Έλενα Αναγνωστοπούλου ΓΛΩΦ 165 - ΣΥΝΤΑΞΗ Έλενα Αναγνωστοπούλου 26/4/2001

Μάθημα 7ο ΦΡΑΣΤΙΚΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΔΟΜΗ ΣΥΣΤΑΤΙΚΩΝ II 26/4/2001

Θέματα προς συζήτηση Κύρια σημεία: Κριτήρια ανάλυσης σε συστατικά Κανόνες φραστικής δομής Κανόνες φραστικής δομής και επαναδρομή 26/4/2001

Κριτήρια ανάλυσης σε συστατικά Κατανομή Μετακίνηση Υποκαταστασιμότητα (Αντωνυμίες) Σύνδεση κατά παράταξη Το παράδειγμα προέρχεται από το "Συντακτικό της Νέας Ελληνικής" (ΟΕΔΒ) που, όπως γράφουν στον πρόλογο οι συγγραφείς του, "…στηρίζεται στην πρακτική των Συντακτικών της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, όπως και εκείνα στηρίζονταν στα διδάγματα του αρχαίου Τυπικού". 26/4/2001

Κατανομή Συγκεκριμένες κατηγορίες καταλαμβάνουν συγκεκριμένες θέσεις στην πρόταση. Αν βρούμε τα όρια (από πού αρχίζουν και πού τελειώνουν) αυτών των θέσεων, τότε μπορούμε να συμπεράνουμε ότι οι λέξεις που βρίσκονται μεταξύ αυτών των ορίων αποτελούν συστατικό συγκεκριμένης κατηγορίας. 26/4/2001

Παραδείγματα Οι ΟΦ απαντούν σε θέση Υποκειμένου, Αντικειμένου, Συμπληρώματος Προθέσεων. Όλες οι ακολουθίες λέξεων που απαντούν σ' αυτές τις θέσεις συνιστούν ΟΦ. Τυπική θέση ΕπιθΦ: μετά το συνδετικό, μεταξύ Άρθρου και Ονόματος 26/4/2001

ΟΦ-Υποκείμενα Ο Πέτρος ήρθε: Α + Ο<κύριο> = ΟΦ Αυτός ήρθε: Αντωνυμία = ΟΦ Ο φοιτητής ήρθε Α + Ο<κοινό> = ΟΦ Φοιτητές ήρθαν: Ο = ΟΦ Ψηλοί φοιτητές ήρθαν: Επιθ + Ο = ΟΦ Οι ψηλοί φοιτητές ήρθαν: Α+Επιθ+Ο= ΟΦ Οι ψηλοί φοιτητές της Ιατρικής ήρθαν: Α + Επιθ + Ο + ΟΦ<Γεν> = ΟΦ Οι ψηλοί φοιτητές που κρατούσαν προκηρύξεις ήρθαν: Α + Επιθ + Ο + Αναφορική Πρόταση = ΟΦ 26/4/2001

ΕπιθΦ : μετά το συνδετικό Ο Γιάννης είναι πιστός Επιθ= ΕπιθΦ Ο Γιάννης είναι περήφανος Ο Γιάννης είναι πιο περήφανος: Συγκρ + Επιθ = ΕπιθΦ Ο Γιάννης είναι πιο πιστός στους φίλους του : Συγκρ + Επιθ + ΠροθΦ= ΕπιθΦ Ο Γιάννης είναι περήφανος για τη συλλογή γραμματοσήμων του: Επιθ + ΠροθΦ = ΕπιθΦ 26/4/2001

Μετακίνηση Η μετακίνηση στην Αρχή της Πρότασης (Θεματοποίηση, Εστίαση) δείχνει ποιες ομάδες λέξεων είναι φράσεις: Τους εκπροσώπους των φοιτητών ο νέος υπουργός Παιδείας τους συνάντησε προχτές στο υπουργείο. (Θεματοποίηση ΟΦ) Τους εκπροσώπους των φοιτητών συνάντησε προχτές ο νέος υπουργός Παιδείας στο υπουργείο (Εστίαση ΟΦ) Αυτούς θα συναντήσω αύριο Με το αυτοκίνητο ο Πέτρος θα πάει στο Ηράκλειο αύριο (Θεματοποίηση ή Εστίαση ΠροθΦ) Πιστός στους φίλους του δεν πιστεύω ότι είναι ο Πέτρος (Θεματοποίηση ΕπιθΦ) 26/4/2001

