Ξεκινάμε με την παιδική σκέψη ανιχνεύοντας όχι το τι δεν έχει το παιδί, αλλά δίνουμε προσοχή σ’ αυτό που έχει και δίνει στη νόησή του ειδικές ικανότητες. Στην ηλικία αυτή οι σημασίες των λέξεων αναπτύσσονται και δεν αποκτώνται σε έτοιμη μορφή. Η διήγηση είναι ένας τρόπος για να κατανοήσει το παιδί έννοιες όπως ο θεός, οι οποίες θεωρούνται αφηρημένες και δυσκολονόητες. Παράλληλα θεωρούνται ως υποκειμενικής εξήγησης και σημασίας. Η συμπλήρωση φράσεων που ακολούθησαν σε γλωσσολογικά πειράματα κάποιοι επιστήμονες για την ανάπτυξη της γλώσσας, δεν ταιριάζουν στην περίπτωσή μας και στην προσχολική ηλικία. Ταιριάζει όμως για παιδιά των τάξεων του Δημοτικού. Η έννοια του Θεού είναι επίσης μια μεταβαλλόμενη έννοια ανάλογα με την ανάπτυξη του παιδιού.

Η έννοια του Θεού μεταβάλλεται με τέτοιο τρόπο, ώστε να αλλάζει την φύση του; Ποιοι παράγοντες παίζουν ρόλο στην εξέλιξη και εμβάθυνση της σημασίας της;

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΤΗΝ ΠΑΤΕΡΙΚΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ Η έννοια του Θεού είναι άρρητη και ακατάληπτη από τον άνθρωπο. Παρόλα αυτά δεν βρισκόμαστε σε πλήρη αγνωσία. Στη φυσική κατασκευή μας έχει εμφυτευθεί η γνώση της ύπαρξης του Θεού. Το ακατάληπτο και άρρητο του θείου είναι ο λόγος για τον οποίο δεν μπορούμε ν’ αναζητούμε και να περιεργαζόμαστε, όσα δεν αναφέρονται στην Αγία Γραφή. Η γνώση της ύπαρξης του Θεού είναι έμφυτο στοιχείο του ανθρώπου. Η φύση και η λειτουργία της αποδεικνύουν το μεγαλείο της θείας φύσης. Ο θεός αποκαλύφθηκε (φανερώθηκε) στους ανθρώπους με τον Νόμο, τους Προφήτες και τον Χριστό κατά το μέτρο και τη δυνατότητα της γνώσης των ανθρώπων. Σύμφωνα με την πατερική παράδοση ο Θεός αποκαλύπτει στον άνθρωπο αυτά που μπορεί να κατανοήσει και είναι προς το συμφέρον του, ως παροχή αγαθού, ενώ αυτά που δεν μπορούμε να τα κατανοήσουμε, τα απέκρυψε. (Παροιμίες 22,28 – Μη μεταίροντες αιώνια όρια, μηδέ υπερβαίνοντες την θείαν παράδοσιν) Για τον Θεό υπάρχουν τα ρητά και τα άρρητα. Άλλα μπορούν να εκφραστούν με την ομιλία και άλλα μπορούν με τη γνώση (έτερον το γνωστόν και έτερον το ρητόν).

ΑΠΟΔΕΙΞΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΘΕΟ Η Αγία Γραφή Η έμφυτη τάση θρησκευτικότητας Διαχωρισμός κτιστού (δημιουργημένου) όντος (πνευματικού ή υλικού) και ακτίστου Θεού. Τα πνευματικά όντα (άγγελοι, δαίμονες, ψυχές) τρέπονται κατά την προαίρεση στο καλό ή το κακό. Τα υλικά όντα επιπλέον με την γέννηση, την αύξηση, τον θάνατο ή την φθορά. Η φύση (φυσικοί νόμοι, συνύπαρξη αντίθετων στοιχείων, λειτουργία του σύμπαντος) ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΟΝΟΜΑΤΟΣ «ΘΕΟΣ» Ο ΩΝ: εκείνος που υπάρχει ΘΕΟΣ: α)από το ρ. θέειν = ο Θεός διατρέχει και συντηρεί τα σύμπαντα β) από το ρ. αίθειν = ο Θεός καίει (την κακία) γ) από το ρ. θεάσθαι = ο Θεός βλέπει τα πάντα Τα πάντα φανερώνουν την ενέργεια και όχι την ουσία του π.χ. το αόρατο, το άναρχο και το αόρατο φανερώνουν τι δεν είναι και όχι τι είναι. Τελικά η λ. Θεός προέρχεται από την σανσκριτική λ. deva (λατιν. Deus) που σημαίνει φως και ημέρα

ΑΝΘΡΩΠΟΜΟΡΦΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΠΑΘΕΙΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ Οι σωματικές παραστάσεις στην Αγία Γραφή είναι συμβολικές διατυπώσεις (εικόνες, τύποι, σύμβολα). Χρησιμοποιούνται για να εκφράσουμε και για να κατανοήσουμε υψηλές, θείες και άϋλες ενέργειες. Βλέφαρα και όραση = η εποπτική δύναμη και το αλάθητο της γνώσης, αφού εμείς έτσι αποκτούμε την τελειότερη γνώση. Αυτιά και ακοή = η φιλάνθρωπη στάση του Θεού στις παρακλήσεις του ανθρώπου Το πρόσωπο = η φανέρωση και η παρουσία του Θεού στον κόσμο με έργα Το δεξί χέρι = η βοήθεια του Θεού Η οργή και ο θυμός = η απέχθεια και η αποστροφή προς την κακία Τα πόδια και το βάδισμα = ο ερχομός του Θεού και η προσέγγιση σε όσους τον έχουν ανάγκη ή για άμυνα κατά των εχθρών ή για κάποια άλλη πράξη

