενα χρονολογικής έκθεσης των ιστορικών γεγονότων απαντάται ως επί το πλείστον το πρώτο είδος προτάσεων. Οι μαθητές, επομένως, καλούνται να αποκωδικοποιήσουν πώς οι ιστορικοί δράστες/πρωταγωνιστές αποδίδονται γραμματικά, δηλαδή ως συγκεκριμένα πρόσωπα ή μήπως ως αφηρημένα ουσιαστικά και ονοματικά σύνολα. Ακόμη, για να αντιληφθούν τη διαδοχή των γεγονότων, απαραίτητο είναι να προσδιορίζουν και το καταστασιακό πλαίσιό τους.

Από την άλλη πλευρά, τα υπόλοιπα τρία είδη προτάσεων (διαδικασιών) συναντώνται στα κείμενα τα οποία εστιάζουν στα πρόσωπα της Ιστορίας, τι λένε, τι πιστεύουν, τι αισθάνονται, ποιες είναι οι επιδιώξεις τους, τα μηνύματα που μεταδίδουν κλπ. Είναι σημαντικό οι μαθητές να εντοπίσουν και να αποκωδικοποιήσουν αυτά τα μηνύματα, τις επιδιώξεις κλπ., να κατανοήσουν σε ποιον/ποιους ανήκουν και ποιον/ποιους αντιπροσωπεύουν, ώστε στη συνέχεια να προβούν σε εκτιμήσεις, συγκρίσεις, αντιπαραθέσεις αυτών. Συχνά αυτά αποδίδονται γραμματικά με περίπλοκα ονοματικά σύνολα ή με προτάσεις που επιδέχονται κι αυτές αποδόμηση.

Παράδειγμα κειμένου Η ανακήρυξη προστατευόμενων ειδών και η διαφύλαξη των εθνικών δρυμών στους οποίους προστατεύεται η πανίδα και η χλωρίδα αποτελούν θετικά δείγματα της ανθρώπινης παρέμβασης. Τις περισσότερες φορές, ωστόσο, οι ανθρώπινες δραστηριότητες προξενούν ανεπανόρθωτές ζημιές στο οικοσύστημα. Η ανεξέλεγκτη θήρευση και αλιεία καθώς και η εξαφάνιση ζωικών ειδών που δρουν ανενόχλητα αποτελούν επίσης παραδείγματα αρνητικής επίδρασης του ανθρώπου στο οικοσύστημα.

Παράδειγμα κειμένου (συν.) Η ανακήρυξη προστατευόμενων ειδών και η διαφύλαξη των εθνικών δρυμών [στους οποίους προστατεύεται η πανίδα και η χλωρίδα] αποτελούν θετικά δείγματα της ανθρώπινης παρέμβασης. Τις περισσότερες φορές, ωστόσο, οι ανθρώπινες δραστηριότητες προξενούν ανεπανόρθωτές ζημιές στο οικοσύστημα. Η ανεξέλεγκτη θήρευση και αλιεία καθώς καθώς και η εξαφάνιση ζωικών ειδών [που δρουν ανενόχλητα] αποτελούν επίσης παραδείγματα αρνητικής επίδρασης του ανθρώπου στο οικοσύστημα.

Αφαίρεση - τεχνικότητα Αφαίρεση: Η αναφορά σε μετέχοντες και περιστάσεις όχι ως απτές συγκεκριμένες οντότητες, κοντινές στην εμπειρία αλλά με όρους γενικών κατηγοριών. ΟΝΟΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ Όταν οι οντότητες κατηγοριοποιούνται και ταξινομούνται, τότε η αφαίρεση αποκτά και το στοιχείο της τεχνικότητας. Στην ιστορία τα κείμενα ερμηνεύουν τον κόσμο μέσα από μια ονοματική άποψη, ενώ στις φυσικές επιστήμες τα κείμενα ανασυγκροτούν τον κόσμο ως τόπο όπου οι οντότητες συσχετίζονται μεταξύ τους.