Μετακίνηση και αμφισημίες Ο αστυνομικός είδε την κοπέλα με τα κιάλια: Ο αστυνομικός είδε [την κοπέλα [με τα κιάλια]] "Ο αστυνομικός είδε την κοπέλα που είχε τα κιάλια Ο αστυνομικός είδε [την κοπέλα] [με τα κιάλια] "Ο αστυνομικός είδε την κοπέλα χρησιμοποιώντας τα κιάλια" 'Οταν μετακινήσουμε την ΠροθΦ στην αρχή, η μόνη δυνατή ερμηνεία είναι η δεύτερη: Με τα κιάλια ο αστυνομικός είδε την κοπέλα Αυτό συμβαίνει επειδή υπάρχει ένας περιορισμός στις μετακινήσεις που απαγορεύει να μετακινηθεί μια ΠροθΦ μέσα από μία ΟΦ. 26/4/2001

Μετακίνηση και αμφισημίες ΙΙ Όταν μετακινήσουμε όλη την ακολουθία η μόνη δυνατή ερμηνεία είναι η πρώτη: Την κοπέλα με τα κιάλια ο αστυνομικός την είδε χτες Αυτό συμβαίνει επειδή μετακινούμε ένα συστατικό – μία φράση – και όχι δύο ανεξάρτητες μεταξύ τους φράσεις. 26/4/2001

Άσκηση στην τάξη Οι προτάσεις που ακολουθούν είναι αμφίσημες: Ήρθε χτες μια φίλη από το Παρίσι Ο Γιάννης χαιρέτησε το παιδί με το μαντίλι Ο σερβιτόρος καθάρισε το τραπέζι με τις χαρτοπετσέτες Θα συναντήσω τους καθηγητές εδώ Να χρησιμοποιήσετε το κριτήριο της μετακίνησης για να δείξετε τις δύο δυνατές δομικές τους αναπαραστάσεις. 26/4/2001

Υποκαταστασιμότητα Ένα άλλο διαγνωστικό κριτήριο είναι η χρήση στοιχείων που υποκαθιστούν φράσεις. Αντωνυμίες στη θέση ΟΦ: Ο άνθρωπος που συνάντησα στον διάδρομο πιστεύει ότι θα τον προσλάβουν για τη δουλειά. Η πριγκίπισσα ρώτησε τον ανόητο βασιλιά μας για τα σχέδιά του Η πριγκίπισσα ενημέρωσε τον ανόητο βασιλιά μας για τα σχέδιά της 26/4/2001

Υποκαταστασιμότητα ΙΙ Αντωνυμίες στη θέση Π' (δευτερεύουσας πρότασης): Η πριγκίπισσα είπε ότι θα παντρευτεί ένα φτωχό βοσκό αλλά ο βασιλιάς δεν το πίστεψε. Η πριγκίπισσα αποφάσισε να παντρευτεί ένα φτωχό βοσκό αλλά αργότερα το μετάνιωσε. Το αντωνυμικό στοιχείο "εκεί" στη θέση ΠροθΦ τόπου: Η πριγκίπισσα πρότεινε να πάνε στη Μαδαγασκάρη αλλά ο βασιλιάς δεν ήθελε να πάει εκεί. 26/4/2001

Υποκαταστασιμότητα ΙΙΙ "Το ίδιο" στη θέση ΡΦ ή ΕπιθΦ: Η πριγκίπισσα θα πάει στη Μαδαγασκάρη και ο βασιλιάς θα κάνει το ίδιο Η Μαρίνα έχει διορθώσει τα γραπτά και ο Γιάννης έχει κάνει το ίδιο Η Λουκία τηλεφώνησε και η Ιωάννα έκανε το ίδιο Η Μαρία είναι θυμωμένη με τη μητέρα της και το ίδιο είναι και η Κατερίνα. Το βιβλίο είναι πράσινο και το ίδιο είναι και το μολύβι. Η θάλασσα είναι γαλάζια και το ίδιο είναι και ο ουρανός. 26/4/2001

Σύνδεση κατά παράταξη Ένα ακόμη διαγνωστικό κριτήριο φραστικής δομής είναι η παρατακτική σύνδεση. Συνδέουμε παρατακτικά συστατικά της ίδιας κατηγορίας (Π', ΟΦ, ΡΦ, ΕπιθΦ, ΠροθΦ) και φτιάχνουμε μία φράση της ίδιας κατηγορίας. 26/4/2001