ΑΝΘΡΩΠΟΜΟΡΦΙΣΜΟΣ Ο ανθρωπομορφισμός ήταν ένα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των Θεών στην αρχαία ελληνική θρησκεία. Γενικότερο χαρακτηριστικό των ελληνικών θεοτήτων είναι ακριβώς αυτός ο ανθρωπομορφισμός τους, η τάση δηλαδή να αποδίδονται στους θεούς ανθρώπινα χαρακτηριστικά, τόσο αδυναμίες όσο και αρετές. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι σε όλες τις αναπαραστάσεις των ελληνικών θεοτήτων, αυτές εμφανίζονται με ανθρώπινη μορφή. Ότι ισχύει για την αναπαράσταση της εξωτερικής εμφανίσεως των θεοτήτων, ισχύει και για το χαρακτήρα τους. Κατά τον Καντ αιτία του ανθρωπομορφισμού είναι η αδυναμία του ανθρώπου να φαντασθεί λογικό Ων (δύναμη) χωρίς να έχει την εικόνα του ανθρώπου, την εικόνα και την ομοίωσή του. Στη λογοτεχνία κλασσικό παράδειγμα ανθρωπομορφισμού είναι η μορφή των ζώων στους μύθους του Αισώπου αλλά και στην μετέπειτα κλασσική παγκόσμια λογοτεχνία. Όλες ανεξαίρετα οι τέχνες άντλησαν τα θέματά τους από τον ανθρωπομορφισμό, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τα παιδικά "μίκυ μάους" τα οποία αποτέλεσαν τους πρόδρομους των σημερινών φανταστικών ηρώων των ηλεκτρονικών παιγνιδιών.

Η ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΓΙΑ ΤΟΝ ΘΕΟ Ο Θεός σαν υπεράνθρωπος Ο ανθρωπομορφισμός είναι η απόδοση χαρακτηριστικών του ανθρώπου στον Θεό. Αιτία του ανθρωπομορφισμού είναι το περιβάλλον και τα πρόσωπα του περιβάλλοντος του παιδιού. Συντείνει σ’ αυτό οι αγιογραφικές διηγήσεις και εικόνες σχετικές με την παρουσία του Θεού. Άλλη αιτία θεωρείται η ανωριμότητα του παιδιού. Στις περιγραφές των παιδιών ο Θεός αρχικά είναι παντοδύναμος και παντογνώστης, αλλά και πανταχού παρών. Ερευνητές (Gody & Van Roey) διαχωρίζουν τον ανθρωπομορφισμό: α) σε συναισθηματικό (το παιδί προβάλλει την συναισθηματική σχέση του με την οικογένεια και τον Θεό και β) τον φανταστικό (η περιγραφή του θεού με ανθρώπινα χαρακτηριστικά).

Ο Θεός σαν Δημιουργός Η σχέση Θεού – δημιουργίας είναι πολύ στενή στη σκέψη του παιδιού. Πολλές φορές όμως θεωρούν τη δημιουργία του κόσμου σαν ανθρώπινο άθλο. Piaget (1926) – “Child artificialism”: η δημιουργία του κόσμου έγινε από ανθρώπινα όντα και ανθρώπινες ενέργειες. Τα παιδιά προικίζουν τους γονείς τους με ανθρώπινες ενέργειες. Η O.Petrovich (1999) – παρουσίασε σε 30 παιδιά από την Μ.Βρετανία ηλικίας 4-5 ετών, ζευγάρια φωτογραφιών με διάφορα αντικείμενα, όπως ζώα, παιχνίδια με ζώα, φυτά, χιόνι κ.λ.π. Ρώτησε τα παιδιά τι μπορούν να φτιάξουν οι άνθρωποι και τι δεν μπορούν απ’ αυτά που έβλεπαν στις φωτογραφίες. Τα παιδιά απαντούσαν με ακρίβεια όταν σύγκριναν ζευγάρια με ένα φυσικό είδος (π.χ. φύλλα δένδρου) και ένα τεχνητό είδος (π.χ. λεωφορείο), δηλ. ότι το ένα δεν μπορούσαν να το φτιάξουν οι άνθρωποι και ότι το δεύτερο μπορούσαν. Η Πέτροβιτς συμπέρανε ότι όταν συγκρίνουμε προελεύσεις (καταγωγές), τα νήπια ξεκάθαρα ξεχωρίζουν τον τεχνητό από τον φυσικό κόσμο. Όταν ρωτήθηκαν επίσης για την καταγωγή των φυτών, των ζώων, του ουρανού, της γης κ.λ.π. τα περισσότερα απάντησαν τον Θεό ως δημιουργό. Η Πέτροβιτς διαπίστωσε ότι τα νήπια έχουν ξεκάθαρη θέση για τη διαφορετική δημιουργική δύναμη Θεού και ανθρώπων.

Ο Θεός σαν Πατέρας Υπάρχουν διαπιστώσεις ότι ο Θεός μοιάζει με τον πατέρα ή την μητέρα της οικογένειας. Η εικόνα του Θεού ως πατέρα συνδέεται με την αντίστοιχη αντίληψη του θεού ως φίλου και προστάτη. Ο Θεός σαν θεία φύση Ο Θεός σε δυο επίπεδα: α) πριν και μετά την επίγεια ζωή του και β) στην παρούσα ζωή.