Χρειάζεται οι μαθητές να κατανοήσουν το πλαίσιο των κειμένων κι αν είναι εφικτό να εμπλακούν και οι ίδιοι μέσα από τις προηγούμενες γνώσεις που φέρουν. Έτσι, ιδιαίτερα χρήσιμο να εφαρμόζουν στρατηγικές όπως η πρόβλεψη, η οπτικοποίηση των πληροφοριών, η περίληψή τους, οι συνδέσεις/συσχετισμοί μεταξύ τους, η αναζήτηση λέξεων – «κλειδιών», η χρήση γραφημάτων, υπογραμμίσεων ή σημειώσεων και η γρήγορη ανάγνωση του κειμένου είτε για εντοπισμό στοιχείων από όλη την έκτασή του που αφορούν ένα θέμα, είτε για σύλληψη της κεντρικής του ιδέας.

ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Έγκλιση: αν ο ομιλητής δίνει πληροφορίες, διατυπώνει ερωτήσεις ή δίνει διαταγές στο συνομιλητή του ή τον αποδέκτη. Τροπικότητα Ως προς ΤΙΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Πιθανότητα (πόσο πιθανό είναι να είναι αληθινό, να ισχύει κάτι) Συχνότητα (πόσο συχνά είναι αληθινή, ισχύει κάτι) Ως ΠΡΟΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ Υποχρέωση του άλλου ατόμου να κάνει κάτι, ενώ σε προσφορές, διαβάθμιση στο βαθμό που δέχομαι να κάνω κάτι (θα κουβαλήσω τα ψώνια).

Τροπικότητα Ο ομιλητής μπορεί να παρουσιάζει αυτό που θέλει να πει είτε με τρόπο αποστασιοποιημένο, όσο το δυνατόν αντικειμενικό και ουδέτερο, είτε εκφράζοντας την υποκειμενική του στάση σχετικά: Με το βαθμό βεβαιότητας για την αλήθεια αυτού που λέει (επιστημική) Για την αναγκαιότητα πραγματοποίησης αυτού για το οποίο γίνεται λόγος (δεοντική).

Τροπικότητα και επικοινωνιακές λειτουργίες της γλώσσας Τροπικότητα μπορεί να εκφράσει ο ομιλητής Προτάσεις κρίσεως ή αποφαντικές προτάσεις

Επιστημική τροπικότητα Απορία, σκέψη, υπόθεση του ομιλητή: Να τέλειωσε άραγε ο αγώνας; Πότε να κρυολόγησαν άραγε; Πού να βρίσκεται τώρα ο Πέτρος.. ΥΠΟΘΕΣΗ Να κερδίσει η ομάδα μου και σα υπόσχομαι γλέντι

Δεοντική τροπικότητα ΠΡΟΣΤΑΓΗ/ΠΑΡΑΚΛΗΣΗ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΗ/ΥΠΟΧΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΟΜΙΛΗΤΗ ΑΔΕΙΑ ΓΙΑ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΚΑΤΙ Να πάρω ένα γλυκό;

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Λέξεις, φράσεις, προτάσεις που δηλώνουν Συναίσθημα (Τον αγαπώ) [δίνει έμφαση στα συναισθήματα του υποκειμένου] στο εδώ και τώρα ή σε πιθανό μελλοντικό χρόνο Και Κρίση (είναι αγαπητή σε όλους) που δίνει έμφαση στα χαρακτηριστικά του προσώπου που αξιολογείται [κοινωνική συμπεριφορά [πόσο έντιμος είναι κάποιος], ηθικές αξίες [πέραν ψόγου, επίκρισης]. Εκτίμηση (αναφέρεται σε χαρακτηριστικά αντικειμένου) αντίδραση [ποια ήταν η αντίδρασή μου ως προς αυτό] και σύνθεση [ποια είναι η συστατική του υφή].