Δέντρα για δομές με παρατακτική σύνδεση ΟΦ 9 ΟΦ και ΟΦ 4 4 Ο φοιτητής ο φίλος του 26/4/2001

Δέντρα για δομές με παρατακτική σύνδεση ΡΦ 9 ΡΦ και ΡΦ 4 4 τρώει λύνει την άσκηση 26/4/2001

Δέντρα για δομές με παρατακτική σύνδεση ΕπιθΦ 9 ΕπιθΦ και ΕπιθΦ 4 4 καλός πιστός στους φίλους του 26/4/2001

Δέντρα για δομές με παρατακτική σύνδεση ΠροθΦ 9 ΠροθΦ και ΠροθΦ 4 4 Από τη Γαλλία από τη Γερμανία 26/4/2001

Δέντρα για δομές με παρατακτική σύνδεση Π' 9 Π' και Π' 4 4 ότι θα έρθει ότι θα μιλήσει στη συγκέντρωση 26/4/2001

Δεν επιτρέπεται Να συνδέσουμε παρατακτικά ακολουθίες λέξεων που δεν είναι συστατικά: *Ο βασιλιάς ζούσε σε και κυβερνούσε το κάστρο *Ο έμπορος της Βενετίας ήταν χρεοκοπημένος και της Αθήνας ήταν πλούσιος Να συνδέσουμε παρατακτικά ανόμοιες κατηγορίες: *Ο Γιάννης έγραψε ένα βιβλίο και στη γυναίκα του *Ο Γιάννης είναι έξυπνος και στο αυτοκίνητο 26/4/2001

Άσκηση στην τάξη Πώς θα φτιάξουμε τα δέντρα για τις ΟΦ που είδαμε στις διαφάνειες 16, 17 και 18; 26/4/2001

Η Ρηματική Φράση Ρήμα μόνο του φτιάχνει ΡΦ: Ο Γιάννης [περπάτησε] Ρ+ΟΦ φτιάχνει ΟΦ: Ο Γιάννης [[έλυσε] [την άσκηση]] Ρ + ΠροθΦ φτιάχνει ΡΦ: Ο Γιάννης [[πήγε] [στην Αμερική]], Ο Γιάννης [[περπάτησε] [στο δάσος]] Ρ + ΟΦ + ΟΦ φτιάχνει ΡΦ: Ο Γιάννης [[έδωσε] [της Μαρίας] [το βιβλίο]] Ρ + ΟΦ + ΠροθΦ φτιάχνει ΡΦ: Ο Γιάννης [[έδωσε] [το βιβλίο] [στη Μαρία]], Ο Γιάννης [[έλυσε ] [την άσκηση] [στο σπίτι]] Ρ + Δευτερεύουσα Πρόταση φτιάχνει ΡΦ: Ο Γιάννης [[πιστεύει] [ότι η γη είναι επίπεδη]] Ρ + ΠροθΦ + Δευτ. Πρόταση φτιάχνει ΡΦ: Ο Γιάννης [[είπε] [στη Μαρία] [ότι η γη είναι επίπεδη]] Ρ + ΟΦ + Δευτ. Πρόταση = ΡΦ: Ο Γιάννης [[είπε] [της Μαρίας] [ότι η γη είναι επίπεδη]] 26/4/2001

Άσκηση στην τάξη Πώς θα κάνουμε τα δέντρα για τις ρηματικές φράσεις που είδαμε στην προηγούμενη διαφάνεια; 26/4/2001

Η Πρόταση Μία ΟΦ και μια ΡΦ φτιάχνουν πρόταση: [[Ο Γιάννης] [περπάτησε]] [[Ο χορευτής του ταγκό που μου αρέσει πολύ] [φίλησε τη Μαρία]] [[Ο Γιάννης] [είπε στη Μαρία ότι η γη είναι επίπεδη]] ΟΦ + Βοηθ + ΡΦ φτιάχνουν πρόταση: [[Ο Γιάννης] [έχει] [λύσει την άσκηση]] Π Π 3 9 ΟΦ ΡΦ ΟΦ Βοηθ ΡΦ 26/4/2001

