Φύση, Κοινωνία και Κουλτούρα Προαπαιτούμενα για την κατανόηση του Κοινωνικού

Θρησκεία και Επιστήμη Μέχρι τη διατύπωση της Θεωρίας της Εξέλιξης από τον Δαρβίνο (1859) οι κυρίαρχες θρησκευτικές αναπαραστάσεις στη Δύση υποστήριζαν ότι «ο κόσμος ήταν σταθερός και μικρής ηλικίας». Η αντιπαράθεση μεταξύ των δημιουργιστών και των οπαδών της θεωρίας της εξέλιξης κρατά μέχρι τις μέρες μας.

Επιστημονικές ανακαλύψεις που αποδομούν τη θρησκευτική αφήγηση Κοπέρνικος. Η Γαία και οι άνθρωποι που την κατοικούν δεν βρίσκονται στο κέντρο του Κόσμου. Οι έρευνες των γεωλόγων αποδεικνύουν ότι: α) η ηλικία της Γης είναι πολύ μεγάλη και β) η πανίδα και η χλωρίδα δεν έχουν παραμείνει αμετάβλητες από την στιγμή της Δημιουργίας.

Δαρβίνος: φυσική επιλογή και ποικιλόμορφη εξέλιξη Σύμφωνα με τη δαρβινική θεωρία: Σε κάθε γενιά παράγεται τεράστια γενετική ποικιλομορφία, αλλά μόνο λίγοι επιζώντες από το τεράστιο πλήθος των απογόνων θα μπορέσουν τελικά να αναπαραχθούν. Τα καλύτερα προσαρμοσμένα στο περιβάλλον άτομα έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να επιβιώσουν και να παράγουν την επόμενη γενιά.

Εξαιτίας (1) της συνεχούς επιλογής των γονοτύπων [το σύνολο των γονιδίων (γενετική πληροφορία) ενός ατόμου] που είναι ικανότεροι να αντεπεξέλθουν στις μεταβολές του περιβάλλοντος, και (2) του ανταγωνισμού των νέων γονοτύπων του πληθυσμού, θα υπάρχει μια συνεχής αλλαγή στη σύνθεση κάθε πληθυσμού και η αλλαγή αυτή αποκαλείται από τον Δαρβίνο ΕΞΕΛΙΞΗ.

Πέντε δαρβινικές υποθέσεις Οι οργανισμοί εξελίσσονται σταθερά στο πέρασμα του χρόνου. Διαφορετικά είδη οργανισμών κατάγονται από ένα κοινό πρόγονο. Τα είδη πολλαπλασιάζονται με την πάροδο του χρόνου. Η εξέλιξη λαμβάνει χώρα μέσω της βαθμιαίας αλλαγής των πληθυσμών. Ο μηχανισμός της εξέλιξης σημαίνει τον ανταγωνισμό ανάμεσα σε τεράστια πλήθη μεμονωμένων ατόμων για τους περιορισμένους φυσικούς πόρους, ο οποίος οδηγεί σε διαφορές στην επιβίωση και την αναπαραγωγή.

Εξέλιξη μέσω φυσικής επιλογής Η δυνάμει εκθετική αύξηση των μελών εντός ενός πληθυσμού. και Ο περιορισμός των φυσικών πόρων. ΣΥΝΕΠΑΓΟΝΤΑΙ Αγώνα για την επιβίωση ανάμεσα στα άτομα. Φυσική επιλογή (διαφορική επιβίωση). Εξέλιξη μέσω πολλών γενεών.

Κοινωνιοβιολογία E.O Wilson, Sociobiology: The New Synthesis, Cambridge: Harvard University Press, 1975, ελληνική έκδοση: Σύναλμα, Θέτει το ερώτημα σχετικά με το ρόλο που παίζει η εξέλιξη στην κοινωνική συμπεριφορά.

Ορισμός της Κοινιωβιολογίας «Πρόκειται για τη συστηματική μελέτη της βιολογικής βάσης κάθε κοινωνικής συμπεριφοράς» (Wilson). ή εναλλακτικά «Για τη μελέτη της βιολογικής φύσης και της βάσης της συμπεριφοράς των ζώων, ακριβέστερα της κοινωνικής συμπεριφοράς των ζώων» Ruse M., Sociobiology: Sense or Nonsense, Boston: D. Reitel, 1979.

Κριτική στους κοινωνιοβιολόγους Περιλαμβάνουν στο αντικείμενο της μελέτης τους και τις ανθρώπινες κοινωνίες και αντιστοιχούν ευρήματα που αφορούν στην κοινωνική συμπεριφορά των ζώων στην κοινωνική συμπεριφορά των ανθρώπων. (συνέχεια  )

Ειδικότερα μελετούν τις αλληλεπιδράσεις ανάμεσα σε δύο άτομα υπό το πρίσμα της αναπαραγωγικής επιτυχίας. Η μελέτη της επιθετικότητας, της επιλογής συντρόφου, η γονική επένδυση, οι αναπαραγωγικές στρατηγικές των θηλυκών, ο αλτρουισμός, κλπ μελετώνται ως δραστηριότητες, οι οποίες σε τελική ανάλυση ενισχύουν ή μειώνουν την αναπαραγωγική επιτυχία και συσχετίζονται με τη φυλετική επιλογή (sexual selection: επιλογή των χαρακτήρων που προάγουν την αναπαραγωγική επιτυχία).