Τροπικά προσαρτήματα Τροπικά προσαρτήματα (Modal adjuncts): στοιχεία που προσθέτουν πληροφορίες διαπροσωπικής υφής στην πρόταση Έκφραση πιθανότητας Έκφραση τακτικότητας στην εμφάνιση ενός φαινομένου Έντασης ή μείωσης του βαθμού

Συναίσθημα (Affect) Συναίσθημα ως ιδιότητα Σε περιγραφές ατόμων ο δυστυχής καπετάνιος Ως απόδοση σε συμμετέχοντες Ο καπετάνιος ήταν λυπημένος Ως καταστασιακό στοιχείο Ο καπετάνιος έφυγε με άσχημο τρόπο

Το συναίσθημα ως διαδικασία Γνωστική διαδικασία Η απομάκρυνσή του τον εκνεύρισε Συμπεριφοριστική διαδικασία Ο καπετάνιος έκλαψε Το συναίσθημα ως σχόλιο Δυστυχώς, δεν τα κατάφεραν

Οπτικός τρόπος ΚΑΙ ΔΙΑΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Όταν ο δημιουργός απευθύνεται άμεσα στο θεατή, έχουμε: Παρουσία βλέμματος, μορφασμού ή χειρονομίας/κίνησης, η οποία συνιστά ένδειξη είτε απαίτησης πληροφοριών από το θεατή. Η μη μετωπική απεύθυνση- παρουσίαση δίνει τη δυνατότητα στο θεατή να παρατηρήσει τα πρόσωπα ως πληροφορίες - παροχής πληροφοριών προς το θεατή αντίστοιχα.

Εμπλοκή Το επίπεδο εμπλοκής του θεατή σε ό,τι αναπαρίσταται πραγματώνεται με την Μετωπική ή πλάγια άποψη. Όταν η εικόνα είναι μετωπική έχουμε εμπλοκή του θεατή με ό,τι αναπαρίσταται Όταν η εικόνα είναι πλάγια, αποστασιοποίηση του θεατή από ό,τι αναπαρίσταται

Μέγεθος πλαισίου και κοινωνική απόσταση Τα μακρινά, μεσαία ή κοντινά πλάνα δηλώνουν το διαφορετικό βαθμό εξουσίας του δημιουργού – και θεατή - απέναντι στο πρόσωπο που αναπαρίσταται.

Σχέσεις εξουσίας Υψηλή γωνία παρουσίασης ατόμων, υπεροχή του θεατή έναντι των απεικονιζομένων Χαμηλή: υπεροχή των απεικονιζομένων έναντι του θεατή, Ισάξια: ισότιμη σχέση μεταξύ θεατή και απεικονιζομένων.

Αξιολόγηση μέσα από τον οπτικό τρόπο Πρόσκληση του συγγραφέα στον αναγνώστη για συμμετοχή Πρόκληση συναισθήματος με τη χρήση ζωηρών χρωμάτων Θερμά χρώματα Ψυχρά χρώματα (μπλε, πράσινο) Αποχρώσεις του ίδιου χρώματος- λειτουργεί συνενωτικά, προσδίδουν εννοιολογική συνάφεια και οπτική ομοιογένεια.

Θέμα (έναρξη πρότασης) Τοπικό θέμα (τοποθετείται στοιχείο που επιτελεί ένα ρόλο, ως Δράστης. Aν τα καταστασιακά στοιχεία τοποθετηθούν στην αρχή ως θέμα, το θέμα είναι μαρκαρισμένο, ο συγγραφέας επιθυμεί να δώσει έμφαση στον τόπο, χρόνο κλπ.). Διαπροσωπικό θέμα (στοιχείο που λειτουργεί στο διαπροσωπικό επίπεδο) Κειμενικό θέμα (στοιχεία που επιτελούν συνεκτικό ρόλο, συνδέοντας πληροφορίες του κειμένου μεταξύ τους) Ποικίλα θέματα

Κειμενική μεταλειτουργία Πληροφοριακή αξία, χωρική διευθέτηση των στοιχείων μιας σύνθεσης σε συγκεκριμένες ζώνες Βαθμός προεξοχής των στοιχείων Βαθμός πλαισίωσης. Η παρουσία ή απουσία πλαισίου αποσυνδέει ή συνδέει στοιχεία μιας εικόνας, ή λεκτικό και εικονιστικό στοιχείο, σηματοδοτώντας ότι ανήκουν ή δεν ανήκουν μαζί κατά μια έννοια