Η Δευτερεύουσα Πρόταση Ένας Συμπληρωματικός Δείκτης + Π φτιάχνουν την δευτερεύουσα πρόταση. Ο Γιάννης πιστεύει [[ότι] [η γη είναι επίπεδη]] Την δευτερεύουσα πρόταση τη συμβολίζουμε Π' ή ΣΔΦ (φράση Συμπληρωματικού Δείκτη). Π'/ΣΔΦ 3 ΣΔ Π 26/4/2001

Τι περιλαμβάνουν οι φράσεις Σχεδόν όλες οι φράσεις που είδαμε μέχρι τώρα, αποτελούνται από το συνδυασμό μιας λέξης της ίδιας κατηγορίας με τη φράση με μια ή περισσότερες φράσεις διαφορετικής (ή καμιά φορά και ίδιας) κατηγορίας. Ρ+ ΟΦ = ΡΦ Ο + ΟΦ<Γεν> = ΟΦ, Επιθ + ΠροθΦ = ΕπιθΦ, Προθ + ΟΦ = ΠροθΦ ΣΔ + Π = ΣΔΦ 26/4/2001

Φραστικές Κατηγορίες και Κεφαλές Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις έχουμε ένα γενικό σχήμα του τύπου: Λέξη κατηγορίας Χ + Φράση = Φράση κατηγορίας Χ ή [Χ] + [ΥΦ] = [ΧΦ], Όπου Χ, Υ = μεταβλητές κατηγορίας δηλαδή Ρ, Ο, ΕπιΘ, Προθ, ΣΔ. Η λέξη που καθορίζει την κατηγορία της φράσης λέγεται Κεφαλή. Η κατηγορία της κεφαλής (λεξική κατηγορία-λέξη κατηγορίας Χ) καθορίζει την κατηγορία της φράσης (φραστική κατηγορία- φράση κατηγορίας Χ). 26/4/2001

Κεφαλές και ενδοκεντρικότητα Η κεφαλή είναι ο πυρήνας της φράσης. Καθορίζει την κατηγορία της και σε αρκετές φράσεις είναι το μόνο στοιχείο που είναι υποχρεωτικό: Ρ = ΡΦ [Ο Γιάννης έφαγε] Ο = ΟΦ [ Ο Γιάννης έφαγε μήλα] Επιθ= ΕπιθΦ [Ο Γιάννης είναι πιστός] Γύρω από την κεφαλή έχουμε (σε αρκετές περιπτώσεις προαιρετικά) φράσεις (ή σε κάποιες περιπτώσεις λειτουργικά στοιχεία) που είναι "δορυφόροι" της κεφαλής. Αυτό το χαρακτηριστικό των φραστικών κατηγοριών, ότι δηλαδή πάντα περιέχουν κεφαλή της ίδιας κατηγορίας, λέγεται ΕΝΔΟΚΕΝΤΡΙΚΟΤΗΤΑ. 26/4/2001

Πρόταση Εξαίρεση στην Ενδοκεντρικότητα Από όλες τις κατηγορίες που είδαμε, η μόνη που δεν χαρακτηρίζεται από ενδοκεντρικότητα είναι η Πρόταση: ΟΦ + ΡΦ = Π Στον κανόνα αυτό δεν υπάρχει μια λέξη που δίνει "ταυτότητα" στην πρόταση. 26/4/2001

Δέντρα και Συστατικά Κάθε δέντρο διάγραμμα αποτελείται από ένα σύνολο κόμβων που συνδέονται μεταξύ τους με κάθετες ή διαγώνιες γραμμές. ΡΦ ΟΦ ΠροθΦ ! 9 3 Ρ Α ΕπιθΦ Ο Προθ ΟΦ Κάθε κόμβος έχει μια ετικέτα: το σύμβολο της κατηγορίας του (Ρ, ΡΦ, Ο, ΟΦ, ΕπιθΦ). Κάθε κόμβος παριστάνει ένα συστατικό δηλαδή ένα τμήμα της φράσης της οποίας παριστάνεται η δομή (π.χ. η ΕπιθΦ είναι συστατικό της ΟΦ, η ΟΦ είναι συστατικό της ΠροθΦ, η Προθ είναι συστατικό της ΠροθΦ κλπ. 26/4/2001