Συμπερασματικά Η μελέτη των ανθρώπινων κοινωνιών δεν μπορεί να αφαιρεί από τη φυσική πραγματικότητα του ανθρώπινου είδους: το φυσικό περιβάλλον αλλά και ο γενετικός μας κώδικας συνιστούν την υλική βάση της ατομικής μας ύπαρξης. Όμως η μελέτη της κοινωνικής συμπεριφοράς των ανθρώπων αφορά σε εξαιρετικά πολύπλοκα και σύνθετα συστήματα αλληλόδρασης και κοινωνικής θέσμισης και δεν μπορεί να ανάγεται σε διαδικασίες φυσικής επιλογής που εντοπίζονται κατά τη μελέτη των διαδικασιών εξέλιξης των βιολογικών ειδών.

Κοινωνικοποίηση Η κοινωνικοποίηση ορίζεται ως εκείνη η διαδικασία διαμέσου της οποίας οι άνθρωποι μαθαίνουν τη συμπεριφορά που αρμόζει/ταιριάζει στους ρόλους που αναλαμβάνουν στην κοινωνία. Η κοινωνικοποίηση σημαίνει την εκμάθηση κοινωνικών ρόλων και κυρίως την απόκτηση κινήτρων για την ανάληψή τους. (συνέχεια  )

Επομένως, πρόκειται για μια διαδικασία αλληλόδρασης διαμέσου της οποίας τα άτομα εσωτερικεύουν μερικές από τις αξίες, τις στάσεις, τις δεξιότητες και τις γνώσεις, μ’ άλλα λόγια την κουλτούρα της κοινωνίας στην οποία ανήκουν. Η κουλτούρα μεταδίδεται σχεδόν αποκλειστικά μέσα από επαναλαμβανόμενες αλληλοδράσεις, καθιστώντας τα άτομα ικανά να διαμορφώσουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, τον ηθικό τους κώδικα, τις συνήθειες και τις πεποιθήσεις τους.

Η κοινωνικοποίηση επιτελεί δύο λειτουργίες: Τη μετάδοση της κουλτούρας από τη μια γενιά στην επόμενή της και Προϋποτίθεται για τη συγκρότηση του εαυτού, της ατομικής ταυτότητας και προσωπικότητας. Για τη μελέτη των διαδικασιών της κοινωνικοποίησης οφείλουμε να λάβουμε υπόψη μας ότι δεν έχει διαπολιτισμικό ούτε διαχρονικό χαρακτήρα, δίχως όμως τούτο να μας οδηγεί σ’ ένα αξιακό σχετικισμό.

Για την έννοια της κουλτούρας Η έννοια κουλτούρα θέλει να περιγράψει τις κρυσταλλώσεις κοινών νοητικών κόσμων, κοσμο- εικόνων και των υλικών αποτυπώσεών τους. Η εκάστοτε κουλτούρα εφοδιάζει όσους μετέχουν σ’ αυτήν με πεποιθήσεις, εικόνες, συναισθήματα, αξίες, αλλά και κατηγορίες που οργανώνουν τον προσανατολισμό μας στον κοινωνικό κόσμο. Μας παρέχει πρότυπα για τη δράση, τη σκέψη, την κρίση και τα συναισθήματά μας.

Μία ή πολλές κουλτούρες; Η ενιαία πρόσληψη της κουλτούρας απαντάται σε κλασικές κοινωνιολογικές θεωρίες (πολιτισμικό σύστημα στον Parsons, ιδεολογική ταξική ηγεμονία στον Marx). Σύγχρονες πολιτισμικές προσεγγίσεις τείνουν να διακρίνουν ανάμεσα σε ρητές και άρρητες διαστάσεις της κουλτούρας, ανάμεσα σε ατομικές και συλλογικές αποτυπώσεις της, ανάμεσα σε στατικές και δυναμικές πλευρές της.

Συμπερασματικά και συνοπτικά Η κουλτούρα αφορά στο νόημα και την ερμηνεία είτε αυτά αφορούν στα επιμέρους άτομα είτε αφορούν σε εξωτερικές αντικειμενοποιημένες αποτυπώσεις. Ορισμένες πλευρές της κουλτούρας συνιστούν ξεχωριστές οντότητες -τελετουργίες, ιδέες, πρακτικές- όμως άλλες είναι περισσότερο άρρητες. Υπό αυτήν την έννοια μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι η κουλτούρα συνδυάζει δομημένα δημόσια συστήματα συμβόλων με περισσότερο ανοικτά ατομικά νοήματα.