Τερματικοί και μη τερματικοί κόμβοι Στο κάτω-κάτω μέρος κάθε δέντρου υπάρχουν οι τερματικοί κόμβοι. Όλοι οι κόμβοι που βρίσκονται ψηλότερα λέγονται μη τερματικοί κόμβοι. Στα δέντρα της προηγούμενης διαφάνειας υπάρχει πάντα ένας μη τερματικός κόμβος και ένας, τρεις ή δύο τερματικοί κόμβοι.Τα δέντρα αυτά όμως παριστάνουν ένα κομμάτι δομής όπου μια φράση (μη τερματικός κόμβος) έχει ως συστατικά την κεφαλή της και μια άλλη φράση. Αυτή η φράση μπορεί να αναλυθεί περισσότερο: 26/4/2001

Πλήρης Ανάλυση 9 3 Α ΕπιθΦ Ο Προθ ΟΦ 2 3 Επιθ ΠροθΦ Α Ο 2 Προθ ΟΦ Α Ο ΟΦ ΠροθΦ 9 3 Α ΕπιθΦ Ο Προθ ΟΦ 2 3 Επιθ ΠροθΦ Α Ο 2 Προθ ΟΦ Α Ο Στα δέντρα αυτά, κάθε τερματικός κόμβος είναι μια λεξική κατηγορία. Έτσι φτάνουμε από την Πρόταση στη Λέξη 26/4/2001

Συστατικό-Κυριαρχία -Ακολουθία Όταν δύο κόμβοι συνδέονται μεταξύ τους με (διαγώνιες ή κάθετες) γραμμές, ο κόμβος που βρίσκεται χαμηλότερα είναι συστατικό του κόμβου που βρίσκεται χαμηλότερα. Ο κόμβος που βρίσκεται ψηλότερα περιέχει τον κόμβο που βρίσκεται χαμηλότερα. Ο όρος που χρησιμοποιείται αντί του "περιέχει" είναι "κυριαρχεί". Οι κόμβοι στο δέντρο έχουν γραμμική ακολουθία από τα αριστερά στα δεξιά. Όλοι οι κόμβοι που δεν συνδέονται μεταξύ τους με τη σχέση της κυριαρχίας, συνδέονται μεταξύ τους με τη σχέση της γραμμικής ακολουθίας (προηγείται-ακολουθεί). 26/4/2001

Κυριαρχία- Γραμμική Ακολουθία Ένας κόμβος α προηγείται ενός κόμβου β όταν ο α βρίσκεται στα αριστερά του β. Οι σχέση "προηγείται" παριστάνει τη χρονική ακολουθία (τη σειρά) με την οποία οι λέξεις που κυριαρχούνται από μη τερματικούς κόμβους προφέρονται. Η σχέση "κυριαρχεί" παριστάνει την ιεράρχηση των συστατικών στην πρόταση. Οι δύο αυτές σχέσεις είναι οι βασικές δομικές ιδιότητες που αναπαριστούν τα δέντρα. Ο ισχυρισμός είναι οι βασικές ιδιότητες της δομής μιας πρότασης στη νοητική γραμματική είναι η κυριαρχία και η γραμμική ακολουθία 26/4/2001

Μεταβατικές Έννοιες Τόσο η κυριαρχία όσο και η γραμμική ακολουθία είναι έννοιες μεταβατικές. Αν ένας κόμβος Α κυριαρχεί σε έναν κόμβο Β και ο Β κυριαρχεί σε κόμβο Γ, τότε και ο Α κυριαρχεί στον Γ. Αν ένας κόμβος Α προηγείται ενός κόμβου Β και ο Β προηγείται του Γ, τότε και ο Α προηγείται του Γ. 26/4/2001

Άμεση Κυριαρχία, άμεση Ακολουθία Οι δύο αυτές έννοιες δεν είναι μεταβατικές. Άμεση κυριαρχία: Κόμβος Α κυριαρχεί άμεσα σε κόμβο Β όταν ο Α κυριαρχεί στον Β και δεν παρεμβάλλεται άλλος κόμβος μεταξύ τους. Άμεση ακολουθία: Κόμβος Α προηγείται άμεσα κόμβου Β όταν ο Α προηγείται του Β και δεν παρεμβάλλεται άλλος κόμβος μεταξύ τους. Όταν ένας κόμβος Α κυριαρχεί άμεσα σε έναν κόμβο Β, τότε ο Β είναι "άμεσο συστατικό" του Α. Δύο κόμβοι Α και Β που είναι άμεσα συστατικά του Γ είναι "αδερφές". Αδερφοί κόμβοι: δύο κόμβοι που κυριαρχούνται άμεσα από τον ίδιο κόμβο. 26/4/2001